Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / നേത്തിവിഭാവിനീ • Nettivibhāvinī |
൬. ചതുബ്യൂഹഹാരവിഭങ്ഗവിഭാവനാ
6. Catubyūhahāravibhaṅgavibhāvanā
൨൫. യേന യേന സംവണ്ണനാവിസേസഭൂതേന ലക്ഖണഹാരവിഭങ്ഗേന സുത്തത്ഥേഹി സമാനത്ഥാ വിഭത്താ, സോ സംവണ്ണനാവിസേസഭൂതോ ലക്ഖണഹാരവിഭങ്ഗോ പരിപുണ്ണോ, ‘‘കതമോ ചതുബ്യൂഹഹാരവിഭങ്ഗോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ കതമോ ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തത്ഥാതി തേസു നിദ്ദിട്ഠേസു സോളസസു ദേസനാഹാരാദീസു. കതമോതി കതമോ സംവണ്ണനാവിസേസോ ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോ ചതുബ്യൂഹഹാരവിഭങ്ഗോ നാമാതി വിഞ്ഞേയ്യോ. തേന വുത്തം – ‘‘തത്ഥ കതമോ ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോതി ചതുബ്യൂഹഹാരവിഭങ്ഗോ’’തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൨൫). ‘‘ഇമിനാ ചതുബ്യൂഹഹാരേന കതമസ്സ നേരുത്താദയോ ഗവേസിതബ്ബാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ബ്യഞ്ജനേനാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ബ്യഞ്ജനേനാതി ചതുബ്യൂഹഹാരസ്സ സുത്തസ്സ വിസേസതോ ബ്യഞ്ജനവിചയഭാവതോ ‘‘ബ്യഞ്ജനാ’’തി വോഹാരിതേന ഇമിനാ ചതുബ്യൂഹഹാരേന സുത്തസ്സ നേരുത്തഞ്ച, സുത്തസ്സ അധിപ്പായോ ച, സുത്തസ്സ നിദാനഞ്ച, സുത്തസ്സ പുബ്ബാപരസന്ധി ച സംവണ്ണേന്തേഹി ഗവേസിതബ്ബോതി അത്ഥോ.
25. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena lakkhaṇahāravibhaṅgena suttatthehi samānatthā vibhattā, so saṃvaṇṇanāvisesabhūto lakkhaṇahāravibhaṅgo paripuṇṇo, ‘‘katamo catubyūhahāravibhaṅgo’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo catubyūho hāro’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu niddiṭṭhesu soḷasasu desanāhārādīsu. Katamoti katamo saṃvaṇṇanāviseso catubyūho hāro catubyūhahāravibhaṅgo nāmāti viññeyyo. Tena vuttaṃ – ‘‘tattha katamo catubyūho hāroti catubyūhahāravibhaṅgo’’ti (netti. aṭṭha. 25). ‘‘Iminā catubyūhahārena katamassa neruttādayo gavesitabbā’’ti pucchitabbattā ‘‘byañjanenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha byañjanenāti catubyūhahārassa suttassa visesato byañjanavicayabhāvato ‘‘byañjanā’’ti vohāritena iminā catubyūhahārena suttassa neruttañca, suttassa adhippāyo ca, suttassa nidānañca, suttassa pubbāparasandhi ca saṃvaṇṇentehi gavesitabboti attho.
‘‘ചതുബ്യൂഹഹാരേന ഗവേസിതബ്ബേസു നേരുത്താദീസു കതമം സുത്തസ്സ ഗവേസിതബ്ബം നേരുത്ത’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ കതമം നേരുത്ത’’ന്തിആദി വുത്തം. തസ്സത്ഥോ – തത്ഥ തേസു ഇമിനാ ചതുബ്യൂഹഹാരേന ഗവേസിതബ്ബേസു നേരുത്താദീസു കതമം സുത്തസ്സ നേരുത്തം നിബ്ബചനം നാമാതി ചേ പുച്ഛേയ്യ? സുത്തസ്സ യാ നിരുത്തി നിദ്ധാരേത്വാ വുത്താ സഭാവപഞ്ഞത്തി ഗവേസിതബ്ബാ, ഇദം സഭാവനിരുത്തിഭൂതം നിബ്ബചനം നേരുത്തം നാമാതി. ‘‘യാ നിരുത്തി നേരുത്തം നാമാതി വുത്താ, കാ പന സാ നിരുത്തീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘പദസംഹിതാ’’തി വുത്തം. പദേസു സംഹിതാ യുത്താ പദസംഹിതാ. യഥാ യഥാ സുത്തത്ഥോ വത്തബ്ബോ, തഥാ തഥാ യാ സഭാവനിരുത്തി പവത്താ, സാ പവത്താ സഭാവനിരുത്തിയേവ നിരുത്തി നാമാതി യോജനാ. ‘‘കാ പന സാ സഭാവനിരുത്തീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ച ‘‘യം ധമ്മാനം നാമസോ ഞാണ’’ന്തി വുത്തം. യം യായ കാരണഭൂതായ നാമപഞ്ഞത്തിയാ ധമ്മാനം നേയ്യാനം നാമസോ പഥവീനാമാദിനാ വാ ഫസ്സനാമാദിനാ വാ ഖന്ധനാമാദിനാ വാ വിവിധേന നാമേന അത്ഥധമ്മാദീസു കുസലസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ ഞാണം പവത്തതി, സാ കാരണഭൂതാ നാമപഞ്ഞത്തി സഭാവനിരുത്തി നാമാതി അത്ഥോ. യന്തി ച ലിങ്ഗവിപല്ലാസോ, യായാതി അത്ഥോ. ‘‘ലിങ്ഗപകതിധമ്മാനം നാമസോ പവത്തമാനം ഞാണം വിവരിത്വാ കഥേഹീ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘യദാ ഹീ’’തിആദി വുത്തം. അട്ഠകഥായം പന ‘‘യദാ ഹി ഭിക്ഖൂതിആദിനാ ‘ധമ്മാനം നാമസോ ഞാണ’ന്തി പദസ്സ അത്ഥം വിവരതീ’’തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൨൫) വുത്തം. തസ്സത്ഥോ അട്ഠകഥായം വിഭജിത്വാ വുത്തോവാതി ന വിചാരിതോ.
‘‘Catubyūhahārena gavesitabbesu neruttādīsu katamaṃ suttassa gavesitabbaṃ nerutta’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha katamaṃ nerutta’’ntiādi vuttaṃ. Tassattho – tattha tesu iminā catubyūhahārena gavesitabbesu neruttādīsu katamaṃ suttassa neruttaṃ nibbacanaṃ nāmāti ce puccheyya? Suttassa yā nirutti niddhāretvā vuttā sabhāvapaññatti gavesitabbā, idaṃ sabhāvaniruttibhūtaṃ nibbacanaṃ neruttaṃ nāmāti. ‘‘Yā nirutti neruttaṃ nāmāti vuttā, kā pana sā niruttī’’ti pucchitabbattā ‘‘padasaṃhitā’’ti vuttaṃ. Padesu saṃhitā yuttā padasaṃhitā. Yathā yathā suttattho vattabbo, tathā tathā yā sabhāvanirutti pavattā, sā pavattā sabhāvaniruttiyeva nirutti nāmāti yojanā. ‘‘Kā pana sā sabhāvaniruttī’’ti pucchitabbattā ca ‘‘yaṃ dhammānaṃ nāmaso ñāṇa’’nti vuttaṃ. Yaṃ yāya kāraṇabhūtāya nāmapaññattiyā dhammānaṃ neyyānaṃ nāmaso pathavīnāmādinā vā phassanāmādinā vā khandhanāmādinā vā vividhena nāmena atthadhammādīsu kusalassa puggalassa ñāṇaṃ pavattati, sā kāraṇabhūtā nāmapaññatti sabhāvanirutti nāmāti attho. Yanti ca liṅgavipallāso, yāyāti attho. ‘‘Liṅgapakatidhammānaṃ nāmaso pavattamānaṃ ñāṇaṃ vivaritvā kathehī’’ti vattabbattā ‘‘yadā hī’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘yadā hi bhikkhūtiādinā ‘dhammānaṃ nāmaso ñāṇa’nti padassa atthaṃ vivaratī’’ti (netti. aṭṭha. 25) vuttaṃ. Tassattho aṭṭhakathāyaṃ vibhajitvā vuttovāti na vicārito.
൨൬. നേരുത്തം ആചരിയേന വിഭത്തം, അമ്ഹേഹി ച ഞാതം ‘‘കതമോ സുത്തേ ഗവേസിതബ്ബോ ഭഗവതോ അധിപ്പായോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ കതമോ അധിപ്പായോ’’തിആദി വുത്തം. തസ്സത്ഥോ പാകടോ. അപിച ‘‘ധമ്മോ ഹവേ രക്ഖതീ’’തിആദീസു യേന പുഗ്ഗലേന അത്തനാ രക്ഖിതേന ധമ്മേന രക്ഖിതബ്ബഭാവോ ഇച്ഛിതോ, സോ ധമ്മം രക്ഖിസ്സതീതി ഭഗവതോ അധിപ്പായോ. യോ പുഗ്ഗലോ ദുഗ്ഗതിതോ മുച്ചിതുകാമോ, സോ ധമ്മം രക്ഖിസ്സതീതി ഭഗവതോ അധിപ്പായോ.
26. Neruttaṃ ācariyena vibhattaṃ, amhehi ca ñātaṃ ‘‘katamo sutte gavesitabbo bhagavato adhippāyo’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo adhippāyo’’tiādi vuttaṃ. Tassattho pākaṭo. Apica ‘‘dhammo have rakkhatī’’tiādīsu yena puggalena attanā rakkhitena dhammena rakkhitabbabhāvo icchito, so dhammaṃ rakkhissatīti bhagavato adhippāyo. Yo puggalo duggatito muccitukāmo, so dhammaṃ rakkhissatīti bhagavato adhippāyo.
ചോരോ യഥാ സന്ധിമുഖേ ഗഹിതോതിആദീസു യോ ചോരോ ഘാതനതോ മുച്ചിതുകാമോ, സോ ചോരകമ്മം ന കരിസ്സതീതി ഭഗവതോ അധിപ്പായോ. യോ പുഗ്ഗലോ അപായാദിദുക്ഖതോ മുച്ചിതുകാമോ, സോ പാപകമ്മം ന കരിസ്സതീതി ഭഗവതോ അധിപ്പായോ.
Coro yathā sandhimukhe gahitotiādīsu yo coro ghātanato muccitukāmo, so corakammaṃ na karissatīti bhagavato adhippāyo. Yo puggalo apāyādidukkhato muccitukāmo, so pāpakammaṃ na karissatīti bhagavato adhippāyo.
സുഖകാമാനീതിആദീസു യേ പുഗ്ഗലാ സുഖം ഇച്ഛന്തി, തേ പരഹിംസനതോ വിവജ്ജിസ്സന്തീതി ഭഗവതോ അധിപ്പായോ.
Sukhakāmānītiādīsu ye puggalā sukhaṃ icchanti, te parahiṃsanato vivajjissantīti bhagavato adhippāyo.
മിദ്ധീ യദാ ഹോതി മഹഗ്ഘസോ ചാതിആദീസു യേ പുഗ്ഗലാ പുനപ്പുനം പവത്തമാനജാതിജരാമരണതോ മുച്ചിതുകാമാ, തേ ഭോജനേ മത്തഞ്ഞുനോ ഭവിസ്സന്തി, സന്തുട്ഠാ ഭവിസ്സന്തി, സുദ്ധാജീവാ ഭവിസ്സന്തി, പാതിമോക്ഖസംവരസീലസമ്പന്നാ ഭവിസ്സന്തി, അതന്ദിനോ ഭവിസ്സന്തി, വിപസ്സകാ ഭവിസ്സന്തി, സഗാരവാ സപ്പതിസ്സാ ഭവിസ്സന്തീതി ഭഗവതോ അധിപ്പായോ.
Middhī yadā hoti mahagghaso cātiādīsu ye puggalā punappunaṃ pavattamānajātijarāmaraṇato muccitukāmā, te bhojane mattaññuno bhavissanti, santuṭṭhā bhavissanti, suddhājīvā bhavissanti, pātimokkhasaṃvarasīlasampannā bhavissanti, atandino bhavissanti, vipassakā bhavissanti, sagāravā sappatissā bhavissantīti bhagavato adhippāyo.
അപ്പമാദോ അമതപദന്തിആദീസു യേ പുഗ്ഗലാ മച്ചുനോ ഭായന്തി, നിബ്ബാനമിച്ഛന്തി, തേ പുഗ്ഗലാ ദാനസീലഭാവനാകമ്മേസു അപ്പമത്താ ഭവിസ്സന്തീതി ഭഗവതോ അധിപ്പായോ.
Appamādo amatapadantiādīsu ye puggalā maccuno bhāyanti, nibbānamicchanti, te puggalā dānasīlabhāvanākammesu appamattā bhavissantīti bhagavato adhippāyo.
൨൭. സുത്തേ ഗവേസിതബ്ബോ അധിപ്പായോ ആചരിയേന വിഭത്തോ, അമ്ഹേഹി ച വിഞ്ഞാതോ, ‘‘കതമം സുത്തസ്സ ഗവേസിതബ്ബം നിദാന’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ കതമം നിദാന’’ന്തിആദി വുത്തം. തത്ഥ നിദാനന്തി ഫലം നീഹരിത്വാ ദേതീതി നിദാനം. കിം തം? കാരണം. ധനിയോതി ധനവഡ്ഢനകാരണേ നിയുത്തോതി ധനിയോ. ഗോപാലകോതി ഗാവോ ഇസ്സരഭാവേന പാലേതി രക്ഖതീതി ഗോപാലകോ. ഉപധീഹീതി പുത്തഗോണാദീഹി (സു॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൩൩). നരസ്സാതി പുത്തിമന്തസ്സ വാ ഗോപാലകസ്സ വാ നരസ്സാതി ച പദട്ഠാനവസേന വാ യേഭുയ്യവസേന വാ ഗാഥായം ആഗതവസേന വാ വുത്തം, നാരിയാപി ഉപധീഹി നന്ദനാ അത്ഥേവാതി ദട്ഠബ്ബാ.
27. Sutte gavesitabbo adhippāyo ācariyena vibhatto, amhehi ca viññāto, ‘‘katamaṃ suttassa gavesitabbaṃ nidāna’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha katamaṃ nidāna’’ntiādi vuttaṃ. Tattha nidānanti phalaṃ nīharitvā detīti nidānaṃ. Kiṃ taṃ? Kāraṇaṃ. Dhaniyoti dhanavaḍḍhanakāraṇe niyuttoti dhaniyo. Gopālakoti gāvo issarabhāvena pāleti rakkhatīti gopālako. Upadhīhīti puttagoṇādīhi (su. ni. aṭṭha. 1.33). Narassāti puttimantassa vā gopālakassa vā narassāti ca padaṭṭhānavasena vā yebhuyyavasena vā gāthāyaṃ āgatavasena vā vuttaṃ, nāriyāpi upadhīhi nandanā atthevāti daṭṭhabbā.
ഇമിനാ വത്ഥുനാതി ഉപധിസങ്ഖാതേന ഇമിനാവ പുത്തഗവാദിനാ വത്ഥുനാ. വസതി പവത്തതി നന്ദനാ ഏത്ഥ പുത്തഗോണാദികേതി വത്ഥു. നന്ദനം നീഹരിത്വാ ദേതി പുത്തഗോണാദികന്തി നിദാനന്തി അത്ഥം ഗഹേത്വാ ധനിയോ ‘‘ഉപധീഹി നരസ്സ നന്ദനാ’’തി ആഹ. ഭഗവാ പന ‘‘വസതി പവത്തതി സോചനാ ഏത്ഥ പുത്തഗോണാദികേഹി വത്ഥു, സോചനം നീഹരിത്വാ ദേതി പുത്തഗോണാദികന്തി നിദാന’’ന്തി അത്ഥം ഗഹേത്വാ ‘‘ഉപധീഹി നരസ്സ സോചനാ’’തി ആഹ. പരിഗ്ഗഹീയതേതി പരിഗ്ഗഹം. കിം തം? പുത്തഗോണാദികം, തം പരിഗ്ഗഹം ‘‘ഉപധീ’’തി ആഹ, ന കിലേസൂപധികായഖന്ധൂപധിന്തി.
Iminā vatthunāti upadhisaṅkhātena imināva puttagavādinā vatthunā. Vasati pavattati nandanā ettha puttagoṇādiketi vatthu. Nandanaṃ nīharitvā deti puttagoṇādikanti nidānanti atthaṃ gahetvā dhaniyo ‘‘upadhīhi narassa nandanā’’ti āha. Bhagavā pana ‘‘vasati pavattati socanā ettha puttagoṇādikehi vatthu, socanaṃ nīharitvā deti puttagoṇādikanti nidāna’’nti atthaṃ gahetvā ‘‘upadhīhi narassa socanā’’ti āha. Pariggahīyateti pariggahaṃ. Kiṃ taṃ? Puttagoṇādikaṃ, taṃ pariggahaṃ ‘‘upadhī’’ti āha, na kilesūpadhikāyakhandhūpadhinti.
ഉപധീസൂതി ഖന്ധസങ്ഖാതേസു കായേസു. കായം ‘‘ഉപധീ’’തി ആഹ, ന പുത്തഗവാദികം, ന പരിഗ്ഗഹം.
Upadhīsūti khandhasaṅkhātesu kāyesu. Kāyaṃ ‘‘upadhī’’ti āha, na puttagavādikaṃ, na pariggahaṃ.
ബാഹിരേസു വത്ഥൂസൂതി മണികുണ്ഡലപുത്തദാരാദീസു വത്ഥൂസു.
Bāhiresuvatthūsūti maṇikuṇḍalaputtadārādīsu vatthūsu.
കാമസുഖന്തി കാമനീയേസു അസ്സാദസുഖവസേന പവത്താ തണ്ഹാ. ബാഹിരവത്ഥുകായ തണ്ഹായാതി കാമനീയേസു ബാഹിരവത്ഥൂസു അസ്സാദസുഖവസേന പവത്തായ തണ്ഹായ.
Kāmasukhanti kāmanīyesu assādasukhavasena pavattā taṇhā. Bāhiravatthukāya taṇhāyāti kāmanīyesu bāhiravatthūsu assādasukhavasena pavattāya taṇhāya.
അജ്ഝത്തികവത്ഥുകായാതി രൂപകായസങ്ഖാതേ അജ്ഝത്തികവത്ഥുമ്ഹി അഭിനന്ദനവസേന പവത്തായ.
Ajjhattikavatthukāyāti rūpakāyasaṅkhāte ajjhattikavatthumhi abhinandanavasena pavattāya.
പുന അജ്ഝത്തികവത്ഥുകായാതി പഞ്ചക്ഖന്ധസങ്ഖാതേ അജ്ഝത്തികവത്ഥുമ്ഹി സിനേഹവസേന പവത്തായ.
Puna ajjhattikavatthukāyāti pañcakkhandhasaṅkhāte ajjhattikavatthumhi sinehavasena pavattāya.
ഗവേസിതബ്ബം നിദാനം വിഭത്തം, അമ്ഹേഹി ച ഞാതം, ‘‘കതമോ ഗവേസിതബ്ബോ പുബ്ബാപരസന്ധീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ തത്ഥ കതമോ പുബ്ബാപരസന്ധീ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തത്ഥാതി തേസു നേരുത്താധിപ്പായനിദാനപുബ്ബാപരസന്ധീസു. യഥാതി യേന അന്ധകാരാദിനാ സഭാവേന ‘‘കാമന്ധാ…പേ॰… മാതര’’ന്തി യം കാമതണ്ഹം ഭഗവാ ആഹ, അയം കാമതണ്ഹാ തഥാ തേന അന്ധകാരാദിനാ സഭാവേന ‘‘കാമന്ധാ…പേ॰… മാതര’’ന്തി ഗാഥാ വുത്താതി യോജനാ.
Gavesitabbaṃ nidānaṃ vibhattaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘katamo gavesitabbo pubbāparasandhī’’ti pucchitabbattā tattha katamo pubbāparasandhī’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu neruttādhippāyanidānapubbāparasandhīsu. Yathāti yena andhakārādinā sabhāvena ‘‘kāmandhā…pe… mātara’’nti yaṃ kāmataṇhaṃ bhagavā āha, ayaṃ kāmataṇhā tathā tena andhakārādinā sabhāvena ‘‘kāmandhā…pe… mātara’’nti gāthā vuttāti yojanā.
ഗാഥാത്ഥോ പന – കാമേതീതി കാമോ, കാമതണ്ഹാ, കാമേന അത്ഥസ്സ അജാനനതായ ധമ്മസ്സ, അപസ്സനതായ ച അന്ധാതി കാമന്ധാ. കാമതണ്ഹാസങ്ഖാതേന ജാലേന അത്ഥധമ്മാനം അജാനനാപസ്സനേന സഞ്ഛന്നാ പലിഗുണ്ഠിതാതി ജാലസഞ്ഛന്നാ. തണ്ഹാസങ്ഖാതേന ഛദനേന തേസംയേവ അത്ഥധമ്മാനം അജാനനാപസ്സനേന ഛാദിതാ പിഹിതാതി തണ്ഹാഛദനഛാദിതാ. അത്ഥധമ്മേസു പമത്തസങ്ഖാതേന പമാദേന ബന്ധനേന ബദ്ധാ ബന്ധിതബ്ബാ പുഗ്ഗലാ ജരാമരണം അന്വേന്തി, കുമിനാമുഖേ പവത്താ മച്ഛാ മരണം അന്വേന്തി ഇവ ച, ഖീരപകോ വച്ഛോ മാതരം അന്വേതി ഇവ ച, തഥാ ജരാമരണം അന്വേന്തീതി ഗഹേതബ്ബോ.
Gāthāttho pana – kāmetīti kāmo, kāmataṇhā, kāmena atthassa ajānanatāya dhammassa, apassanatāya ca andhāti kāmandhā. Kāmataṇhāsaṅkhātena jālena atthadhammānaṃ ajānanāpassanena sañchannā paliguṇṭhitāti jālasañchannā. Taṇhāsaṅkhātena chadanena tesaṃyeva atthadhammānaṃ ajānanāpassanena chāditā pihitāti taṇhāchadanachāditā. Atthadhammesu pamattasaṅkhātena pamādena bandhanena baddhā bandhitabbā puggalā jarāmaraṇaṃ anventi, kumināmukhe pavattā macchā maraṇaṃ anventi iva ca, khīrapako vaccho mātaraṃ anveti iva ca, tathā jarāmaraṇaṃ anventīti gahetabbo.
‘‘കാമന്ധാ…പേ॰… മാതര’ന്തി യായ ദേസനായ, ഗാഥായ വാ കാമതണ്ഹാ വുത്താ, സാ ദേസനാ, ഗാഥാ വാ കതമേന ദേസനാഭൂതേന അപരേന യുജ്ജതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ തഥാ പുച്ഛിത്വാ ഇമായ ദേസനായ, ഗാഥായ വാ യുജ്ജതീതി ദസ്സേതും ‘‘സാ കതമേനാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സാതി ‘‘കാമന്ധാ…പേ॰… അന്വേന്തീ’’തി ദേസനാ, ഗാഥാ വാ. പുബ്ബാപരേനാതി തതോ ദേസനാതോ പുബ്ബേന ദേസനാവചനേന, ഗാഥാവചനേന വാ അപരേന ദേസനാവചനേന, ഗാഥാവചനേന വാ. യുജ്ജതി യുജ്ജനം ഏതി സമേതീതി പുച്ഛതി.
‘‘Kāmandhā…pe… mātara’nti yāya desanāya, gāthāya vā kāmataṇhā vuttā, sā desanā, gāthā vā katamena desanābhūtena aparena yujjatī’’ti pucchitabbattā tathā pucchitvā imāya desanāya, gāthāya vā yujjatīti dassetuṃ ‘‘sā katamenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sāti ‘‘kāmandhā…pe… anventī’’ti desanā, gāthā vā. Pubbāparenāti tato desanāto pubbena desanāvacanena, gāthāvacanena vā aparena desanāvacanena, gāthāvacanena vā. Yujjati yujjanaṃ eti sametīti pucchati.
യഥാതി യേന അന്ധകരണാദിനാ. ‘‘രത്തോ…പേ॰… നര’’ന്തി യം ഗാഥാവചനം ഭഗവാ ആഹ, തേന ഗാഥാവചനേന തഥാ അന്ധകരണാദിനാ യുജ്ജതീതി യോജനാ. ഗാഥാത്ഥോ പന – രത്തോ രഞ്ജന്തോ പുഗ്ഗലോ അത്ഥം അത്തഹിതപയോജനം പരഹിതപയോജനം ന ജാനാതി. രത്തോ രഞ്ജന്തോ ധമ്മം യഥാവുത്തസ്സ അത്ഥസ്സ ഹേതും പഞ്ഞാചക്ഖുനാ ന പസ്സതി. രാഗോ യം നരം യദാ സഹതേ, തദാ തസ്സ നരസ്സ അന്ധം അന്ധകാരം തമം അഞ്ഞാണം ഹോതീതി ഗഹേതബ്ബോ.
Yathāti yena andhakaraṇādinā. ‘‘Ratto…pe… nara’’nti yaṃ gāthāvacanaṃ bhagavā āha, tena gāthāvacanena tathā andhakaraṇādinā yujjatīti yojanā. Gāthāttho pana – ratto rañjanto puggalo atthaṃ attahitapayojanaṃ parahitapayojanaṃ na jānāti. Ratto rañjanto dhammaṃ yathāvuttassa atthassa hetuṃ paññācakkhunā na passati. Rāgo yaṃ naraṃ yadā sahate, tadā tassa narassa andhaṃ andhakāraṃ tamaṃ aññāṇaṃ hotīti gahetabbo.
ഇതീതി ഏവം. അന്ധതായ അന്ധകരണതായ സഞ്ഛന്നതായ സഞ്ഛന്നകരണതായ. സായേവ തണ്ഹാതി ‘‘കാമന്ധാ…പേ॰… മാതര’’ന്തി ഗാഥാവചനേന യാ കാമതണ്ഹാ വുത്താ, സായേവ കാമതണ്ഹാ. അഭിലപിതാതി ‘‘രത്തോ…പേ॰… നര’’ന്തി അപരേന ഗാഥാവചനേന ഭഗവതാ വോഹാരിതാ വോഹരണേന ഞാപിതാ, അഭിലപിതസ്സ അത്ഥസ്സ സമാനതാ പുബ്ബദേസനാ അപരദേസനായ യുജ്ജതീതി വുത്തം ഹോതി.
Itīti evaṃ. Andhatāya andhakaraṇatāya sañchannatāya sañchannakaraṇatāya. Sāyeva taṇhāti ‘‘kāmandhā…pe… mātara’’nti gāthāvacanena yā kāmataṇhā vuttā, sāyeva kāmataṇhā. Abhilapitāti ‘‘ratto…pe… nara’’nti aparena gāthāvacanena bhagavatā vohāritā voharaṇena ñāpitā, abhilapitassa atthassa samānatā pubbadesanā aparadesanāya yujjatīti vuttaṃ hoti.
‘‘ദ്വീസു ഗാഥാസു കതമേഹി പദേഹി സായേവ തണ്ഹാ അഭിലപിതാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ഇമേഹി അഭിലപിതാതി നിയമേത്വാ ദസ്സേതും ‘‘യഞ്ചാഹാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ പഠമഗാഥായം ‘‘കാമന്ധാ…പേ॰… ഛാദിതാ’’തി യഞ്ച പദം ആഹ, ദുതിയഗാഥായഞ്ച ‘‘രത്തോ…പേ॰… ന പസ്സതീ’’തി യഞ്ച പദം ആഹ. പരിയുട്ഠാനേഹി പരിയുട്ഠാനദീപകേഹി ഇമേഹി ‘‘കാമന്ധാ…പേ॰… പസ്സതീ’’തി പദേഹി സായേവ പഠമഗാഥായ വുത്താ കാമതണ്ഹാ ച ഭഗവതാ അഭിലപിതാ.
‘‘Dvīsu gāthāsu katamehi padehi sāyeva taṇhā abhilapitā’’ti pucchitabbattā imehi abhilapitāti niyametvā dassetuṃ ‘‘yañcāhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha paṭhamagāthāyaṃ ‘‘kāmandhā…pe… chāditā’’ti yañca padaṃ āha, dutiyagāthāyañca ‘‘ratto…pe… na passatī’’ti yañca padaṃ āha. Pariyuṭṭhānehi pariyuṭṭhānadīpakehi imehi ‘‘kāmandhā…pe… passatī’’ti padehi sāyeva paṭhamagāthāya vuttā kāmataṇhā ca bhagavatā abhilapitā.
‘‘യം അന്ധകാരം വുത്തം, കതമം തം? യാ തണ്ഹാ പോനോഭവികാ വുത്താ, കതമാ സാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘യം അന്ധകാര’’ന്തിആദി വുത്തം. തത്ഥ അന്ധകാരം യം അഞ്ഞാണം വുത്തം, അയം ദുക്ഖസമുദയോ ഭവേ. യാ ച തണ്ഹാ പോനോഭവികാ വുത്താ, അയഞ്ച ദുക്ഖസമുദയോ ഭവേതി യോജനാ.
‘‘Yaṃ andhakāraṃ vuttaṃ, katamaṃ taṃ? Yā taṇhā ponobhavikā vuttā, katamā sā’’ti pucchitabbattā ‘‘yaṃ andhakāra’’ntiādi vuttaṃ. Tattha andhakāraṃ yaṃ aññāṇaṃ vuttaṃ, ayaṃ dukkhasamudayo bhave. Yā ca taṇhā ponobhavikā vuttā, ayañca dukkhasamudayo bhaveti yojanā.
‘‘കാമാ’’തി യഞ്ച പദം ഭഗവാ ആഹ, തേന പദേന ഇമേ കിലേസകാമാ വുത്താ. ‘‘ജാലസഞ്ഛന്നാ’’തി യഞ്ച പദം ഭഗവാ ആഹ, തേന പദേന തേസംയേവ കിലേസകാമാനം പയോഗേന സമുദാചാരേന പരിയുട്ഠാനം ഭഗവാ ദസ്സേതി. തസ്മാതി യസ്മാ യസ്മിം സന്താനേ തണ്ഹാ ഉപ്പന്നാ, തം സന്താനം സംസാരതോ നിസ്സരിതും അദത്വാ രൂപാരമ്മണാദീഹി പലോഭയമാനാ ഹുത്വാ ചിത്തം കിലേസേഹി പരിയാദായ തിട്ഠതി, തസ്മാ തണ്ഹായ ചിത്തം പരിയാദായ സന്താനേ തിട്ഠമാനത്താ. കിലേസവസേനാതി വീതിക്കമകിലേസവസേന. പരിയുട്ഠാനവസേനാതി വീതിക്കമനം അപ്പത്വാ ഉപ്പജ്ജമാനവസേന. യേതി വുത്തപ്പകാരതണ്ഹാസഹിതപുഗ്ഗലസദിസാ. തേതി തേ തണ്ഹാബന്ധനബദ്ധാ ച ഏദിസകാ ച പുഗ്ഗലാ. ജരാമരണം അന്വേന്തി ജരാമരണം അതിക്കമിതും ന സക്കുണന്തി. അയന്തി ജരാമരണാനുപ്പവത്തി ‘‘ജരാമരണമന്വേന്തീ’’തി ഇമിനാ വചനേന ഭഗവതാ ദസ്സിതാതി യോജനാ.
‘‘Kāmā’’ti yañca padaṃ bhagavā āha, tena padena ime kilesakāmā vuttā. ‘‘Jālasañchannā’’ti yañca padaṃ bhagavā āha, tena padena tesaṃyeva kilesakāmānaṃ payogena samudācārena pariyuṭṭhānaṃ bhagavā dasseti. Tasmāti yasmā yasmiṃ santāne taṇhā uppannā, taṃ santānaṃ saṃsārato nissarituṃ adatvā rūpārammaṇādīhi palobhayamānā hutvā cittaṃ kilesehi pariyādāya tiṭṭhati, tasmā taṇhāya cittaṃ pariyādāya santāne tiṭṭhamānattā. Kilesavasenāti vītikkamakilesavasena. Pariyuṭṭhānavasenāti vītikkamanaṃ appatvā uppajjamānavasena. Yeti vuttappakārataṇhāsahitapuggalasadisā. Teti te taṇhābandhanabaddhā ca edisakā ca puggalā. Jarāmaraṇaṃ anventi jarāmaraṇaṃ atikkamituṃ na sakkuṇanti. Ayanti jarāmaraṇānuppavatti ‘‘jarāmaraṇamanventī’’ti iminā vacanena bhagavatā dassitāti yojanā.
‘‘കാമന്ധാ’’തിആദിഗാഥായ ചേവ ‘‘രത്തോ’’തിആദിഗാഥായ ച പുബ്ബാപരസന്ധി ആചരിയേന വിഭത്തോ , അമ്ഹേഹി ച ഞാതോ, ‘‘കഥം ‘യസ്സ പപഞ്ചാ ഠിതീ ചാ’തിആദിഗാഥാസു പുബ്ബാപരസന്ധി അമ്ഹേഹി വിഞ്ഞാതബ്ബോ’’തി വത്തബ്ബത്താ യസ്സ പപഞ്ചാ’’തിആദി വുത്തം. തസ്സാ ഗാഥായ – യസ്സ മുനിനോ പപഞ്ചാ തണ്ഹാമാനദിട്ഠീ ച നത്ഥി, തണ്ഹാമാനദിട്ഠീഹി അഭിസങ്ഖതാ സങ്ഖാരാ ച നത്ഥി, ഠിതീ അനുസയാ തണ്ഹാ ച നത്ഥി, സന്ദാനസദിസം തണ്ഹാപരിയുട്ഠാനം നത്ഥി, പലിഘസദിസോ മോഹോ ച നത്ഥി, സോ മുനി പപഞ്ചാദികം സബ്ബം വീതിവത്തോ അതിക്കന്തോതി വുച്ചതി. നിത്തണ്ഹം നിമാനം നിദിട്ഠിം നിസന്ദാനം നിപലിഘം ലോകേ ചരന്തം തം മുനിം സദേവകോ തണ്ഹാസഹിതോ ലോകോ ന വിജാനാതീതി അത്ഥോ.
‘‘Kāmandhā’’tiādigāthāya ceva ‘‘ratto’’tiādigāthāya ca pubbāparasandhi ācariyena vibhatto , amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ ‘yassa papañcā ṭhitī cā’tiādigāthāsu pubbāparasandhi amhehi viññātabbo’’ti vattabbattā yassa papañcā’’tiādi vuttaṃ. Tassā gāthāya – yassa munino papañcā taṇhāmānadiṭṭhī ca natthi, taṇhāmānadiṭṭhīhi abhisaṅkhatā saṅkhārā ca natthi, ṭhitī anusayā taṇhā ca natthi, sandānasadisaṃ taṇhāpariyuṭṭhānaṃ natthi, palighasadiso moho ca natthi, so muni papañcādikaṃ sabbaṃ vītivatto atikkantoti vuccati. Nittaṇhaṃ nimānaṃ nidiṭṭhiṃ nisandānaṃ nipalighaṃ loke carantaṃ taṃ muniṃ sadevako taṇhāsahito loko na vijānātīti attho.
ഗാഥായം പപഞ്ചാദയോ ഭഗവതാ വുത്താ, ‘‘കതമേ തേ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘പപഞ്ചാ നാമാ’’തിആദി വുത്തം. അത്തനോ ആധാരപുഗ്ഗലം സംസാരേ ചിരം പപഞ്ചന്താപേന്തീ തണ്ഹാമാനദിട്ഠിയോ ച, താഹി തണ്ഹാമാനദിട്ഠീഹി സഹജാതവസേന വാ ഉപത്ഥമ്ഭനവസേന വാ അഭിസങ്ഖതാ സങ്ഖാരാ ച പപഞ്ചാ നാമ. സന്താനേ അപ്പഹീനട്ഠേന അനുസയാ തണ്ഹാ സത്താനം തിട്ഠനഹേതുത്താ ഠിതീ നാമ. പവത്തമാനായ തണ്ഹായ യം പരിയുട്ഠാനഞ്ച ഛത്തിംസതണ്ഹായ ജാലിനിയാ യാനി വിചരിതാനി ച വുത്താനി, ഇദം സബ്ബം അത്തനോ ആധാരം പുഗ്ഗലം ബന്ധനട്ഠേന സന്ദാനസദിസത്താ സന്ദാനം നാമ. മോഹോ അത്തനോ ആധാരസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ നിബ്ബാനനഗരപ്പവേസനസ്സ പടിസേധകത്താ പലിഘസദിസത്താ പലിഘോ നാമ. ‘‘യസ്സ പപഞ്ചാദയോ നത്ഥി, സോ കിം വീതിവത്തോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘യേ ചാ’’തിആദി വുത്തം. യേ വുത്തപ്പകാരാ പപഞ്ചാ സങ്ഖാരാ, യാ ച വുത്തപ്പകാരാ ഠിതി, യം വുത്തപ്പകാരം സന്ദാനഞ്ച, യം വുത്തപ്പകാരം പലിഘഞ്ച നത്ഥീതി വുത്താ, സബ്ബം ഏതം പപഞ്ചാദികം യോ മുനി സമതിക്കന്തോ, അയം മുനി ‘‘നിത്തണ്ഹോ’’തി വുച്ചതീതി ദട്ഠബ്ബോ.
Gāthāyaṃ papañcādayo bhagavatā vuttā, ‘‘katame te’’ti pucchitabbattā ‘‘papañcā nāmā’’tiādi vuttaṃ. Attano ādhārapuggalaṃ saṃsāre ciraṃ papañcantāpentī taṇhāmānadiṭṭhiyo ca, tāhi taṇhāmānadiṭṭhīhi sahajātavasena vā upatthambhanavasena vā abhisaṅkhatā saṅkhārā ca papañcā nāma. Santāne appahīnaṭṭhena anusayā taṇhā sattānaṃ tiṭṭhanahetuttā ṭhitī nāma. Pavattamānāya taṇhāya yaṃ pariyuṭṭhānañca chattiṃsataṇhāya jāliniyā yāni vicaritāni ca vuttāni, idaṃ sabbaṃ attano ādhāraṃ puggalaṃ bandhanaṭṭhena sandānasadisattā sandānaṃ nāma. Moho attano ādhārassa puggalassa nibbānanagarappavesanassa paṭisedhakattā palighasadisattā paligho nāma. ‘‘Yassa papañcādayo natthi, so kiṃ vītivatto’’ti pucchitabbattā ‘‘ye cā’’tiādi vuttaṃ. Ye vuttappakārā papañcā saṅkhārā, yā ca vuttappakārā ṭhiti, yaṃ vuttappakāraṃ sandānañca, yaṃ vuttappakāraṃ palighañca natthīti vuttā, sabbaṃ etaṃ papañcādikaṃ yo muni samatikkanto, ayaṃ muni ‘‘nittaṇho’’ti vuccatīti daṭṭhabbo.
൨൮. ‘‘യസ്സ പപഞ്ചാതിആദിഗാഥായം യേ പപഞ്ചാദയോ വുത്താ, തേസു തണ്ഹാമാനദിട്ഠിഹേതുകാ സങ്ഖാരാ കദാ കതിവിധം ഫലം ദേന്തി, തംസങ്ഖാരസമ്പയുത്താ തണ്ഹാ കദാ കതിവിധം ഫലം ദേതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ പരിയുട്ഠാനസങ്ഖാരാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തത്ഥാതി തേസു പപഞ്ചസങ്ഖാരാദീസു. പരിയുട്ഠാനസങ്ഖാരാതി വീതിക്കമവസേന പവത്താ പരിയുട്ഠാനാ അകുസലസങ്ഖാരാ ചേതനാ. ദിട്ഠധമ്മവേദനീയാദീതി ദിട്ഠേ പസ്സിതബ്ബേ ധമ്മേ അത്തഭാവേ വേദനീയം ഫലം ദേതീതി ദിട്ഠധമ്മവേദനീയാ, ദിട്ഠേ ധമ്മേ ഫലം വേദേതീതി വാ ദിട്ഠധമ്മവേദനീയാ. കാ സാ? അപദുസ്സനീയാദീസു അതിദുസ്സനാദിവസേന പവത്താ പഠമജവനചേതനാ. ഉപപജ്ജേ ഫലം വേദേതീതി ഉപപജ്ജവേദനീയാ, സത്തമജവനചേതനാ. അപരാപരിയായേ അത്തഭാവേ ഫലം വേദേതീതി അപരാപരിയായവേദനീയാ, മജ്ഝേ പവത്താ പഞ്ച ജവനചേതനാ. തിഫലദാനവസേന തിവിധാ സങ്ഖാരാ. ഏവം ഇമായ തിവിധായ സങ്ഖാരചേതനായ സമ്പയുത്താ തിവിധാ തണ്ഹാ തിവിധം ഫലം ദിട്ഠേ വാ ധമ്മേ അത്തഭാവേ , ഉപപജ്ജേ വാ അനന്തരഭവേ, അപരേ വാ പരിയായേ ഭവേ ദേതി നിബ്ബത്തേതീതി ഏവം ഫലനിബ്ബത്തകസങ്ഖാരം വാ തംസമ്പയുത്തം തണ്ഹം വാ ഭഗവാ ആഹ.
28. ‘‘Yassa papañcātiādigāthāyaṃ ye papañcādayo vuttā, tesu taṇhāmānadiṭṭhihetukā saṅkhārā kadā katividhaṃ phalaṃ denti, taṃsaṅkhārasampayuttā taṇhā kadā katividhaṃ phalaṃ detī’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha pariyuṭṭhānasaṅkhārā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu papañcasaṅkhārādīsu. Pariyuṭṭhānasaṅkhārāti vītikkamavasena pavattā pariyuṭṭhānā akusalasaṅkhārā cetanā. Diṭṭhadhammavedanīyādīti diṭṭhe passitabbe dhamme attabhāve vedanīyaṃ phalaṃ detīti diṭṭhadhammavedanīyā, diṭṭhe dhamme phalaṃ vedetīti vā diṭṭhadhammavedanīyā. Kā sā? Apadussanīyādīsu atidussanādivasena pavattā paṭhamajavanacetanā. Upapajje phalaṃ vedetīti upapajjavedanīyā, sattamajavanacetanā. Aparāpariyāye attabhāve phalaṃ vedetīti aparāpariyāyavedanīyā, majjhe pavattā pañca javanacetanā. Tiphaladānavasena tividhā saṅkhārā. Evaṃ imāya tividhāya saṅkhāracetanāya sampayuttā tividhā taṇhā tividhaṃ phalaṃ diṭṭhe vā dhamme attabhāve , upapajje vā anantarabhave, apare vā pariyāye bhave deti nibbattetīti evaṃ phalanibbattakasaṅkhāraṃ vā taṃsampayuttaṃ taṇhaṃ vā bhagavā āha.
‘‘യായ ദേസനായ, ഗാഥായ വാ ഫലനിബ്ബത്തകം സങ്ഖാരം ആഹ, സാ ദേസനാ, ഗാഥാ വാ കതമേന ദേസനാഭൂതേന വാ അപരേന യുജ്ജതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘യം ലോഭപകതം കമ്മം കരോതീ’’തിആദി വുത്തം. യാ ‘‘യസ്സ…പേ॰… ലോകോ’’തി ദേസനാ ച യാ ‘‘യം ലോഭപകതം കമ്മം…പേ॰… അപരേ വാ പരിയായേ’’തി ദേസനാ ച വുത്താ, ഭഗവതോ ഇദം ദേസനാദ്വയം അഞ്ഞമഞ്ഞം പുബ്ബാപരേന പുബ്ബം അപരേന അപരം പുബ്ബേന യുജ്ജതി യുജ്ജനം ഏതി സമേതി, യഥാ ഗങ്ഗോദകം യമുനോദകേന, യമുനോദകമ്പി ഗങ്ഗോദകേന സംസന്ദതി സമേതി. ‘‘യസ്സ…പേ॰… ലോകോ’’തി ദേസനാ ‘‘യം ലോഭപകതം…പേ॰… പരിയായേ’’തി ദേസനായ സംസന്ദതി സമേതി, ‘‘യം ലോഭപകതം…പേ॰… പരിയായേ’’തി ദേസനാപി ‘‘യസ്സ…പേ॰… ലോകോ’’തി ദേസനായ സംസന്ദതി സമേതീതി അത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോ. ‘‘കഥം യുജ്ജതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ പരിയുട്ഠാന’’ന്തിആദി വുത്തം, ദിട്ഠധമ്മവേദനീയാദിഫലത്തയനിബ്ബത്തകട്ഠേന യുജ്ജതീതി വുത്തം ഹോതി.
‘‘Yāya desanāya, gāthāya vā phalanibbattakaṃ saṅkhāraṃ āha, sā desanā, gāthā vā katamena desanābhūtena vā aparena yujjatī’’ti pucchitabbattā ‘‘yaṃ lobhapakataṃ kammaṃ karotī’’tiādi vuttaṃ. Yā ‘‘yassa…pe… loko’’ti desanā ca yā ‘‘yaṃ lobhapakataṃ kammaṃ…pe… apare vā pariyāye’’ti desanā ca vuttā, bhagavato idaṃ desanādvayaṃ aññamaññaṃ pubbāparena pubbaṃ aparena aparaṃ pubbena yujjati yujjanaṃ eti sameti, yathā gaṅgodakaṃ yamunodakena, yamunodakampi gaṅgodakena saṃsandati sameti. ‘‘Yassa…pe… loko’’ti desanā ‘‘yaṃ lobhapakataṃ…pe… pariyāye’’ti desanāya saṃsandati sameti, ‘‘yaṃ lobhapakataṃ…pe… pariyāye’’ti desanāpi ‘‘yassa…pe… loko’’ti desanāya saṃsandati sametīti attho gahetabbo. ‘‘Kathaṃ yujjatī’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha pariyuṭṭhāna’’ntiādi vuttaṃ, diṭṭhadhammavedanīyādiphalattayanibbattakaṭṭhena yujjatīti vuttaṃ hoti.
യം യം സുത്തം ഭഗവതാ ദേസിതം പുബ്ബാപരേന യുജ്ജതി, തം തം സുത്തമ്പി നീഹരിത്വാ പുബ്ബാപരസംസന്ദനം ദസ്സേതും ‘‘യഥാഹാ’’തിആദി വുത്തം. സംസന്ദനാകാരോ വുത്തനയാനുസാരേന ഗഹേതബ്ബോ. തത്ഥാതി തേസു പരിയുട്ഠാനസങ്ഖാരതണ്ഹാവിചരിതേസു. പരിയുട്ഠാനന്തി രൂപാരമ്മണാദീനി അയോനിസോമനസികാരേന ആരബ്ഭ സത്തസന്താനേ പവത്തം തണ്ഹാചരിതം. പടിസങ്ഖാനബലേനാതി അസുഭാനിച്ചാദിദസ്സനബലേന തദങ്ഗപ്പഹാനവസേന പഹാതബ്ബം. സങ്ഖാരാതി ദസ്സനപഹാതബ്ബാ സങ്ഖാരാ. ദസ്സനബലേനാതി ദസ്സനസങ്ഖാതപഠമമഗ്ഗഞാണബലേന പഹാതബ്ബാ. ഛത്തിംസ തണ്ഹാവിചരിതാനീതി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബതണ്ഹാവിചരിതേഹി അവസേസാനി ഛത്തിംസ തണ്ഹാവിചരിതാനി. നിഗ്ഗതാ തണ്ഹാ യസ്സ സോ നിത്തണ്ഹോ, നിത്തണ്ഹസ്സ ഭാവോ നിത്തണ്ഹതാ, കാ സാ? സഉപാദിസേസാ നിബ്ബാനധാതു.
Yaṃ yaṃ suttaṃ bhagavatā desitaṃ pubbāparena yujjati, taṃ taṃ suttampi nīharitvā pubbāparasaṃsandanaṃ dassetuṃ ‘‘yathāhā’’tiādi vuttaṃ. Saṃsandanākāro vuttanayānusārena gahetabbo. Tatthāti tesu pariyuṭṭhānasaṅkhārataṇhāvicaritesu. Pariyuṭṭhānanti rūpārammaṇādīni ayonisomanasikārena ārabbha sattasantāne pavattaṃ taṇhācaritaṃ. Paṭisaṅkhānabalenāti asubhāniccādidassanabalena tadaṅgappahānavasena pahātabbaṃ. Saṅkhārāti dassanapahātabbā saṅkhārā. Dassanabalenāti dassanasaṅkhātapaṭhamamaggañāṇabalena pahātabbā. Chattiṃsa taṇhāvicaritānīti dassanena pahātabbataṇhāvicaritehi avasesāni chattiṃsa taṇhāvicaritāni. Niggatā taṇhā yassa so nittaṇho, nittaṇhassa bhāvo nittaṇhatā, kā sā? Saupādisesā nibbānadhātu.
പപഞ്ചസങ്ഖാരാഭിനന്ദനത്തയം യദിപി അത്ഥതോ ഏകം സമാനം, ദേസനായ പന പദക്ഖരാദീഹി വിസേസോ അത്ഥീതി ദസ്സേതും ‘‘അപിചാ’’തിആദി വുത്തം.
Papañcasaṅkhārābhinandanattayaṃ yadipi atthato ekaṃ samānaṃ, desanāya pana padakkharādīhi viseso atthīti dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ.
‘‘യോയം പുബ്ബാപരസന്ധി ആചരിയേന വിഭത്തോ, സോയം കതിവിധോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘സോ ചായം പുബ്ബാപരോ സന്ധീ’’തിആദി വുത്തം. അട്ഠകഥായം പന വുത്തം – ‘‘ന കേവലം സുത്തന്തരസംസന്ദനമേവ പുബ്ബാപരസന്ധി, അഥ ഖോ അഞ്ഞോപി അത്ഥീതി ദസ്സേതും ‘സോ ചായ’ന്തിആദി വുത്ത’’ന്തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൨൮). തത്ഥ അത്ഥസന്ധീതി കിരിയാകാരകാദിവസേന അത്ഥസ്സ അത്ഥേന സന്ധി. പദസന്ധീതി നാമപദാദികസ്സ നാമപദാദികന്തരേന സന്ധി. ദേസനാസന്ധീതി വുത്തപ്പകാരസ്സ ദേസനന്തരസ്സ വുത്തപ്പകാരേന ദേസനന്തരേന സന്ധി. നിദ്ദേസസന്ധീതി നിദ്ദേസന്തരസ്സ നിദ്ദേസന്തരേന സന്ധി.
‘‘Yoyaṃ pubbāparasandhi ācariyena vibhatto, soyaṃ katividho’’ti pucchitabbattā ‘‘so cāyaṃ pubbāparo sandhī’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana vuttaṃ – ‘‘na kevalaṃ suttantarasaṃsandanameva pubbāparasandhi, atha kho aññopi atthīti dassetuṃ ‘so cāya’ntiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 28). Tattha atthasandhīti kiriyākārakādivasena atthassa atthena sandhi. Padasandhīti nāmapadādikassa nāmapadādikantarena sandhi. Desanāsandhīti vuttappakārassa desanantarassa vuttappakārena desanantarena sandhi. Niddesasandhīti niddesantarassa niddesantarena sandhi.
സന്ധി ച നാമ അത്ഥാദയോ മുഞ്ചിത്വാ അഞ്ഞോ സഭാവധമ്മോ നാമ നത്ഥി, അത്ഥാദീനഞ്ച ഛഅത്ഥപദാദീസു അവരോധനതോ ‘‘അത്ഥസന്ധി ഛപ്പദാനീ’’തിആദി വുത്തം.
Sandhi ca nāma atthādayo muñcitvā añño sabhāvadhammo nāma natthi, atthādīnañca chaatthapadādīsu avarodhanato ‘‘atthasandhi chappadānī’’tiādi vuttaṃ.
അത്ഥസന്ധിബ്യഞ്ജനസന്ധയോ ആചരിയേന വിഭത്താ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതാ, ‘‘കതമാ ദേസനാസന്ധീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ദേസനാസന്ധി ന ച പഥവി’’ന്തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ന ച പഥവിം നിസ്സായ ഝായതി ഝായീ ഝായതി ചാതി ഏത്ഥ ഝായീ ഝാനസമങ്ഗീ പുഗ്ഗലോ പഥവിം നിസ്സായ ആലമ്ബിത്വാ ന ച ഝായതി, സബ്ബസങ്ഖാരനിസ്സടം പന നിബ്ബാനം നിസ്സായ ആലമ്ബിത്വാ ഫലസമാപത്തിം ഝായതി സമാപജ്ജതി ഏവാതി അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. ന ച ആപന്തിആദീസുപി ഏസ നയോ യോജേതബ്ബോ. ഫലസമാപത്തിസമങ്ഗീ പുഗ്ഗലോ ഹി പഥവീആദയോ മുഞ്ചിത്വാ നിബ്ബാനമേവ ആരബ്ഭ ഫലസമാപത്തിം സമാപജ്ജതീതി. ഏത്ഥ ച പഥവീആദീഹി മഹാഭൂതേഹി കാമഭവരൂപഭവാ ഗഹിതാ രൂപപടിബദ്ധവുത്തിതായ. ആകാസാനഞ്ചായതനാദീഹിപി അരൂപഭവോ ഗഹിതോ, ഭവത്തയം വജ്ജേത്വാ ച ഝായതീതി അധിപ്പായോ. യദി പഥവീആദയോ നിസ്സായ ന ഝായീ ഝായതി ച, ഏവം സതി ഇധലോകസങ്ഖാതം സത്തസന്താനം വാ പരലോകസങ്ഖാതം സത്തസന്താനം വാ അനിന്ദ്രിയസന്താനം വാ നിസ്സായ ഝായീ ഝായതീതി ആസങ്കനീയത്താ തം പരിഹരന്തോ ‘‘ന ച ഇമം ലോക’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഇമം ലോകന്തി ഇധലോകസങ്ഖാതോ ദിട്ഠോ അത്തഭാവോ സത്തസന്താനോ വുത്തോ, തസ്മിം നിസ്സായ ന ഝായതി ഝായീ ഝായതി ച. പരലോകന്തി ഇധലോകതോ അഞ്ഞോ ഭവന്തരസങ്ഖാതോ സത്തസന്താനോ വുത്തോ, തസ്മിം നിസ്സായ ന ച ഝായതി ഝായീ ഝായതി ച.
Atthasandhibyañjanasandhayo ācariyena vibhattā, amhehi ca ñātā, ‘‘katamā desanāsandhī’’ti pucchitabbattā ‘‘desanāsandhi na ca pathavi’’ntiādi vuttaṃ. Tattha na ca pathaviṃ nissāya jhāyati jhāyī jhāyati cāti ettha jhāyī jhānasamaṅgī puggalo pathaviṃ nissāya ālambitvā na ca jhāyati, sabbasaṅkhāranissaṭaṃ pana nibbānaṃ nissāya ālambitvā phalasamāpattiṃ jhāyati samāpajjati evāti attho daṭṭhabbo. Na ca āpantiādīsupi esa nayo yojetabbo. Phalasamāpattisamaṅgī puggalo hi pathavīādayo muñcitvā nibbānameva ārabbha phalasamāpattiṃ samāpajjatīti. Ettha ca pathavīādīhi mahābhūtehi kāmabhavarūpabhavā gahitā rūpapaṭibaddhavuttitāya. Ākāsānañcāyatanādīhipi arūpabhavo gahito, bhavattayaṃ vajjetvā ca jhāyatīti adhippāyo. Yadi pathavīādayo nissāya na jhāyī jhāyati ca, evaṃ sati idhalokasaṅkhātaṃ sattasantānaṃ vā paralokasaṅkhātaṃ sattasantānaṃ vā anindriyasantānaṃ vā nissāya jhāyī jhāyatīti āsaṅkanīyattā taṃ pariharanto ‘‘na ca imaṃ loka’’ntiādimāha. Tattha imaṃ lokanti idhalokasaṅkhāto diṭṭho attabhāvo sattasantāno vutto, tasmiṃ nissāya na jhāyati jhāyī jhāyati ca. Paralokanti idhalokato añño bhavantarasaṅkhāto sattasantāno vutto, tasmiṃ nissāya na ca jhāyati jhāyī jhāyati ca.
യമിദം ഉഭയന്തിആദീസു ഇദം ഉഭയം ഇധലോകപരലോകദ്വയം അന്തരേന വജ്ജേത്വാ യം രൂപായതനം ദിട്ഠം, തം രൂപായതനമ്പി. യം സദ്ദായതനം സുതം, തം സദ്ദായതനമ്പി. യം ഗന്ധായതനരസായതനഫോട്ഠബ്ബായതനം മുതം, തം ഗന്ധായതനരസായതനഫോട്ഠബ്ബായതനമ്പി. യം ആപോധാതു ആകാസധാതു ലക്ഖണരൂപം ഓജാസങ്ഖാതം ധമ്മായതനേകദേസരൂപം വിഞ്ഞാതം, തം ആപോധാതാദികം ധമ്മായതനേകദേസരൂപമ്പി. യം വത്ഥു പരിയേസിതം വാ അപരിയേസിതം വാ സന്തികേ പത്തം, തം വത്ഥുമ്പി. യം വത്ഥു പത്തം വാ അപ്പത്തം വാ പരിയേസിതം പരിയേസനാരഹം സുന്ദരം, തം വത്ഥുമ്പി. യം വത്ഥു വിതക്കിതം വിതക്കനവസേന ആലമ്ബിതബ്ബം, തം വത്ഥുമ്പി. യം വത്ഥു വിചാരിതം അനുമജ്ജനവസേന ആലമ്ബിതബ്ബം, തം വത്ഥുമ്പി. യം വത്ഥു മനസാ ചിത്തേനേവ അനുചിന്തിതം അനുചിന്തനവസേന ആലമ്ബിതബ്ബം, തം വത്ഥുമ്പി നിസ്സായ ന ഝായതി ഝായീ ഝായതി ചാതി യോജനാ കാതബ്ബാ.
Yamidaṃ ubhayantiādīsu idaṃ ubhayaṃ idhalokaparalokadvayaṃ antarena vajjetvā yaṃ rūpāyatanaṃ diṭṭhaṃ, taṃ rūpāyatanampi. Yaṃ saddāyatanaṃ sutaṃ, taṃ saddāyatanampi. Yaṃ gandhāyatanarasāyatanaphoṭṭhabbāyatanaṃ mutaṃ, taṃ gandhāyatanarasāyatanaphoṭṭhabbāyatanampi. Yaṃ āpodhātu ākāsadhātu lakkhaṇarūpaṃ ojāsaṅkhātaṃ dhammāyatanekadesarūpaṃ viññātaṃ, taṃ āpodhātādikaṃ dhammāyatanekadesarūpampi. Yaṃ vatthu pariyesitaṃ vā apariyesitaṃ vā santike pattaṃ, taṃ vatthumpi. Yaṃ vatthu pattaṃ vā appattaṃ vā pariyesitaṃ pariyesanārahaṃ sundaraṃ, taṃ vatthumpi. Yaṃ vatthu vitakkitaṃ vitakkanavasena ālambitabbaṃ, taṃ vatthumpi. Yaṃ vatthu vicāritaṃ anumajjanavasena ālambitabbaṃ, taṃ vatthumpi. Yaṃ vatthu manasā citteneva anucintitaṃ anucintanavasena ālambitabbaṃ, taṃ vatthumpi nissāya na jhāyati jhāyī jhāyati cāti yojanā kātabbā.
ഏത്ഥ ദിട്ഠാദികം ബഹിദ്ധാരൂപമേവ ഗഹേതബ്ബം അനിന്ദ്രിയബദ്ധരൂപസ്സ അധിപ്പേതത്താ. തേനാഹ അട്ഠകഥാചരിയോ – ‘‘തദുഭയവിനിമുത്തോ അനിന്ദ്രിയബദ്ധോ രൂപസന്താനോ’’തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൨൮). ‘‘യദി ഝായീ പുഗ്ഗലോ യഥാവുത്തേ പഥവീആദയോ നിസ്സായ ന ഝായതി ഝായീ ഝായതി ച, ഏവം സതി അയം ഝായീ പുഗ്ഗലോ ഇദം നാമ നിസ്സായ ഝായതീതി ലോകേ കേനചി ഞായതി കിം, ഉദാഹു ന ഞായതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ന ഞായതീതി ദസ്സേതും ‘‘അയം സദേവകേ ലോകേ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഫലസമാപത്തിഝാനേന ഝായന്തോ അയം ഖീണാസവപുഗ്ഗലോ സദേവകേ ലോകേ…പേ॰… സദേവമനുസ്സായ പജായ യത്ഥ കത്ഥചിപി അനിസ്സിതേന ചിത്തേന ഝായതീതി സദേവകേ ലോകേ…പേ॰… സദേവമനുസ്സായ പജായ കേനചി ന ഞായതീതി അത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോ. തേന വുത്തം –
Ettha diṭṭhādikaṃ bahiddhārūpameva gahetabbaṃ anindriyabaddharūpassa adhippetattā. Tenāha aṭṭhakathācariyo – ‘‘tadubhayavinimutto anindriyabaddho rūpasantāno’’ti (netti. aṭṭha. 28). ‘‘Yadi jhāyī puggalo yathāvutte pathavīādayo nissāya na jhāyati jhāyī jhāyati ca, evaṃ sati ayaṃ jhāyī puggalo idaṃ nāma nissāya jhāyatīti loke kenaci ñāyati kiṃ, udāhu na ñāyatī’’ti pucchitabbattā na ñāyatīti dassetuṃ ‘‘ayaṃ sadevake loke’’tiādimāha. Tattha phalasamāpattijhānena jhāyanto ayaṃ khīṇāsavapuggalo sadevake loke…pe… sadevamanussāya pajāya yattha katthacipi anissitena cittena jhāyatīti sadevake loke…pe… sadevamanussāya pajāya kenaci na ñāyatīti attho gahetabbo. Tena vuttaṃ –
‘‘നമോ തേ പുരിസാജഞ്ഞ, നമോ തേ പുരിസുത്തമ;
‘‘Namo te purisājañña, namo te purisuttama;
യസ്സ തേ നാഭിജാനാമ, കിം ത്വം നിസ്സായ ഝായസീ’’തി. (സം॰ നി॰ ൩.൭൯; നേത്തി॰ ൧൦൪);
Yassa te nābhijānāma, kiṃ tvaṃ nissāya jhāyasī’’ti. (saṃ. ni. 3.79; netti. 104);
‘‘കേനചി അവിഞ്ഞായഭാവോ കേന സുത്തേന വിഭാവേതബ്ബോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ഇമിനാ ഗോധികസുത്തേന (സം॰ നി॰ ൧.൧൫൯) വിഭാവേതബ്ബോതി ദസ്സേതും ‘‘യഥാ മാരോ പാപിമാ’’തിആദി വുത്തം. അട്ഠകഥായം പന ‘‘ഇദാനി ഖീണാസവചിത്തസ്സ കത്ഥചിപി അനിസ്സിതഭാവം ഗോധികസുത്തേന (സം॰ നി॰ ൧.൧൫൯) വക്കലിസുത്തേന (സം॰ നി॰ ൩.൮൭) ച വിഭാവേതും ‘യഥാ മാരോ’തിആദി വുത്ത’’ന്തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൨൮) വുത്തം. തത്ഥ ദാനാദിപുഞ്ഞകാരകേ, പുഞ്ഞേ വാ മാരേതി നിവാരേതീതി മാരോ, അത്തഹിതപരഹിതേ മാരേതീതി വാ മാരോ. പാപചിത്തുപ്പാദവന്തതായ പാപിമാ. പുബ്ബത്തഭാവേ ഗോധസ്സ ഘാതകത്താ ‘‘ഗോധികോ’’തി ലദ്ധനാമസ്സ പരിനിബ്ബായന്തസ്സ കുലപുത്തസ്സ പരിനിബ്ബാനതോ ഉദ്ധം പടിസന്ധാദി വിഞ്ഞാണം സമന്വേസന്തോ ന ജാനാതി ന പസ്സതി. ‘‘പരചിത്തജാനനകോ മാരോ കസ്മാ ന ജാനാതീ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘സോ ഹീ’’തിആദി വുത്തം. സോ ഗോധികോ ഹി യസ്മാ പപഞ്ചാതീതോ, തസ്മാ തണ്ഹാപഹാനേന ദിട്ഠിനിസ്സയോപി അസ്സ ഗോധികസ്സ യസ്മാ നത്ഥി, തസ്മാ ച ന ജാനാതീതി.
‘‘Kenaci aviññāyabhāvo kena suttena vibhāvetabbo’’ti pucchitabbattā iminā godhikasuttena (saṃ. ni. 1.159) vibhāvetabboti dassetuṃ ‘‘yathā māro pāpimā’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘idāni khīṇāsavacittassa katthacipi anissitabhāvaṃ godhikasuttena (saṃ. ni. 1.159) vakkalisuttena (saṃ. ni. 3.87) ca vibhāvetuṃ ‘yathā māro’tiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 28) vuttaṃ. Tattha dānādipuññakārake, puññe vā māreti nivāretīti māro, attahitaparahite māretīti vā māro. Pāpacittuppādavantatāya pāpimā. Pubbattabhāve godhassa ghātakattā ‘‘godhiko’’ti laddhanāmassa parinibbāyantassa kulaputtassa parinibbānato uddhaṃ paṭisandhādi viññāṇaṃ samanvesanto na jānāti na passati. ‘‘Paracittajānanako māro kasmā na jānātī’’ti vattabbattā ‘‘so hī’’tiādi vuttaṃ. So godhiko hi yasmā papañcātīto, tasmā taṇhāpahānena diṭṭhinissayopi assa godhikassa yasmā natthi, tasmā ca na jānātīti.
‘‘ഗോധികസുത്തേനേവ വിഭാവേതബ്ബോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘യഥാ ചാ’’തിആദി വുത്തം. ‘‘ഗോധികസുത്തവക്കലിസുത്തേഹി അനുപാദിസേസായ നിബ്ബാനധാതുയാ അനിസ്സിതഭാവോ വിഭാവിതോ, ഏവം സതി സഉപാദിസേസനിബ്ബാനധാതുയാ അനിസ്സിതഭാവോ കേന വിഞ്ഞായതീതി അത്ഥോ ഭവേയ്യാ’’തി വത്തബ്ബത്താ തദാപി ന വിഞ്ഞായതിയേവാതി ദസ്സേതും ‘‘സദേവകേന ലോകേനാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സഉപാദിസേസായ നിബ്ബാനധാതുയാ ഫലസമാപത്തിഝാനേന ഝായമാനാ ഇമേ ഖീണാസവാ കത്ഥചി അനിസ്സിതചിത്താ ഝായന്തീതി സദേവകേന ലോകേന ന ഞായന്തി സമാരകേന…പേ॰… സദേവമനുസ്സായ ന ഞായന്തീതി യോജനാ കാതബ്ബാ. അനിസ്സിതചിത്താ ന ഞായന്തീതി ഏത്ഥ ഹി ന-കാരോ ച ‘‘ഝായമാനാ’’തി പദേ ന സമ്ബന്ധിതബ്ബോ ‘‘ന ഝായമാനാ’’തി അത്ഥസ്സ സമ്ഭവതോ. ‘‘ന ഞായന്തീ’’തി പന സമ്ബന്ധിതബ്ബോ ഹേട്ഠാ അട്ഠകഥായം ഏവ ‘‘ലോകേ കേനചിപി ന ഞായതീ’’തി വുത്തത്താ. അയം ദേസനാസന്ധീതി ഗോധികസുത്തവക്കലിസുത്താനം അഞ്ഞമഞ്ഞം അത്ഥവസേന സംസന്ദനാ നിദ്ധാരിതാ വിയ ‘‘ന ച പഥവിം നിസ്സായാ’’തിആദിദേസനായ ച ‘‘ന ച ഇമം ലോക’’ന്തിആദിദേസനായ ച യായ ദേസനായ അത്ഥവസേന സംസന്ദനാ നിദ്ധാരിതാ, തായ ദേസനായ യത്ഥ കത്ഥചി യം കിഞ്ചി നിസ്സായ ഝായീ ന ഝായതി, നിബ്ബാനം നിസ്സായ ഝായീ ഝായതീതി അത്ഥവസേന നിദ്ധാരിതാ, അയം സംസന്ദനാ ദേസനാസന്ധി നാമാതി അത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോ.
‘‘Godhikasutteneva vibhāvetabbo’’ti pucchitabbattā ‘‘yathā cā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Godhikasuttavakkalisuttehi anupādisesāya nibbānadhātuyā anissitabhāvo vibhāvito, evaṃ sati saupādisesanibbānadhātuyā anissitabhāvo kena viññāyatīti attho bhaveyyā’’ti vattabbattā tadāpi na viññāyatiyevāti dassetuṃ ‘‘sadevakena lokenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha saupādisesāya nibbānadhātuyā phalasamāpattijhānena jhāyamānā ime khīṇāsavā katthaci anissitacittā jhāyantīti sadevakena lokena na ñāyanti samārakena…pe… sadevamanussāya na ñāyantīti yojanā kātabbā. Anissitacittā na ñāyantīti ettha hi na-kāro ca ‘‘jhāyamānā’’ti pade na sambandhitabbo ‘‘na jhāyamānā’’ti atthassa sambhavato. ‘‘Na ñāyantī’’ti pana sambandhitabbo heṭṭhā aṭṭhakathāyaṃ eva ‘‘loke kenacipi na ñāyatī’’ti vuttattā. Ayaṃ desanāsandhīti godhikasuttavakkalisuttānaṃ aññamaññaṃ atthavasena saṃsandanā niddhāritā viya ‘‘na ca pathaviṃ nissāyā’’tiādidesanāya ca ‘‘na ca imaṃ loka’’ntiādidesanāya ca yāya desanāya atthavasena saṃsandanā niddhāritā, tāya desanāya yattha katthaci yaṃ kiñci nissāya jhāyī na jhāyati, nibbānaṃ nissāya jhāyī jhāyatīti atthavasena niddhāritā, ayaṃ saṃsandanā desanāsandhi nāmāti attho gahetabbo.
ദേസനാസന്ധി ആചരിയേന വിഭത്താ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതാ, ‘‘കതമാ നിദ്ദേസസന്ധീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ കതമാ നിദ്ദേസസന്ധീതി നിസ്സിതചിത്താ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തത്ഥാതി തേസു ചതൂസു അത്ഥസന്ധിബ്യഞ്ജനസന്ധിദേസനാസന്ധിനിദ്ദേസസന്ധീസു യാ സന്ധി ‘‘നിദ്ദേസസന്ധീ’’തി ഉദ്ദിട്ഠാ, സാ നിദ്ദേസതോ കതമാതി പുച്ഛതീതി അത്ഥോ. നിസ്സിതചിത്താതി തണ്ഹാദിട്ഠിസഹജാതവസേന വാ ഉപനിസ്സയവസേന വാ നിസ്സിതം ചിത്തം യേസം പുഥുജ്ജനാനന്തി നിസ്സിതചിത്താ, പുഥുജ്ജനാ പുഗ്ഗലാ നിദ്ദിസിതബ്ബാ ഇമായ ദേസനായ പുഗ്ഗലാധിട്ഠാനത്താ. യദി ദേസനാ ധമ്മാധിട്ഠാനാ, ഏവം സതി നിസ്സിതം ചിത്തം ഏത്ഥ സുത്തപ്പദേസേസു ദേസിതന്തി നിസ്സിതചിത്താ നിസ്സിതചിത്തജാനനത്ഥായ ദേസിതാ സുത്തപ്പദേസാ. അനിസ്സിതം ചിത്തം യേസം അരിയപുഗ്ഗലാനന്തി അനിസ്സിതചിത്താ, അരിയപുഗ്ഗലാ നിദ്ദിസിതബ്ബാ ഇമായ ദേസനായ പുഗ്ഗലാധിട്ഠാനത്താ. ധമ്മാധിട്ഠാനായ പന അനിസ്സിതം ചിത്തം യത്ഥ സുത്തപ്പദേസേസു ദേസിതന്തി അനിസ്സിതചിത്താ, അനിസ്സിതചിത്തജാനനത്ഥായ ദേസിതാ സുത്തപ്പദേസാ.
Desanāsandhi ācariyena vibhattā, amhehi ca ñātā, ‘‘katamā niddesasandhī’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamā niddesasandhīti nissitacittā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu catūsu atthasandhibyañjanasandhidesanāsandhiniddesasandhīsu yā sandhi ‘‘niddesasandhī’’ti uddiṭṭhā, sā niddesato katamāti pucchatīti attho. Nissitacittāti taṇhādiṭṭhisahajātavasena vā upanissayavasena vā nissitaṃ cittaṃ yesaṃ puthujjanānanti nissitacittā, puthujjanā puggalā niddisitabbā imāya desanāya puggalādhiṭṭhānattā. Yadi desanā dhammādhiṭṭhānā, evaṃ sati nissitaṃ cittaṃ ettha suttappadesesu desitanti nissitacittā nissitacittajānanatthāya desitā suttappadesā. Anissitaṃ cittaṃ yesaṃ ariyapuggalānanti anissitacittā, ariyapuggalā niddisitabbā imāya desanāya puggalādhiṭṭhānattā. Dhammādhiṭṭhānāya pana anissitaṃ cittaṃ yattha suttappadesesu desitanti anissitacittā, anissitacittajānanatthāya desitā suttappadesā.
‘‘നിസ്സിതചിത്താ കേന നിദ്ദേസേന നിദ്ദിസിതബ്ബാ, അനിസ്സിതചിത്താ കേന നിദ്ദേസേന നിദ്ദിസിതബ്ബാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘നിസ്സിതചിത്താ അകുസലപക്ഖേന നിദ്ദിസിതബ്ബാ’’തിആദി വുത്തം. അകുസലപക്ഖേന നിദ്ദേസേന നിദ്ദിസിതബ്ബാ. കുസലപക്ഖേനാതിആദീസുപി ഏസ നയോ യോജേതബ്ബോ. അകുസലപക്ഖസാമഞ്ഞകുസലപക്ഖസാമഞ്ഞേഹി ദസ്സേത്വാ അകുസലവിസേസകുസലവിസേസേഹി ദസ്സേതും ‘‘നിസ്സിതചിത്താ സംകിലേസേനാ’’തിആദി വുത്തം. അയം നിദ്ദേസസന്ധീതി അകുസലപക്ഖാദികസ്സ പുരിമനിദ്ദേസസ്സ സംകിലേസാദികേന പച്ഛിമേന നിദ്ദേസേന നിസ്സിതചിത്തവസേന അയം സംസന്ദനാ ച നിദ്ദേസസന്ധി നാമ. കുസലപക്ഖാദികസ്സ പുരിമസ്സ നിദ്ദേസസ്സ വോദാനാദികേന പച്ഛിമേന നിദ്ദേസേന അനിസ്സിതചിത്തവസേന അയം സംസന്ദനാ ച നിദ്ദേസസന്ധി നാമാതി വിഭജിത്വാ വേദിതബ്ബാ.
‘‘Nissitacittā kena niddesena niddisitabbā, anissitacittā kena niddesena niddisitabbā’’ti pucchitabbattā ‘‘nissitacittā akusalapakkhena niddisitabbā’’tiādi vuttaṃ. Akusalapakkhena niddesena niddisitabbā. Kusalapakkhenātiādīsupi esa nayo yojetabbo. Akusalapakkhasāmaññakusalapakkhasāmaññehi dassetvā akusalavisesakusalavisesehi dassetuṃ ‘‘nissitacittā saṃkilesenā’’tiādi vuttaṃ. Ayaṃ niddesasandhīti akusalapakkhādikassa purimaniddesassa saṃkilesādikena pacchimena niddesena nissitacittavasena ayaṃ saṃsandanā ca niddesasandhi nāma. Kusalapakkhādikassa purimassa niddesassa vodānādikena pacchimena niddesena anissitacittavasena ayaṃ saṃsandanā ca niddesasandhi nāmāti vibhajitvā veditabbā.
‘‘ചതുബ്യൂഹഹാരസ്സ നേരുത്തമധിപ്പായനിദാനപുബ്ബാപരസന്ധിപ്പഭേദേന ചേവ അത്ഥബ്യഞ്ജനസന്ധിനിദ്ദേസസന്ധിദേസനാസന്ധിപ്പഭേദേന ച വിഭജിതബ്ബഭാവോ കേന അമ്ഹേഹി ജാനിതബ്ബോ സദ്ദഹിതബ്ബോ’’തി വത്തബ്ബഭാവതോ ‘‘തേനാഹാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തേന തഥാ വിഭജിതബ്ബഭാവേന ആയസ്മാ മഹാകച്ചാനോ ‘‘നേരുത്തമധിപ്പായോ’’തിആദികം (നേത്തി॰ ൪ ഹാരസങ്ഖേപ) യം വചനം ആഹ, തേന വചനേന തുമ്ഹേഹി ചതുബ്യൂഹഹാരസ്സ തഥാ വിഭജിതബ്ബഭാവോ ജാനിതബ്ബോ സദ്ദഹിതബ്ബോതി വുത്തം ഹോതി.
‘‘Catubyūhahārassa neruttamadhippāyanidānapubbāparasandhippabhedena ceva atthabyañjanasandhiniddesasandhidesanāsandhippabhedena ca vibhajitabbabhāvo kena amhehi jānitabbo saddahitabbo’’ti vattabbabhāvato ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tena tathā vibhajitabbabhāvena āyasmā mahākaccāno ‘‘neruttamadhippāyo’’tiādikaṃ (netti. 4 hārasaṅkhepa) yaṃ vacanaṃ āha, tena vacanena tumhehi catubyūhahārassa tathā vibhajitabbabhāvo jānitabbo saddahitabboti vuttaṃ hoti.
‘‘ഏത്താവതാ ച ചതുബ്യൂഹഹാരോ പരിപുണ്ണോ, അഞ്ഞോ നിയുത്തോ നത്ഥീ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘നിയുത്തോ ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോ’’തി വുത്തം. തത്ഥ യസ്സം യസ്സം പാളിയം യോ യോ ചതുബ്ബിധോ, സോ സോ ചതുബ്യൂഹഹാരോ ച യഥാലാഭവസേന യോജിതോ, തസ്സം തസ്സം പാളിയം സോ സോ ചതുബ്ബിധോ ചതുബ്യൂഹഹാരോ തഥാ നിദ്ധാരേത്വാ യുത്തോ യോജിതോതി അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ.
‘‘Ettāvatā ca catubyūhahāro paripuṇṇo, añño niyutto natthī’’ti vattabbattā ‘‘niyutto catubyūho hāro’’ti vuttaṃ. Tattha yassaṃ yassaṃ pāḷiyaṃ yo yo catubbidho, so so catubyūhahāro ca yathālābhavasena yojito, tassaṃ tassaṃ pāḷiyaṃ so so catubbidho catubyūhahāro tathā niddhāretvā yutto yojitoti attho daṭṭhabbo.
ഇതി ചതുബ്യൂഹഹാരവിഭങ്ഗേ സത്തിബലാനുരൂപാ രചിതാ
Iti catubyūhahāravibhaṅge sattibalānurūpā racitā
വിഭാവനാ നിട്ഠിതാ.
Vibhāvanā niṭṭhitā.
പണ്ഡിതേഹി പന അട്ഠകഥാടീകാനുസാരേന ഗമ്ഭീരത്ഥോ വിത്ഥാരതോ വിഭജിത്വാ ഗഹേതബ്ബോതി.
Paṇḍitehi pana aṭṭhakathāṭīkānusārena gambhīrattho vitthārato vibhajitvā gahetabboti.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / നേത്തിപ്പകരണപാളി • Nettippakaraṇapāḷi / ൬. ചതുബ്യൂഹഹാരവിഭങ്ഗോ • 6. Catubyūhahāravibhaṅgo
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ഖുദ്ദകനികായ (അട്ഠകഥാ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / നേത്തിപ്പകരണ-അട്ഠകഥാ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ൬. ചതുബ്യൂഹഹാരവിഭങ്ഗവണ്ണനാ • 6. Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ഖുദ്ദകനികായ (ടീകാ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / നേത്തിപ്പകരണ-ടീകാ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ൬. ചതുബ്യൂഹഹാരവിഭങ്ഗവണ്ണനാ • 6. Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā