Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / નેત્તિપ્પકરણપાળિ • Nettippakaraṇapāḷi

    ૬. ચતુબ્યૂહહારવિભઙ્ગો

    6. Catubyūhahāravibhaṅgo

    ૨૫. તત્થ કતમો ચતુબ્યૂહો હારો? ‘‘નેરુત્તમધિપ્પાયો’’તિ અયં. બ્યઞ્જનેન સુત્તસ્સ નેરુત્તઞ્ચ અધિપ્પાયો ચ નિદાનઞ્ચ પુબ્બાપરસન્ધિ ચ ગવેસિતબ્બો . તત્થ કતમં નેરુત્તં, યા નિરુત્તિપદસંહિતા, યં ધમ્માનં નામસો ઞાણં. યદા હિ ભિક્ખુ અત્થસ્સ ચ નામં જાનાતિ, ધમ્મસ્સ ચ નામં જાનાતિ, તથા તથા નં અભિનિરોપેતિ. અયઞ્ચ વુચ્ચતિ અત્થકુસલો ધમ્મકુસલો બ્યઞ્જનકુસલો નિરુત્તિકુસલો પુબ્બાપરકુસલો દેસનાકુસલો અતીતાધિવચનકુસલો અનાગતાધિવચનકુસલો પચ્ચુપ્પન્નાધિવચનકુસલો ઇત્થાધિવચનકુસલો પુરિસાધિવચનકુસલો નપુંસકાધિવચનકુસલો એકાધિવચનકુસલો અનેકાધિવચનકુસલો, એવં સબ્બાનિ કાતબ્બાનિ જનપદનિરુત્તાનિ સબ્બા ચ જનપદનિરુત્તિયો. અયં નિરુત્તિપદસંહિતા.

    25. Tattha katamo catubyūho hāro? ‘‘Neruttamadhippāyo’’ti ayaṃ. Byañjanena suttassa neruttañca adhippāyo ca nidānañca pubbāparasandhi ca gavesitabbo . Tattha katamaṃ neruttaṃ, yā niruttipadasaṃhitā, yaṃ dhammānaṃ nāmaso ñāṇaṃ. Yadā hi bhikkhu atthassa ca nāmaṃ jānāti, dhammassa ca nāmaṃ jānāti, tathā tathā naṃ abhiniropeti. Ayañca vuccati atthakusalo dhammakusalo byañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo desanākusalo atītādhivacanakusalo anāgatādhivacanakusalo paccuppannādhivacanakusalo itthādhivacanakusalo purisādhivacanakusalo napuṃsakādhivacanakusalo ekādhivacanakusalo anekādhivacanakusalo, evaṃ sabbāni kātabbāni janapadaniruttāni sabbā ca janapadaniruttiyo. Ayaṃ niruttipadasaṃhitā.

    ૨૬. તત્થ કતમો અધિપ્પાયો?

    26. Tattha katamo adhippāyo?

    ‘‘ધમ્મો હવે રક્ખતિ ધમ્મચારિં, છત્તં મહન્તં યથ વસ્સકાલે 1;

    ‘‘Dhammo have rakkhati dhammacāriṃ, chattaṃ mahantaṃ yatha vassakāle 2;

    એસાનિસંસો ધમ્મે સુચિણ્ણે, ન દુગ્ગતિં ગચ્છતિ ધમ્મચારી’’તિ.

    Esānisaṃso dhamme suciṇṇe, na duggatiṃ gacchati dhammacārī’’ti.

    ઇધ ભગવતો કો અધિપ્પાયો? યે અપાયેહિ પરિમુચ્ચિતુકામા ભવિસ્સન્તિ, તે ધમ્મચારિનો ભવિસ્સન્તીતિ અયં એત્થ ભગવતો અધિપ્પાયો.

    Idha bhagavato ko adhippāyo? Ye apāyehi parimuccitukāmā bhavissanti, te dhammacārino bhavissantīti ayaṃ ettha bhagavato adhippāyo.

    ‘‘ચોરો યથા સન્ધિમુખે ગહીતો, સકમ્મુના હઞ્ઞતિ 3 બજ્ઝતે ચ;

    ‘‘Coro yathā sandhimukhe gahīto, sakammunā haññati 4 bajjhate ca;

    એવં અયં પેચ્ચ પજા પરત્થ, સકમ્મુના હઞ્ઞતિ 5 બજ્ઝતે ચા’’તિ.

    Evaṃ ayaṃ pecca pajā parattha, sakammunā haññati 6 bajjhate cā’’ti.

    ઇધ ભગવતો કો અધિપ્પાયો? સઞ્ચેતનિકાનં કતાનં કમ્માનં ઉપચિતાનં દુક્ખવેદનીયાનં અનિટ્ઠં અસાતં વિપાકં પચ્ચનુભવિસ્સતીતિ અયં એત્થ ભગવતો અધિપ્પાયો.

    Idha bhagavato ko adhippāyo? Sañcetanikānaṃ katānaṃ kammānaṃ upacitānaṃ dukkhavedanīyānaṃ aniṭṭhaṃ asātaṃ vipākaṃ paccanubhavissatīti ayaṃ ettha bhagavato adhippāyo.

    ‘‘સુખકામાનિ 7 ભૂતાનિ, યો દણ્ડેન વિહિંસતિ;

    ‘‘Sukhakāmāni 8 bhūtāni, yo daṇḍena vihiṃsati;

    અત્તનો સુખમેસાનો, પેચ્ચ સો ન લભતે સુખ’’ન્તિ.

    Attano sukhamesāno, pecca so na labhate sukha’’nti.

    ઇધ ભગવતો કો અધિપ્પાયો? યે સુખેન અત્થિકા ભવિસ્સન્તિ, તે પાપકમ્મં 9 ન કરિસ્સન્તીતિ અયં એત્થ ભગવતો અધિપ્પાયો.

    Idha bhagavato ko adhippāyo? Ye sukhena atthikā bhavissanti, te pāpakammaṃ 10 na karissantīti ayaṃ ettha bhagavato adhippāyo.

    ‘‘મિદ્ધી 11 યદા હોતિ મહગ્ઘસો ચ, નિદ્દાયિતા સમ્પરિવત્તસાયી;

    ‘‘Middhī 12 yadā hoti mahagghaso ca, niddāyitā samparivattasāyī;

    મહાવરાહોવ નિવાપપુટ્ઠો, પુનપ્પુનં ગબ્ભમુપેતિ મન્દો’’તિ.

    Mahāvarāhova nivāpapuṭṭho, punappunaṃ gabbhamupeti mando’’ti.

    ઇધ ભગવતો કો અધિપ્પાયો? યે જરામરણેન અટ્ટિયિતુકામા ભવિસ્સન્તિ, તે ભવિસ્સન્તિ ભોજને મત્તઞ્ઞુનો ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારા પુબ્બરત્તાપરરત્તં જાગરિયાનુયોગમનુયુત્તા વિપસ્સકા કુસલેસુ ધમ્મેસુ સગારવા ચ સબ્રહ્મચારીસુ થેરેસુ નવેસુ મજ્ઝિમેસૂતિ અયં એત્થ ભગવતો અધિપ્પાયો.

    Idha bhagavato ko adhippāyo? Ye jarāmaraṇena aṭṭiyitukāmā bhavissanti, te bhavissanti bhojane mattaññuno indriyesu guttadvārā pubbarattāpararattaṃ jāgariyānuyogamanuyuttā vipassakā kusalesu dhammesu sagāravā ca sabrahmacārīsu theresu navesu majjhimesūti ayaṃ ettha bhagavato adhippāyo.

    ‘‘અપ્પમાદો અમતપદં 13, પમાદો મચ્ચુનો પદં;

    ‘‘Appamādo amatapadaṃ 14, pamādo maccuno padaṃ;

    અપ્પમત્તા ન મીયન્તિ, યે પમત્તા યથા મતા’’તિ.

    Appamattā na mīyanti, ye pamattā yathā matā’’ti.

    ઇધ ભગવતો કો અધિપ્પાયો? યે અમતપરિયેસનં પરિયેસિતુકામા ભવિસ્સન્તિ, તે અપ્પમત્તા વિહરિસ્સન્તીતિ અયં એત્થ ભગવતો અધિપ્પાયો. અયં અધિપ્પાયો.

    Idha bhagavato ko adhippāyo? Ye amatapariyesanaṃ pariyesitukāmā bhavissanti, te appamattā viharissantīti ayaṃ ettha bhagavato adhippāyo. Ayaṃ adhippāyo.

    ૨૭. તત્થ કતમં નિદાનં? યથા સો ધનિયો ગોપાલકો ભગવન્તં આહ –

    27. Tattha katamaṃ nidānaṃ? Yathā so dhaniyo gopālako bhagavantaṃ āha –

    ‘‘નન્દતિ પુત્તેહિ પુત્તિમા, ગોમા 15 ગોહિ તથેવ નન્દતિ;

    ‘‘Nandati puttehi puttimā, gomā 16 gohi tatheva nandati;

    ઉપધી હિ નરસ્સ નન્દના, ન હિ સો નન્દતિ યો નિરૂપધી’’તિ.

    Upadhī hi narassa nandanā, na hi so nandati yo nirūpadhī’’ti.

    ભગવા આહ –

    Bhagavā āha –

    ‘‘સોચતિ પુત્તેહિ પુત્તિમા, ગોપિકો 17 ગોહિ તથેવ સોચતિ;

    ‘‘Socati puttehi puttimā, gopiko 18 gohi tatheva socati;

    ઉપધી હિ નરસ્સ સોચના, ન હિ સો સોચતિ યો નિરૂપધી’’તિ.

    Upadhī hi narassa socanā, na hi so socati yo nirūpadhī’’ti.

    ઇમિના વત્થુના ઇમિના નિદાનેન એવં ઞાયતિ ‘‘ઇધ ભગવા બાહિરં પરિગ્ગહં ઉપધિ આહા’’તિ. યથા ચ મારો પાપિમા ગિજ્ઝકૂટા પબ્બતા પુથુસિલં પાતેસિ, ભગવા આહ –

    Iminā vatthunā iminā nidānena evaṃ ñāyati ‘‘idha bhagavā bāhiraṃ pariggahaṃ upadhi āhā’’ti. Yathā ca māro pāpimā gijjhakūṭā pabbatā puthusilaṃ pātesi, bhagavā āha –

    ‘‘સચેપિ કેવલં સબ્બં, ગિજ્ઝકૂટં ચલેસ્સસિ 19;

    ‘‘Sacepi kevalaṃ sabbaṃ, gijjhakūṭaṃ calessasi 20;

    નેવ સમ્માવિમુત્તાનં, બુદ્ધાનં અત્થિ ઇઞ્જિતં.

    Neva sammāvimuttānaṃ, buddhānaṃ atthi iñjitaṃ.

    નભં ફલેય્યપ્પથવી ચલેય્ય, સબ્બેવ પાણા ઉદ સન્તસેય્યું;

    Nabhaṃ phaleyyappathavī caleyya, sabbeva pāṇā uda santaseyyuṃ;

    સલ્લમ્પિ ચે ઉરસિ કમ્પયેય્યું 21, ઉપધીસુ તાણં ન કરોન્તિ બુદ્ધા’’તિ.

    Sallampi ce urasi kampayeyyuṃ 22, upadhīsu tāṇaṃ na karonti buddhā’’ti.

    ઇમિના વત્થુના ઇમિના નિદાનેન એવં ઞાયતિ ‘‘ઇધ ભગવા કાયં ઉપધિં આહા’’તિ. યથા ચાહ –

    Iminā vatthunā iminā nidānena evaṃ ñāyati ‘‘idha bhagavā kāyaṃ upadhiṃ āhā’’ti. Yathā cāha –

    ‘‘ન તં દળ્હં બન્ધનમાહુ ધીરા, યદાયસં દારુજપબ્બજઞ્ચ 23;

    ‘‘Na taṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā, yadāyasaṃ dārujapabbajañca 24;

    સારત્તરત્તા મણિકુણ્ડલેસુ, પુત્તેસુ દારેસુ ચ યા અપેક્ખા’’તિ.

    Sārattarattā maṇikuṇḍalesu, puttesu dāresu ca yā apekkhā’’ti.

    ઇમિના વત્થુના ઇમિના નિદાનેન એવં ઞાયતિ ‘‘ઇધ ભગવા બાહિરેસુ વત્થૂસુ તણ્હં આહા’’તિ. યથા ચાહ –

    Iminā vatthunā iminā nidānena evaṃ ñāyati ‘‘idha bhagavā bāhiresu vatthūsu taṇhaṃ āhā’’ti. Yathā cāha –

    ‘‘એતં દળ્હં બન્ધનમાહુ ધીરા, ઓહારિનં સિથિલં દુપ્પમુઞ્ચં;

    ‘‘Etaṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā, ohārinaṃ sithilaṃ duppamuñcaṃ;

    એતમ્પિ છેત્વાન પરિબ્બજન્તિ, અનપેક્ખિનો કામસુખં પહાયા’’તિ.

    Etampi chetvāna paribbajanti, anapekkhino kāmasukhaṃ pahāyā’’ti.

    ઇમિના વત્થુના ઇમિના નિદાનેન એવં ઞાયતિ ‘‘ઇધ ભગવા બાહિરવત્થુકાય તણ્હાય પહાનં આહા’’તિ. યથા ચાહ –

    Iminā vatthunā iminā nidānena evaṃ ñāyati ‘‘idha bhagavā bāhiravatthukāya taṇhāya pahānaṃ āhā’’ti. Yathā cāha –

    ‘‘આતુરં અસુચિં પૂતિં, દુગ્ગન્ધં દેહનિસ્સિતં;

    ‘‘Āturaṃ asuciṃ pūtiṃ, duggandhaṃ dehanissitaṃ;

    પગ્ઘરન્તં દિવા રત્તિં, બાલાનં અભિનન્દિત’’ન્તિ.

    Paggharantaṃ divā rattiṃ, bālānaṃ abhinandita’’nti.

    ઇમિના વત્થુના ઇમિના નિદાનેન એવં ઞાયતિ ‘‘ઇધ ભગવા અજ્ઝત્તિકવત્થુકાય તણ્હાય પહાનં આહા’’તિ. યથા ચાહ –

    Iminā vatthunā iminā nidānena evaṃ ñāyati ‘‘idha bhagavā ajjhattikavatthukāya taṇhāya pahānaṃ āhā’’ti. Yathā cāha –

    ‘‘ઉચ્છિન્દ 25 સિનેહમત્તનો, કુમુદં સારદિકંવ પાણિના;

    ‘‘Ucchinda 26 sinehamattano, kumudaṃ sāradikaṃva pāṇinā;

    સન્તિમગ્ગમેવ બ્રૂહય, નિબ્બાનં સુગતેન દેસિત’’ન્તિ.

    Santimaggameva brūhaya, nibbānaṃ sugatena desita’’nti.

    ઇમિના વત્થુના ઇમિના નિદાનેન એવં ઞાયતિ ‘‘ઇધ ભગવા અજ્ઝત્તિકવત્થુકાય તણ્હાય પહાનં આહા’’તિ. ઇદં નિદાનં.

    Iminā vatthunā iminā nidānena evaṃ ñāyati ‘‘idha bhagavā ajjhattikavatthukāya taṇhāya pahānaṃ āhā’’ti. Idaṃ nidānaṃ.

    તત્થ કતમો પુબ્બાપરસન્ધિ. યથાહ –

    Tattha katamo pubbāparasandhi. Yathāha –

    ‘‘કામન્ધા જાલસઞ્છન્ના, તણ્હાછદનછાદિતા;

    ‘‘Kāmandhā jālasañchannā, taṇhāchadanachāditā;

    પમત્તબન્ધના 27 બદ્ધા 28, મચ્છાવ કુમિનામુખે;

    Pamattabandhanā 29 baddhā 30, macchāva kumināmukhe;

    જરામરણમન્વેન્તિ, વચ્છો ખીરપકોવ માતર’’ન્તિ.

    Jarāmaraṇamanventi, vaccho khīrapakova mātara’’nti.

    અયં કામતણ્હા વુત્તા. સા કતમેન પુબ્બાપરેન યુજ્જતિ? યથાહ –

    Ayaṃ kāmataṇhā vuttā. Sā katamena pubbāparena yujjati? Yathāha –

    ‘‘રત્તો અત્થં ન જાનાતિ, રત્તો ધમ્મં ન પસ્સતિ;

    ‘‘Ratto atthaṃ na jānāti, ratto dhammaṃ na passati;

    અન્ધન્તમં તદા હોતિ, યં રાગો સહતે નર’’ન્તિ.

    Andhantamaṃ tadā hoti, yaṃ rāgo sahate nara’’nti.

    ઇતિ અન્ધતાય ચ સઞ્છન્નતાય ચ સાયેવ તણ્હા અભિલપિતા. યઞ્ચાહ કામન્ધા જાલસઞ્છન્ના, તણ્હાછદનછાદિતાતિ. યઞ્ચાહ રત્તો અત્થં ન જાનાતિ, રત્તો ધમ્મં ન પસ્સતીતિ, ઇમેહિ પદેહિ પરિયુટ્ઠાનેહિ સાયેવ તણ્હા અભિલપિતા. યં અન્ધકારં, અયં દુક્ખસમુદયો, યા ચ તણ્હા પોનોભવિકા, યઞ્ચાહ કામાતિ ઇમે કિલેસકામા. યઞ્ચાહ જાલસઞ્છન્નાતિ તેસં યેવ કામાનં પયોગેન પરિયુટ્ઠાનં દસ્સેતિ, તસ્મા કિલેસવસેન ચ પરિયુટ્ઠાનવસેન ચ તણ્હાબન્ધનં વુત્તં. યે એદિસિકા, તે જરામરણં અન્વેન્તિ, અયં ભગવતા યથાનિક્ખિત્તગાથાબલેન દસ્સિતા જરામરણમન્વેન્તીતિ.

    Iti andhatāya ca sañchannatāya ca sāyeva taṇhā abhilapitā. Yañcāha kāmandhā jālasañchannā, taṇhāchadanachāditāti. Yañcāha ratto atthaṃ na jānāti, ratto dhammaṃ na passatīti, imehi padehi pariyuṭṭhānehi sāyeva taṇhā abhilapitā. Yaṃ andhakāraṃ, ayaṃ dukkhasamudayo, yā ca taṇhā ponobhavikā, yañcāha kāmāti ime kilesakāmā. Yañcāha jālasañchannāti tesaṃ yeva kāmānaṃ payogena pariyuṭṭhānaṃ dasseti, tasmā kilesavasena ca pariyuṭṭhānavasena ca taṇhābandhanaṃ vuttaṃ. Ye edisikā, te jarāmaraṇaṃ anventi, ayaṃ bhagavatā yathānikkhittagāthābalena dassitā jarāmaraṇamanventīti.

    ‘‘યસ્સ પપઞ્ચા ઠિતી ચ નત્થિ, સન્દાનં પલિઘઞ્ચ 31 વીતિવત્તો;

    ‘‘Yassa papañcā ṭhitī ca natthi, sandānaṃ palighañca 32 vītivatto;

    તં નિત્તણ્હં મુનિં ચરન્તં, ન વિજાનાતિ સદેવકોપિ લોકો’’તિ.

    Taṃ nittaṇhaṃ muniṃ carantaṃ, na vijānāti sadevakopi loko’’ti.

    પપઞ્ચા નામ તણ્હાદિટ્ઠિમાના, તદભિસઙ્ખતા ચ સઙ્ખારા. ઠિતિ નામ અનુસયા. સન્દાનં નામ તણ્હાય પરિયુટ્ઠાનં, યાનિ છત્તિંસતણ્હાય જાલિનિયા વિચરિતાનિ. પલિઘો નામ મોહો. યે ચ પપઞ્ચા સઙ્ખારા યા ચ ઠિતિ યં સન્દાનઞ્ચ યં પલિઘઞ્ચ યો એતં સબ્બં સમતિક્કન્તો, અયં વુચ્ચતિ નિત્તણ્હો ઇતિ.

    Papañcā nāma taṇhādiṭṭhimānā, tadabhisaṅkhatā ca saṅkhārā. Ṭhiti nāma anusayā. Sandānaṃ nāma taṇhāya pariyuṭṭhānaṃ, yāni chattiṃsataṇhāya jāliniyā vicaritāni. Paligho nāma moho. Ye ca papañcā saṅkhārā yā ca ṭhiti yaṃ sandānañca yaṃ palighañca yo etaṃ sabbaṃ samatikkanto, ayaṃ vuccati nittaṇho iti.

    ૨૮. તત્થ પરિયુટ્ઠાનસઙ્ખારા દિટ્ઠધમ્મવેદનીયા વા ઉપપજ્જવેદનીયા વા અપરાપરિયવેદનીયા વા, એવં તણ્હા તિવિધં ફલં દેતિ દિટ્ઠે વા ધમ્મે ઉપપજ્જે વા અપરે વા પરિયાયે. એવં ભગવા આહ ‘‘યં લોભપકતં કમ્મં કરોતિ કાયેન વા વાચાય વા મનસા વા, તસ્સ વિપાકં અનુભોતિ દિટ્ઠે વા ધમ્મે ઉપપજ્જે વા અપરે વા પરિયાયે’’તિ. ઇદં ભગવતો પુબ્બાપરેન યુજ્જતિ. તત્થ પરિયુટ્ઠાનં દિટ્ઠધમ્મવેદનીયં વા કમ્મં ઉપપજ્જવેદનીયં વા કમ્મં અપરાપરિયાયવેદનીયં 33 વા કમ્મં, એવં કમ્મં તિધા વિપચ્ચતિ દિટ્ઠે વા ધમ્મે ઉપપજ્જે વા અપરે વા પરિયાયે. યથાહ –

    28. Tattha pariyuṭṭhānasaṅkhārā diṭṭhadhammavedanīyā vā upapajjavedanīyā vā aparāpariyavedanīyā vā, evaṃ taṇhā tividhaṃ phalaṃ deti diṭṭhe vā dhamme upapajje vā apare vā pariyāye. Evaṃ bhagavā āha ‘‘yaṃ lobhapakataṃ kammaṃ karoti kāyena vā vācāya vā manasā vā, tassa vipākaṃ anubhoti diṭṭhe vā dhamme upapajje vā apare vā pariyāye’’ti. Idaṃ bhagavato pubbāparena yujjati. Tattha pariyuṭṭhānaṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ vā kammaṃ upapajjavedanīyaṃ vā kammaṃ aparāpariyāyavedanīyaṃ 34 vā kammaṃ, evaṃ kammaṃ tidhā vipaccati diṭṭhe vā dhamme upapajje vā apare vā pariyāye. Yathāha –

    ‘‘યઞ્ચે બાલો ઇધ પાણાતિપાતી હોતિ…પે॰… મિચ્છાદિટ્ઠિ હોતિ, તસ્સ દિટ્ઠે વા ધમ્મે વિપાકં પટિસંવેદેતિ ઉપપજ્જે વા અપરે વા પરિયાયે’’તિ. ઇદં ભગવતો પુબ્બાપરેન યુજ્જતિ. તત્થ પરિયુટ્ઠાનં પટિસઙ્ખાનબલેન પહાતબ્બં, સઙ્ખારા દસ્સનબલેન, છત્તિંસ તણ્હાવિચરિતાનિ ભાવનાબલેન પહાતબ્બાનીતિ એવં તણ્હાપિ તિધા પહીયતિ. યા નિત્તણ્હાતા અયં સઉપાદિસેસા નિબ્બાનધાતુ. ભેદા કાયસ્સ અયં અનુપાદિસેસા નિબ્બાનધાતુ.

    ‘‘Yañce bālo idha pāṇātipātī hoti…pe… micchādiṭṭhi hoti, tassa diṭṭhe vā dhamme vipākaṃ paṭisaṃvedeti upapajje vā apare vā pariyāye’’ti. Idaṃ bhagavato pubbāparena yujjati. Tattha pariyuṭṭhānaṃ paṭisaṅkhānabalena pahātabbaṃ, saṅkhārā dassanabalena, chattiṃsa taṇhāvicaritāni bhāvanābalena pahātabbānīti evaṃ taṇhāpi tidhā pahīyati. Yā nittaṇhātā ayaṃ saupādisesā nibbānadhātu. Bhedā kāyassa ayaṃ anupādisesā nibbānadhātu.

    પપઞ્ચો નામ વુચ્ચતિ અનુબન્ધો. યઞ્ચાહ ભગવા ‘‘પપઞ્ચેતિ અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નં ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યં રૂપં આરબ્ભા’’તિ. યઞ્ચાહ ભગવા – ‘‘અતીતે, રાધ, રૂપે અનપેક્ખો હોહિ, અનાગતં રૂપં મા અભિનન્દિ, પચ્ચુપ્પન્નસ્સ રૂપસ્સ નિબ્બિદાય વિરાગાય નિરોધાય પટિનિસ્સગ્ગાય પટિપજ્જા’’તિ. ઇદં ભગવતો પુબ્બાપરેન યુજ્જતિ. યો ચાપિ પપઞ્ચો યે ચ સઙ્ખારા યા ચ અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નસ્સ અભિનન્દના, ઇદં એકત્થં. અપિ ચ અઞ્ઞમઞ્ઞેહિ પદેહિ અઞ્ઞમઞ્ઞેહિ અક્ખરેહિ અઞ્ઞમઞ્ઞેહિ બ્યઞ્જનેહિ અપરિમાણા ધમ્મદેસના વુત્તા ભગવતા. એવં સુત્તેન સુત્તં સંસન્દયિત્વા પુબ્બાપરેન સદ્ધિં યોજયિત્વા સુત્તં નિદ્દિટ્ઠં ભવતિ.

    Papañco nāma vuccati anubandho. Yañcāha bhagavā ‘‘papañceti atītānāgatapaccuppannaṃ cakkhuviññeyyaṃ rūpaṃ ārabbhā’’ti. Yañcāha bhagavā – ‘‘atīte, rādha, rūpe anapekkho hohi, anāgataṃ rūpaṃ mā abhinandi, paccuppannassa rūpassa nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭinissaggāya paṭipajjā’’ti. Idaṃ bhagavato pubbāparena yujjati. Yo cāpi papañco ye ca saṅkhārā yā ca atītānāgatapaccuppannassa abhinandanā, idaṃ ekatthaṃ. Api ca aññamaññehi padehi aññamaññehi akkharehi aññamaññehi byañjanehi aparimāṇā dhammadesanā vuttā bhagavatā. Evaṃ suttena suttaṃ saṃsandayitvā pubbāparena saddhiṃ yojayitvā suttaṃ niddiṭṭhaṃ bhavati.

    સો ચાયં 35 પુબ્બાપરો સન્ધિ ચતુબ્બિધો અત્થસન્ધિ બ્યઞ્જનસન્ધિ દેસનાસન્ધિ નિદ્દેસસન્ધીતિ.

    So cāyaṃ 36 pubbāparo sandhi catubbidho atthasandhi byañjanasandhi desanāsandhi niddesasandhīti.

    તત્થ અત્થસન્ધિ છપ્પદાનિ સઙ્કાસના પકાસના વિવરણા વિભજના ઉત્તાનીકમ્મતા પઞ્ઞત્તીતિ.

    Tattha atthasandhi chappadāni saṅkāsanā pakāsanā vivaraṇā vibhajanā uttānīkammatā paññattīti.

    બ્યઞ્જનસન્ધિ છપ્પદાનિ અક્ખરં પદં બ્યઞ્જનં આકારો નિરુત્તિ નિદ્દેસોતિ.

    Byañjanasandhi chappadāni akkharaṃ padaṃ byañjanaṃ ākāro nirutti niddesoti.

    દેસનાસન્ધિ ન ચ પથવિં નિસ્સાય ઝાયતિ ઝાયી ઝાયતિ ચ. ન ચ આપં નિસ્સાય ઝાયતિ ઝાયી ઝાયતિ ચ, ન ચ તેજં નિસ્સાય ઝાયતિ ઝાયી ઝાયતિ ચ, ન ચ વાયું નિસ્સાય ઝાયતિ ઝાયી ઝાયતિ ચ. ન ચ આકાસાનઞ્ચાયતનં નિસ્સાય…પે॰… ન ચ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં નિસ્સાય…પે॰… ન ચ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં નિસ્સાય…પે॰… ન ચ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં નિસ્સાય…પે॰… ન ચ ઇમં લોકં નિસ્સાય…પે॰… ન ચ પરલોકં નિસ્સાય ઝાયતિ ઝાયી ઝાયતિ ચ. યમિદં ઉભયમન્તરેન દિટ્ઠં સુતં મુતં વિઞ્ઞાતં પત્તં પરિયેસિતં વિતક્કિતં વિચારિતં મનસાનુચિન્તિતં, તમ્પિ નિસ્સાય ન ઝાયતિ ઝાયી ઝાયતિ ચ. અયં સદેવકે લોકે સમારકે સબ્રહ્મકે સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય અનિસ્સિતેન ચિત્તેન ન ઞાયતિ ઝાયન્તો.

    Desanāsandhi na ca pathaviṃ nissāya jhāyati jhāyī jhāyati ca. Na ca āpaṃ nissāya jhāyati jhāyī jhāyati ca, na ca tejaṃ nissāya jhāyati jhāyī jhāyati ca, na ca vāyuṃ nissāya jhāyati jhāyī jhāyati ca. Na ca ākāsānañcāyatanaṃ nissāya…pe… na ca viññāṇañcāyatanaṃ nissāya…pe… na ca ākiñcaññāyatanaṃ nissāya…pe… na ca nevasaññānāsaññāyatanaṃ nissāya…pe… na ca imaṃ lokaṃ nissāya…pe… na ca paralokaṃ nissāya jhāyati jhāyī jhāyati ca. Yamidaṃ ubhayamantarena diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ pattaṃ pariyesitaṃ vitakkitaṃ vicāritaṃ manasānucintitaṃ, tampi nissāya na jhāyati jhāyī jhāyati ca. Ayaṃ sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya anissitena cittena na ñāyati jhāyanto.

    યથા મારો પાપિમા ગોધિકસ્સ કુલપુત્તસ્સ 37 વિઞ્ઞાણં સમન્વેસન્તો ન જાનાતિ ન પસ્સતિ. સો હિ પપઞ્ચાતીતો તણ્હાપહાનેન દિટ્ઠિનિસ્સયોપિસ્સ નત્થિ. યથા ચ ગોધિકસ્સ, એવં વક્કલિસ્સ સદેવકેન લોકેન સમારકેન સબ્રહ્મકેન સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય અનિસ્સિતચિત્તા ન ઞાયન્તિ ઝાયમાના. અયં દેસનાસન્ધિ.

    Yathā māro pāpimā godhikassa kulaputtassa 38 viññāṇaṃ samanvesanto na jānāti na passati. So hi papañcātīto taṇhāpahānena diṭṭhinissayopissa natthi. Yathā ca godhikassa, evaṃ vakkalissa sadevakena lokena samārakena sabrahmakena sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya anissitacittā na ñāyanti jhāyamānā. Ayaṃ desanāsandhi.

    તત્થ કતમા નિદ્દેસસન્ધિ? નિસ્સિતચિત્તા અકુસલપક્ખેન નિદ્દિસિતબ્બા, અનિસ્સિતચિત્તા કુસલપક્ખેન નિદ્દિસિતબ્બા. નિસ્સિતચિત્તા કિલેસેન નિદ્દિસિતબ્બા, અનિસ્સિતચિત્તા વોદાનેન નિદ્દિસિતબ્બા. નિસ્સિતચિત્તા સંસારપ્પવત્તિયા નિદ્દિસિતબ્બા, અનિસ્સિતચિત્તા સંસારનિવત્તિયા નિદ્દિસિતબ્બા. નિસ્સિતચિત્તા તણ્હાય ચ અવિજ્જાય ચ નિદ્દિસિતબ્બા, અનિસ્સિતચિત્તા સમથેન ચ વિપસ્સનાય ચ નિદ્દિસિતબ્બા. નિસ્સિતચિત્તા અહિરિકેન ચ અનોત્તપ્પેન ચ નિદ્દિસિતબ્બા, અનિસ્સિતચિત્તા હિરિયા ચ ઓત્તપ્પેન ચ નિદ્દિસિતબ્બા. નિસ્સિતચિત્તા અસતિયા ચ અસમ્પજઞ્ઞેન ચ નિદ્દિસિતબ્બા, અનિસ્સિતચિત્તા સતિયા ચ સમ્પજઞ્ઞેન ચ નિદ્દિસિતબ્બા. નિસ્સિતચિત્તા અયોનિયા ચ અયોનિસોમનસિકારેન ચ નિદ્દિસિતબ્બા, અનિસ્સિતચિત્તા યોનિયા ચ યોનિસોમનસિકારેન ચ નિદ્દિસિતબ્બા. નિસ્સિતચિત્તા કોસજ્જેન ચ દોવચસ્સેન ચ નિદ્દિસિતબ્બા, અનિસ્સિતચિત્તા વીરિયારમ્ભેન ચ સોવચસ્સેન ચ નિદ્દિસિતબ્બા. નિસ્સિતચિત્તા અસ્સદ્ધિયેન ચ પમાદેન ચ નિદ્દિસિતબ્બા, અનિસ્સિતચિત્તા સદ્ધાય ચ અપ્પમાદેન ચ નિદ્દિસિતબ્બા. નિસ્સિતચિત્તા અસદ્ધમ્મસ્સવનેન ચ અસંવરણેન ચ નિદ્દિસિતબ્બા, અનિસ્સિતચિત્તા સદ્ધમ્મસ્સવનેન ચ સંવરેન ચ નિદ્દિસિતબ્બા. નિસ્સિતચિત્તા અભિજ્ઝાય ચ બ્યાપાદેન ચ નિદ્દિસિતબ્બા, અનિસ્સિતચિત્તા અનભિજ્ઝાય ચ અબ્યાપાદેન ચ નિદ્દિસિતબ્બા. નિસ્સિતચિત્તા નીવરણેહિ ચ સંયોજનિયેહિ ચ નિદ્દિસિતબ્બા, અનિસ્સિતચિત્તા રાગવિરાગાય ચ ચેતોવિમુત્તિયા અવિજ્જાવિરાગાય ચ પઞ્ઞાવિમુત્તિયા નિદ્દિસિતબ્બા. નિસ્સિતચિત્તા ઉચ્છેદદિટ્ઠિયા ચ સસ્સતદિટ્ઠિયા ચ નિદ્દિસિતબ્બા, અનિસ્સિતચિત્તા સઉપાદિસેસાય ચ અનુપાદિસેસાય ચ નિબ્બાનધાતુયા નિદ્દિસિતબ્બા. અયં નિદ્દેસસન્ધિ. તેનાહ આયસ્મા મહાકચ્ચાયનો ‘‘નેરુત્તમધિપ્પાયો’’તિ.

    Tattha katamā niddesasandhi? Nissitacittā akusalapakkhena niddisitabbā, anissitacittā kusalapakkhena niddisitabbā. Nissitacittā kilesena niddisitabbā, anissitacittā vodānena niddisitabbā. Nissitacittā saṃsārappavattiyā niddisitabbā, anissitacittā saṃsāranivattiyā niddisitabbā. Nissitacittā taṇhāya ca avijjāya ca niddisitabbā, anissitacittā samathena ca vipassanāya ca niddisitabbā. Nissitacittā ahirikena ca anottappena ca niddisitabbā, anissitacittā hiriyā ca ottappena ca niddisitabbā. Nissitacittā asatiyā ca asampajaññena ca niddisitabbā, anissitacittā satiyā ca sampajaññena ca niddisitabbā. Nissitacittā ayoniyā ca ayonisomanasikārena ca niddisitabbā, anissitacittā yoniyā ca yonisomanasikārena ca niddisitabbā. Nissitacittā kosajjena ca dovacassena ca niddisitabbā, anissitacittā vīriyārambhena ca sovacassena ca niddisitabbā. Nissitacittā assaddhiyena ca pamādena ca niddisitabbā, anissitacittā saddhāya ca appamādena ca niddisitabbā. Nissitacittā asaddhammassavanena ca asaṃvaraṇena ca niddisitabbā, anissitacittā saddhammassavanena ca saṃvarena ca niddisitabbā. Nissitacittā abhijjhāya ca byāpādena ca niddisitabbā, anissitacittā anabhijjhāya ca abyāpādena ca niddisitabbā. Nissitacittā nīvaraṇehi ca saṃyojaniyehi ca niddisitabbā, anissitacittā rāgavirāgāya ca cetovimuttiyā avijjāvirāgāya ca paññāvimuttiyā niddisitabbā. Nissitacittā ucchedadiṭṭhiyā ca sassatadiṭṭhiyā ca niddisitabbā, anissitacittā saupādisesāya ca anupādisesāya ca nibbānadhātuyā niddisitabbā. Ayaṃ niddesasandhi. Tenāha āyasmā mahākaccāyano ‘‘neruttamadhippāyo’’ti.

    નિયુત્તો ચતુબ્યૂહો હારો.

    Niyutto catubyūho hāro.







    Footnotes:
    1. વિય વસ્સકાલે જા॰ ૧.૧૦.૧૦૩
    2. viya vassakāle jā. 1.10.103
    3. હઞ્ઞતે (સી॰)
    4. haññate (sī.)
    5. હઞ્ઞતે (સી॰)
    6. haññate (sī.)
    7. પસ્સ ધ॰ પ॰ ૧૩૧-૧૩૨
    8. passa dha. pa. 131-132
    9. પાપકં કમ્મં (ક॰)
    10. pāpakaṃ kammaṃ (ka.)
    11. પસ્સ ધ॰ પ॰ ૩૨૫
    12. passa dha. pa. 325
    13. અમતં પદં (ક॰) પસ્સ ધ॰ પ॰ ૨૧
    14. amataṃ padaṃ (ka.) passa dha. pa. 21
    15. ગોમિકો (સી॰), ગોપિકો (ક॰) સુ॰ નિ॰ ૩૩; સં॰ નિ॰ ૧.૧૪૪ પસ્સિતબ્બં
    16. gomiko (sī.), gopiko (ka.) su. ni. 33; saṃ. ni. 1.144 passitabbaṃ
    17. ગોમિકો (સી॰)
    18. gomiko (sī.)
    19. ચલેય્યાસિ (ક॰) પસ્સ સં॰ નિ॰ ૧.૧૪૭
    20. caleyyāsi (ka.) passa saṃ. ni. 1.147
    21. પકમ્પયેય્યું (સી॰), કપ્પયેય્યું (ક॰)
    22. pakampayeyyuṃ (sī.), kappayeyyuṃ (ka.)
    23. દારુજં બબ્બજઞ્ચ (સી॰) પસ્સ ધ॰ પ॰ ૩૪૫
    24. dārujaṃ babbajañca (sī.) passa dha. pa. 345
    25. પસ્સ ધ॰ પ॰ ૨૮૫
    26. passa dha. pa. 285
    27. પમત્તબન્ધુના ઉદા॰ ૬૪
    28. બન્ધા (ક॰) પસ્સ ઉદા॰ ૬૪
    29. pamattabandhunā udā. 64
    30. bandhā (ka.) passa udā. 64
    31. પળિઘઞ્ચ (સી॰) પસ્સ ઉદા॰ ૬૭
    32. paḷighañca (sī.) passa udā. 67
    33. અપરાપરિયવેદનીયં (સી॰)
    34. aparāpariyavedanīyaṃ (sī.)
    35. સ ચાયં (સી॰)
    36. sa cāyaṃ (sī.)
    37. પસ્સ સં॰ નિ॰ ૧.૧૫૯
    38. passa saṃ. ni. 1.159



    Related texts:



    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / નેત્તિપ્પકરણ-અટ્ઠકથા • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ૬. ચતુબ્યૂહહારવિભઙ્ગવણ્ણના • 6. Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિપ્પકરણ-ટીકા • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ૬. ચતુબ્યૂહહારવિભઙ્ગવણ્ણના • 6. Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિવિભાવિની • Nettivibhāvinī / ૬. ચતુબ્યૂહહારવિભઙ્ગવિભાવના • 6. Catubyūhahāravibhaṅgavibhāvanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact