Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિનયાલઙ્કાર-ટીકા • Vinayālaṅkāra-ṭīkā |
૨૮. ચતુપચ્ચયભાજનીયવિનિચ્છયકથા
28. Catupaccayabhājanīyavinicchayakathā
ચીવરભાજનકથાવણ્ણના
Cīvarabhājanakathāvaṇṇanā
૧૯૪. એવં ઉપજ્ઝાયાદિવત્તસઙ્ખાતાનિ ચુદ્દસ ખન્ધકવત્તાનિ કથેત્વા ઇદાનિ ચતુન્નં પચ્ચયાનં ભાજનં કથેન્તો ‘‘ચતુપચ્ચયભાજન’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ ચતૂતિ સઙ્ખ્યાસબ્બનામપદં. પટિચ્ચ એતિ સીતપટિઘાતાદિકં ફલં એતસ્માતિ પચ્ચયો, ચીવરાદિ, પચ્ચયો ચ પચ્ચયો ચ પચ્ચયા, ચત્તારો પચ્ચયા ચતુપચ્ચયં, ભાજીયતે વિભાજીયતે ભાજનં. ચતુપચ્ચયસ્સ ભાજનં ચતુપચ્ચયભાજનં. તેનાહ ‘‘ચીવરાદીનં ચતુન્નં પચ્ચયાનં ભાજન’’ન્તિ. તત્થ તસ્મિં ચતુપચ્ચયભાજને સમભિનિવિટ્ઠે ચીવરભાજને તાવ પઠમં ચીવરપટિગ્ગાહકો…પે॰… વેદિતબ્બો. કસ્મા? સઙ્ઘિકચીવરસ્સ દુક્કરભાજનત્તાતિ સમ્બન્ધો. તત્થ આગતાગતં ચીવરં પટિગ્ગણ્હાતિ, પટિગ્ગહણમત્તમેવસ્સ ભારોતિ ચીવરપટિગ્ગાહકો. ચીવરપટિગ્ગાહકેન પટિગ્ગહિતં ચીવરં નિદહતિ, નિદહનમત્તમેવસ્સ ભારોતિ ચીવરનિદહકો. ભણ્ડાગારે નિયુત્તો ભણ્ડાગારિકો. ચીવરાદિકસ્સ ભણ્ડસ્સ ઠપનટ્ઠાનભૂતં અગારં ભણ્ડાગારં. ચીવરં ભાજેતિ ભાગં કરોતીતિ ચીવરભાજકો. ચીવરસ્સ ભાજનં વિભાગકરણં ચીવરભાજનં, વિભજનકિરિયા.
194. Evaṃ upajjhāyādivattasaṅkhātāni cuddasa khandhakavattāni kathetvā idāni catunnaṃ paccayānaṃ bhājanaṃ kathento ‘‘catupaccayabhājana’’ntiādimāha. Tattha catūti saṅkhyāsabbanāmapadaṃ. Paṭicca eti sītapaṭighātādikaṃ phalaṃ etasmāti paccayo, cīvarādi, paccayo ca paccayo ca paccayā, cattāro paccayā catupaccayaṃ, bhājīyate vibhājīyate bhājanaṃ. Catupaccayassa bhājanaṃ catupaccayabhājanaṃ. Tenāha ‘‘cīvarādīnaṃ catunnaṃ paccayānaṃ bhājana’’nti. Tattha tasmiṃ catupaccayabhājane samabhiniviṭṭhe cīvarabhājane tāva paṭhamaṃ cīvarapaṭiggāhako…pe… veditabbo. Kasmā? Saṅghikacīvarassa dukkarabhājanattāti sambandho. Tattha āgatāgataṃ cīvaraṃ paṭiggaṇhāti, paṭiggahaṇamattamevassa bhāroti cīvarapaṭiggāhako. Cīvarapaṭiggāhakena paṭiggahitaṃ cīvaraṃ nidahati, nidahanamattamevassa bhāroti cīvaranidahako. Bhaṇḍāgāre niyutto bhaṇḍāgāriko. Cīvarādikassa bhaṇḍassa ṭhapanaṭṭhānabhūtaṃ agāraṃ bhaṇḍāgāraṃ. Cīvaraṃ bhājeti bhāgaṃ karotīti cīvarabhājako. Cīvarassa bhājanaṃ vibhāgakaraṇaṃ cīvarabhājanaṃ, vibhajanakiriyā.
તત્થ ‘‘ચીવરપટિગ્ગાહકો વેદિતબ્બો’’તિ વુત્તો, સો કુતો લબ્ભતેતિ આહ ‘‘પઞ્ચહઙ્ગેહિ…પે॰… સમ્મન્નિતબ્બો’’તિ. કથં વિઞ્ઞાયતીતિ આહ ‘‘અનુજાનામિ…પે॰… વચનતો’’તિ. છન્દનં છન્દો, ઇચ્છનં પિહનન્તિ અત્થો. ગમનં કરણં ગતિ, કિરિયા. ગારેય્હા ગતિ અગતિ, છન્દેન અગતિ છન્દાગતિ. સેસેસુપિ એસેવ નયો. કથં છન્દાગતિં ગચ્છતીતિ આહ ‘‘તત્થ પચ્છા આગતાનમ્પી’’તિઆદિ. એવમિતરેસુપિ. પઞ્ચમઙ્ગં પન સતિસમ્પજઞ્ઞયુત્તાભાવં દસ્સેતિ. સુક્કપક્ખેપિ ઇતો પટિપક્ખવસેન વેદિતબ્બો. તેનાહ ‘‘તસ્મા’’તિઆદિ.
Tattha ‘‘cīvarapaṭiggāhako veditabbo’’ti vutto, so kuto labbhateti āha ‘‘pañcahaṅgehi…pe… sammannitabbo’’ti. Kathaṃ viññāyatīti āha ‘‘anujānāmi…pe… vacanato’’ti. Chandanaṃ chando, icchanaṃ pihananti attho. Gamanaṃ karaṇaṃ gati, kiriyā. Gāreyhā gati agati, chandena agati chandāgati. Sesesupi eseva nayo. Kathaṃ chandāgatiṃ gacchatīti āha ‘‘tattha pacchā āgatānampī’’tiādi. Evamitaresupi. Pañcamaṅgaṃ pana satisampajaññayuttābhāvaṃ dasseti. Sukkapakkhepi ito paṭipakkhavasena veditabbo. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi.
ઇમાય કમ્મવાચાય વા અપલોકનેન વાતિ ઇદં ઇમસ્સ સમ્મુતિકમ્મસ્સ લહુકકમ્મત્તા વુત્તં. તથા હિ વુત્તં પરિવારટ્ઠકથાયં (પરિ॰ અટ્ઠ॰ ૪૮૨) ‘‘અવસેસા તેરસ સમ્મુતિયો સેનાસનગ્ગાહમતકચીવરદાનાદિસમ્મુતિયો ચાતિ એતાનિ લહુકકમ્માનિ અપલોકેત્વાપિ કાતું વટ્ટન્તી’’તિ. અન્તોવિહારે સબ્બસઙ્ઘમજ્ઝેપિ ખણ્ડસીમાયમ્પિ સમ્મન્નિતું વટ્ટતીતિ એત્થ અન્તોવિહારેતિ બદ્ધસીમવિહારં સન્ધાય વુત્તં. ન હિ અબદ્ધસીમવિહારે અપલોકનાદિચતુબ્બિધકમ્મં કાતું વટ્ટતિ દુબ્બિસોધનત્તા. ધુરવિહારટ્ઠાનેતિ વિહારદ્વારસ્સ સમ્મુખટ્ઠાને.
Imāya kammavācāya vā apalokanena vāti idaṃ imassa sammutikammassa lahukakammattā vuttaṃ. Tathā hi vuttaṃ parivāraṭṭhakathāyaṃ (pari. aṭṭha. 482) ‘‘avasesā terasa sammutiyo senāsanaggāhamatakacīvaradānādisammutiyo cāti etāni lahukakammāni apaloketvāpi kātuṃ vaṭṭantī’’ti. Antovihāre sabbasaṅghamajjhepi khaṇḍasīmāyampi sammannituṃ vaṭṭatīti ettha antovihāreti baddhasīmavihāraṃ sandhāya vuttaṃ. Na hi abaddhasīmavihāre apalokanādicatubbidhakammaṃ kātuṃ vaṭṭati dubbisodhanattā. Dhuravihāraṭṭhāneti vihāradvārassa sammukhaṭṭhāne.
૧૯૭. ભણ્ડાગારસમ્મુતિયં વિહારમજ્ઝેયેવાતિ અવિપ્પવાસસીમાસઙ્ખાતમહાસીમા વિહારસ્સ મજ્ઝેયેવ સમ્મન્નિતબ્બા. ઇમસ્મિં પન ઠાને ઇમં પન ભણ્ડાગારં ખણ્ડસીમં ગન્ત્વા ખણ્ડસીમાયં નિસિન્નેહિ સમ્મન્નિતું ન વટ્ટતિ, વિહારમજ્ઝેયેવ ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો ઇત્થન્નામં વિહારં ભણ્ડાગારં સમ્મન્નેય્યા’’તિઆદિના નયેન ‘‘કમ્મવાચાય વા અપલોકનેન વા સમ્મન્નિતબ્બ’’ન્તિ વચનં નિસ્સાય ઞત્તિદુતિયકમ્મં ઉપચારસીમાયં કાતું વટ્ટતીતિ ગહેત્વા કથિનદાનકમ્મમ્પિ અબદ્ધસીમાભૂતે વિહારે ઉપચારસીમાયં કરોન્તિ, એકચ્ચે ઞત્તિકમ્મમ્પિ તથેવ ગહેત્વા અબદ્ધસીમવિહારે ઉપચારસીમામત્તેયેવ ઉપોસથપવારણં કરોન્તિ, તદયુત્તં, કારણં પનેત્થ કથિનવિનિચ્છયકથાયં (વિ॰ સઙ્ગ॰ અટ્ઠ॰ ૨૨૬) આવિ ભવિસ્સતિ.
197. Bhaṇḍāgārasammutiyaṃ vihāramajjheyevāti avippavāsasīmāsaṅkhātamahāsīmā vihārassa majjheyeva sammannitabbā. Imasmiṃ pana ṭhāne imaṃ pana bhaṇḍāgāraṃ khaṇḍasīmaṃ gantvā khaṇḍasīmāyaṃ nisinnehi sammannituṃ na vaṭṭati, vihāramajjheyeva ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho itthannāmaṃ vihāraṃ bhaṇḍāgāraṃ sammanneyyā’’tiādinā nayena ‘‘kammavācāya vā apalokanena vā sammannitabba’’nti vacanaṃ nissāya ñattidutiyakammaṃ upacārasīmāyaṃ kātuṃ vaṭṭatīti gahetvā kathinadānakammampi abaddhasīmābhūte vihāre upacārasīmāyaṃ karonti, ekacce ñattikammampi tatheva gahetvā abaddhasīmavihāre upacārasīmāmatteyeva uposathapavāraṇaṃ karonti, tadayuttaṃ, kāraṇaṃ panettha kathinavinicchayakathāyaṃ (vi. saṅga. aṭṭha. 226) āvi bhavissati.
૧૯૮. તુલાભૂતોતિ તુલાસદિસો. ઇદન્તિ સામણેરાનં ઉપડ્ઢપટિવીસદાનં. ઇમં કિર પાઠં અમનસિકરોન્તા ઇદાનિ કાલચીવરમ્પિ સામણેરાનં ઉપડ્ઢપટિવીસં દેન્તિ. ફાતિકમ્મન્તિ પહોનકકમ્મં, યત્તકેન વિનયાગતેન સમ્મુઞ્જનીબન્ધનાદિહત્થકમ્મેન વિહારસ્સ ઊનતા ન હોતિ, તત્તકં કત્વાતિ અત્થો. સબ્બેસન્તિ તત્રુપ્પાદવસ્સાવાસિકં ગણ્હન્તાનં સબ્બેસં ભિક્ખૂનં સામણેરાનઞ્ચ. ભણ્ડાગારચીવરેપીતિ અકાલચીવરં સન્ધાય વુત્તં. ઉક્કુટ્ઠિં કરોન્તીતિ મહાસદ્દં કરોન્તિ. એતન્તિ ઉક્કુટ્ઠિયા કતાય સમભાગદાનં. વિરજ્ઝિત્વા કરોન્તીતિ કત્તબ્બકાલેસુ અકત્વા યથારુચિતક્ખણે કરોન્તિ. સમપટિવીસો દાતબ્બોતિ કરિસ્સામાતિ યાચન્તાનં પટિઞ્ઞામત્તેનપિ સમકો કોટ્ઠાસો દાતબ્બો.
198.Tulābhūtoti tulāsadiso. Idanti sāmaṇerānaṃ upaḍḍhapaṭivīsadānaṃ. Imaṃ kira pāṭhaṃ amanasikarontā idāni kālacīvarampi sāmaṇerānaṃ upaḍḍhapaṭivīsaṃ denti. Phātikammanti pahonakakammaṃ, yattakena vinayāgatena sammuñjanībandhanādihatthakammena vihārassa ūnatā na hoti, tattakaṃ katvāti attho. Sabbesanti tatruppādavassāvāsikaṃ gaṇhantānaṃ sabbesaṃ bhikkhūnaṃ sāmaṇerānañca. Bhaṇḍāgāracīvarepīti akālacīvaraṃ sandhāya vuttaṃ. Ukkuṭṭhiṃ karontīti mahāsaddaṃ karonti. Etanti ukkuṭṭhiyā katāya samabhāgadānaṃ. Virajjhitvā karontīti kattabbakālesu akatvā yathārucitakkhaṇe karonti. Samapaṭivīso dātabboti karissāmāti yācantānaṃ paṭiññāmattenapi samako koṭṭhāso dātabbo.
અતિરેકભાગેનાતિ દસ ભિક્ખૂ હોન્તિ, સાટકાપિ દસેવ, તેસુ એકો દ્વાદસ અગ્ઘતિ, સેસા દસગ્ઘનકા. સબ્બેસુ દસગ્ઘનકવસેન કુસે પાતિતે યસ્સ ભિક્ખુનો દ્વાદસગ્ઘનકો કુસો પાતિતો, સો ‘‘એત્તકેન મમ ચીવરં પહોતી’’તિ તેન અતિરેકભાગેન ગન્તુકામો હોતિ. એત્થ ચ એત્તકેન મમ ચીવરં પહોતીતિ દ્વાદસગ્ઘનકેન મમ ચીવરં પરિપુણ્ણં હોતિ, ન તતો ઊનેનાતિ સબ્બં ગહેતુકામોતિ અત્થો. ભિક્ખૂ ‘‘અતિરેકં આવુસો સઙ્ઘસ્સ સન્તક’’ન્તિ વદન્તિ, તં સુત્વા ભગવા ‘‘સઙ્ઘિકે ચ ગણસન્તકે ચ અપ્પકં નામ નત્થિ, સબ્બત્થ સંયમો કાતબ્બો, ગણ્હન્તેનપિ કુક્કુચ્ચાયિતબ્બ’’ન્તિ દસ્સેતું ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, અનુક્ખેપે દિન્ને’’તિ આહ. તત્થ અનુક્ખેપો નામ યં કિઞ્ચિ અનુક્ખિપિતબ્બં અનુપ્પદાતબ્બં કપ્પિયભણ્ડં, યત્તકં તસ્સ પટિવીસે અધિકં, તત્તકે અગ્ઘનકે યસ્મિં કિસ્મિઞ્ચિ કપ્પિયભણ્ડે દિન્નેતિ અત્થોતિ ઇમમત્થં સઙ્ખેપેન દસ્સેતું ‘‘સચે દસ ભિક્ખૂ હોન્તિ’’ત્યાદિ વુત્તં.
Atirekabhāgenāti dasa bhikkhū honti, sāṭakāpi daseva, tesu eko dvādasa agghati, sesā dasagghanakā. Sabbesu dasagghanakavasena kuse pātite yassa bhikkhuno dvādasagghanako kuso pātito, so ‘‘ettakena mama cīvaraṃ pahotī’’ti tena atirekabhāgena gantukāmo hoti. Ettha ca ettakena mama cīvaraṃ pahotīti dvādasagghanakena mama cīvaraṃ paripuṇṇaṃ hoti, na tato ūnenāti sabbaṃ gahetukāmoti attho. Bhikkhū ‘‘atirekaṃ āvuso saṅghassa santaka’’nti vadanti, taṃ sutvā bhagavā ‘‘saṅghike ca gaṇasantake ca appakaṃ nāma natthi, sabbattha saṃyamo kātabbo, gaṇhantenapi kukkuccāyitabba’’nti dassetuṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, anukkhepe dinne’’ti āha. Tattha anukkhepo nāma yaṃ kiñci anukkhipitabbaṃ anuppadātabbaṃ kappiyabhaṇḍaṃ, yattakaṃ tassa paṭivīse adhikaṃ, tattake agghanake yasmiṃ kismiñci kappiyabhaṇḍe dinneti atthoti imamatthaṃ saṅkhepena dassetuṃ ‘‘sace dasa bhikkhū honti’’tyādi vuttaṃ.
વિકલકે તોસેત્વાતિ એત્થ ચીવરવિકલકં પુગ્ગલવિકલકન્તિ દ્વે વિકલકા. તત્થ ચીવરવિકલકં નામ સબ્બેસં પઞ્ચ પઞ્ચ વત્થાનિ પત્તાનિ, સેસાનિપિ અત્થિ, એકેકં પન ન પાપુણાતિ, છિન્દિત્વા દાતબ્બાનિ. છિન્દન્તેહિ ચ અડ્ઢમણ્ડલાદીનં વા ઉપાહનથવિકાદીનં વા પહોનકાનિ ખણ્ડાનિ કત્વા દાતબ્બાનિ, હેટ્ઠિમપરિચ્છેદેન ચતુરઙ્ગુલવિત્થારમ્પિ અનુવાતપ્પહોનકાયામં ખણ્ડં કત્વા દાતું વટ્ટતિ. અપરિભોગં પન ન કાતબ્બન્તિ એવમેત્થ ચીવરસ્સ અપ્પહોનકભાવો ચીવરવિકલકં. છિન્દિત્વા દિન્ને પનેતં તોસિતં હોતિ. અથ કુસપાતો કાતબ્બો, સચેપિ એકસ્સ ભિક્ખુનો કોટ્ઠાસે એકં વા દ્વે વા વત્થાનિ નપ્પહોન્તિ, તત્થ અઞ્ઞં સામણકં પરિક્ખારં ઠપેત્વા યો તેન તુસ્સતિ, તસ્સ તં ભાગં દત્વા પચ્છા કુસપાતો કાતબ્બો. ઇદમ્પિ ચીવરવિકલકન્તિ અન્ધટ્ઠકથાયં વુત્તં.
Vikalake tosetvāti ettha cīvaravikalakaṃ puggalavikalakanti dve vikalakā. Tattha cīvaravikalakaṃ nāma sabbesaṃ pañca pañca vatthāni pattāni, sesānipi atthi, ekekaṃ pana na pāpuṇāti, chinditvā dātabbāni. Chindantehi ca aḍḍhamaṇḍalādīnaṃ vā upāhanathavikādīnaṃ vā pahonakāni khaṇḍāni katvā dātabbāni, heṭṭhimaparicchedena caturaṅgulavitthārampi anuvātappahonakāyāmaṃ khaṇḍaṃ katvā dātuṃ vaṭṭati. Aparibhogaṃ pana na kātabbanti evamettha cīvarassa appahonakabhāvo cīvaravikalakaṃ. Chinditvā dinne panetaṃ tositaṃ hoti. Atha kusapāto kātabbo, sacepi ekassa bhikkhuno koṭṭhāse ekaṃ vā dve vā vatthāni nappahonti, tattha aññaṃ sāmaṇakaṃ parikkhāraṃ ṭhapetvā yo tena tussati, tassa taṃ bhāgaṃ datvā pacchā kusapāto kātabbo. Idampi cīvaravikalakanti andhaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
પુગ્ગલવિકલકં નામ દસ દસ ભિક્ખૂ ગણેત્વા વગ્ગં કરોન્તાનં એકો વગ્ગો ન પૂરતિ, અટ્ઠ વા નવ વા હોન્તિ, તેસં અટ્ઠ વા નવ વા કોટ્ઠાસા ‘‘તુમ્હે ઇમે ગહેત્વા વિસું ભાજેથા’’તિ દાતબ્બા. એવમયં પુગ્ગલાનં અપ્પહોનકભાવો પુગ્ગલવિકલકં નામ. વિસું દિન્ને પન તં તોસિતં હોતિ, એવં તોસેત્વા કુસપાતો કાતબ્બોતિ. અથ વા વિકલકે તોસેત્વાતિ યો ચીવરવિભાગો ઊનકો, તં અઞ્ઞેન પરિક્ખારેન સમં કત્વા કુસપાતો કાતબ્બોતિ ઇમમત્થં દસ્સેતિ ‘‘સચે સબ્બેસં પઞ્ચ પઞ્ચ વત્થાની’’તિઆદિના.
Puggalavikalakaṃ nāma dasa dasa bhikkhū gaṇetvā vaggaṃ karontānaṃ eko vaggo na pūrati, aṭṭha vā nava vā honti, tesaṃ aṭṭha vā nava vā koṭṭhāsā ‘‘tumhe ime gahetvā visuṃ bhājethā’’ti dātabbā. Evamayaṃ puggalānaṃ appahonakabhāvo puggalavikalakaṃ nāma. Visuṃ dinne pana taṃ tositaṃ hoti, evaṃ tosetvā kusapāto kātabboti. Atha vā vikalake tosetvāti yo cīvaravibhāgo ūnako, taṃ aññena parikkhārena samaṃ katvā kusapāto kātabboti imamatthaṃ dasseti ‘‘sace sabbesaṃ pañca pañca vatthānī’’tiādinā.
૧૯૯. ઇતો પરં તેસુ તેસુ વત્થૂસુ આગતવસેન અટ્ઠકથાયં વુત્તેસુ વિનિચ્છયેસુ સન્તેસુપિ તેસં વિનિચ્છયાનં અટ્ઠમાતિકાવિનિચ્છયતો અવિમુત્તત્તા અટ્ઠમાતિકાવિનિચ્છયેસ્વેવ પક્ખિપિત્વા દસ્સેતું ‘‘ઇદાનિ અટ્ઠિમા, ભિક્ખવે’’તિઆદિમાહ. યા તા અટ્ઠ માતિકા ભગવતા વુત્તા, તાસં અટ્ઠન્નં માતિકાનં વસેન વિનિચ્છયો ઇદાનિ વેદિતબ્બોતિ યોજના. પરિક્ખેપારહટ્ઠાનેન પરિચ્છિન્નાતિ ઇમિના અપરિક્ખિત્તસ્સ વિહારસ્સ ધુવસન્નિપાતટ્ઠાનાદિતો પઠમલેડ્ડુપાતસ્સ અન્તો ઉપચારસીમાતિ દસ્સેતિ. ઇદાનિ દુતિયલેડ્ડુપાતસ્સ અન્તોપિ ઉપચારસીમાયેવાતિ દસ્સેતું ‘‘અપિચા’’તિઆદિ આરદ્ધં. ધુવસન્નિપાતટ્ઠાનમ્પિ પરિયન્તગતમેવ ગહેતબ્બં. ‘‘એવં સન્તે તિયોજને ઠિતા લાભં ગણ્હિસ્સન્તી’’તિઆદિના ઇમે લાભગ્ગહણાદયો ઉપચારસીમાવસેનેવ હોતિ, ન અવિપ્પવાસસીમાવસેનાતિ દસ્સેતિ, તેન ચ ઇમાનિ લાભગ્ગહણાદીનિયેવ ઉપચારસીમાયં કત્તબ્બાનિ, ન અપલોકનકમ્માદીનિ ચત્તારિ કમ્માનિ, તાનિ પન અવિપ્પવાસસીમાદીસુયેવ કત્તબ્બાનીતિ પકાસેતિ. તથા હિ વુત્તં સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ મહાવગ્ગ ૩.૩૭૯) ‘‘ભિક્ખુનીનં આરામપ્પવેસનસેનાસનપુચ્છનાદિ પરિવાસમાનત્તારોચનવસ્સચ્છેદનિસ્સયસેનાસનગ્ગાહાદિ વિધાનન્તિ ઇદં સબ્બં ઇમિસ્સાયેવ ઉપચારસીમાય વસેન વેદિતબ્બ’’ન્તિ.
199. Ito paraṃ tesu tesu vatthūsu āgatavasena aṭṭhakathāyaṃ vuttesu vinicchayesu santesupi tesaṃ vinicchayānaṃ aṭṭhamātikāvinicchayato avimuttattā aṭṭhamātikāvinicchayesveva pakkhipitvā dassetuṃ ‘‘idāni aṭṭhimā, bhikkhave’’tiādimāha. Yā tā aṭṭha mātikā bhagavatā vuttā, tāsaṃ aṭṭhannaṃ mātikānaṃ vasena vinicchayo idāni veditabboti yojanā. Parikkhepārahaṭṭhānena paricchinnāti iminā aparikkhittassa vihārassa dhuvasannipātaṭṭhānādito paṭhamaleḍḍupātassa anto upacārasīmāti dasseti. Idāni dutiyaleḍḍupātassa antopi upacārasīmāyevāti dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi āraddhaṃ. Dhuvasannipātaṭṭhānampi pariyantagatameva gahetabbaṃ. ‘‘Evaṃ sante tiyojane ṭhitā lābhaṃ gaṇhissantī’’tiādinā ime lābhaggahaṇādayo upacārasīmāvaseneva hoti, na avippavāsasīmāvasenāti dasseti, tena ca imāni lābhaggahaṇādīniyeva upacārasīmāyaṃ kattabbāni, na apalokanakammādīni cattāri kammāni, tāni pana avippavāsasīmādīsuyeva kattabbānīti pakāseti. Tathā hi vuttaṃ sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.379) ‘‘bhikkhunīnaṃ ārāmappavesanasenāsanapucchanādi parivāsamānattārocanavassacchedanissayasenāsanaggāhādi vidhānanti idaṃ sabbaṃ imissāyeva upacārasīmāya vasena veditabba’’nti.
લાભત્થાય ઠપિતા સીમા લાભસીમા. લોકે ગામસીમાદયો વિય લાભસીમા નામ વિસું પસિદ્ધા નત્થિ, કેનાયં અનુઞ્ઞાતાતિ આહ ‘‘નેવ સમ્માસમ્બુદ્ધેના’’તિઆદિ. એતેન નાયં સાસનવોહારસિદ્ધા, લોકવોહારસિદ્ધા એવાતિ દસ્સેતિ. જનપદપરિચ્છેદોતિ ઇદં લોકપસિદ્ધસીમાસદ્દત્થવસેન વુત્તં, પરિચ્છેદબ્ભન્તરમ્પિ સબ્બં જનપદસીમાતિ ગહેતબ્બં. જનપદો એવ જનપદસીમા, એવં રટ્ઠસીમાદીસુપિ. તેનાહ ‘‘આણાપવત્તિટ્ઠાન’’ન્તિઆદિ. પથવીવેમજ્ઝગતસ્સાતિ યાવ ઉદકપરિયન્તા ખણ્ડસીમત્તા વુત્તં. ઉપચારસીમાદીસુ પન અબદ્ધસીમાસુ હેટ્ઠાપથવિયં સબ્બત્થ ઠિતાનં ન પાપુણાતિ, કૂપાદિપવેસારહટ્ઠાને ઠિતાનઞ્ઞેવ પાપુણાતીતિ હેટ્ઠા સીમકથાયં વુત્તનયેનેવ તંતંસીમટ્ઠભાવો વેદિતબ્બો. ચક્કવાળસીમાય દિન્નં પથવીસન્ધારકઉદકટ્ઠાનેપિ ઠિતાનં પાપુણાતિ સબ્બત્થ ચક્કવાળવોહારત્તાતિ. સમાનસંવાસઅવિપ્પવાસસીમાસુ દિન્નસ્સ ઇદં નાનત્તં – ‘‘અવિપ્પવાસસીમાય દમ્મી’’તિ દિન્નં ગામટ્ઠાનં ન પાપુણાતિ. કસ્મા? ‘‘ઠપેત્વા ગામઞ્ચ ગામૂપચારઞ્ચા’’તિ (મહાવ॰ ૧૪૪) વુત્તત્તા. ‘‘સમાનસંવાસકસીમાયદમ્મી’’તિ દિન્નં પન ગામે ઠિતાનમ્પિ પાપુણાતીતિ.
Lābhatthāya ṭhapitā sīmā lābhasīmā. Loke gāmasīmādayo viya lābhasīmā nāma visuṃ pasiddhā natthi, kenāyaṃ anuññātāti āha ‘‘neva sammāsambuddhenā’’tiādi. Etena nāyaṃ sāsanavohārasiddhā, lokavohārasiddhā evāti dasseti. Janapadaparicchedoti idaṃ lokapasiddhasīmāsaddatthavasena vuttaṃ, paricchedabbhantarampi sabbaṃ janapadasīmāti gahetabbaṃ. Janapado eva janapadasīmā, evaṃ raṭṭhasīmādīsupi. Tenāha ‘‘āṇāpavattiṭṭhāna’’ntiādi. Pathavīvemajjhagatassāti yāva udakapariyantā khaṇḍasīmattā vuttaṃ. Upacārasīmādīsu pana abaddhasīmāsu heṭṭhāpathaviyaṃ sabbattha ṭhitānaṃ na pāpuṇāti, kūpādipavesārahaṭṭhāne ṭhitānaññeva pāpuṇātīti heṭṭhā sīmakathāyaṃ vuttanayeneva taṃtaṃsīmaṭṭhabhāvo veditabbo. Cakkavāḷasīmāya dinnaṃ pathavīsandhārakaudakaṭṭhānepi ṭhitānaṃ pāpuṇāti sabbattha cakkavāḷavohārattāti. Samānasaṃvāsaavippavāsasīmāsu dinnassa idaṃ nānattaṃ – ‘‘avippavāsasīmāya dammī’’ti dinnaṃ gāmaṭṭhānaṃ na pāpuṇāti. Kasmā? ‘‘Ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti (mahāva. 144) vuttattā. ‘‘Samānasaṃvāsakasīmāyadammī’’ti dinnaṃ pana gāme ṭhitānampi pāpuṇātīti.
૨૦૦-૧. બુદ્ધાધિવુત્થોતિ બુદ્ધેન ભગવતા અધિવુત્થો. એકસ્મિન્તિ એકસ્મિં વિહારે. પાકવત્તન્તિ નિબદ્ધદાનં. વત્તતીતિ પવત્તતિ. તેહિ વત્તબ્બન્તિ યેસં સમ્મુખે એસ દેતિ, તેહિ ભિક્ખૂહિ વત્તબ્બં.
200-1.Buddhādhivutthoti buddhena bhagavatā adhivuttho. Ekasminti ekasmiṃ vihāre. Pākavattanti nibaddhadānaṃ. Vattatīti pavattati. Tehi vattabbanti yesaṃ sammukhe esa deti, tehi bhikkhūhi vattabbaṃ.
૨૦૨. દુતિયભાગે પન થેરાસનં આરુળ્હેતિ યાવ સઙ્ઘનવકં એકવારં સબ્બેસં ભાગં દત્વા ચીવરે અપરિક્ખીણે પુન સબ્બેસં દાતું દુતિયભાગે થેરસ્સ દિન્નેતિ અત્થો. પુબ્બે વુત્તનયેનાતિ ‘‘તુય્હેવ ભિક્ખુ તાનિ ચીવરાની’’તિ (મહાવ॰ ૩૬૩) ભગવતા વુત્તનયેન. પંસુકૂલિકાનમ્પિ વટ્ટતીતિ ‘‘તુય્હં દેમા’’તિ અવત્વા, ‘ભિક્ખૂનં દેમ, થેરાનં દેમા’’તિ વુત્તત્તા ‘‘પંસુકૂલિકાનમ્પિ વટ્ટતી’’તિ સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ મહાવગ્ગ ૩.૩૭૯) વુત્તં. વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ મહાવગ્ગ ૨.૩૭૯) પન પંસુકૂલિકાનમ્પિ વટ્ટતીતિ એત્થ ‘‘તુય્હં દેમા’’તિ અવુત્તત્તાતિ કારણં વદન્તિ. યદિ એવં ‘‘સઙ્ઘસ્સ દેમા’’તિ વુત્તેપિ વટ્ટેય્ય, ‘‘ભિક્ખૂનં દેમ, થેરાનં દેમ, સઙ્ઘસ્સ દેમા’’તિ વચનતો ભેદો ન દિસ્સતિ, વીમંસિતબ્બમેત્થ કારણન્તિ. પારુપિતું વટ્ટતીતિ પંસુકૂલિકાનં વટ્ટતિ. સામિકેહિ વિચારિતમેવાતિ ઉપાહનત્થવિકાદીનમત્થાય વિચારિતમેવ.
202.Dutiyabhāge pana therāsanaṃ āruḷheti yāva saṅghanavakaṃ ekavāraṃ sabbesaṃ bhāgaṃ datvā cīvare aparikkhīṇe puna sabbesaṃ dātuṃ dutiyabhāge therassa dinneti attho. Pubbe vuttanayenāti ‘‘tuyheva bhikkhu tāni cīvarānī’’ti (mahāva. 363) bhagavatā vuttanayena. Paṃsukūlikānampi vaṭṭatīti ‘‘tuyhaṃ demā’’ti avatvā, ‘bhikkhūnaṃ dema, therānaṃ demā’’ti vuttattā ‘‘paṃsukūlikānampi vaṭṭatī’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.379) vuttaṃ. Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.379) pana paṃsukūlikānampi vaṭṭatīti ettha ‘‘tuyhaṃ demā’’ti avuttattāti kāraṇaṃ vadanti. Yadi evaṃ ‘‘saṅghassa demā’’ti vuttepi vaṭṭeyya, ‘‘bhikkhūnaṃ dema, therānaṃ dema, saṅghassa demā’’ti vacanato bhedo na dissati, vīmaṃsitabbamettha kāraṇanti. Pārupituṃ vaṭṭatīti paṃsukūlikānaṃ vaṭṭati. Sāmikehi vicāritamevāti upāhanatthavikādīnamatthāya vicāritameva.
૨૦૩. ઉપડ્ઢં દાતબ્બન્તિ યં ઉભતોસઙ્ઘસ્સ દિન્નં, તતો ઉપડ્ઢં ભિક્ખૂનં ઉપડ્ઢં ભિક્ખુનીનં દાતબ્બં. સચેપિ એકો ભિક્ખુ હોતિ, એકા વા ભિક્ખુની, અન્તમસો અનુપસમ્પન્નસ્સપિ ઉપડ્ઢમેવ દાતબ્બં. ‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ચ ભિક્ખુનીનઞ્ચ દમ્મી’’તિ વુત્તે પન ન મજ્ઝે ભિન્દિત્વા દાતબ્બન્તિ એત્થ યસ્મા ભિક્ખુનિપક્ખે સઙ્ઘસ્સ પચ્ચેકં અપરામટ્ઠત્તા ભિક્ખુનીનં ગણનાય ભાગો દાતબ્બોતિ દાયકસ્સ અધિપ્પાયોતિ સિજ્ઝતિ, તથા દાનઞ્ચ ભિક્ખૂપિ ગણેત્વા દિન્ને એવ યુજ્જતિ. ઇતરથા હિ ‘‘કિત્તકં ભિક્ખૂનં દાતબ્બં, કિત્તકં ભિક્ખુનીન’’ન્તિ ન વિઞ્ઞાયતિ, તસ્મા ‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સા’’તિ વુત્તવચનમ્પિ ‘‘ભિક્ખૂન’’ન્તિ વુત્તવચનસદિસમેવાતિ આહ ‘‘ભિક્ખૂ ચ ભિક્ખુનિયો ચ ગણેત્વા દાતબ્બ’’ન્તિ. તેનાહ ‘‘પુગ્ગલો…પે॰… ભિક્ખુસઙ્ઘગ્ગહણેન ગહિતત્તા’’તિ. ‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ચ ભિક્ખુનીનઞ્ચ તુય્હઞ્ચા’’તિ વુત્તે પન પુગ્ગલો વિસું ન લભતીતિ ઇદં અટ્ઠકથાપમાણેનેવ ગહેતબ્બં, ન હેત્થ વિસેસકારણં ઉપલબ્ભતિ. તથા હિ ‘‘ઉભતોસઙ્ઘસ્સ ચ તુય્હઞ્ચ દમ્મી’’તિ વુત્તે સામઞ્ઞવિસેસવચનેહિ સઙ્ગહિતત્તા યથા પુગ્ગલો વિસું લભતિ, એવમિધાપિ ‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ચ તુય્હઞ્ચા’’તિ સામઞ્ઞવિસેસવચનસબ્ભાવતો ભવિતબ્બમેવ વિસું પુગ્ગલપટિવીસેનાતિ વિઞ્ઞાયતિ, તસ્મા અટ્ઠકથાવચનમેવેત્થ પમાણં. પાપુણનટ્ઠાનતો એકમેવ લભતીતિ અત્તનો વસ્સગ્ગેન પત્તટ્ઠાનતો એકમેવ કોટ્ઠાસં લભતિ. તત્થ કારણમાહ ‘‘કસ્મા? ભિક્ખુસઙ્ઘગ્ગહણેન ગહિતત્તા’’તિ, ભિક્ખુસઙ્ઘગ્ગહણેનેવ પુગ્ગલસ્સપિ ગહિતત્તાતિ અધિપ્પાયોતિ સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ મહાવગ્ગ ૩.૩૭૯) વુત્તં.
203.Upaḍḍhaṃ dātabbanti yaṃ ubhatosaṅghassa dinnaṃ, tato upaḍḍhaṃ bhikkhūnaṃ upaḍḍhaṃ bhikkhunīnaṃ dātabbaṃ. Sacepi eko bhikkhu hoti, ekā vā bhikkhunī, antamaso anupasampannassapi upaḍḍhameva dātabbaṃ. ‘‘Bhikkhusaṅghassa ca bhikkhunīnañca dammī’’ti vutte pana na majjhe bhinditvā dātabbanti ettha yasmā bhikkhunipakkhe saṅghassa paccekaṃ aparāmaṭṭhattā bhikkhunīnaṃ gaṇanāya bhāgo dātabboti dāyakassa adhippāyoti sijjhati, tathā dānañca bhikkhūpi gaṇetvā dinne eva yujjati. Itarathā hi ‘‘kittakaṃ bhikkhūnaṃ dātabbaṃ, kittakaṃ bhikkhunīna’’nti na viññāyati, tasmā ‘‘bhikkhusaṅghassā’’ti vuttavacanampi ‘‘bhikkhūna’’nti vuttavacanasadisamevāti āha ‘‘bhikkhū ca bhikkhuniyo ca gaṇetvā dātabba’’nti. Tenāha ‘‘puggalo…pe… bhikkhusaṅghaggahaṇena gahitattā’’ti. ‘‘Bhikkhusaṅghassa ca bhikkhunīnañca tuyhañcā’’ti vutte pana puggalo visuṃ na labhatīti idaṃ aṭṭhakathāpamāṇeneva gahetabbaṃ, na hettha visesakāraṇaṃ upalabbhati. Tathā hi ‘‘ubhatosaṅghassa ca tuyhañca dammī’’ti vutte sāmaññavisesavacanehi saṅgahitattā yathā puggalo visuṃ labhati, evamidhāpi ‘‘bhikkhusaṅghassa ca tuyhañcā’’ti sāmaññavisesavacanasabbhāvato bhavitabbameva visuṃ puggalapaṭivīsenāti viññāyati, tasmā aṭṭhakathāvacanamevettha pamāṇaṃ. Pāpuṇanaṭṭhānato ekameva labhatīti attano vassaggena pattaṭṭhānato ekameva koṭṭhāsaṃ labhati. Tattha kāraṇamāha ‘‘kasmā? Bhikkhusaṅghaggahaṇena gahitattā’’ti, bhikkhusaṅghaggahaṇeneva puggalassapi gahitattāti adhippāyoti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.379) vuttaṃ.
વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ મહાવગ્ગ ૨.૩૭૯) પન ભિક્ખુસઙ્ઘસદ્દેન ભિક્ખૂનઞ્ઞેવ ગહિતત્તા, પુગ્ગલસ્સ પન ‘‘તુય્હઞ્ચા’’તિ વિસું ગહિતત્તા ચ તત્થસ્સ અગ્ગહિતત્તા દટ્ઠબ્બા, ‘‘ભિક્ખૂનઞ્ચ ભિક્ખુનીનઞ્ચ તુય્હઞ્ચા’’તિ વુત્તટ્ઠાનસદિસત્તાતિ અધિપ્પાયો. પુગ્ગલપ્પધાનો હેત્થ સઙ્ઘ-સદ્દો દટ્ઠબ્બો. કેચિ પન ‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘગ્ગહણેન ગહિતત્તા’’તિ પાઠં લિખન્તિ, તં ન સુન્દરં તસ્સ વિસું લાભગ્ગહણે કારણવચનત્તા. તથા હિ ‘‘વિસું સઙ્ઘગ્ગહણેન ગહિતત્તા’’તિ વિસું પુગ્ગલસ્સપિ ભાગગ્ગહણે કારણં વુત્તં. યથા ચેત્થ પુગ્ગલસ્સ અગ્ગહણં, એવં ઉપરિ ‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ચ તુય્હઞ્ચા’’તિઆદીસુપિ વિસું સઙ્ઘાદિસદ્દેહિ પુગ્ગલસ્સ અગ્ગહણં દટ્ઠબ્બં. યદિ હિ ગહણં સિયા, સઙ્ઘતોપિ વિસુમ્પીતિ ભાગદ્વયં લભેય્ય ઉભયત્થ ગહિતત્તાતિ વુત્તં. પૂજેતબ્બન્તિઆદિ ગિહિકમ્મં ન હોતીતિ દસ્સનત્થં વુત્તં. ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ હરાતિ ઇદં પિણ્ડપાતહરણં સન્ધાય વુત્તં. તેનાહ ‘‘ભુઞ્જિતું વટ્ટતી’’તિ. ‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ હરા’’તિ વુત્તેપિ હરિતબ્બન્તિ ઈદિસં ગિહિવેય્યાવચ્ચં ન હોતીતિ કત્વા વુત્તં.
Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.379) pana bhikkhusaṅghasaddena bhikkhūnaññeva gahitattā, puggalassa pana ‘‘tuyhañcā’’ti visuṃ gahitattā ca tatthassa aggahitattā daṭṭhabbā, ‘‘bhikkhūnañca bhikkhunīnañca tuyhañcā’’ti vuttaṭṭhānasadisattāti adhippāyo. Puggalappadhāno hettha saṅgha-saddo daṭṭhabbo. Keci pana ‘‘bhikkhusaṅghaggahaṇena gahitattā’’ti pāṭhaṃ likhanti, taṃ na sundaraṃ tassa visuṃ lābhaggahaṇe kāraṇavacanattā. Tathā hi ‘‘visuṃ saṅghaggahaṇena gahitattā’’ti visuṃ puggalassapi bhāgaggahaṇe kāraṇaṃ vuttaṃ. Yathā cettha puggalassa aggahaṇaṃ, evaṃ upari ‘‘bhikkhusaṅghassa ca tuyhañcā’’tiādīsupi visuṃ saṅghādisaddehi puggalassa aggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Yadi hi gahaṇaṃ siyā, saṅghatopi visumpīti bhāgadvayaṃ labheyya ubhayattha gahitattāti vuttaṃ. Pūjetabbantiādi gihikammaṃ na hotīti dassanatthaṃ vuttaṃ. Bhikkhusaṅghassa harāti idaṃ piṇḍapātaharaṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Tenāha ‘‘bhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti. ‘‘Bhikkhusaṅghassa harā’’ti vuttepi haritabbanti īdisaṃ gihiveyyāvaccaṃ na hotīti katvā vuttaṃ.
૨૦૪. અન્તોહેમન્તેતિ ઇમિના અનત્થતે કથિને વસ્સાનં પચ્છિમે માસે દિન્નં પુરિમવસ્સંવુત્થાનઞ્ઞેવ પાપુણાતિ, તતો પરં હેમન્તે દિન્નં પચ્છિમવસ્સંવુત્થાનમ્પિ વુત્થવસ્સત્તા પાપુણાતિ, હેમન્તતો પન પરં પિટ્ઠિસમયે ‘‘વસ્સંવુત્થસઙ્ઘસ્સા’’તિ એવં પરિચ્છિન્દિત્વા દિન્નં અનન્તરે વસ્સે વા તતો પરેસુ વા યત્થ કત્થચિ તસ્મિં ભિક્ખુભાવે વુત્થવસ્સાનં સબ્બેસં પાપુણાતિ. યે પન સબ્બથા અવુત્થવસ્સા, તેસં ન પાપુણાતીતિ દસ્સેતિ. લક્ખણઞ્ઞૂ વદન્તીતિ વિનયલક્ખણઞ્ઞુનો આચરિયા વદન્તિ. લક્ખણઞ્ઞૂ વદન્તીતિ ઇદં સન્નિટ્ઠાનવચનં, અટ્ઠકથાસુ અનાગતત્તા પન એવં વુત્તં. બહિઉપચારસીમાયં…પે॰… સબ્બેસં પાપુણાતીતિ યત્થ કત્થચિ વુત્થવસ્સાનં સબ્બેસં પાપુણાતીતિ અધિપ્પાયો. તેનેવ માતિકાટ્ઠકથાયમ્પિ (કઙ્ખ॰ અટ્ઠ॰ અકાલચીવરસિક્ખાપદવણ્ણના) ‘‘સચે પન બહિઉપચારસીમાયં ઠિતો ‘વસ્સંવુત્થસઙ્ઘસ્સ દમ્મી’તિ વદતિ, યત્થ કત્થચિ વુત્થવસ્સાનં સબ્બેસં સમ્પત્તાનં પાપુણાતી’’તિ વુત્તં. ગણ્ઠિપદેસુ પન ‘‘વસ્સાવાસસ્સ અનનુરૂપે પદેસે ઠત્વા વુત્તત્તા વસ્સંવુત્થાનઞ્ચ અવુત્થાનઞ્ચ સબ્બેસં પાપુણાતી’’તિ વુત્તં, તં ન ગહેતબ્બં. ન હિ ‘‘વસ્સંવુત્થસઙ્ઘસ્સ દમ્મી’’તિ વુત્તે અવુત્થવસ્સાનં પાપુણાતિ. સબ્બેસમ્પીતિ તસ્મિં ભિક્ખુભાવે વુત્થવસ્સાનં સબ્બેસમ્પીતિ અત્થો દટ્ઠબ્બો ‘‘વસ્સંવુત્થસઙ્ઘસ્સા’’તિ વુત્તત્તા. સમ્મુખીભૂતાનં સબ્બેસમ્પીતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. એવં વદતીતિ વસ્સંવુત્થસઙ્ઘસ્સ દમ્મીતિ વદતિ. અતીતવસ્સન્તિ અનન્તરાતીતવસ્સં.
204.Antohemanteti iminā anatthate kathine vassānaṃ pacchime māse dinnaṃ purimavassaṃvutthānaññeva pāpuṇāti, tato paraṃ hemante dinnaṃ pacchimavassaṃvutthānampi vutthavassattā pāpuṇāti, hemantato pana paraṃ piṭṭhisamaye ‘‘vassaṃvutthasaṅghassā’’ti evaṃ paricchinditvā dinnaṃ anantare vasse vā tato paresu vā yattha katthaci tasmiṃ bhikkhubhāve vutthavassānaṃ sabbesaṃ pāpuṇāti. Ye pana sabbathā avutthavassā, tesaṃ na pāpuṇātīti dasseti. Lakkhaṇaññū vadantīti vinayalakkhaṇaññuno ācariyā vadanti. Lakkhaṇaññū vadantīti idaṃ sanniṭṭhānavacanaṃ, aṭṭhakathāsu anāgatattā pana evaṃ vuttaṃ. Bahiupacārasīmāyaṃ…pe… sabbesaṃ pāpuṇātīti yattha katthaci vutthavassānaṃ sabbesaṃ pāpuṇātīti adhippāyo. Teneva mātikāṭṭhakathāyampi (kaṅkha. aṭṭha. akālacīvarasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘sace pana bahiupacārasīmāyaṃ ṭhito ‘vassaṃvutthasaṅghassa dammī’ti vadati, yattha katthaci vutthavassānaṃ sabbesaṃ sampattānaṃ pāpuṇātī’’ti vuttaṃ. Gaṇṭhipadesu pana ‘‘vassāvāsassa ananurūpe padese ṭhatvā vuttattā vassaṃvutthānañca avutthānañca sabbesaṃ pāpuṇātī’’ti vuttaṃ, taṃ na gahetabbaṃ. Na hi ‘‘vassaṃvutthasaṅghassa dammī’’ti vutte avutthavassānaṃ pāpuṇāti. Sabbesampīti tasmiṃ bhikkhubhāve vutthavassānaṃ sabbesampīti attho daṭṭhabbo ‘‘vassaṃvutthasaṅghassā’’ti vuttattā. Sammukhībhūtānaṃ sabbesampīti etthāpi eseva nayo. Evaṃ vadatīti vassaṃvutthasaṅghassa dammīti vadati. Atītavassanti anantarātītavassaṃ.
૨૦૫. ઇદાનિ ‘‘આદિસ્સ દેતી’’તિ પદં વિભજન્તો ‘‘આદિસ્સ દેતીતિ એત્થા’’તિઆદિમાહ. તત્થ યાગુયા વા…પે॰… ભેસજ્જે વા આદિસિત્વા પરિચ્છિન્દિત્વા દેન્તો દાયકો આદિસ્સ દેતિ નામાતિ યોજના. સેસં પાકટમેવ.
205. Idāni ‘‘ādissa detī’’ti padaṃ vibhajanto ‘‘ādissa detīti etthā’’tiādimāha. Tattha yāguyā vā…pe… bhesajje vā ādisitvā paricchinditvā dento dāyako ādissa deti nāmāti yojanā. Sesaṃ pākaṭameva.
૨૦૬. ઇદાનિ ‘‘પુગ્ગલસ્સ દેતી’’તિ પદં વિભજન્તો આહ ‘‘પુગ્ગલસ્સ દેતિ એત્થા’’તિઆદિ. સઙ્ઘતો ચ ગણતો ચ વિનિમુત્તસ્સ અત્તનો કુલૂપકાદિપુગ્ગલસ્સ દેન્તો દાયકો પુગ્ગલસ્સ દેતિ નામ. તં પન પુગ્ગલિકદાનં પરમ્મુખા વા હોતિ સમ્મુખા વા. તત્થ પરમ્મુખા દેન્તો ‘‘ઇદં ચીવરં ઇત્થન્નામસ્સ દમ્મી’’તિ નામં ઉદ્ધરિત્વા દેતિ, સમ્મુખા દેન્તો ચ ભિક્ખુનો પાદમૂલે ચીવરં ઠપેત્વા ‘‘ઇદં, ભન્તે, તુમ્હાકં દમ્મી’’તિ વત્વા દેતિ, તદુભયથાપિ દેન્તો પુગ્ગલસ્સ દેતિ નામાતિ અત્થો. ન કેવલં એકસ્સેવ દેન્તો પુગ્ગલસ્સ દેતિ નામ, અથ ખો અન્તેવાસિકાદીહિ સદ્ધિં દેન્તોપિ પુગ્ગલસ્સ દેતિ નામાતિ દસ્સેતું ‘‘સચે પના’’તિઆદિમાહ. તત્થ ઉદ્દેસં ગહેતું આગતોતિ તસ્સ સન્તિકે ઉદ્દેસં અગ્ગહિતપુબ્બસ્સપિ ઉદ્દેસં ગણ્હિસ્સામીતિ આગતકાલતો પટ્ઠાય અન્તેવાસિકભાવૂપગમનતો વુત્તં. ગહેત્વા ગચ્છન્તોતિ પરિનિટ્ઠિતઉદ્દેસો હુત્વા ગચ્છન્તો. વત્તં કત્વા ઉદ્દેસપરિપુચ્છાદીનિ ગહેત્વા વિચરન્તાનન્તિ ઇદં ‘‘ઉદ્દેસન્તેવાસિકાન’’ન્તિ ઇમસ્સેવ વિસેસનં. તેન ઉદ્દેસકાલે આગન્ત્વા ઉદ્દેસં ગહેત્વા ગન્ત્વા અઞ્ઞત્થ નિવસન્તે અનિબદ્ધચારિકે નિવત્તેતિ.
206. Idāni ‘‘puggalassa detī’’ti padaṃ vibhajanto āha ‘‘puggalassa deti etthā’’tiādi. Saṅghato ca gaṇato ca vinimuttassa attano kulūpakādipuggalassa dento dāyako puggalassa deti nāma. Taṃ pana puggalikadānaṃ parammukhā vā hoti sammukhā vā. Tattha parammukhā dento ‘‘idaṃ cīvaraṃ itthannāmassa dammī’’ti nāmaṃ uddharitvā deti, sammukhā dento ca bhikkhuno pādamūle cīvaraṃ ṭhapetvā ‘‘idaṃ, bhante, tumhākaṃ dammī’’ti vatvā deti, tadubhayathāpi dento puggalassa deti nāmāti attho. Na kevalaṃ ekasseva dento puggalassa deti nāma, atha kho antevāsikādīhi saddhiṃ dentopi puggalassa deti nāmāti dassetuṃ ‘‘sace panā’’tiādimāha. Tattha uddesaṃ gahetuṃ āgatoti tassa santike uddesaṃ aggahitapubbassapi uddesaṃ gaṇhissāmīti āgatakālato paṭṭhāya antevāsikabhāvūpagamanato vuttaṃ. Gahetvā gacchantoti pariniṭṭhitauddeso hutvā gacchanto. Vattaṃ katvā uddesaparipucchādīni gahetvā vicarantānanti idaṃ ‘‘uddesantevāsikāna’’nti imasseva visesanaṃ. Tena uddesakāle āgantvā uddesaṃ gahetvā gantvā aññattha nivasante anibaddhacārike nivatteti.
એવં ચીવરક્ખન્ધકે (મહાવ॰ ૩૭૯) આગતઅટ્ઠમાતિકાવસેન ચીવરવિભજનં દસ્સેત્વા ઇદાનિ તસ્મિંયેવ ચીવરક્ખન્ધકે મજ્ઝે આગતેસુ વત્થૂસુ આગતનયં નિવત્તેત્વા દસ્સેન્તો ‘‘સચે કોચિ ભિક્ખૂ’’તિઆદિમાહ. તત્થ કિં કાતબ્બન્તિ પુચ્છાય તસ્સેવ તાનિ ચીવરાનીતિ વિસ્સજ્જના, સેસાનિ ઞાપકાદિવસેન વુત્તાનિ. પઞ્ચ માસેતિ અચ્ચન્તસંયોગે ઉપયોગવચનં. વડ્ઢિં પયોજેત્વા ઠપિતઉપનિક્ખેપતોતિ વસ્સાવાસિકત્થાય વેય્યાવચ્ચકરેહિ વડ્ઢિં પયોજેત્વા ઠપિતઉપનિક્ખેપતો. તત્રુપ્પાદતોતિ નાળિકેરારામાદિતત્રુપ્પાદતો. અટ્ઠકથાયં પન ‘‘ઇદં ઇધ વસ્સંવુત્થસઙ્ઘસ્સ દેમાતિ વા વસ્સાવાસિકં દેમાતિ વા વત્વા દિન્નં તં અનત્થતકથિનસ્સપિ પઞ્ચ માસે પાપુણાતી’’તિ વુત્તં, તં વસ્સાવાસિકલાભવસેન ઉપ્પન્ને લબ્ભમાનવિસેસં દસ્સેતું વુત્તં. તત્થ ઇધાતિ અભિલાપમત્તમેવેતં, ઇધ-સદ્દં વિના ‘‘વસ્સંવુત્થસઙ્ઘસ્સ દેમા’’તિ વુત્તેપિ સો એવ નયો. અનત્થતકથિનસ્સપિ પઞ્ચ માસે પાપુણાતીતિ વસ્સાવાસિકલાભવસેન ઉપ્પન્નત્તા અનત્થતકથિનસ્સપિ વુત્થવસ્સસ્સ પઞ્ચ માસે પાપુણાતિ, તતો પરં પન ઉપ્પન્નવસ્સાવાસિકં પુચ્છિતબ્બં ‘‘કિં અતીતવસ્સે ઇદં વસ્સાવાસિકં, ઉદાહુ અનાગતવસ્સે’’તિ. તત્થ તતો પરન્તિ પઞ્ચમાસતો પરં, ગિમ્હાનસ્સ પઠમદિવસતો પટ્ઠાયાતિ અત્થો.
Evaṃ cīvarakkhandhake (mahāva. 379) āgataaṭṭhamātikāvasena cīvaravibhajanaṃ dassetvā idāni tasmiṃyeva cīvarakkhandhake majjhe āgatesu vatthūsu āgatanayaṃ nivattetvā dassento ‘‘sace koci bhikkhū’’tiādimāha. Tattha kiṃ kātabbanti pucchāya tasseva tāni cīvarānīti vissajjanā, sesāni ñāpakādivasena vuttāni. Pañca māseti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Vaḍḍhiṃ payojetvā ṭhapitaupanikkhepatoti vassāvāsikatthāya veyyāvaccakarehi vaḍḍhiṃ payojetvā ṭhapitaupanikkhepato. Tatruppādatoti nāḷikerārāmāditatruppādato. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘idaṃ idha vassaṃvutthasaṅghassa demāti vā vassāvāsikaṃ demāti vā vatvā dinnaṃ taṃ anatthatakathinassapi pañca māse pāpuṇātī’’ti vuttaṃ, taṃ vassāvāsikalābhavasena uppanne labbhamānavisesaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tattha idhāti abhilāpamattamevetaṃ, idha-saddaṃ vinā ‘‘vassaṃvutthasaṅghassa demā’’ti vuttepi so eva nayo. Anatthatakathinassapi pañca māse pāpuṇātīti vassāvāsikalābhavasena uppannattā anatthatakathinassapi vutthavassassa pañca māse pāpuṇāti, tato paraṃ pana uppannavassāvāsikaṃ pucchitabbaṃ ‘‘kiṃ atītavasse idaṃ vassāvāsikaṃ, udāhu anāgatavasse’’ti. Tattha tato paranti pañcamāsato paraṃ, gimhānassa paṭhamadivasato paṭṭhāyāti attho.
ઠિતિકા પન ન તિટ્ઠતીતિ એત્થ અટ્ઠિતાય ઠિતિકાય પુન અઞ્ઞસ્મિં ચીવરે ઉપ્પન્ને સચે એકો ભિક્ખુ આગચ્છતિ, મજ્ઝે છિન્દિત્વા દ્વીહિપિ ગહેતબ્બં. ઠિતાય પન ઠિતિકાય પુન અઞ્ઞસ્મિં ચીવરે ઉપ્પન્ને સચે નવકતરો આગચ્છતિ, ઠિતિકા હેટ્ઠા ગચ્છતિ. સચે વુડ્ઢતરો આગચ્છતિ, ઠિતિકા ઉદ્ધં આરોહતિ. અથ અઞ્ઞો નત્થિ, પુન અત્તનો પાપેત્વા ગહેતબ્બં. દુગ્ગહિતાનીતિ અગ્ગહિતાનિ, સઙ્ઘિકાનેવ હોન્તીતિ અત્થો. ‘‘પાતિતે કુસે’’તિ એકકોટ્ઠાસે કુસદણ્ડકે પાતિતમત્તે સચેપિ ભિક્ખુસહસ્સં હોતિ, ગહિતમેવ નામ ચીવરં. ‘‘નાકામા ભાગો દાતબ્બો’’તિ અટ્ઠકથાવચનં (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૬૩), તત્થ ગહિતમેવ નામાતિ ‘‘ઇમસ્સ ઇદં પત્ત’’ન્તિ કિઞ્ચાપિ ન વિદિતં, તે પન ભાગા અત્થતો તેસં પત્તાયેવાતિ અધિપ્પાયો.
Ṭhitikā pana na tiṭṭhatīti ettha aṭṭhitāya ṭhitikāya puna aññasmiṃ cīvare uppanne sace eko bhikkhu āgacchati, majjhe chinditvā dvīhipi gahetabbaṃ. Ṭhitāya pana ṭhitikāya puna aññasmiṃ cīvare uppanne sace navakataro āgacchati, ṭhitikā heṭṭhā gacchati. Sace vuḍḍhataro āgacchati, ṭhitikā uddhaṃ ārohati. Atha añño natthi, puna attano pāpetvā gahetabbaṃ. Duggahitānīti aggahitāni, saṅghikāneva hontīti attho. ‘‘Pātite kuse’’ti ekakoṭṭhāse kusadaṇḍake pātitamatte sacepi bhikkhusahassaṃ hoti, gahitameva nāma cīvaraṃ. ‘‘Nākāmā bhāgo dātabbo’’ti aṭṭhakathāvacanaṃ (mahāva. aṭṭha. 363), tattha gahitameva nāmāti ‘‘imassa idaṃ patta’’nti kiñcāpi na viditaṃ, te pana bhāgā atthato tesaṃ pattāyevāti adhippāyo.
સત્તાહવારેન અરુણમેવ ઉટ્ઠાપેતીતિ ઇદં નાનાસીમવિહારેસુ કત્તબ્બનયેન એકસ્મિમ્પિ વિહારે દ્વીસુ સેનાસનેસુ નિવુત્થભાવદસ્સનત્થં વુત્તં, અરુણુટ્ઠાપનેનેવ તત્થ વુત્થો હોતિ, ન પન વસ્સચ્છેદપરિહારાય. અન્તોઉપચારસીમાય હિ યત્થ કત્થચિ અરુણં ઉટ્ઠાપેન્તો અત્તના ગહિતસેનાસનં અપ્પવિટ્ઠોપિ વુત્થવસ્સો એવ હોતિ. ગહિતસેનાસને પન નિવુત્થો નામ ન હોતિ, તત્થ અરુણુટ્ઠાપને સતિ હોતિ. તેનાહ ‘‘પુરિમસ્મિં બહુતરં નિવસતિ નામા’’તિ. એતેન ચ ઇતરસ્મિં સત્તાહવારેનપિ અરુણુટ્ઠાપને સતિ એવ અપ્પતરં નિવસતિ નામ હોતિ, નાસતીતિ દીપિતં હોતિ. ઇદન્તિ એકાધિપ્પાયદાનં. નાનાલાભેહીતિઆદીસુ નાના વિસું વિસું લાભો એતેસૂતિ નાનાલાભા, દ્વે વિહારા, તેહિ નાનાલાભેહિ. નાના વિસું વિસું પાકારાદીહિ પરિચ્છિન્નો ઉપચારો એતેસન્તિ નાનૂપચારા, તેહિ નાનૂપચારેહિ. એકસીમવિહારેહીતિ એકસીમાયં દ્વીહિ વિહારેહીતિ સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ મહાવગ્ગ ૩.૩૬૪) વુત્તં. નાનાલાભેહીતિ વિસું વિસું નિબદ્ધવસ્સાવાસિકલાભેહિ. નાનૂપચારેહીતિ નાનાપરિક્ખેપનાનાદ્વારેહિ. એકસીમવિહારેહીતિ દ્વિન્નં વિહારાનં એકેન પાકારેન પરિક્ખિત્તત્તા એકાય ઉપચારસીમાય અન્તોગતેહિ દ્વીહિ વિહારેહીતિ વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ મહાવગ્ગ ૨.૩૬૪). સેનાસનગ્ગાહો પટિપ્પસ્સમ્ભતીતિ પઠમં ગહિતો પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. તત્થાતિ યત્થ સેનાસનગ્ગાહો પટિપ્પસ્સમ્ભતિ, તત્થ.
Sattāhavārena aruṇameva uṭṭhāpetīti idaṃ nānāsīmavihāresu kattabbanayena ekasmimpi vihāre dvīsu senāsanesu nivutthabhāvadassanatthaṃ vuttaṃ, aruṇuṭṭhāpaneneva tattha vuttho hoti, na pana vassacchedaparihārāya. Antoupacārasīmāya hi yattha katthaci aruṇaṃ uṭṭhāpento attanā gahitasenāsanaṃ appaviṭṭhopi vutthavasso eva hoti. Gahitasenāsane pana nivuttho nāma na hoti, tattha aruṇuṭṭhāpane sati hoti. Tenāha ‘‘purimasmiṃ bahutaraṃ nivasati nāmā’’ti. Etena ca itarasmiṃ sattāhavārenapi aruṇuṭṭhāpane sati eva appataraṃ nivasati nāma hoti, nāsatīti dīpitaṃ hoti. Idanti ekādhippāyadānaṃ. Nānālābhehītiādīsu nānā visuṃ visuṃ lābho etesūti nānālābhā, dve vihārā, tehi nānālābhehi. Nānā visuṃ visuṃ pākārādīhi paricchinno upacāro etesanti nānūpacārā, tehi nānūpacārehi. Ekasīmavihārehīti ekasīmāyaṃ dvīhi vihārehīti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.364) vuttaṃ. Nānālābhehīti visuṃ visuṃ nibaddhavassāvāsikalābhehi. Nānūpacārehīti nānāparikkhepanānādvārehi. Ekasīmavihārehīti dvinnaṃ vihārānaṃ ekena pākārena parikkhittattā ekāya upacārasīmāya antogatehi dvīhi vihārehīti vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.364). Senāsanaggāho paṭippassambhatīti paṭhamaṃ gahito paṭippassambhati. Tatthāti yattha senāsanaggāho paṭippassambhati, tattha.
૨૦૭. ભિક્ખુસ્સ કાલકતેતિ એત્થ કાલકત-સદ્દો ભાવસાધનોતિ આહ ‘‘કાલકિરિયાયા’’તિ. પાળિયં ગિલાનુપટ્ઠાકાનં ચીવરદાને સામણેરાનં તિચીવરાધિટ્ઠાનાભાવા ‘‘ચીવરઞ્ચ પત્તઞ્ચા’’તિઆદિ સબ્બત્થ વુત્તં.
207.Bhikkhussakālakateti ettha kālakata-saddo bhāvasādhanoti āha ‘‘kālakiriyāyā’’ti. Pāḷiyaṃ gilānupaṭṭhākānaṃ cīvaradāne sāmaṇerānaṃ ticīvarādhiṭṭhānābhāvā ‘‘cīvarañca pattañcā’’tiādi sabbattha vuttaṃ.
૨૦૮. સચેપિ સહસ્સં અગ્ઘતિ, ગિલાનુપટ્ઠાકાનઞ્ઞેવ દાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. અઞ્ઞન્તિ તિચીવરપત્તતો અઞ્ઞં. અપ્પગ્ઘન્તિ અતિજિણ્ણાદિભાવેન નિહીનં. તતોતિ અવસેસપરિક્ખારતો. સબ્બન્તિ પત્તં ચીવરઞ્ચ. તત્થ તત્થ સઙ્ઘસ્સેવાતિ તસ્મિં તસ્મિં વિહારે સઙ્ઘસ્સેવ. ભિક્ખુનો કાલકતટ્ઠાનં સન્ધાય ‘‘ઇધા’’તિ વત્તબ્બે ‘‘તત્થા’’તિ વુત્તત્તા વિચ્છાવચનત્તા ચ પરિક્ખારસ્સ ઠપિતટ્ઠાનં વુત્તન્તિ વિઞ્ઞાયતિ. પાળિયં અવિસ્સજ્જિકં અવેભઙ્ગિકન્તિ આગતાનાગતસ્સ ચાતુદ્દિસસ્સ સઙ્ઘસ્સેવ સન્તકં હુત્વા કસ્સચિ અવિસ્સજ્જિકં અવેભઙ્ગિકઞ્ચ ભવિતું અનુજાનામીતિ અત્થો. ‘‘સન્તે પતિરૂપે ગાહકે’’તિ વુત્તત્તા ગાહકે અસતિ અદત્વા ભાજિતેપિ સુભાજિતમેવાતિ દટ્ઠબ્બં. દક્ખિણોદકં પમાણન્તિ એત્થ સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ મહાવગ્ગ ૩.૩૭૬) તાવ ‘‘યત્થ પન દક્ખિણોદકં પમાણન્તિ ભિક્ખૂ યસ્મિં રટ્ઠે દક્ખિણોદકપટિગ્ગહણમત્તેનપિ દેય્યધમ્મસ્સ સામિનો હોન્તીતિ અધિપ્પાયો’’તિ વુત્તં. વિમતિવિનોદનિયં (વિ॰ વિ॰ ટી॰ મહાવગ્ગ ૨.૩૭૬) પન ‘‘દક્ખિણોદકં પમાણન્તિ એત્તકાનિ ચીવરાનિ દસ્સામીતિ પઠમં ઉદકં પાતેત્વા પચ્છા દેન્તિ, તં યેહિ ગહિતં, તે ભાગિનોવ હોન્તીતિ અધિપ્પાયો’’તિ વુત્તં. પરસમુદ્દેતિ જમ્બુદીપે. તમ્બપણ્ણિદીપઞ્હિ ઉપાદાયેસ એવં વુત્તો.
208. Sacepi sahassaṃ agghati, gilānupaṭṭhākānaññeva dātabbanti sambandho. Aññanti ticīvarapattato aññaṃ. Appagghanti atijiṇṇādibhāvena nihīnaṃ. Tatoti avasesaparikkhārato. Sabbanti pattaṃ cīvarañca. Tattha tattha saṅghassevāti tasmiṃ tasmiṃ vihāre saṅghasseva. Bhikkhuno kālakataṭṭhānaṃ sandhāya ‘‘idhā’’ti vattabbe ‘‘tatthā’’ti vuttattā vicchāvacanattā ca parikkhārassa ṭhapitaṭṭhānaṃ vuttanti viññāyati. Pāḷiyaṃ avissajjikaṃ avebhaṅgikanti āgatānāgatassa cātuddisassa saṅghasseva santakaṃ hutvā kassaci avissajjikaṃ avebhaṅgikañca bhavituṃ anujānāmīti attho. ‘‘Sante patirūpe gāhake’’ti vuttattā gāhake asati adatvā bhājitepi subhājitamevāti daṭṭhabbaṃ. Dakkhiṇodakaṃ pamāṇanti ettha sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.376) tāva ‘‘yattha pana dakkhiṇodakaṃ pamāṇanti bhikkhū yasmiṃ raṭṭhe dakkhiṇodakapaṭiggahaṇamattenapi deyyadhammassa sāmino hontīti adhippāyo’’ti vuttaṃ. Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.376) pana ‘‘dakkhiṇodakaṃ pamāṇanti ettakāni cīvarāni dassāmīti paṭhamaṃ udakaṃ pātetvā pacchā denti, taṃ yehi gahitaṃ, te bhāginova hontīti adhippāyo’’ti vuttaṃ. Parasamuddeti jambudīpe. Tambapaṇṇidīpañhi upādāyesa evaṃ vutto.
‘‘મતકચીવરં અધિટ્ઠાતી’’તિ એત્થ મગ્ગં ગચ્છન્તો તસ્સ કાલકિરિયં સુત્વા અવિહારટ્ઠાને ચે દ્વાદસહત્થબ્ભન્તરે અઞ્ઞેસં ભિક્ખૂનં અભાવં ઞત્વા ‘‘ઇદં ચીવરં મય્હં પાપુણાતી’’તિ અધિટ્ઠાતિ, સ્વાધિટ્ઠિતં. તેન ખો પન સમયેન અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ બહુભણ્ડો બહુપરિક્ખારો કાલકતો હોતિ. ભગવતો એતમત્થં આરોચેસું, ‘‘ભિક્ખુસ્સ, ભિક્ખવે, કાલકતે સઙ્ઘો સામી પત્તચીવરે. અપિચ ગિલાનુપટ્ઠાકા બહુપકારા, અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, તિચીવરઞ્ચ પત્તઞ્ચ ગિલાનુપટ્ઠાકાનં દાતું. યં તત્થ લહુભણ્ડં લહુપરિક્ખારં, તં સમ્મુખીભૂતેન સઙ્ઘેન ભાજેતું. યં તત્થ ગરુભણ્ડં ગરુપરિક્ખારં, તં આગતાનાગતસ્સ ચાતુદ્દિસસ્સ સઙ્ઘસ્સ અવિસ્સજ્જિકં અવેભઙ્ગિક’’ન્તિ (મહાવ॰ ૩૬૯) ઇમિના પાઠેન ભગવા સબ્બઞ્ઞૂ ભિક્ખૂનં આમિસદાયજ્જં વિચારેસિ.
‘‘Matakacīvaraṃ adhiṭṭhātī’’ti ettha maggaṃ gacchanto tassa kālakiriyaṃ sutvā avihāraṭṭhāne ce dvādasahatthabbhantare aññesaṃ bhikkhūnaṃ abhāvaṃ ñatvā ‘‘idaṃ cīvaraṃ mayhaṃ pāpuṇātī’’ti adhiṭṭhāti, svādhiṭṭhitaṃ. Tena kho pana samayena aññataro bhikkhu bahubhaṇḍo bahuparikkhāro kālakato hoti. Bhagavato etamatthaṃ ārocesuṃ, ‘‘bhikkhussa, bhikkhave, kālakate saṅgho sāmī pattacīvare. Apica gilānupaṭṭhākā bahupakārā, anujānāmi, bhikkhave, ticīvarañca pattañca gilānupaṭṭhākānaṃ dātuṃ. Yaṃ tattha lahubhaṇḍaṃ lahuparikkhāraṃ, taṃ sammukhībhūtena saṅghena bhājetuṃ. Yaṃ tattha garubhaṇḍaṃ garuparikkhāraṃ, taṃ āgatānāgatassa cātuddisassa saṅghassa avissajjikaṃ avebhaṅgika’’nti (mahāva. 369) iminā pāṭhena bhagavā sabbaññū bhikkhūnaṃ āmisadāyajjaṃ vicāresi.
તત્થ તિચીવરપત્તઅવસેસલહુભણ્ડગરુભણ્ડવસેન આમિસદાયજ્જં તિવિધં હોતિ. તેસુ તિચીવરપત્તં ગિલાનુપટ્ઠાકસ્સ ભાગો હોતિ, અવસેસલહુભણ્ડં સમ્મુખીભૂતસઙ્ઘસ્સ, પઞ્ચવીસતિવિધ ગરુભણ્ડં ચાતુદ્દિસસઙ્ઘસ્સ. ઇમિના ઇતો તિવિધભણ્ડતો અઞ્ઞં ભિક્ખુભણ્ડં નામ નત્થિ, ઇમેહિ તિવિધેહિ પુગ્ગલેહિ અઞ્ઞો દાયાદો નામ નત્થીતિ દસ્સેતિ. ઇદાનિ પન વિનયધરા ‘‘ભિક્ખૂનં અકપ્પિયભણ્ડં ગિહિભૂતા ઞાતકા લભન્તી’’તિ વદન્તિ, તં કસ્માતિ ચે? ‘‘યે તસ્સ ધને ઇસ્સરા ગહટ્ઠા વા પબ્બજિતા વા, તેસં દાતબ્બ’’ન્તિ અટ્ઠકથાયં આગતત્તાતિ. સચ્ચં આગતો, સો પન પાઠો વિસ્સાસગ્ગાહવિસયે આગતો, ન દાયજ્જગહણટ્ઠાને. ‘‘ગહટ્ઠા વા પબ્બજિતા વા’’ઇચ્ચેવ આગતો, ન ‘‘ઞાતકા અઞ્ઞાતકા વા’’તિ, તસ્મા ઞાતકા વા હોન્તુ અઞ્ઞાતકા વા, યે તં ગિલાનં ઉપટ્ઠહન્તિ, તે ગિલાનુપટ્ઠાકભાગભૂતસ્સ ધનસ્સ ઇસ્સરા ગહટ્ઠપબ્બજિતા, અન્તમસો માતુગામાપિ. તે સન્ધાય ‘‘તેસં દાતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં, ન પન યે ગિલાનં નુપટ્ઠહન્તિ, તે સન્ધાય. વુત્તઞ્હિ અટ્ઠકથાયં (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૬૯) ‘‘ગિલાનુપટ્ઠાકો નામ ગિહી વા હોતુ પબ્બજિતો વા, અન્તમસો માતુગામોપિ, સબ્બે ભાગં લભન્તી’’તિ.
Tattha ticīvarapattaavasesalahubhaṇḍagarubhaṇḍavasena āmisadāyajjaṃ tividhaṃ hoti. Tesu ticīvarapattaṃ gilānupaṭṭhākassa bhāgo hoti, avasesalahubhaṇḍaṃ sammukhībhūtasaṅghassa, pañcavīsatividha garubhaṇḍaṃ cātuddisasaṅghassa. Iminā ito tividhabhaṇḍato aññaṃ bhikkhubhaṇḍaṃ nāma natthi, imehi tividhehi puggalehi añño dāyādo nāma natthīti dasseti. Idāni pana vinayadharā ‘‘bhikkhūnaṃ akappiyabhaṇḍaṃ gihibhūtā ñātakā labhantī’’ti vadanti, taṃ kasmāti ce? ‘‘Ye tassa dhane issarā gahaṭṭhā vā pabbajitā vā, tesaṃ dātabba’’nti aṭṭhakathāyaṃ āgatattāti. Saccaṃ āgato, so pana pāṭho vissāsaggāhavisaye āgato, na dāyajjagahaṇaṭṭhāne. ‘‘Gahaṭṭhā vā pabbajitā vā’’icceva āgato, na ‘‘ñātakā aññātakā vā’’ti, tasmā ñātakā vā hontu aññātakā vā, ye taṃ gilānaṃ upaṭṭhahanti, te gilānupaṭṭhākabhāgabhūtassa dhanassa issarā gahaṭṭhapabbajitā, antamaso mātugāmāpi. Te sandhāya ‘‘tesaṃ dātabba’’nti vuttaṃ, na pana ye gilānaṃ nupaṭṭhahanti, te sandhāya. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 369) ‘‘gilānupaṭṭhāko nāma gihī vā hotu pabbajito vā, antamaso mātugāmopi, sabbe bhāgaṃ labhantī’’ti.
અથ વા યો ભિક્ખુ અત્તનો જીવમાનકાલેયેવ સબ્બં અત્તનો પરિક્ખારં નિસ્સજ્જિત્વા કસ્સચિ ઞાતકસ્સ વા અઞ્ઞાતકસ્સ વા ગહટ્ઠસ્સ વા પબ્બજિતસ્સ વા અદાસિ, કોચિ ચ ઞાતકો વા અઞ્ઞાતકો વા ગહટ્ઠો વા પબ્બજિતો વા વિસ્સાસં અગ્ગહેસિ, તાદિસે સન્ધાય ‘‘યે તસ્સ ધનસ્સ ઇસ્સરા ગહટ્ઠા વા પબ્બજિતા વા, તેસં દાતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં, ન પન અતાદિસે ઞાતકે. વુત્તઞ્હિ અટ્ઠકથાયં (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૬૯) ‘‘સચે પન સો જીવમાનોયેવ સબ્બં અત્તનો પરિક્ખારં નિસ્સજ્જિત્વા કસ્સચિ અદાસિ, કોચિ વા વિસ્સાસં અગ્ગહેસિ, યસ્સ દિન્નં, યેન ચ ગહિતં, તસ્સેવ હોતિ, તસ્સ રુચિયા એવ ગિલાનુપટ્ઠાકા લભન્તી’’તિ. એવં હોતુ, કપ્પિયભણ્ડે પન કથન્તિ? તમ્પિ ‘‘ગિહિઞાતકાનં દાતબ્બ’’ન્તિ પાળિયં વા અટ્ઠકથાયં વા ટીકાસુ વા નત્થિ, તસ્મા વિચારેતબ્બમેતં.
Atha vā yo bhikkhu attano jīvamānakāleyeva sabbaṃ attano parikkhāraṃ nissajjitvā kassaci ñātakassa vā aññātakassa vā gahaṭṭhassa vā pabbajitassa vā adāsi, koci ca ñātako vā aññātako vā gahaṭṭho vā pabbajito vā vissāsaṃ aggahesi, tādise sandhāya ‘‘ye tassa dhanassa issarā gahaṭṭhā vā pabbajitā vā, tesaṃ dātabba’’nti vuttaṃ, na pana atādise ñātake. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 369) ‘‘sace pana so jīvamānoyeva sabbaṃ attano parikkhāraṃ nissajjitvā kassaci adāsi, koci vā vissāsaṃ aggahesi, yassa dinnaṃ, yena ca gahitaṃ, tasseva hoti, tassa ruciyā eva gilānupaṭṭhākā labhantī’’ti. Evaṃ hotu, kappiyabhaṇḍe pana kathanti? Tampi ‘‘gihiñātakānaṃ dātabba’’nti pāḷiyaṃ vā aṭṭhakathāyaṃ vā ṭīkāsu vā natthi, tasmā vicāretabbametaṃ.
ચીવરભાજનકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Cīvarabhājanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
પિણ્ડપાતભાજનકથાવણ્ણના
Piṇḍapātabhājanakathāvaṇṇanā
૨૦૯. ઇદાનિ પિણ્ડપાતભાજનવિનિચ્છયં કથેતું ‘‘પિણ્ડપાતભાજને પના’’તિઆદિમાહ. તત્થ સેનાસનક્ખન્ધકે સેનાસનભાજનેયેવ પઠમં આગતેપિ ચતુપચ્ચયભાજનવિનિચ્છયત્તા પચ્ચયાનુક્કમેન પિણ્ડપાતભાજનં પઠમં દસ્સેતિ. પિણ્ડપાતભાજને પન સઙ્ઘભત્તાદીસુ અયં વિનિચ્છયોતિ સમ્બન્ધો. કથં એતાનિ સઙ્ઘભત્તાદીનિ ભગવતા અનુઞ્ઞાતાનીતિ આહ ‘‘અનુજાનામિ…પે॰… અનુઞ્ઞાતેસૂ’’તિ. સઙ્ઘસ્સ અત્થાય આભતં ભત્તં સઙ્ઘભત્તં યથા ‘‘આગન્તુકસ્સ આભતં ભત્તં આગન્તુકભત્ત’’ન્તિ. સઙ્ઘતો ઉદ્દિસ્સ ઉદ્દિસિત્વા દાતબ્બં ભત્તં ઉદ્દેસભત્તં. નિમન્તેત્વા દાતબ્બં ભત્તં નિમન્તનભત્તં. સલાકં પાતેત્વા ગાહેતબ્બં ભત્તં સલાકભત્તં. પક્ખે પક્ખદિવસે દાતબ્બં ભત્તં પક્ખભત્તં. ઉપોસથે ઉપોસથદિવસે દાતબ્બં ભત્તં ઉપોસથભત્તં. પાટિપદે ઉપોસથદિવસતો દુતિયદિવસે દાતબ્બં ભત્તં પાટિપદભત્તન્તિ વિગ્ગહો. ઠિતિકા નામ નત્થીતિ સઙ્ઘત્થેરતો પટ્ઠાય વસ્સગ્ગેન ગાહણં ઠિતિકા નામ.
209. Idāni piṇḍapātabhājanavinicchayaṃ kathetuṃ ‘‘piṇḍapātabhājane panā’’tiādimāha. Tattha senāsanakkhandhake senāsanabhājaneyeva paṭhamaṃ āgatepi catupaccayabhājanavinicchayattā paccayānukkamena piṇḍapātabhājanaṃ paṭhamaṃ dasseti. Piṇḍapātabhājane pana saṅghabhattādīsu ayaṃ vinicchayoti sambandho. Kathaṃ etāni saṅghabhattādīni bhagavatā anuññātānīti āha ‘‘anujānāmi…pe… anuññātesū’’ti. Saṅghassa atthāya ābhataṃ bhattaṃ saṅghabhattaṃ yathā ‘‘āgantukassa ābhataṃ bhattaṃ āgantukabhatta’’nti. Saṅghato uddissa uddisitvā dātabbaṃ bhattaṃ uddesabhattaṃ. Nimantetvā dātabbaṃ bhattaṃ nimantanabhattaṃ. Salākaṃ pātetvā gāhetabbaṃ bhattaṃ salākabhattaṃ. Pakkhe pakkhadivase dātabbaṃ bhattaṃ pakkhabhattaṃ. Uposathe uposathadivase dātabbaṃ bhattaṃ uposathabhattaṃ. Pāṭipade uposathadivasato dutiyadivase dātabbaṃ bhattaṃ pāṭipadabhattanti viggaho. Ṭhitikā nāma natthīti saṅghattherato paṭṭhāya vassaggena gāhaṇaṃ ṭhitikā nāma.
અત્તનો વિહારદ્વારેતિ વિહારસ્સ દ્વારકોટ્ઠકસમીપં સન્ધાય વુત્તં. ભોજનસાલાયાતિ ભત્તુદ્દેસટ્ઠાનભૂતાય ભોજનસાલાયં. વસ્સગ્ગેનાતિ વસ્સકોટ્ઠાસેન. દિન્નં પનાતિ વત્વા યથા સો દાયકો વદતિ, તં વિધિં દસ્સેતું ‘‘સઙ્ઘતો ભન્તે’’તિઆદિમાહ. અન્તરઘરેતિ અન્તોગેહે. અન્તોઉપચારગતાનન્તિ એત્થ ગામદ્વારવીથિચતુક્કેસુ દ્વાદસહત્થબ્ભન્તરં ઉપચારો નામ.
Attanovihāradvāreti vihārassa dvārakoṭṭhakasamīpaṃ sandhāya vuttaṃ. Bhojanasālāyāti bhattuddesaṭṭhānabhūtāya bhojanasālāyaṃ. Vassaggenāti vassakoṭṭhāsena. Dinnaṃ panāti vatvā yathā so dāyako vadati, taṃ vidhiṃ dassetuṃ ‘‘saṅghato bhante’’tiādimāha. Antaraghareti antogehe. Antoupacāragatānanti ettha gāmadvāravīthicatukkesu dvādasahatthabbhantaraṃ upacāro nāma.
અન્તરઘરસ્સ ઉપચારે પન લબ્ભમાનવિસેસં દસ્સેતું ‘‘ઘરૂપચારો ચેત્થા’’તિઆદિમાહ. એકવળઞ્જન્તિ એકેન દ્વારેન વળઞ્જિતબ્બં. નાનાનિવેસનેસૂતિ નાનાકુલસ્સ નાનૂપચારેસુ નિવેસનેસુ. લજ્જી પેસલો અગતિગમનં વજ્જેત્વા મેધાવી ચ ઉપપરિક્ખિત્વા ઉદ્દિસતીતિ આહ ‘‘પેસલો લજ્જી મેધાવી ઇચ્છિતબ્બો’’તિ. નિસિન્નસ્સપિ નિદ્દાયન્તસ્સપીતિ અનાદરે સામિવચનં, વુડ્ઢતરે નિદ્દાયન્તે નવકસ્સ ગાહિતં સુગ્ગાહિતન્તિ અત્થો. તિચીવરપરિવારં વાતિ એત્થ ‘‘ઉદકમત્તલાભી વિય અઞ્ઞોપિ ઉદ્દેસભત્તં અલભિત્વા વત્થાદિઅનેકપ્પકારકં લભતિ ચે, તસ્સેવ ત’’ન્તિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં. અત્તનો રુચિવસેન યં કિઞ્ચિ વત્વા આહરિતું વિસ્સજ્જિતત્તા વિસ્સટ્ઠદૂતો નામ. યં ઇચ્છતીતિ ‘‘ઉદ્દેસભત્તં દેથા’’તિઆદીનિ વદન્તો યં ઇચ્છતિ. પુચ્છાસભાગેનાતિ પુચ્છાસદિસેન.
Antaragharassa upacāre pana labbhamānavisesaṃ dassetuṃ ‘‘gharūpacāro cetthā’’tiādimāha. Ekavaḷañjanti ekena dvārena vaḷañjitabbaṃ. Nānānivesanesūti nānākulassa nānūpacāresu nivesanesu. Lajjī pesalo agatigamanaṃ vajjetvā medhāvī ca upaparikkhitvā uddisatīti āha ‘‘pesalo lajjī medhāvī icchitabbo’’ti. Nisinnassapi niddāyantassapīti anādare sāmivacanaṃ, vuḍḍhatare niddāyante navakassa gāhitaṃ suggāhitanti attho. Ticīvaraparivāraṃ vāti ettha ‘‘udakamattalābhī viya aññopi uddesabhattaṃ alabhitvā vatthādianekappakārakaṃ labhati ce, tasseva ta’’nti gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Attano rucivasena yaṃ kiñci vatvā āharituṃ vissajjitattā vissaṭṭhadūto nāma. Yaṃ icchatīti ‘‘uddesabhattaṃ dethā’’tiādīni vadanto yaṃ icchati. Pucchāsabhāgenāti pucchāsadisena.
‘‘એકા કૂટટ્ઠિતિકા નામ હોતી’’તિ વત્વા તમેવ ઠિતિકં વિભાવેન્તો ‘‘રઞ્ઞો વા હી’’તિઆદિમાહ. અઞ્ઞેહિ ઉદ્દેસભત્તાદીહિ અમિસ્સેત્વા વિસુંયેવ ઠિતિકાય ગહેતબ્બત્તા ‘‘એકચારિકભત્તાની’’તિ વુત્તં. થેય્યાય હરન્તીતિ પત્તહારકા હરન્તિ. ગીવા હોતીતિ આણાપકસ્સ ગીવા હોતિ. સબ્બં પત્તસ્સામિકસ્સ હોતીતિ ચીવરાદિકમ્પિ સબ્બં પત્તસ્સામિકસ્સેવ હોતિ, ‘‘મયા ભત્તમેવ સન્ધાય વુત્તં, ન ચીવરાદિ’’ન્તિ વત્વા ગહેતું વટ્ટતીતિ અત્થો. મનુસ્સાનં વચનં કાતું વટ્ટતીતિ વુત્તા ગચ્છન્તીતિ મનુસ્સાનં વચનં કાતું વટ્ટતીતિ તેન ભિક્ખુના વુત્તા ગચ્છન્તિ. અકતભાગો નામાતિ આગન્તુકભાગો નામ, અદિન્નપુબ્બભાગોતિ અત્થો. સબ્બો સઙ્ઘો પરિભૂઞ્જતૂતિ વુત્તેતિ એત્થ ‘‘પઠમમેવ ‘સબ્બસઙ્ઘિકભત્તં દેથા’તિ વત્વા પચ્છા ‘સબ્બો સઙ્ઘો પરિભુઞ્જતૂ’તિ અવુત્તેપિ ભાજેત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બ’’ન્તિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં. કિં આહરીયતીતિ અવત્વાતિ ‘‘કતરભત્તં તયા આહરીયતી’’તિ દાયકં અપુચ્છિત્વા. પકતિઠિતિકાયાતિ ઉદ્દેસભત્તઠિતિકાય.
‘‘Ekākūṭaṭṭhitikā nāma hotī’’ti vatvā tameva ṭhitikaṃ vibhāvento ‘‘rañño vā hī’’tiādimāha. Aññehi uddesabhattādīhi amissetvā visuṃyeva ṭhitikāya gahetabbattā ‘‘ekacārikabhattānī’’ti vuttaṃ. Theyyāya harantīti pattahārakā haranti. Gīvā hotīti āṇāpakassa gīvā hoti. Sabbaṃ pattassāmikassa hotīti cīvarādikampi sabbaṃ pattassāmikasseva hoti, ‘‘mayā bhattameva sandhāya vuttaṃ, na cīvarādi’’nti vatvā gahetuṃ vaṭṭatīti attho. Manussānaṃ vacanaṃ kātuṃ vaṭṭatīti vuttā gacchantīti manussānaṃ vacanaṃ kātuṃ vaṭṭatīti tena bhikkhunā vuttā gacchanti. Akatabhāgo nāmāti āgantukabhāgo nāma, adinnapubbabhāgoti attho. Sabbo saṅgho paribhūñjatūti vutteti ettha ‘‘paṭhamameva ‘sabbasaṅghikabhattaṃ dethā’ti vatvā pacchā ‘sabbo saṅgho paribhuñjatū’ti avuttepi bhājetvā paribhuñjitabba’’nti gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Kiṃ āharīyatīti avatvāti ‘‘katarabhattaṃ tayā āharīyatī’’ti dāyakaṃ apucchitvā. Pakatiṭhitikāyāti uddesabhattaṭhitikāya.
પિણ્ડપાતભાજનકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Piṇḍapātabhājanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
નિમન્તનભત્તકથાવણ્ણના
Nimantanabhattakathāvaṇṇanā
૨૧૦. ‘‘એત્તકે ભિક્ખૂ સઙ્ઘતો ઉદ્દિસિત્વા દેથા’’તિઆદીનિ અવત્વા ‘‘એત્તકાનં ભિક્ખૂનં ભત્તં દેથા’’તિ વત્વા દિન્નં સઙ્ઘિકં નિમન્તનં નામ. પિણ્ડપાતિકાનમ્પિ વટ્ટતીતિ ભિક્ખાપરિયાયેન વુત્તત્તા વટ્ટતિ. પટિપાટિયાતિ લદ્ધપટિપાટિયા. વિચ્છિન્દિત્વાતિ ‘‘ભત્તં ગણ્હથા’’તિ પદં અવત્વા. તેનેવાહ ‘‘ભત્તન્તિ અવદન્તેના’’તિ. આલોપસઙ્ખેપેનાતિ એકેકપિણ્ડવસેન. અયઞ્ચ નયો નિમન્તનેયેવ, ન ઉદ્દેસભત્તે. તસ્સ હિ એકસ્સ પહોનકપ્પમાણંયેવ ભાજેતબ્બં, તસ્મા ઉદ્દેસભત્તે આલોપટ્ઠિતિકા નામ નત્થિ.
210. ‘‘Ettake bhikkhū saṅghato uddisitvā dethā’’tiādīni avatvā ‘‘ettakānaṃ bhikkhūnaṃ bhattaṃ dethā’’ti vatvā dinnaṃ saṅghikaṃ nimantanaṃ nāma. Piṇḍapātikānampi vaṭṭatīti bhikkhāpariyāyena vuttattā vaṭṭati. Paṭipāṭiyāti laddhapaṭipāṭiyā. Vicchinditvāti ‘‘bhattaṃ gaṇhathā’’ti padaṃ avatvā. Tenevāha ‘‘bhattanti avadantenā’’ti. Ālopasaṅkhepenāti ekekapiṇḍavasena. Ayañca nayo nimantaneyeva, na uddesabhatte. Tassa hi ekassa pahonakappamāṇaṃyeva bhājetabbaṃ, tasmā uddesabhatte ālopaṭṭhitikā nāma natthi.
આરુળ્હાયેવ માતિકં. સઙ્ઘતો અટ્ઠ ભિક્ખૂતિ એત્થ યે માતિકં આરુળ્હા, તે અટ્ઠ ભિક્ખૂતિ યોજેતબ્બં. ઉદ્દેસભત્તનિમન્તનભત્તાદિસઙ્ઘિકભત્તમાતિકાસુ નિમન્તનભત્તમાતિકાય ઠિતિકાવસેન આરુળ્હે ભત્તુદ્દેસકેન વા સયં વા સઙ્ઘતો ઉદ્દિસાપેત્વા ગહેત્વા ગન્તબ્બં, ન અત્તના રુચિતે ગહેત્વાતિ અધિપ્પાયો. માતિકં આરોપેત્વાતિ ‘‘સઙ્ઘતો ગણ્હામી’’તિઆદિના વુત્તમાતિકાભેદં દાયકસ્સ વિઞ્ઞાપેત્વાતિ અત્થો. ‘‘એકવારન્તિ યાવ તસ્મિં આવાસે વસન્તિ ભિક્ખૂ , સબ્બે લભન્તી’’તિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં. અયં પનેત્થ અધિપ્પાયો – એકવારન્તિ ન એકદિવસં સન્ધાય વુત્તં, યત્તકા પન ભિક્ખૂ તસ્મિં આવાસે વસન્તિ, તે સબ્બે. એકસ્મિં દિવસે ગહિતભિક્ખૂ અઞ્ઞદા અગ્ગહેત્વા યાવ એકવારં સબ્બે ભિક્ખૂ ભોજિતા હોન્તીતિ જાનાતિ ચે, યે જાનન્તિ, તે ગહેત્વા ગન્તબ્બન્તિ. પટિબદ્ધકાલતો પટ્ઠાયાતિ તત્થેવ વાસસ્સ નિબદ્ધકાલતો પટ્ઠાય.
Āruḷhāyeva mātikaṃ. Saṅghato aṭṭha bhikkhūti ettha ye mātikaṃ āruḷhā, te aṭṭha bhikkhūti yojetabbaṃ. Uddesabhattanimantanabhattādisaṅghikabhattamātikāsu nimantanabhattamātikāya ṭhitikāvasena āruḷhe bhattuddesakena vā sayaṃ vā saṅghato uddisāpetvā gahetvā gantabbaṃ, na attanā rucite gahetvāti adhippāyo. Mātikaṃ āropetvāti ‘‘saṅghato gaṇhāmī’’tiādinā vuttamātikābhedaṃ dāyakassa viññāpetvāti attho. ‘‘Ekavāranti yāva tasmiṃ āvāse vasanti bhikkhū , sabbe labhantī’’ti gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Ayaṃ panettha adhippāyo – ekavāranti na ekadivasaṃ sandhāya vuttaṃ, yattakā pana bhikkhū tasmiṃ āvāse vasanti, te sabbe. Ekasmiṃ divase gahitabhikkhū aññadā aggahetvā yāva ekavāraṃ sabbe bhikkhū bhojitā hontīti jānāti ce, ye jānanti, te gahetvā gantabbanti. Paṭibaddhakālato paṭṭhāyāti tattheva vāsassa nibaddhakālato paṭṭhāya.
નિમન્તનભત્તકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Nimantanabhattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
સલાકભત્તકથાવણ્ણના
Salākabhattakathāvaṇṇanā
૨૧૧. ઉપનિબન્ધિત્વાતિ લિખિત્વા. ગામવસેનપીતિ યેભુય્યેન સમલાભગામવસેનપિ. બહૂનિ સલાકભત્તાનીતિ તિંસં વા ચત્તારીસં વા ભત્તાનિ. સચે હોન્તીતિ અજ્ઝાહરિત્વા યોજેતબ્બં. સલ્લક્ખેત્વાતિ તાનિ ભત્તાનિ પમાણવસેન સલ્લક્ખેત્વા. નિગ્ગહેન દત્વાતિ દૂરં ગન્તું અનિચ્છન્તસ્સ નિગ્ગહેન સમ્પટિચ્છાપેત્વા. પુન વિહારં આગન્ત્વાતિ એત્થ વિહારં અનાગન્ત્વા ભત્તં ગહેત્વા પચ્છા વિહારે અત્તનો પાપેત્વા ભુઞ્જિતુમ્પિ વટ્ટતિ. એકગેહવસેનાતિ વીથિયમ્પિ એકપસ્સે ઘરપાળિયા વસેન. ઉદ્દિસિત્વાપીતિ ‘‘અસુકકુલે સલાકભત્તાનિ તુય્હં પાપુણન્તી’’તિ વત્વા.
211.Upanibandhitvāti likhitvā. Gāmavasenapīti yebhuyyena samalābhagāmavasenapi. Bahūni salākabhattānīti tiṃsaṃ vā cattārīsaṃ vā bhattāni. Sace hontīti ajjhāharitvā yojetabbaṃ. Sallakkhetvāti tāni bhattāni pamāṇavasena sallakkhetvā. Niggahena datvāti dūraṃ gantuṃ anicchantassa niggahena sampaṭicchāpetvā. Puna vihāraṃ āgantvāti ettha vihāraṃ anāgantvā bhattaṃ gahetvā pacchā vihāre attano pāpetvā bhuñjitumpi vaṭṭati. Ekagehavasenāti vīthiyampi ekapasse gharapāḷiyā vasena. Uddisitvāpīti ‘‘asukakule salākabhattāni tuyhaṃ pāpuṇantī’’ti vatvā.
૨૧૨. વારગામેતિ અતિદૂરત્તા વારેન ગન્તબ્બગામે. સટ્ઠિતો વા પણ્ણાસતો વાતિ દણ્ડકમ્મત્થાય ઉદકઘટં સન્ધાય વુત્તં. વિહારવારોતિ સબ્બભિક્ખૂસુ ભિક્ખાય ગતેસુ વિહારરક્ખણવારો. નેસન્તિ વિહારવારિકાનં. ફાતિકમ્મમેવાતિ વિહારરક્ખણકિચ્ચસ્સ પહોનકપટિપાદનમેવ. દૂરત્તા નિગ્ગહેત્વાપિ વારેન ગહેતબ્બો ગામો વારગામો. વિહારવારે નિયુત્તા વિહારવારિકા, વારેન વિહારરક્ખણકા. અઞ્ઞથત્તન્તિ પસાદઞ્ઞથત્તં. ફાતિકમ્મમેવ ભવન્તીતિ વિહારરક્ખણત્થાય સઙ્ઘેન દાતબ્બા અતિરેકલાભા હોન્તિ. એકસ્સેવ પાપુણન્તીતિ દિવસે દિવસે એકેકસ્સેવ પાપિતાનીતિ અત્થો. સઙ્ઘનવકેન લદ્ધકાલેતિ દિવસે દિવસે એકેકસ્સ પાપિતાનિ દ્વે તીણિ એકચારિકભત્તાનિ તેનેવ નિયામેન અત્તનો પાપુણનટ્ઠાને સઙ્ઘનવકેન લદ્ધકાલે.
212.Vāragāmeti atidūrattā vārena gantabbagāme. Saṭṭhito vā paṇṇāsato vāti daṇḍakammatthāya udakaghaṭaṃ sandhāya vuttaṃ. Vihāravāroti sabbabhikkhūsu bhikkhāya gatesu vihārarakkhaṇavāro. Nesanti vihāravārikānaṃ. Phātikammamevāti vihārarakkhaṇakiccassa pahonakapaṭipādanameva. Dūrattā niggahetvāpi vārena gahetabbo gāmo vāragāmo. Vihāravāre niyuttā vihāravārikā, vārena vihārarakkhaṇakā. Aññathattanti pasādaññathattaṃ. Phātikammameva bhavantīti vihārarakkhaṇatthāya saṅghena dātabbā atirekalābhā honti. Ekasseva pāpuṇantīti divase divase ekekasseva pāpitānīti attho. Saṅghanavakena laddhakāleti divase divase ekekassa pāpitāni dve tīṇi ekacārikabhattāni teneva niyāmena attano pāpuṇanaṭṭhāne saṅghanavakena laddhakāle.
યસ્સ કસ્સચિ સમ્મુખીભૂતસ્સ પાપેત્વાતિ એત્થ ‘‘યેભુય્યેન ચે ભિક્ખૂ બહિસીમગતા હોન્તિ, સમ્મુખીભૂતસ્સ યસ્સ કસ્સચિ પાપેતબ્બં સભાગત્તા એકેન લદ્ધં સબ્બેસં હોતિ, તસ્મિમ્પિ અસતિ અત્તનો પાપેત્વા દાતબ્બ’’ન્તિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં. રસસલાકન્તિ ઉચ્છુરસસલાકં. સલાકવસેન પન ગાહિતત્તા ન સાદિતબ્બાતિ ઇદં અસારુપ્પવસેન વુત્તં, ન ધુતઙ્ગભેદવસેન. ‘‘સઙ્ઘતો નિરામિસસલાકા…પે॰… વટ્ટતિયેવા’’તિ હિ વિસુદ્ધિમગ્ગે (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૨૬) વુત્તં. સારત્થદીપનિયમ્પિ (સારત્થ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૩.૩૨૫) – સઙ્ઘતો નિરામિસસલાકાપિ વિહારે પક્કભત્તમ્પિ વટ્ટતિયેવાતિ સાધારણં કત્વા વિસુદ્ધિમગ્ગે (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૨૬) વુત્તત્તા, ‘‘એવં ગાહિતે સાદિતબ્બં, એવં ન સાદિતબ્બ’’ન્તિ વિસેસેત્વા અવુત્તત્તા ચ ‘‘ભેસજ્જાદિસલાકાયો ચેત્થ કિઞ્ચાપિ પિણ્ડપાતિકાનમ્પિ વટ્ટન્તિ, સલાકવસેન પન ગાહિતત્તા ન સાદિતબ્બા’’તિ એત્થ અધિપ્પાયો વીમંસિતબ્બો. યદિ હિ ભેસજ્જાદિસલાકા સલાકવસેન ગાહિતા ન સાદિતબ્બા સિયા, ‘‘સઙ્ઘતો નિરામિસસલાકા વટ્ટતિયેવા’’તિ ન વદેય્ય, ‘‘અતિરેકલાભો સઙ્ઘભત્તં ઉદ્દેસભત્ત’’ન્તિઆદિવચનતો (મહાવ॰ ૧૨૮) ચ ‘‘અતિરેકલાભં પટિક્ખિપામી’’તિ સલાકવસેન ગાહેતબ્બં ભત્તમેવ પટિક્ખિત્તં, ન ભેસજ્જં. સઙ્ઘભત્તાદીનિ હિ ચુદ્દસ ભત્તાનિયેવ તેન ન સાદિતબ્બાનીતિ વુત્તાનિ. ખન્ધકભાણકાનં વા મતેન ઇધ એવં વુત્તન્તિ ગહેતબ્બન્તિ વુત્તં. અગ્ગતો દાતબ્બા ભિક્ખા અગ્ગભિક્ખા. અગ્ગભિક્ખામત્તન્તિ એકકટચ્છુભિક્ખામત્તં. લદ્ધા વા અલદ્ધા વા સ્વેપિ ગણ્હેય્યાસીતિ લદ્ધેપિ અપ્પમત્તતાય વુત્તં. તેનાહ ‘‘યાવદત્થં લભતિ…પે॰… અલભિત્વા સ્વે ગણ્હેય્યાસીતિ વત્તબ્બો’’તિ. અગ્ગભિક્ખમત્તન્તિ હિ એત્થ મત્ત-સદ્દો બહુભાવં નિવત્તેતિ.
Yassakassaci sammukhībhūtassa pāpetvāti ettha ‘‘yebhuyyena ce bhikkhū bahisīmagatā honti, sammukhībhūtassa yassa kassaci pāpetabbaṃ sabhāgattā ekena laddhaṃ sabbesaṃ hoti, tasmimpi asati attano pāpetvā dātabba’’nti gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Rasasalākanti ucchurasasalākaṃ. Salākavasena pana gāhitattā na sāditabbāti idaṃ asāruppavasena vuttaṃ, na dhutaṅgabhedavasena. ‘‘Saṅghato nirāmisasalākā…pe… vaṭṭatiyevā’’ti hi visuddhimagge (visuddhi. 1.26) vuttaṃ. Sāratthadīpaniyampi (sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.325) – saṅghato nirāmisasalākāpi vihāre pakkabhattampi vaṭṭatiyevāti sādhāraṇaṃ katvā visuddhimagge (visuddhi. 1.26) vuttattā, ‘‘evaṃ gāhite sāditabbaṃ, evaṃ na sāditabba’’nti visesetvā avuttattā ca ‘‘bhesajjādisalākāyo cettha kiñcāpi piṇḍapātikānampi vaṭṭanti, salākavasena pana gāhitattā na sāditabbā’’ti ettha adhippāyo vīmaṃsitabbo. Yadi hi bhesajjādisalākā salākavasena gāhitā na sāditabbā siyā, ‘‘saṅghato nirāmisasalākā vaṭṭatiyevā’’ti na vadeyya, ‘‘atirekalābho saṅghabhattaṃ uddesabhatta’’ntiādivacanato (mahāva. 128) ca ‘‘atirekalābhaṃ paṭikkhipāmī’’ti salākavasena gāhetabbaṃ bhattameva paṭikkhittaṃ, na bhesajjaṃ. Saṅghabhattādīni hi cuddasa bhattāniyeva tena na sāditabbānīti vuttāni. Khandhakabhāṇakānaṃ vā matena idha evaṃ vuttanti gahetabbanti vuttaṃ. Aggato dātabbā bhikkhā aggabhikkhā. Aggabhikkhāmattanti ekakaṭacchubhikkhāmattaṃ. Laddhā vā aladdhā vā svepi gaṇheyyāsīti laddhepi appamattatāya vuttaṃ. Tenāha ‘‘yāvadatthaṃ labhati…pe… alabhitvā sve gaṇheyyāsīti vattabbo’’ti. Aggabhikkhamattanti hi ettha matta-saddo bahubhāvaṃ nivatteti.
સલાકભત્તં નામ વિહારેયેવ ઉદ્દિસીયતિ વિહારમેવ સન્ધાય દીયમાનત્તાતિ આહ ‘‘વિહારે અપાપિતં પના’’તિઆદિ. તત્ર આસનસાલાયાતિ તસ્મિં ગામે આસનસાલાય. વિહારં આનેત્વા ગાહેતબ્બન્તિ તથા વત્વા તસ્મિં દિવસે દિન્નભત્તં વિહારમેવ આનેત્વા ઠિતિકાય ગાહેતબ્બં. તત્થાતિ તસ્મિં દિસાભાગે. તં ગહેત્વાતિ તં વારગામસલાકં અત્તના ગહેત્વા. તેનાતિ યો અત્તનો પત્તવારગામે સલાકં દિસાગમિકસ્સ અદાસિ, તેન. અનતિક્કમન્તેયેવ તસ્મિં તસ્સ સલાકા ગાહેતબ્બાતિ યસ્મા ઉપચારસીમટ્ઠસ્સેવ સલાકા પાપુણાતિ, તસ્મા તસ્મિં દિસંગમિકે ઉપચારસીમં અનતિક્કન્તેયેવ તસ્સ દિસંગમિકસ્સ પત્તસલાકા અત્તનો પાપેત્વા ગાહેતબ્બા.
Salākabhattaṃ nāma vihāreyeva uddisīyati vihārameva sandhāya dīyamānattāti āha ‘‘vihāre apāpitaṃ panā’’tiādi. Tatra āsanasālāyāti tasmiṃ gāme āsanasālāya. Vihāraṃ ānetvā gāhetabbanti tathā vatvā tasmiṃ divase dinnabhattaṃ vihārameva ānetvā ṭhitikāya gāhetabbaṃ. Tatthāti tasmiṃ disābhāge. Taṃ gahetvāti taṃ vāragāmasalākaṃ attanā gahetvā. Tenāti yo attano pattavāragāme salākaṃ disāgamikassa adāsi, tena. Anatikkamanteyeva tasmiṃ tassa salākā gāhetabbāti yasmā upacārasīmaṭṭhasseva salākā pāpuṇāti, tasmā tasmiṃ disaṃgamike upacārasīmaṃ anatikkanteyeva tassa disaṃgamikassa pattasalākā attano pāpetvā gāhetabbā.
દેવસિકં પાપેતબ્બાતિ ઉપચારસીમાયં ઠિતસ્સ યસ્સ કસ્સચિ વસ્સગ્ગેન પાપેતબ્બા. એવં એતેસુ અનાગતેસુ આસન્નવિહારે ભિક્ખૂનં ભુઞ્જિતું વટ્ટતિ, ઇતરથા સઙ્ઘિકં હોતિ. અનાગતદિવસેતિ એત્થ કથં તેસં ભિક્ખૂનં આગતાનાગતભાવો વિઞ્ઞાયતીતિ ચે? યસ્મા તતો તતો આગતા ભિક્ખૂ તસ્મિં ગામે આસનસાલાય સન્નિપતન્તિ, તસ્મા તેસં આગતાનાગતભાવો સક્કા વિઞ્ઞાતું. અમ્હાકં ગોચરગામેતિ સલાકભત્તદાયકાનં ગામે. ભુઞ્જિતું આગચ્છન્તીતિ ‘‘મહાથેરો એકકોવ વિહારે ઓહીનો અવસ્સં સબ્બસલાકા અત્તનો પાપેત્વા ઠિતો’’તિ મઞ્ઞમાના આગચ્છન્તિ.
Devasikaṃpāpetabbāti upacārasīmāyaṃ ṭhitassa yassa kassaci vassaggena pāpetabbā. Evaṃ etesu anāgatesu āsannavihāre bhikkhūnaṃ bhuñjituṃ vaṭṭati, itarathā saṅghikaṃ hoti. Anāgatadivaseti ettha kathaṃ tesaṃ bhikkhūnaṃ āgatānāgatabhāvo viññāyatīti ce? Yasmā tato tato āgatā bhikkhū tasmiṃ gāme āsanasālāya sannipatanti, tasmā tesaṃ āgatānāgatabhāvo sakkā viññātuṃ. Amhākaṃ gocaragāmeti salākabhattadāyakānaṃ gāme. Bhuñjituṃ āgacchantīti ‘‘mahāthero ekakova vihāre ohīno avassaṃ sabbasalākā attano pāpetvā ṭhito’’ti maññamānā āgacchanti.
સલાકભત્તકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Salākabhattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
પક્ખિકભત્તાદિકથાવણ્ણના
Pakkhikabhattādikathāvaṇṇanā
૨૧૩. અભિલક્ખિતેસુ ચતૂસુ પક્ખદિવસેસુ દાતબ્બં ભત્તં પક્ખિકં. અભિલક્ખિતેસૂતિ એત્થ અભીતિ ઉપસારમત્તં, લક્ખણિયેસુઇચ્ચેવત્થો, ઉપોસથસમાદાનધમ્મસ્સવનપૂજાસક્કારાદિકરણત્થં લક્ખિતબ્બેસુ સલ્લક્ખેતબ્બેસુ ઉપલક્ખેતબ્બેસૂતિ વુત્તં હોતિ. સ્વે પક્ખોતિ અજ્જપક્ખિકં ન ગાહેતબ્બન્તિ અટ્ઠમિયા ભુઞ્જિતબ્બં, સત્તમિયા ભુઞ્જનત્થાય ન ગાહેતબ્બં, દાયકેહિ નિયમિતદિવસેનેવ ગાહેતબ્બન્તિ અત્થો. તેનાહ ‘‘સચે પના’’તિઆદિ. સ્વે લૂખન્તિ અજ્જ આવાહમઙ્ગલાદિકરણતો અતિપણીતં ભોજનં કરીયતિ, સ્વે તથા ન ભવિસ્સતિ, અજ્જેવ ભિક્ખૂ ભોજેસ્સામાતિ અધિપ્પાયો. સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૩.૩૨૫) પન અઞ્ઞથા વુત્તં. પક્ખિકભત્તતો ઉપોસથિકભત્તસ્સ ભેદં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉપોસથઙ્ગાનિ સમાદિયિત્વા’’તિઆદિ. ઉપોસથે દાતબ્બં ભત્તં ઉપોસથિકં.
213. Abhilakkhitesu catūsu pakkhadivasesu dātabbaṃ bhattaṃ pakkhikaṃ. Abhilakkhitesūti ettha abhīti upasāramattaṃ, lakkhaṇiyesuiccevattho, uposathasamādānadhammassavanapūjāsakkārādikaraṇatthaṃ lakkhitabbesu sallakkhetabbesu upalakkhetabbesūti vuttaṃ hoti. Sve pakkhoti ajjapakkhikaṃ na gāhetabbanti aṭṭhamiyā bhuñjitabbaṃ, sattamiyā bhuñjanatthāya na gāhetabbaṃ, dāyakehi niyamitadivaseneva gāhetabbanti attho. Tenāha ‘‘sace panā’’tiādi. Sve lūkhanti ajja āvāhamaṅgalādikaraṇato atipaṇītaṃ bhojanaṃ karīyati, sve tathā na bhavissati, ajjeva bhikkhū bhojessāmāti adhippāyo. Sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.325) pana aññathā vuttaṃ. Pakkhikabhattato uposathikabhattassa bhedaṃ dassento āha ‘‘uposathaṅgāni samādiyitvā’’tiādi. Uposathe dātabbaṃ bhattaṃ uposathikaṃ.
પક્ખિકભત્તાદિકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Pakkhikabhattādikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
આગન્તુકભત્તાદિકથાવણ્ણના
Āgantukabhattādikathāvaṇṇanā
૨૧૪. નિબન્ધાપિતન્તિ ‘‘અસુકવિહારે આગન્તુકા ભુઞ્જન્તૂ’’તિ નિયમિતં. ગમિકો આગન્તુકભત્તમ્પીતિ ગામન્તરતો આગન્ત્વા અવૂપસન્તેન ગમિકચિત્તેન વસિત્વા પુન અઞ્ઞત્થ ગચ્છન્તં સન્ધાય વુત્તં, આવાસિકસ્સ પન ગન્તુકામસ્સ ગમિકભત્તમેવ લબ્ભતિ. ‘‘લેસં ઓડ્ડેત્વા’’તિ વુત્તત્તા લેસાભાવેન યાવ ગમનપરિબન્ધો વિગચ્છતિ, તાવ ભુઞ્જિતું વટ્ટતીતિ ઞાપિતન્તિ દટ્ઠબ્બં.
214.Nibandhāpitanti ‘‘asukavihāre āgantukā bhuñjantū’’ti niyamitaṃ. Gamiko āgantukabhattampīti gāmantarato āgantvā avūpasantena gamikacittena vasitvā puna aññattha gacchantaṃ sandhāya vuttaṃ, āvāsikassa pana gantukāmassa gamikabhattameva labbhati. ‘‘Lesaṃ oḍḍetvā’’ti vuttattā lesābhāvena yāva gamanaparibandho vigacchati, tāva bhuñjituṃ vaṭṭatīti ñāpitanti daṭṭhabbaṃ.
ધુરભત્તાદિકથાવણ્ણના
Dhurabhattādikathāvaṇṇanā
૨૧૫. તણ્ડુલાદીનિ પેસેન્તિ…પે॰… વટ્ટતીતિ અભિહટભિક્ખત્તા વટ્ટતિ.
215.Taṇḍulādīni pesenti…pe… vaṭṭatīti abhihaṭabhikkhattā vaṭṭati.
૨૧૬. તથા પટિગ્ગહિતત્તાતિ ભિક્ખાનામેન પટિગ્ગહિતત્તા. પત્તં પૂરેત્વા થકેત્વા દિન્નન્તિ ‘‘ગુળકભત્તં દેમા’’તિ દિન્નં. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
216.Tathā paṭiggahitattāti bhikkhānāmena paṭiggahitattā. Pattaṃ pūretvā thaketvā dinnanti ‘‘guḷakabhattaṃ demā’’ti dinnaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.
પિણ્ડપાતભાજનકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Piṇḍapātabhājanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ગિલાનપચ્ચયભાજનકથાવણ્ણના
Gilānapaccayabhājanakathāvaṇṇanā
૨૧૭. ઇતો પરં પચ્ચયાનુક્કમેન સેનાસનભાજનકથાય વત્તબ્બાયપિ તસ્સા મહાવિસયત્તા, ગિલાનપચ્ચયભાજનીયકથાય પન અપ્પવિસયત્તા, પિણ્ડપાતભાજનીયકથાય અનુલોમત્તા ચ તદનન્તરં તં દસ્સેતુમાહ ‘‘ગિલાનપચ્ચયભાજનીયં પના’’તિઆદિ. તત્થ રાજરાજમહામત્તાતિ ઉપલક્ખણમત્તમેવેતં. બ્રાહ્મણમહાસાલગહપતિમહાસાલાદયોપિ એવં કરોન્તિયેવ. ઘણ્ટિં પહરિત્વાતિઆદિ હેટ્ઠા વુત્તનયત્તા ચ પાકટત્તા ચ સુવિઞ્ઞેય્યમેવ. ઉપચારસીમં…પે॰… ભાજેતબ્બન્તિ ઇદં સઙ્ઘં ઉદ્દિસ્સ દિન્નત્તા વુત્તં. કુમ્ભં પન આવજ્જેત્વાતિ કુમ્ભં દિસામુખં કત્વા. સચે થિનં સપ્પિ હોતીતિ કક્ખળં સપ્પિ હોતિ. થોકં થોકમ્પિ પાપેતું વટ્ટતીતિ એવં કતે ઠિતિકાપિ તિટ્ઠતિ. સિઙ્ગિવેરમરિચાદિભેસજ્જમ્પિ અવસેસપત્તથાલકાદિસમણપરિક્ખારોપીતિ ઇમિના ન કેવલં ભેસજ્જમેવ ગિલાનપચ્ચયો હોતિ, અથ ખો અવસેસપરિક્ખારોપિ ગિલાનપચ્ચયે અન્તોગધોયેવાતિ દસ્સેતિ.
217. Ito paraṃ paccayānukkamena senāsanabhājanakathāya vattabbāyapi tassā mahāvisayattā, gilānapaccayabhājanīyakathāya pana appavisayattā, piṇḍapātabhājanīyakathāya anulomattā ca tadanantaraṃ taṃ dassetumāha ‘‘gilānapaccayabhājanīyaṃ panā’’tiādi. Tattha rājarājamahāmattāti upalakkhaṇamattamevetaṃ. Brāhmaṇamahāsālagahapatimahāsālādayopi evaṃ karontiyeva. Ghaṇṭiṃ paharitvātiādi heṭṭhā vuttanayattā ca pākaṭattā ca suviññeyyameva. Upacārasīmaṃ…pe… bhājetabbanti idaṃ saṅghaṃ uddissa dinnattā vuttaṃ. Kumbhaṃ pana āvajjetvāti kumbhaṃ disāmukhaṃ katvā. Sace thinaṃ sappi hotīti kakkhaḷaṃ sappi hoti. Thokaṃ thokampi pāpetuṃ vaṭṭatīti evaṃ kate ṭhitikāpi tiṭṭhati. Siṅgiveramaricādibhesajjampi avasesapattathālakādisamaṇaparikkhāropīti iminā na kevalaṃ bhesajjameva gilānapaccayo hoti, atha kho avasesaparikkhāropi gilānapaccaye antogadhoyevāti dasseti.
ગિલાનપચ્ચયભાજનકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Gilānapaccayabhājanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
સેનાસનગ્ગાહકથાવણ્ણના
Senāsanaggāhakathāvaṇṇanā
૨૧૮. સેનાસનભાજનકથાયં સેનાસનગ્ગાહે વિનિચ્છયોતિ સેનાસનભાજનમેવાહ. તત્થ ઉતુકાલે સેનાસનગ્ગાહો ચ વસ્સાવાસે સેનાસનગ્ગાહો ચાતિ કાલવસેન સેનાસનગ્ગાહો નામ દુવિધો હોતીતિ યોજના. તત્થ ઉતુકાલેતિ હેમન્તગિમ્હાનઉતુકાલે. વસ્સાવાસેતિ વસ્સાનકાલે. ભિક્ખું ઉટ્ઠાપેત્વા સેનાસનં દાતબ્બં, અકાલો નામ નત્થિ દાયકેહિ ‘‘આગતાનાગતસ્સ ચાતુદ્દિસસ્સ સઙ્ઘસ્સ દમ્મી’’તિ દિન્નસઙ્ઘિકસેનાસનત્તા. એકેકં પરિવેણન્તિ એકેકસ્સ ભિક્ખુસ્સ એકેકં પરિવેણં. તત્થાતિ તસ્મિં લદ્ધપરિવેણે. દીઘસાલાતિ ચઙ્કમનસાલા. મણ્ડલમાળોતિ ઉપટ્ઠાનસાલા. અનુદહતીતિ પીળેતિ. અદાતું ન લભતીતિ ઇમિના સઞ્ચિચ્ચ અદેન્તસ્સ પટિબાહને પવિસનતો દુક્કટન્તિ દીપેતિ. જમ્બુદીપે પનાતિ અરિયદેસે ભિક્ખૂ સન્ધાય વુત્તં. તે કિર તથા પઞ્ઞાપેન્તિ.
218. Senāsanabhājanakathāyaṃ senāsanaggāhe vinicchayoti senāsanabhājanamevāha. Tattha utukāle senāsanaggāho ca vassāvāse senāsanaggāho cāti kālavasena senāsanaggāho nāma duvidho hotīti yojanā. Tattha utukāleti hemantagimhānautukāle. Vassāvāseti vassānakāle. Bhikkhuṃ uṭṭhāpetvā senāsanaṃ dātabbaṃ, akālo nāma natthi dāyakehi ‘‘āgatānāgatassa cātuddisassa saṅghassa dammī’’ti dinnasaṅghikasenāsanattā. Ekekaṃ pariveṇanti ekekassa bhikkhussa ekekaṃ pariveṇaṃ. Tatthāti tasmiṃ laddhapariveṇe. Dīghasālāti caṅkamanasālā. Maṇḍalamāḷoti upaṭṭhānasālā. Anudahatīti pīḷeti. Adātuṃ na labhatīti iminā sañcicca adentassa paṭibāhane pavisanato dukkaṭanti dīpeti. Jambudīpe panāti ariyadese bhikkhū sandhāya vuttaṃ. Te kira tathā paññāpenti.
૨૧૯. ન ગોચરગામો ઘટ્ટેતબ્બોતિ વુત્તમેવત્થં વિભાવેતિ ‘‘ન તત્થ મનુસ્સા વત્તબ્બા’’તિઆદિના. વિતક્કં છિન્દિત્વાતિ ‘‘ઇમિના નીહારેન ગચ્છન્તં દિસ્વા નિવારેત્વા પચ્ચયે દસ્સન્તી’’તિ એવરૂપં વિતક્કં અનુપ્પાદેત્વા. તેસુ ચે એકોતિ તેસુ મનુસ્સેસુ એકો પણ્ડિતપુરિસો. ભણ્ડપટિચ્છાદનન્તિ પટિચ્છાદનભણ્ડં, સરીરપટિચ્છાદનં ચીવરન્તિ અત્થો. સુદ્ધચિત્તત્તાવ અનવજ્જન્તિ ઇદં પુચ્છિતક્ખણે કારણાચિક્ખણં સન્ધાય વુત્તં ન હોતિ અસુદ્ધચિત્તસ્સપિ પુચ્છિતપઞ્હવિસ્સજ્જને દોસાભાવા. એવં પન ગતે મં પુચ્છિસ્સન્તીતિ સઞ્ઞાય અગમનં સન્ધાય વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં.
219.Nagocaragāmo ghaṭṭetabboti vuttamevatthaṃ vibhāveti ‘‘na tattha manussā vattabbā’’tiādinā. Vitakkaṃ chinditvāti ‘‘iminā nīhārena gacchantaṃ disvā nivāretvā paccaye dassantī’’ti evarūpaṃ vitakkaṃ anuppādetvā. Tesu ce ekoti tesu manussesu eko paṇḍitapuriso. Bhaṇḍapaṭicchādananti paṭicchādanabhaṇḍaṃ, sarīrapaṭicchādanaṃ cīvaranti attho. Suddhacittattāva anavajjanti idaṃ pucchitakkhaṇe kāraṇācikkhaṇaṃ sandhāya vuttaṃ na hoti asuddhacittassapi pucchitapañhavissajjane dosābhāvā. Evaṃ pana gate maṃ pucchissantīti saññāya agamanaṃ sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ.
પટિજગ્ગિતબ્બાનીતિ ખણ્ડફુલ્લાભિસઙ્ખરણસમ્મજ્જનાદીહિ પટિજગ્ગિતબ્બાનિ. મુણ્ડવેદિકાયાતિ ચેતિયસ્સ હમ્મિયવેદિકાય ઘટાકારસ્સ ઉપરિ ચતુરસ્સવેદિકાય. કત્થ પુચ્છિતબ્બન્તિ પુચ્છાય યતો પકતિયા લબ્ભતિ, તત્થ પુચ્છિતબ્બન્તિ વિસ્સજ્જના. કસ્મા પુચ્છિતબ્બન્તિઆદિ યતો પકતિયા લબ્ભતિ, તત્થાપિ પુચ્છનસ્સ કારણસન્દસ્સનત્થં વુત્તં. પટિક્કમ્માતિ વિહારતો અપસક્કિત્વા. તમત્થં દસ્સેન્તો ‘‘યોજનદ્વિયોજનન્તરે હોતી’’તિ આહ. ઉપનિક્ખેપન્તિ ખેત્તં વા નાળિકેરાદિઆરામં વા કહાપણાદીનિ વા આરામિકાનં નિય્યાતેત્વા ‘‘ઇતો ઉપ્પન્ના વડ્ઢિ વસ્સાવાસિકત્થાય હોતૂ’’તિ દિન્નં. વત્તં કત્વાતિ તસ્મિં સેનાસને કત્તબ્બવત્તં કત્વા. ઇતિ સદ્ધાદેય્યેતિ એવં હેટ્ઠા વુત્તનયેન સદ્ધાય દાતબ્બે વસ્સાવાસિકલાભવિસયેતિ અત્થો.
Paṭijaggitabbānīti khaṇḍaphullābhisaṅkharaṇasammajjanādīhi paṭijaggitabbāni. Muṇḍavedikāyāti cetiyassa hammiyavedikāya ghaṭākārassa upari caturassavedikāya. Kattha pucchitabbanti pucchāya yato pakatiyā labbhati, tattha pucchitabbanti vissajjanā. Kasmā pucchitabbantiādi yato pakatiyā labbhati, tatthāpi pucchanassa kāraṇasandassanatthaṃ vuttaṃ. Paṭikkammāti vihārato apasakkitvā. Tamatthaṃ dassento ‘‘yojanadviyojanantare hotī’’ti āha. Upanikkhepanti khettaṃ vā nāḷikerādiārāmaṃ vā kahāpaṇādīni vā ārāmikānaṃ niyyātetvā ‘‘ito uppannā vaḍḍhi vassāvāsikatthāya hotū’’ti dinnaṃ. Vattaṃ katvāti tasmiṃ senāsane kattabbavattaṃ katvā. Iti saddhādeyyeti evaṃ heṭṭhā vuttanayena saddhāya dātabbe vassāvāsikalābhavisayeti attho.
વત્થુ પનાતિ તત્રુપ્પાદે ઉપ્પન્નરૂપિયં, તઞ્ચ ‘‘તતો ચતુપચ્ચયં પરિભુઞ્જથા’’તિ દિન્નખેત્તાદિતો ઉપ્પન્નત્તા કપ્પિયકારકાનં હત્થે ‘‘કપ્પિયભણ્ડં પરિભુઞ્જથા’’તિ દાયકેહિ દિન્નવત્થુસદિસં હોતીતિ આહ ‘‘કપ્પિયકારકાનઞ્હી’’તિઆદિ. સઙ્ઘસુટ્ઠુતાયાતિ સઙ્ઘસ્સ હિતાય . પુગ્ગલવસેનેવ કાતબ્બન્તિ પરતો વક્ખમાનનયેન ભિક્ખૂ ચીવરેન કિલમન્તિ, એત્તકં નામ તણ્ડુલભાગં ભિક્ખૂનં ચીવરં કાતું રુચ્ચતીતિઆદિના પુગ્ગલપરામાસવસેનેવ કાતબ્બં, ‘‘સઙ્ઘો ચીવરેન કિલમતી’’તિઆદિના પન સઙ્ઘપરામાસવસેન ન કાતબ્બં. કપ્પિયભણ્ડવસેનાતિ સામઞ્ઞતો વુત્તમેવત્થં વિભાવેતું ‘‘ચીવરતણ્ડુલાદિવસેનેવ ચા’’તિ વુત્તં. ચ-કારો ચેત્થ પનસદ્દત્થે વત્તતિ, ન સમુચ્ચયત્થેતિ દટ્ઠબ્બં. પુગ્ગલવસેનેવ કપ્પિયભણ્ડવસેન ચ અપલોકનપ્પકારં દસ્સેતું ‘‘તં પન એવં કત્તબ્બ’’ન્તિઆદિ વુત્તં.
Vatthu panāti tatruppāde uppannarūpiyaṃ, tañca ‘‘tato catupaccayaṃ paribhuñjathā’’ti dinnakhettādito uppannattā kappiyakārakānaṃ hatthe ‘‘kappiyabhaṇḍaṃ paribhuñjathā’’ti dāyakehi dinnavatthusadisaṃ hotīti āha ‘‘kappiyakārakānañhī’’tiādi. Saṅghasuṭṭhutāyāti saṅghassa hitāya . Puggalavaseneva kātabbanti parato vakkhamānanayena bhikkhū cīvarena kilamanti, ettakaṃ nāma taṇḍulabhāgaṃ bhikkhūnaṃ cīvaraṃ kātuṃ ruccatītiādinā puggalaparāmāsavaseneva kātabbaṃ, ‘‘saṅgho cīvarena kilamatī’’tiādinā pana saṅghaparāmāsavasena na kātabbaṃ. Kappiyabhaṇḍavasenāti sāmaññato vuttamevatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘cīvarataṇḍulādivaseneva cā’’ti vuttaṃ. Ca-kāro cettha panasaddatthe vattati, na samuccayattheti daṭṭhabbaṃ. Puggalavaseneva kappiyabhaṇḍavasena ca apalokanappakāraṃ dassetuṃ ‘‘taṃ pana evaṃ kattabba’’ntiādi vuttaṃ.
ચીવરપચ્ચયં સલ્લક્ખેત્વાતિ સદ્ધાદેય્યતત્રુપ્પાદવસેન તસ્મિં વસ્સાવાસે લબ્ભમાનચીવરસઙ્ખાતં પચ્ચયં ‘‘એત્તક’’ન્તિ પરિચ્છિન્દિત્વા. સેનાસનસ્સાતિ સેનાસનગ્ગાહાપણસ્સ. વુત્તન્તિ મહાઅટ્ઠકથાયં વુત્તં. કસ્મા એવં વુત્તન્તિ આહ ‘‘એવઞ્હી’’તિઆદિ, સેનાસનગ્ગાહાપકસ્સ અત્તનાવ અત્તનો ગહણં અસારુપ્પં, તસ્મા ઉભો અઞ્ઞમઞ્ઞં ગાહેસ્સન્તીતિ અધિપ્પાયો. સમ્મતસેનાસનગ્ગાહાપકસ્સ આણત્તિયા અઞ્ઞેન ગહિતોપિ ગાહો રુહતિયેવાતિ વેદિતબ્બં. અટ્ઠપિ સોળસપિ જને સમ્મન્નિતું વટ્ટતીતિ વિસું વિસું સમ્મન્નિતું વટ્ટતિ, ઉદાહુ એકતોતિ? એકતોપિ વટ્ટતિ. એકકમ્મવાચાય સબ્બેપિ એકતો સમ્મન્નિતું વટ્ટતિ. નિગ્ગહકમ્મમેવ હિ સઙ્ઘો સઙ્ઘસ્સ ન કરોતિ. સમ્મુતિદાનં પન બહૂનમ્પિ એકતો કાતું વટ્ટતિ. તેનેવ સત્તસતિકક્ખન્ધકે ઉબ્બાહિકસમ્મુતિયં અટ્ઠપિ જના એકતો સમ્મતાતિ. આસનઘરન્તિ પટિમાઘરં. મગ્ગોતિ ઉપચારસીમબ્ભન્તરગતે ગામાભિમુખમગ્ગે કતસાલા વુચ્ચતિ, એવં પોક્ખરણિરુક્ખમૂલાદીસુપિ. રુક્ખમૂલાદયો છન્ના કવાટબદ્ધાવ સેનાસનં. ઇતો પરાનિ સુવિઞ્ઞેય્યાનિ.
Cīvarapaccayaṃ sallakkhetvāti saddhādeyyatatruppādavasena tasmiṃ vassāvāse labbhamānacīvarasaṅkhātaṃ paccayaṃ ‘‘ettaka’’nti paricchinditvā. Senāsanassāti senāsanaggāhāpaṇassa. Vuttanti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Kasmā evaṃ vuttanti āha ‘‘evañhī’’tiādi, senāsanaggāhāpakassa attanāva attano gahaṇaṃ asāruppaṃ, tasmā ubho aññamaññaṃ gāhessantīti adhippāyo. Sammatasenāsanaggāhāpakassa āṇattiyā aññena gahitopi gāho ruhatiyevāti veditabbaṃ. Aṭṭhapi soḷasapi jane sammannituṃ vaṭṭatīti visuṃ visuṃ sammannituṃ vaṭṭati, udāhu ekatoti? Ekatopi vaṭṭati. Ekakammavācāya sabbepi ekato sammannituṃ vaṭṭati. Niggahakammameva hi saṅgho saṅghassa na karoti. Sammutidānaṃ pana bahūnampi ekato kātuṃ vaṭṭati. Teneva sattasatikakkhandhake ubbāhikasammutiyaṃ aṭṭhapi janā ekato sammatāti. Āsanagharanti paṭimāgharaṃ. Maggoti upacārasīmabbhantaragate gāmābhimukhamagge katasālā vuccati, evaṃ pokkharaṇirukkhamūlādīsupi. Rukkhamūlādayo channā kavāṭabaddhāva senāsanaṃ. Ito parāni suviññeyyāni.
૨૨૦. મહાલાભપરિવેણકથાયં લભન્તીતિ તત્ર વાસિનો ભિક્ખૂ લભન્તિ. વિજટેત્વાતિ એકેકસ્સ પહોનકપ્પમાણેન વિયોજેત્વા. આવાસેસૂતિ સેનાસનેસુ. પક્ખિપિત્વાતિ એત્થ પક્ખિપનં નામ તેસુ વસન્તાનં ઇતો ઉપ્પન્નવસ્સાવાસિકદાનં. પવિસિતબ્બન્તિ અઞ્ઞેહિ ભિક્ખૂહિ તસ્મિં મહાલાભે પરિવેણે વસિત્વા ચેતિયે વત્તં કત્વાવ લાભો ગહેતબ્બોતિ અધિપ્પાયો.
220. Mahālābhapariveṇakathāyaṃ labhantīti tatra vāsino bhikkhū labhanti. Vijaṭetvāti ekekassa pahonakappamāṇena viyojetvā. Āvāsesūti senāsanesu. Pakkhipitvāti ettha pakkhipanaṃ nāma tesu vasantānaṃ ito uppannavassāvāsikadānaṃ. Pavisitabbanti aññehi bhikkhūhi tasmiṃ mahālābhe pariveṇe vasitvā cetiye vattaṃ katvāva lābho gahetabboti adhippāyo.
૨૨૧. પચ્ચયં વિસ્સજ્જેતીતિ ચીવરપચ્ચયં નાધિવાસેતિ. અયમ્પીતિ તેન વિસ્સજ્જિતપચ્ચયોપિ. પાદમૂલે ઠપેત્વા સાટકં દેન્તીતિ પચ્ચયદાયકા દેન્તિ. એતેન ગહટ્ઠેહિ પાદમૂલે ઠપેત્વા દિન્નમ્પિ પંસુકૂલિકાનમ્પિ વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ. અથ વસ્સાવાસિકં દેમાતિ વદન્તીતિ એત્થ ‘‘પંસુકૂલિકાનં ન વટ્ટતી’’તિ અજ્ઝાહરિત્વા યોજેતબ્બં. વસ્સં વુત્થભિક્ખૂનન્તિ પંસુકૂલિકતો અઞ્ઞેસં ભિક્ખૂનં. ઉપનિબન્ધિત્વા ગાહેતબ્બન્તિ ‘‘ઇમસ્મિં રુક્ખે વા મણ્ડપે વા વસિત્વા ચેતિયે વત્તં કત્વા ગણ્હથા’’તિ એવં ઉપનિબન્ધિત્વા ગાહેતબ્બં.
221.Paccayaṃ vissajjetīti cīvarapaccayaṃ nādhivāseti. Ayampīti tena vissajjitapaccayopi. Pādamūle ṭhapetvā sāṭakaṃ dentīti paccayadāyakā denti. Etena gahaṭṭhehi pādamūle ṭhapetvā dinnampi paṃsukūlikānampi vaṭṭatīti dasseti. Atha vassāvāsikaṃ demāti vadantīti ettha ‘‘paṃsukūlikānaṃ na vaṭṭatī’’ti ajjhāharitvā yojetabbaṃ. Vassaṃ vutthabhikkhūnanti paṃsukūlikato aññesaṃ bhikkhūnaṃ. Upanibandhitvā gāhetabbanti ‘‘imasmiṃ rukkhe vā maṇḍape vā vasitvā cetiye vattaṃ katvā gaṇhathā’’ti evaṃ upanibandhitvā gāhetabbaṃ.
પાટિપદઅરુણતોતિઆદિ વસ્સૂપનાયિકદિવસં સન્ધાય વુત્તં. અન્તરામુત્તકં પન પાટિપદં અતિક્કમિત્વાપિ ગાહેતું વટ્ટતિ. ‘‘કત્થ નુ ખો વસિસ્સામિ, કત્થ વસન્તસ્સ ફાસુ ભવિસ્સતિ, કત્થ વા પચ્ચયે લભિસ્સામી’’તિ એવં ઉપ્પન્નેન વિતક્કેન ચરતીતિ વિતક્કચારિકો. ઇદાનિ યં દાયકા પચ્છિમવસ્સંવુત્થાનં વસ્સાવાસિકં દેતિ, તત્થ પટિપજ્જનવિધિં દસ્સેતું ‘‘પચ્છિમવસ્સૂપનાયિકદિવસે પના’’તિઆદિ આરદ્ધં. આગન્તુકો ચે ભિક્ખૂતિ ચીવરે ગાહિતે પચ્છા આગતો આગન્તુકો ભિક્ખુ. પત્તટ્ઠાનેતિ વસ્સગ્ગેન આગન્તુકભિક્ખુનો પત્તટ્ઠાને. પઠમવસ્સૂપગતાતિ આગન્તુકસ્સ આગમનતો પુરેતરમેવ પચ્છિમિકાય વસ્સૂપનાયિકાય વસ્સૂપગતા. લદ્ધં લદ્ધન્તિ પુનપ્પુનં દાયકાનં સન્તિકા આગતાગતસાટકં.
Pāṭipadaaruṇatotiādi vassūpanāyikadivasaṃ sandhāya vuttaṃ. Antarāmuttakaṃ pana pāṭipadaṃ atikkamitvāpi gāhetuṃ vaṭṭati. ‘‘Kattha nu kho vasissāmi, kattha vasantassa phāsu bhavissati, kattha vā paccaye labhissāmī’’ti evaṃ uppannena vitakkena caratīti vitakkacāriko. Idāni yaṃ dāyakā pacchimavassaṃvutthānaṃ vassāvāsikaṃ deti, tattha paṭipajjanavidhiṃ dassetuṃ ‘‘pacchimavassūpanāyikadivase panā’’tiādi āraddhaṃ. Āgantuko ce bhikkhūti cīvare gāhite pacchā āgato āgantuko bhikkhu. Pattaṭṭhāneti vassaggena āgantukabhikkhuno pattaṭṭhāne. Paṭhamavassūpagatāti āgantukassa āgamanato puretarameva pacchimikāya vassūpanāyikāya vassūpagatā. Laddhaṃ laddhanti punappunaṃ dāyakānaṃ santikā āgatāgatasāṭakaṃ.
સાદિયન્તાપિ હિ તેનેવ વસ્સાવાસિકસ્સ સામિનોતિ છિન્નવસ્સત્તા વુત્તં. પઠમમેવ કતિકાય કતત્તા ‘‘નેવ અદાતું લભન્તી’’તિ વુત્તં, દાતબ્બં વારેન્તાનં ગીવા હોતીતિ અધિપ્પાયો. તેસમેવ દાતબ્બન્તિ વસ્સૂપગતેસુ અલદ્ધવસ્સાવાસિકાનં એકચ્ચાનમેવ દાતબ્બં. ભતિનિવિટ્ઠન્તિ ભતિં કત્વા વિય નિવિટ્ઠં પરિયિટ્ઠં. ભતિનિવિટ્ઠન્તિ વા પાનીયુપટ્ઠાનાદિભતિં કત્વા લદ્ધં. સઙ્ઘિકં પનાતિઆદિ કેસઞ્ચિ વાદદસ્સનં. તત્થ સઙ્ઘિકં પન અપલોકનકમ્મં કત્વા ગાહિતન્તિ તત્રુપ્પાદં સન્ધાય વુત્તં. તત્થ અપલોકનકમ્મં કત્વા ગાહિતન્તિ ‘‘છિન્નવસ્સાવાસિકઞ્ચ ઇદાનિ ઉપ્પજ્જનકવસ્સાવાસિકઞ્ચ ઇમેસં દાતું રુચ્ચતી’’તિ અનન્તરે વુત્તનયેન અપલોકનં કત્વા ગાહિતં સઙ્ઘેન દિન્નત્તા વિબ્ભન્તોપિ લભતેવ, પગેવ છિન્નવસ્સો. પચ્ચયવસેન ગાહિતં પન તેમાસં વસિત્વા ગહેતું અત્તના દાયકેહિ ચ અનુમતત્તા ભતિનિવિટ્ઠમ્પિ છિન્નવસ્સોપિ વિબ્ભન્તોપિ ન લભતીતિ કેચિ આચરિયા વદન્તિ. ઇદઞ્ચ પચ્છા વુત્તત્તા પમાણં, તેનેવ વસ્સૂપનાયિકદિવસે એવં દાયકેહિ દિન્નં વસ્સાવાસિકં ગહિતભિક્ખુનો વસ્સચ્છેદં અકત્વા વાસોવ હેટ્ઠા વિહિતો, ન પાનીયુપટ્ઠાનાદિભતિકરણમત્તં. યદિ હિ તં ભતિનિવિટ્ઠમેવ સિયા, ભતિકરણમેવ વિધાતબ્બં, તસ્મા વસ્સગ્ગેન ગાહિતં છિન્નવસ્સાદયો ન લભન્તીતિ વેદિતબ્બં.
Sādiyantāpi hi teneva vassāvāsikassa sāminoti chinnavassattā vuttaṃ. Paṭhamameva katikāya katattā ‘‘neva adātuṃ labhantī’’ti vuttaṃ, dātabbaṃ vārentānaṃ gīvā hotīti adhippāyo. Tesameva dātabbanti vassūpagatesu aladdhavassāvāsikānaṃ ekaccānameva dātabbaṃ. Bhatiniviṭṭhanti bhatiṃ katvā viya niviṭṭhaṃ pariyiṭṭhaṃ. Bhatiniviṭṭhanti vā pānīyupaṭṭhānādibhatiṃ katvā laddhaṃ. Saṅghikaṃ panātiādi kesañci vādadassanaṃ. Tattha saṅghikaṃ pana apalokanakammaṃ katvā gāhitanti tatruppādaṃ sandhāya vuttaṃ. Tattha apalokanakammaṃ katvā gāhitanti ‘‘chinnavassāvāsikañca idāni uppajjanakavassāvāsikañca imesaṃ dātuṃ ruccatī’’ti anantare vuttanayena apalokanaṃ katvā gāhitaṃ saṅghena dinnattā vibbhantopi labhateva, pageva chinnavasso. Paccayavasena gāhitaṃ pana temāsaṃ vasitvā gahetuṃ attanā dāyakehi ca anumatattā bhatiniviṭṭhampi chinnavassopi vibbhantopi na labhatīti keci ācariyā vadanti. Idañca pacchā vuttattā pamāṇaṃ, teneva vassūpanāyikadivase evaṃ dāyakehi dinnaṃ vassāvāsikaṃ gahitabhikkhuno vassacchedaṃ akatvā vāsova heṭṭhā vihito, na pānīyupaṭṭhānādibhatikaraṇamattaṃ. Yadi hi taṃ bhatiniviṭṭhameva siyā, bhatikaraṇameva vidhātabbaṃ, tasmā vassaggena gāhitaṃ chinnavassādayo na labhantīti veditabbaṃ.
‘‘ઇધ, ભિક્ખવે, વસ્સંવુત્થો ભિક્ખુ વિબ્ભમતિ, સઙ્ઘસ્સેવ ત’’ન્તિ (મહાવ॰ ૩૭૪-૩૭૫) વચનતો ‘‘વતટ્ઠાને…પે॰… સઙ્ઘિકં હોતી’’તિ વુત્તં . સઙ્ઘિકં હોતીતિ એતેન વુત્થવસ્સાનમ્પિ વસ્સાવાસિકભાગો સઙ્ઘિકતો અમોચિતો તેસં વિબ્ભમેન સઙ્ઘિકો હોતીતિ દસ્સેતિ. મનુસ્સેતિ દાયકમનુસ્સે. લભતીતિ ‘‘મમ પત્તભાવં એતસ્સ દેથા’’તિ દાયકે સમ્પટિચ્છાપેન્તેનેવ સઙ્ઘિકતો વિયોજિતં હોતીતિ વુત્તં. વરભાગં સામણેરસ્સાતિ તસ્સ પઠમગાહત્તા, થેરેન પુબ્બે પઠમભાગસ્સ ગહિતત્તા, ઇદાનિ ગય્હમાનસ્સ દુતિયભાગત્તા ચ વુત્તં.
‘‘Idha, bhikkhave, vassaṃvuttho bhikkhu vibbhamati, saṅghasseva ta’’nti (mahāva. 374-375) vacanato ‘‘vataṭṭhāne…pe… saṅghikaṃ hotī’’ti vuttaṃ . Saṅghikaṃ hotīti etena vutthavassānampi vassāvāsikabhāgo saṅghikato amocito tesaṃ vibbhamena saṅghiko hotīti dasseti. Manusseti dāyakamanusse. Labhatīti ‘‘mama pattabhāvaṃ etassa dethā’’ti dāyake sampaṭicchāpenteneva saṅghikato viyojitaṃ hotīti vuttaṃ. Varabhāgaṃ sāmaṇerassāti tassa paṭhamagāhattā, therena pubbe paṭhamabhāgassa gahitattā, idāni gayhamānassa dutiyabhāgattā ca vuttaṃ.
૨૨૨. ઇદાનિ અન્તરામુત્તસેનાસનગ્ગાહં દસ્સેતું ‘‘અયમપરોપી’’ત્યાદિમાહ. તત્થ અપરોપીતિ પુબ્બે વુત્તસેનાસનગ્ગાહદ્વયતો અઞ્ઞોપીતિ અત્થો. નનુ ચ ‘‘અયં સેનાસનગ્ગાહો નામ દુવિધો હોતિ ઉતુકાલે ચ વસ્સાવાસે ચા’’તિ વુત્તો, અથ કસ્મા ‘‘અયમપરોપી’’ત્યાદિ વુત્તોતિ ચોદનં સન્ધાયાહ ‘‘દિવસવસેન હી’’તિઆદિ. અપરજ્જુગતાય આસાળ્હિયાતિ પઠમવસ્સૂપનાયિકદિવસભૂતં આસાળ્હિપુણ્ણમિયા પાટિપદં સન્ધાય વુત્તં, માસગતાય આસાળ્હિયાતિ દુતિયવસ્સૂપનાયિકદિવસભૂતસાવણપુણ્ણમિયા પાટિપદં. અપરજ્જુગતાય પવારણાતિ અસ્સયુજપુણ્ણમિયા પાટિપદં.
222. Idāni antarāmuttasenāsanaggāhaṃ dassetuṃ ‘‘ayamaparopī’’tyādimāha. Tattha aparopīti pubbe vuttasenāsanaggāhadvayato aññopīti attho. Nanu ca ‘‘ayaṃ senāsanaggāho nāma duvidho hoti utukāle ca vassāvāse cā’’ti vutto, atha kasmā ‘‘ayamaparopī’’tyādi vuttoti codanaṃ sandhāyāha ‘‘divasavasena hī’’tiādi. Aparajjugatāya āsāḷhiyāti paṭhamavassūpanāyikadivasabhūtaṃ āsāḷhipuṇṇamiyā pāṭipadaṃ sandhāya vuttaṃ, māsagatāya āsāḷhiyāti dutiyavassūpanāyikadivasabhūtasāvaṇapuṇṇamiyā pāṭipadaṃ. Aparajjugatāya pavāraṇāti assayujapuṇṇamiyā pāṭipadaṃ.
૨૨૩. ઉતુકાલે પટિબાહિતું ન લભતીતિ હેમન્તગિમ્હેસુ અઞ્ઞે સમ્પત્તભિક્ખૂ પટિબાહિતું ન લભતિ. નવકમ્મન્તિ નવકમ્મસમ્મુતિ. અકતન્તિ અપરિસઙ્ખતં. વિપ્પકતન્તિ અનિટ્ઠિતં. એકં મઞ્ચટ્ઠાનં દત્વાતિ એકં મઞ્ચટ્ઠાનં પુગ્ગલિકં દત્વા. તિભાગન્તિ તતિયભાગં. એવં વિસ્સજ્જનમ્પિ થાવરેન થાવરં પરિવત્તનટ્ઠાનેયેવ પવિસતિ, ન ઇતરથા સબ્બસેનાસનવિસ્સજ્જનતો . સચે સદ્ધિવિહારિકાદીનં દાતુકામો હોતીતિ સચે સો સઙ્ઘસ્સ ભણ્ડઠપનટ્ઠાનં વા અઞ્ઞેસં ભિક્ખૂનં વસનટ્ઠાનં વા દાતું ન ઇચ્છતિ, અત્તનો સદ્ધિવિહારિકાદીનઞ્ઞેવ દાતુકામો હોતિ, તાદિસસ્સ ‘‘તુય્હં પુગ્ગલિકમેવ કત્વા જગ્ગાહી’’તિ ન સબ્બં દાતબ્બન્તિ અધિપ્પાયો. તત્થસ્સ કત્તબ્બવિધિં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કમ્મ’’ન્તિઆદિ. એવઞ્હીતિઆદિમ્હિ ચયાનુરૂપં તતિયભાગે વા ઉપડ્ઢભાગે વા ગહિતે તં ભાગં દાતું લભતીતિ અત્થો. યેનાતિ તેસુ દ્વીસુ તીસુ ભિક્ખૂસુ યેન. સો સામીતિ તસ્સા ભૂમિયા વિહારકરણે સોવ સામી, તં પટિબાહિત્વા ઇતરેન ન કાતબ્બન્તિ અધિપ્પાયો.
223.Utukāle paṭibāhituṃ na labhatīti hemantagimhesu aññe sampattabhikkhū paṭibāhituṃ na labhati. Navakammanti navakammasammuti. Akatanti aparisaṅkhataṃ. Vippakatanti aniṭṭhitaṃ. Ekaṃ mañcaṭṭhānaṃ datvāti ekaṃ mañcaṭṭhānaṃ puggalikaṃ datvā. Tibhāganti tatiyabhāgaṃ. Evaṃ vissajjanampi thāvarena thāvaraṃ parivattanaṭṭhāneyeva pavisati, na itarathā sabbasenāsanavissajjanato . Sace saddhivihārikādīnaṃ dātukāmo hotīti sace so saṅghassa bhaṇḍaṭhapanaṭṭhānaṃ vā aññesaṃ bhikkhūnaṃ vasanaṭṭhānaṃ vā dātuṃ na icchati, attano saddhivihārikādīnaññeva dātukāmo hoti, tādisassa ‘‘tuyhaṃ puggalikameva katvā jaggāhī’’ti na sabbaṃ dātabbanti adhippāyo. Tatthassa kattabbavidhiṃ dassento āha ‘‘kamma’’ntiādi. Evañhītiādimhi cayānurūpaṃ tatiyabhāge vā upaḍḍhabhāge vā gahite taṃ bhāgaṃ dātuṃ labhatīti attho. Yenāti tesu dvīsu tīsu bhikkhūsu yena. So sāmīti tassā bhūmiyā vihārakaraṇe sova sāmī, taṃ paṭibāhitvā itarena na kātabbanti adhippāyo.
૨૨૪. અકતટ્ઠાનેતિ સેનાસનતો બહિ ચયાદીનં અકતટ્ઠાને. ચયં વા પમુખં વાતિ સઙ્ઘિકસેનાસનં નિસ્સાય તતો બહિ બન્ધિત્વા એકં સેનાસનં વા. બહિકુટ્ટેતિ કુટ્ટતો બહિ, અત્તનો કતટ્ઠાનેતિ અત્થો. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
224.Akataṭṭhāneti senāsanato bahi cayādīnaṃ akataṭṭhāne. Cayaṃ vā pamukhaṃ vāti saṅghikasenāsanaṃ nissāya tato bahi bandhitvā ekaṃ senāsanaṃ vā. Bahikuṭṭeti kuṭṭato bahi, attano kataṭṭhāneti attho. Sesaṃ suviññeyyameva.
સેનાસનગ્ગાહકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Senāsanaggāhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ચતુપચ્ચયસાધારણકથાવણ્ણના
Catupaccayasādhāraṇakathāvaṇṇanā
૨૨૫. ચતુપચ્ચયસાધારણકથાયં સમ્મતેન અપ્પમત્તકવિસ્સજ્જકેનાતિ ઞત્તિદુતિયકમ્મવાચાય વા અપલોકનકમ્મેન વા સમ્મતેન અપ્પમત્તકવિસ્સજ્જકસમ્મુતિલદ્ધેન. અવિભત્તં સઙ્ઘિકભણ્ડન્તિ પુચ્છિતબ્બકિચ્ચં નત્થીતિ એત્થ અવિભત્તં સઙ્ઘિકભણ્ડન્તિ કુક્કુચ્ચુપ્પત્તિઆકારદસ્સનં, એવં કુક્કુચ્ચં કત્વા પુચ્છિતબ્બકિચ્ચં નત્થિ, અપુચ્છિત્વાવ દાતબ્બન્તિ અધિપ્પાયો. કસ્માતિ ચે? એત્તકસ્સ સઙ્ઘિકભણ્ડસ્સ વિસ્સજ્જનત્થાયેવ સમગ્ગસ્સ સઙ્ઘસ્સ અનુમતિયા કતસમ્મુતિકમ્મત્તા. ગુળપિણ્ડે…પે॰… દાતબ્બોતિ એત્થ ગુળપિણ્ડં તાલપક્કપ્પમાણન્તિ વેદિતબ્બં. પિણ્ડાય પવિટ્ઠસ્સપીતિ ઇદં ઉપલક્ખણમત્તં. અઞ્ઞેન કારણેન બહિસીમગતસ્સપિ એસેવ નયો. ઓદનપટિવીસોતિ સઙ્ઘભત્તાદિસઙ્ઘિકઓદનપટિવીસો. અન્તોઉપચારસીમાયં ઠિતસ્સાતિ અનાદરે સામિવચનં, અન્તોઉપચારસીમાયં ઠિતસ્સેવ ગાહેતું વટ્ટતિ, ન બહિઉપચારસીમં પત્તસ્સાતિ અત્થો. વુત્તઞ્હેતં અટ્ઠકથાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૫) ‘‘બહિઉપચારસીમાય ઠિતાનં ગાહેથાતિ વદન્તિ, ન ગાહેતબ્બ’’ન્તિ. અન્તોગામટ્ઠાનમ્પીતિ એત્થ પિ-સદ્દો અવુત્તસમ્પિણ્ડનત્થો, અન્તોગામટ્ઠાનમ્પિ બહિગામટ્ઠાનમ્પિ ગાહેતું વટ્ટતીતિ અત્થો. સમ્ભાવનત્થો વા, તેન અન્તોગામટ્ઠાનમ્પિ ગાહેતું વટ્ટતિ, પગેવ બહિગામટ્ઠાનન્તિ.
225. Catupaccayasādhāraṇakathāyaṃ sammatena appamattakavissajjakenāti ñattidutiyakammavācāya vā apalokanakammena vā sammatena appamattakavissajjakasammutiladdhena. Avibhattaṃ saṅghikabhaṇḍanti pucchitabbakiccaṃ natthīti ettha avibhattaṃ saṅghikabhaṇḍanti kukkuccuppattiākāradassanaṃ, evaṃ kukkuccaṃ katvā pucchitabbakiccaṃ natthi, apucchitvāva dātabbanti adhippāyo. Kasmāti ce? Ettakassa saṅghikabhaṇḍassa vissajjanatthāyeva samaggassa saṅghassa anumatiyā katasammutikammattā. Guḷapiṇḍe…pe… dātabboti ettha guḷapiṇḍaṃ tālapakkappamāṇanti veditabbaṃ. Piṇḍāya paviṭṭhassapīti idaṃ upalakkhaṇamattaṃ. Aññena kāraṇena bahisīmagatassapi eseva nayo. Odanapaṭivīsoti saṅghabhattādisaṅghikaodanapaṭivīso. Antoupacārasīmāyaṃ ṭhitassāti anādare sāmivacanaṃ, antoupacārasīmāyaṃ ṭhitasseva gāhetuṃ vaṭṭati, na bahiupacārasīmaṃ pattassāti attho. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 325) ‘‘bahiupacārasīmāya ṭhitānaṃ gāhethāti vadanti, na gāhetabba’’nti. Antogāmaṭṭhānampīti ettha pi-saddo avuttasampiṇḍanattho, antogāmaṭṭhānampi bahigāmaṭṭhānampi gāhetuṃ vaṭṭatīti attho. Sambhāvanattho vā, tena antogāmaṭṭhānampi gāhetuṃ vaṭṭati, pageva bahigāmaṭṭhānanti.
ચતુપચ્ચયસાધારણકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Catupaccayasādhāraṇakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ઇતિ વિનયસઙ્ગહસંવણ્ણનાભૂતે વિનયાલઙ્કારે
Iti vinayasaṅgahasaṃvaṇṇanābhūte vinayālaṅkāre
ચતુપચ્ચયભાજનીયવિનિચ્છયકથાલઙ્કારો નામ
Catupaccayabhājanīyavinicchayakathālaṅkāro nāma
અટ્ઠવીસતિમો પરિચ્છેદો.
Aṭṭhavīsatimo paricchedo.
વિહારવિનિચ્છયકથાવણ્ણના
Vihāravinicchayakathāvaṇṇanā
ઇદાનિ ચતુપચ્ચયન્તોગધત્તા વિહારસ્સ ચતુપચ્ચયભાજનકથાનન્તરં વિહારવિનિચ્છયકથા આરભીયતે. તત્રિદં વુચ્ચતિ –
Idāni catupaccayantogadhattā vihārassa catupaccayabhājanakathānantaraṃ vihāravinicchayakathā ārabhīyate. Tatridaṃ vuccati –
‘‘કો વિહારો કેનટ્ઠેન;
‘‘Ko vihāro kenaṭṭhena;
વિહારો સો કતિવિધો;
Vihāro so katividho;
કેન સો કસ્સ દાતબ્બો;
Kena so kassa dātabbo;
કથં કો તસ્સ ઇસ્સરો.
Kathaṃ ko tassa issaro.
‘‘કેન સો ગાહિતો કસ્સ;
‘‘Kena so gāhito kassa;
અનુટ્ઠાપનિયા કતિ;
Anuṭṭhāpaniyā kati;
કતિહઙ્ગેહિ યુત્તસ્સ;
Katihaṅgehi yuttassa;
ધુવવાસાય દીયતે’’તિ.
Dhuvavāsāya dīyate’’ti.
તત્થ કો વિહારોતિ ચતૂસુ પચ્ચયેસુ સેનાસનસઙ્ખાતો ચતૂસુ સેનાસનેસુ વિહારસેનાસનસઙ્ખાતો ભિક્ખૂનં નિવાસભૂતો પતિસ્સયવિસેસો. કેનટ્ઠેન વિહારોતિ વિહરન્તિ એત્થાતિ વિહારો, ઇરિયાપથદિબ્બબ્રહ્મઅરિયસઙ્ખાતેહિ ચતૂહિ વિહારેહિ અરિયા એત્થ વિહરન્તીત્યત્થો. સો કતિવિધોતિ સઙ્ઘિકવિહારગણસન્તકવિહારપુગ્ગલિકવિહારવસેન તિબ્બિધો. વુત્તઞ્હેતં સમન્તપાસાદિકાયં ‘‘ચાતુદ્દિસં સઙ્ઘં ઉદ્દિસ્સ ભિક્ખૂનં દિન્નં વિહારં વા પરિવેણં વા આવાસં વા મહન્તમ્પિ ખુદ્દકમ્પિ અભિયુઞ્જતો અભિયોગો ન રુહતિ, અચ્છિન્દિત્વા ગણ્હિતુમ્પિ ન સક્કોતિ. કસ્મા? સબ્બેસં ધુરનિક્ખેપાભાવતો. ન હેત્થ સબ્બે ચાતુદ્દિસા ભિક્ખૂ ધુરનિક્ખેપં કરોન્તીતિ. દીઘભાણકાદિભેદસ્સ પન ગણસ્સ, એકપુગ્ગલસ્સ વા સન્તકં અભિયુઞ્જિત્વા ગણ્હન્તો સક્કોતિ તે ધુરં નિક્ખિપાપેતું, તસ્મા તત્થ આરામે વુત્તનયેનેવ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો’’તિ. ઇમિના દાયકસન્તકો વિહારો નામ નત્થીતિ દીપેતિ.
Tattha ko vihāroti catūsu paccayesu senāsanasaṅkhāto catūsu senāsanesu vihārasenāsanasaṅkhāto bhikkhūnaṃ nivāsabhūto patissayaviseso. Kenaṭṭhena vihāroti viharanti etthāti vihāro, iriyāpathadibbabrahmaariyasaṅkhātehi catūhi vihārehi ariyā ettha viharantītyattho. So katividhoti saṅghikavihāragaṇasantakavihārapuggalikavihāravasena tibbidho. Vuttañhetaṃ samantapāsādikāyaṃ ‘‘cātuddisaṃ saṅghaṃ uddissa bhikkhūnaṃ dinnaṃ vihāraṃ vā pariveṇaṃ vā āvāsaṃ vā mahantampi khuddakampi abhiyuñjato abhiyogo na ruhati, acchinditvā gaṇhitumpi na sakkoti. Kasmā? Sabbesaṃ dhuranikkhepābhāvato. Na hettha sabbe cātuddisā bhikkhū dhuranikkhepaṃ karontīti. Dīghabhāṇakādibhedassa pana gaṇassa, ekapuggalassa vā santakaṃ abhiyuñjitvā gaṇhanto sakkoti te dhuraṃ nikkhipāpetuṃ, tasmā tattha ārāme vuttanayeneva vinicchayo veditabbo’’ti. Iminā dāyakasantako vihāro nāma natthīti dīpeti.
કેન સો દાતબ્બોતિ ખત્તિયેન વા બ્રાહ્મણેન વા યેન કેનચિ સો વિહારો દાતબ્બો. કસ્સ દાતબ્બોતિ સઙ્ઘસ્સ વા ગણસ્સ વા પુગ્ગલસ્સ વા દાતબ્બો. કથં દાતબ્બોતિ યદિ સઙ્ઘસ્સ દેતિ, ‘‘ઇમં વિહારં આગતાનાગતસ્સ ચાતુદ્દિસસ્સ સઙ્ઘસ્સ દમ્મી’’તિ, યદિ ગણસ્સ, ‘‘ઇમં વિહારં આયસ્મન્તાનં દમ્મી’’તિ, યદિ પુગ્ગલસ્સ, ‘‘ઇમં વિહારં આયસ્મતો દમ્મી’’તિ દાતબ્બો. કો તસ્સ ઇસ્સરોતિ યદિ સઙ્ઘસ્સ દેતિ, સઙ્ઘો તસ્સ વિહારસ્સ ઇસ્સરો. યદિ ગણસ્સ દેતિ, ગણો તસ્સ ઇસ્સરો. યદિ પુગ્ગલસ્સ દેતિ, પુગ્ગલો તસ્સ ઇસ્સરોતિ. તથા હિ વુત્તં અટ્ઠકથાયં ‘‘દીઘભાણકાદિકસ્સ પન ગણસ્સ એકપુગ્ગલસ્સ વા સન્તક’’ન્તિ.
Kena so dātabboti khattiyena vā brāhmaṇena vā yena kenaci so vihāro dātabbo. Kassa dātabboti saṅghassa vā gaṇassa vā puggalassa vā dātabbo. Kathaṃ dātabboti yadi saṅghassa deti, ‘‘imaṃ vihāraṃ āgatānāgatassa cātuddisassa saṅghassa dammī’’ti, yadi gaṇassa, ‘‘imaṃ vihāraṃ āyasmantānaṃ dammī’’ti, yadi puggalassa, ‘‘imaṃ vihāraṃ āyasmato dammī’’ti dātabbo. Ko tassa issaroti yadi saṅghassa deti, saṅgho tassa vihārassa issaro. Yadi gaṇassa deti, gaṇo tassa issaro. Yadi puggalassa deti, puggalo tassa issaroti. Tathā hi vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘dīghabhāṇakādikassa pana gaṇassa ekapuggalassa vā santaka’’nti.
કેન સો ગાહિતોતિ સેનાસનગ્ગાહાપકેન સો વિહારો ગાહિતો. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતં સેનાસનગ્ગાહાપકં સમ્મન્નિતું, યો ન છન્દાગતિં ગચ્છેય્ય, ન દોસાગતિં ગચ્છેય્ય, ન મોહાગતિં ગચ્છેય્ય, એવઞ્ચ, ભિક્ખવે, સમ્મન્નિતબ્બો, પઠમં ભિક્ખુ યાચિતબ્બો, યાચિત્વા બ્યત્તેન ભિક્ખુના પટિબલેન સઙ્ઘો ઞાપેતબ્બો –
Kena so gāhitoti senāsanaggāhāpakena so vihāro gāhito. Vuttañhetaṃ bhagavatā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, pañcahaṅgehi samannāgataṃ senāsanaggāhāpakaṃ sammannituṃ, yo na chandāgatiṃ gaccheyya, na dosāgatiṃ gaccheyya, na mohāgatiṃ gaccheyya, evañca, bhikkhave, sammannitabbo, paṭhamaṃ bhikkhu yācitabbo, yācitvā byattena bhikkhunā paṭibalena saṅgho ñāpetabbo –
‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો ઇત્થન્નામં ભિક્ખું સેનાસનગ્ગાહાપકં સમ્મન્નેય્ય, એસા ઞત્તિ.
‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho itthannāmaṃ bhikkhuṃ senāsanaggāhāpakaṃ sammanneyya, esā ñatti.
‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, સઙ્ઘો ઇત્થન્નામં ભિક્ખું સેનાસનગ્ગાહાપકં સમ્મન્નતિ. યસ્સાયસ્મતો ખમતિ ઇત્થન્નામસ્સ ભિક્ખુનો સેનાસનગ્ગાહાપકસ્સ સમ્મુતિ, સો તુણ્હસ્સ. યસ્સ નક્ખમતિ, સો ભાસેય્ય.
‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho, saṅgho itthannāmaṃ bhikkhuṃ senāsanaggāhāpakaṃ sammannati. Yassāyasmato khamati itthannāmassa bhikkhuno senāsanaggāhāpakassa sammuti, so tuṇhassa. Yassa nakkhamati, so bhāseyya.
‘‘સમ્મતો સઙ્ઘેન ઇત્થન્નામો ભિક્ખુ સેનાસનગ્ગાહાપકો, ખમતિ સઙ્ઘસ્સ, તસ્મા તુણ્હી, એવમેતં ધારયામી’’તિ (ચૂળવ॰ ૩૧૭).
‘‘Sammato saṅghena itthannāmo bhikkhu senāsanaggāhāpako, khamati saṅghassa, tasmā tuṇhī, evametaṃ dhārayāmī’’ti (cūḷava. 317).
કસ્સ સો ગાહિતોતિ ભિક્ખૂનં સો વિહારો ગાહિતો. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પઠમં ભિક્ખૂ ગણેતું, ભિક્ખૂ ગણેત્વા સેય્યા ગણેતું, સેય્યા ગણેત્વા સેય્યગ્ગેન ગાહેતુ’’ન્તિ (ચૂળવ॰ ૩૧૮). અનુટ્ઠાપનિયા કતીતિ ચત્તારો અનુટ્ઠાપનીયા વુડ્ઢતરો ગિલાનો ભણ્ડાગારિકો સઙ્ઘતો લદ્ધસેનાસનોતિ. વુત્તઞ્હેતં કઙ્ખાવિતરણિયં (કઙખા॰ અટ્ઠ॰ અનુપખજ્જસિક્ખાપદવણ્ણના) ‘‘વુડ્ઢો હિ અત્તનો વુડ્ઢતાય અનુટ્ઠાપનીયો , ગિલાનો ગિલાનતાય, સઙ્ઘો પન ભણ્ડાગારિકસ્સ વા ધમ્મકથિકવિનયધરગણવાચકાચરિયાનં વા બહૂપકારતં ગુણવિસિટ્ઠતઞ્ચ સલ્લક્ખેત્વા ધુવવાસત્થાય વિહારં સલ્લક્ખેત્વા સમ્મન્નિત્વા દેતિ, તસ્મા યસ્સ સઙ્ઘેન દિન્નો, સોપિ અનુટ્ઠાપનીયો’’તિ.
Kassa so gāhitoti bhikkhūnaṃ so vihāro gāhito. Vuttañhetaṃ bhagavatā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, paṭhamaṃ bhikkhū gaṇetuṃ, bhikkhū gaṇetvā seyyā gaṇetuṃ, seyyā gaṇetvā seyyaggena gāhetu’’nti (cūḷava. 318). Anuṭṭhāpaniyā katīti cattāro anuṭṭhāpanīyā vuḍḍhataro gilāno bhaṇḍāgāriko saṅghato laddhasenāsanoti. Vuttañhetaṃ kaṅkhāvitaraṇiyaṃ (kaṅakhā. aṭṭha. anupakhajjasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘vuḍḍho hi attano vuḍḍhatāya anuṭṭhāpanīyo , gilāno gilānatāya, saṅgho pana bhaṇḍāgārikassa vā dhammakathikavinayadharagaṇavācakācariyānaṃ vā bahūpakārataṃ guṇavisiṭṭhatañca sallakkhetvā dhuvavāsatthāya vihāraṃ sallakkhetvā sammannitvā deti, tasmā yassa saṅghena dinno, sopi anuṭṭhāpanīyo’’ti.
કતિહઙ્ગેહિ યુત્તસ્સ ધુવવાસાય દીયતેતિ ઉક્કટ્ઠપરિચ્છેદેન દ્વીહિ અઙ્ગેહિ યુત્તસ્સ ધુવવાસત્થાય વિહારો દીયતે. કતમેહિ દ્વીહિ? બહૂપકારતાય ગુણવિસિટ્ઠતાય ચેતિ. કથં વિઞ્ઞાયતીતિ ચે? ‘‘બહૂપકારતન્તિ ભણ્ડાગારિકતાદિબહુઉપકારભાવં, ન કેવલં ઇદમેવાતિ આહ ‘ગુણવિસિટ્ઠતઞ્ચા’તિ. તેન બહૂપકારત્તેપિ ગુણવિસિટ્ઠત્તાભાવે ગુણવિસિટ્ઠત્તેપિ બહૂપકારત્તાભાવે દાતું વટ્ટતીતિ દસ્સેતી’’તિ વિનયત્થમઞ્જૂસાયં (કઙખા॰ અભિ॰ ટી॰ અનુપખજ્જસિક્ખાપદવણ્ણના) વચનતો. ઓમકપરિચ્છેદેન એકેન અઙ્ગેન યુત્તસ્સપિ. કતમેન એકેન અઙ્ગેન? બહૂપકારતાય વા ગુણવિસિટ્ઠતાય વા. કથં વિઞ્ઞાયતીતિ ચે? ‘‘બહૂપકારતં ગુણવિસિટ્ઠતઞ્ચ સલ્લક્ખેન્તોતિ ભણ્ડાગારિકસ્સ બહૂપકારતં, ધમ્મકથિકાદીનં ગુણવિસિટ્ઠતઞ્ચ સલ્લક્ખેન્તો’’તિ સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ પાચિત્તિય ૩.૧૧૯-૧૨૧) વચનતો.
Katihaṅgehi yuttassa dhuvavāsāya dīyateti ukkaṭṭhaparicchedena dvīhi aṅgehi yuttassa dhuvavāsatthāya vihāro dīyate. Katamehi dvīhi? Bahūpakāratāya guṇavisiṭṭhatāya ceti. Kathaṃ viññāyatīti ce? ‘‘Bahūpakāratanti bhaṇḍāgārikatādibahuupakārabhāvaṃ, na kevalaṃ idamevāti āha ‘guṇavisiṭṭhatañcā’ti. Tena bahūpakārattepi guṇavisiṭṭhattābhāve guṇavisiṭṭhattepi bahūpakārattābhāve dātuṃ vaṭṭatīti dassetī’’ti vinayatthamañjūsāyaṃ (kaṅakhā. abhi. ṭī. anupakhajjasikkhāpadavaṇṇanā) vacanato. Omakaparicchedena ekena aṅgena yuttassapi. Katamena ekena aṅgena? Bahūpakāratāya vā guṇavisiṭṭhatāya vā. Kathaṃ viññāyatīti ce? ‘‘Bahūpakārataṃ guṇavisiṭṭhatañca sallakkhentoti bhaṇḍāgārikassa bahūpakārataṃ, dhammakathikādīnaṃ guṇavisiṭṭhatañca sallakkhento’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. pācittiya 3.119-121) vacanato.
સેનાસનગ્ગાહો પન દુવિધો ઉતુકાલે ચ વસ્સાવાસે ચાતિ કાલવસેન. અથ વા તયો સેનાસનગ્ગાહા પુરિમકો પચ્છિમકો અન્તરામુત્તકોતિ. તેસં વિસેસો હેટ્ઠા વુત્તોવ. ‘‘ઉતુકાલે સેનાસનગ્ગાહો અન્તરામુત્તકો ચ તઙ્ખણપટિસલ્લાનો ચાતિ દુબ્બિધો. વસ્સાવાસે સેનાસનગ્ગાહો પુરિમકો ચ પચ્છિમકો ચાતિ દુબ્બિધોતિ ચત્તારો સેનાસનગ્ગાહા’’તિ આચરિયા વદન્તિ, તં વચનં પાળિયમ્પિ અટ્ઠકથાયમ્પિ ન આગતં . પાળિયં (ચૂળવ॰ ૩૧૮) પન ‘‘તયોમે, ભિક્ખવે, સેનાસનગ્ગાહા પુરિમકો પચ્છિમકો અન્તરામુત્તકો’’ઇચ્ચેવ આગતો, અટ્ઠકથાયમ્પિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૧૮) ‘‘તીસુ સેનાસનગ્ગાહેસુ પુરિમકો ચ પચ્છિમકો ચાતિ ઇમે દ્વે ગાહા થાવરા, અન્તરામુત્તકે અયં વિનિચ્છયો’’તિ આગતો.
Senāsanaggāho pana duvidho utukāle ca vassāvāse cāti kālavasena. Atha vā tayo senāsanaggāhā purimako pacchimako antarāmuttakoti. Tesaṃ viseso heṭṭhā vuttova. ‘‘Utukāle senāsanaggāho antarāmuttako ca taṅkhaṇapaṭisallāno cāti dubbidho. Vassāvāse senāsanaggāho purimako ca pacchimako cāti dubbidhoti cattāro senāsanaggāhā’’ti ācariyā vadanti, taṃ vacanaṃ pāḷiyampi aṭṭhakathāyampi na āgataṃ . Pāḷiyaṃ (cūḷava. 318) pana ‘‘tayome, bhikkhave, senāsanaggāhā purimako pacchimako antarāmuttako’’icceva āgato, aṭṭhakathāyampi (cūḷava. aṭṭha. 318) ‘‘tīsu senāsanaggāhesu purimako ca pacchimako cāti ime dve gāhā thāvarā, antarāmuttake ayaṃ vinicchayo’’ti āgato.
ઇદાનિ પન એકચ્ચે આચરિયા ‘‘ઇમસ્મિં કાલે સબ્બે વિહારા સઙ્ઘિકાવ, પુગ્ગલિકવિહારો નામ નત્થિ. કસ્મા? વિહારદાયકાનં વિહારદાનકાલે કુલૂપકા ‘ઇમં વિહારં આગતાનાગતસ્સ ચાતુદ્દિસસ્સ સઙ્ઘસ્સ દેમા’તિ વચીભેદં કારાપેન્તિ, તસ્મા નવવિહારાપિ સઙ્ઘિકા એવ. એકચ્ચેસુ વિહારેસુ એવં અવત્વા દેન્તેસુપિ ‘તસ્મિં જીવન્તે પુગ્ગલિકો હોતિ, મતે સઙ્ઘિકોયેવા’તિ વુત્તત્તા પોરાણકવિહારાપિ સઙ્ઘિકાવ હોન્તી’’તિ વદન્તિ. તત્રેવં વિચારેતબ્બો – વચીભેદં કારાપેત્વા દિન્નવિહારેસુપિ દાયકા સઙ્ઘં ઉદ્દિસ્સ કરોન્તા નામ અપ્પકા, ‘‘ઇમં નામ ભિક્ખું ઇમં નામ થેરં વસાપેસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા પુત્તદારમિત્તામચ્ચાદીહિ સમ્મન્તેત્વા પતિટ્ઠાપેન્તિ, પતિટ્ઠાનકાલે અવદન્તાપિ દાનકાલે યેભુય્યેન વદન્તિ. અથ પન કુલૂપકા દાનકાલે સિક્ખાપેત્વા વદાપેન્તિ, એવં વદન્તાપિ દાયકા અપ્પકા સઙ્ઘં ઉદ્દિસ્સ દેન્તિ, બહુતરા અત્તનો કુલૂપકમેવ ઉદ્દિસ્સ દેન્તિ. એવં સન્તે કુલૂપકાનં વચનં નવસુ અધમ્મિકદાનેસુ ‘‘પુગ્ગલસ્સ પરિણતં સઙ્ઘસ્સ પરિણામેતી’’તિ (પારા॰ ૬૬૦; પાચિ॰ ૪૯૨) વુત્તં એકં અધમ્મિકદાનં આપજ્જતિ. ‘‘તસ્મિં જીવન્તે પુગ્ગલિકો, મતે સઙ્ઘિકો’’તિ અયં પાઠો મૂલપુગ્ગલિકવિસયે ન આગતો, મૂલસઙ્ઘિકવિહારં જગ્ગાપેતું પુગ્ગલિકકારાપનટ્ઠાને આગતો, તસ્મા નવવિહારાપિ પુગ્ગલં ઉદ્દિસ્સ દિન્ના સન્તિયેવ. પોરાણકવિહારાપિ મૂલે પુગ્ગલિકવસેન દિન્ના સદ્ધિવિહારિકાદીનં પુગ્ગલિકવસેનેવ દીયમાનાપિ તસ્મિં જીવન્તેયેવ વિસ્સાસવસેન ગય્હમાનાપિ પુગ્ગલિકા હોન્તિયેવ, તસ્મા સબ્બસો પુગ્ગલિકવિહારસ્સ અભાવવાદો વિચારેતબ્બોવ.
Idāni pana ekacce ācariyā ‘‘imasmiṃ kāle sabbe vihārā saṅghikāva, puggalikavihāro nāma natthi. Kasmā? Vihāradāyakānaṃ vihāradānakāle kulūpakā ‘imaṃ vihāraṃ āgatānāgatassa cātuddisassa saṅghassa demā’ti vacībhedaṃ kārāpenti, tasmā navavihārāpi saṅghikā eva. Ekaccesu vihāresu evaṃ avatvā dentesupi ‘tasmiṃ jīvante puggaliko hoti, mate saṅghikoyevā’ti vuttattā porāṇakavihārāpi saṅghikāva hontī’’ti vadanti. Tatrevaṃ vicāretabbo – vacībhedaṃ kārāpetvā dinnavihāresupi dāyakā saṅghaṃ uddissa karontā nāma appakā, ‘‘imaṃ nāma bhikkhuṃ imaṃ nāma theraṃ vasāpessāmī’’ti cintetvā puttadāramittāmaccādīhi sammantetvā patiṭṭhāpenti, patiṭṭhānakāle avadantāpi dānakāle yebhuyyena vadanti. Atha pana kulūpakā dānakāle sikkhāpetvā vadāpenti, evaṃ vadantāpi dāyakā appakā saṅghaṃ uddissa denti, bahutarā attano kulūpakameva uddissa denti. Evaṃ sante kulūpakānaṃ vacanaṃ navasu adhammikadānesu ‘‘puggalassa pariṇataṃ saṅghassa pariṇāmetī’’ti (pārā. 660; pāci. 492) vuttaṃ ekaṃ adhammikadānaṃ āpajjati. ‘‘Tasmiṃ jīvante puggaliko, mate saṅghiko’’ti ayaṃ pāṭho mūlapuggalikavisaye na āgato, mūlasaṅghikavihāraṃ jaggāpetuṃ puggalikakārāpanaṭṭhāne āgato, tasmā navavihārāpi puggalaṃ uddissa dinnā santiyeva. Porāṇakavihārāpi mūle puggalikavasena dinnā saddhivihārikādīnaṃ puggalikavaseneva dīyamānāpi tasmiṃ jīvanteyeva vissāsavasena gayhamānāpi puggalikā hontiyeva, tasmā sabbaso puggalikavihārassa abhāvavādo vicāretabbova.
અઞ્ઞે પન આચરિયા ‘‘ઇમસ્મિં કાલે સઙ્ઘિકવિહારા નામ ન સન્તિ, સબ્બે પુગ્ગલિકાવ. કસ્મા? નવવિહારાપિ પતિટ્ઠાપનકાલે દાનકાલે ચ કુલૂપકભિક્ખુંયેવ ઉદ્દિસ્સ કતત્તા પુગ્ગલિકાવ, પોરાણકવિહારાપિ સિસ્સાનુસિસ્સેહિ વા અઞ્ઞેહિ વા પુગ્ગલેહિ એવ પરિગ્ગહિતત્તા, ન કદાચિ સઙ્ઘેન પરિગ્ગહિતત્તા પુગ્ગલિકાવ હોન્તિ, ન સઙ્ઘિકા’’તિ વદન્તિ. તત્રાપ્યેવં વિચારેતબ્બં – નવવિહારેપિ પતિટ્ઠાનકાલેપિ દાનકાલેપિ એકચ્ચે સઙ્ઘં ઉદ્દિસ્સ કરોન્તિ, એકચ્ચે પુગ્ગલં. પુબ્બેવ પુગ્ગલં ઉદ્દિસ્સ કતેપિ અત્થકામાનં પણ્ડિતાનં વચનં સુત્વા પુગ્ગલિકદાનતો સઙ્ઘિકદાનમેવ મહપ્ફલતરન્તિ સદ્દહિત્વા સઙ્ઘિકે કરોન્તાપિ દાયકા સન્તિ, પુગ્ગલિકવસેન પટિગ્ગહિતે પોરાણકવિહારેપિ કેચિ ભિક્ખૂ મરણકાલે સઙ્ઘસ્સ નિય્યાતેન્તિ. કેચિ કસ્સચિ અદત્વા મરન્તિ, તદા સો વિહારો સઙ્ઘિકો હોતિ. સવત્થુકમહાવિહારે પન કરોન્તા રાજરાજમહામત્તાદયો ‘‘પઞ્ચવસ્સસહસ્સપરિમાણં સાસનં યાવ તિટ્ઠતિ, તાવ મમ વિહારે વસિત્વા સઙ્ઘો ચત્તારો પચ્ચયે પરિભુઞ્જતૂ’’તિ પણિધાય ચિરકાલં સઙ્ઘસ્સ પચ્ચયુપ્પાદકરં ગામખેત્તાદિકં ‘‘અમ્હાકં વિહારસ્સ દેમા’’તિ દેન્તિ, વિહારસ્સાતિ ચ વિહારે વસનકસઙ્ઘસ્સ ઉદ્દિસ્સ દેન્તિ, ન કુલૂપકભૂતસ્સ એકપુગ્ગલસ્સ એવ, તસ્મા યેભુય્યેન સઙ્ઘિકા દિસ્સન્તિ, પાસાણેસુ અક્ખરં લિખિત્વાપિ ઠપેન્તિ, તસ્મા સબ્બસો સઙ્ઘિકવિહારાભાવવાદોપિ વિચારેતબ્બોવ.
Aññe pana ācariyā ‘‘imasmiṃ kāle saṅghikavihārā nāma na santi, sabbe puggalikāva. Kasmā? Navavihārāpi patiṭṭhāpanakāle dānakāle ca kulūpakabhikkhuṃyeva uddissa katattā puggalikāva, porāṇakavihārāpi sissānusissehi vā aññehi vā puggalehi eva pariggahitattā, na kadāci saṅghena pariggahitattā puggalikāva honti, na saṅghikā’’ti vadanti. Tatrāpyevaṃ vicāretabbaṃ – navavihārepi patiṭṭhānakālepi dānakālepi ekacce saṅghaṃ uddissa karonti, ekacce puggalaṃ. Pubbeva puggalaṃ uddissa katepi atthakāmānaṃ paṇḍitānaṃ vacanaṃ sutvā puggalikadānato saṅghikadānameva mahapphalataranti saddahitvā saṅghike karontāpi dāyakā santi, puggalikavasena paṭiggahite porāṇakavihārepi keci bhikkhū maraṇakāle saṅghassa niyyātenti. Keci kassaci adatvā maranti, tadā so vihāro saṅghiko hoti. Savatthukamahāvihāre pana karontā rājarājamahāmattādayo ‘‘pañcavassasahassaparimāṇaṃ sāsanaṃ yāva tiṭṭhati, tāva mama vihāre vasitvā saṅgho cattāro paccaye paribhuñjatū’’ti paṇidhāya cirakālaṃ saṅghassa paccayuppādakaraṃ gāmakhettādikaṃ ‘‘amhākaṃ vihārassa demā’’ti denti, vihārassāti ca vihāre vasanakasaṅghassa uddissa denti, na kulūpakabhūtassa ekapuggalassa eva, tasmā yebhuyyena saṅghikā dissanti, pāsāṇesu akkharaṃ likhitvāpi ṭhapenti, tasmā sabbaso saṅghikavihārābhāvavādopi vicāretabbova.
અપરે પન આચરિયા ‘‘ઇમસ્મિં કાલે વિહારદાયકસન્તકાવ, તસ્મા દાયકાયેવ વિચારેતું ઇસ્સરા, ન સઙ્ઘો, ન પુગ્ગલો. વિહારદાયકે અસન્તેપિ તસ્સ પુત્તધીતુનત્તપનત્તાદયો યાવ કુલપરમ્પરા તસ્સ વિહારસ્સ ઇસ્સરાવ હોન્તિ. કસ્માતિ ચે? ‘યેન વિહારો કારિતો, સો વિહારસામિકો’તિ (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૧૬) આગતત્તા ચ ‘તસ્સ વા કુલે યો કોચિ આપુચ્છિતબ્બો’તિ (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૧૬) ચ વચનતો વિહારસ્સામિભૂતો દાયકો વા તસ્સ વંસે ઉપ્પન્નો વા વિચારેતું ઇસ્સરો. ‘પચ્છિન્ને કુલવંસે યો તસ્સ જનપદસ્સ સામિકો, સો અચ્છિન્દિત્વા પુન દેતિ ચિત્તલપબ્બતે ભિક્ખુના નીહટં ઉદકવાહકં અળનાગરાજમહેસી વિય, એવમ્પિ વટ્ટતી’તિ અટ્ઠકથાયં (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૫૩૮-૫૩૯) વચનતો વિહારદાયકસ્સ કુલવંસે પચ્છિન્નેપિ તસ્સ જનપદસ્સ ઇસ્સરો રાજા વા રાજમહામત્તો વા યો કોચિ ઇસ્સરો વા વિહારં વિચારેતું યથાજ્ઝાસયં દાતું વટ્ટતી’’તિ વદન્તિ, તમ્પિ અઞ્ઞે પણ્ડિતા નાનુજાનન્તિ.
Apare pana ācariyā ‘‘imasmiṃ kāle vihāradāyakasantakāva, tasmā dāyakāyeva vicāretuṃ issarā, na saṅgho, na puggalo. Vihāradāyake asantepi tassa puttadhītunattapanattādayo yāva kulaparamparā tassa vihārassa issarāva honti. Kasmāti ce? ‘Yena vihāro kārito, so vihārasāmiko’ti (pāci. aṭṭha. 116) āgatattā ca ‘tassa vā kule yo koci āpucchitabbo’ti (pāci. aṭṭha. 116) ca vacanato vihārassāmibhūto dāyako vā tassa vaṃse uppanno vā vicāretuṃ issaro. ‘Pacchinne kulavaṃse yo tassa janapadassa sāmiko, so acchinditvā puna deti cittalapabbate bhikkhunā nīhaṭaṃ udakavāhakaṃ aḷanāgarājamahesī viya, evampi vaṭṭatī’ti aṭṭhakathāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.538-539) vacanato vihāradāyakassa kulavaṃse pacchinnepi tassa janapadassa issaro rājā vā rājamahāmatto vā yo koci issaro vā vihāraṃ vicāretuṃ yathājjhāsayaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti vadanti, tampi aññe paṇḍitā nānujānanti.
કથં? ‘‘યેન વિહારો કારિતો, સો વિહારસામિકો’’તિ વચનં પુબ્બવોહારવસેન વુત્તં, ન ઇદાનિ ઇસ્સરવસેન યથા જેતવનં, પત્તસ્સામિકોત્યાદિ. યથા હિ જેતસ્સ રાજકુમારસ્સ વનં ઉય્યાનં જેતવનન્તિ વિગ્ગહે કતે યદિપિ અનાથપિણ્ડિકેન કિણિત્વા વિહારપતિટ્ઠાપનકાલતો પટ્ઠાય રાજકુમારો તસ્સ ઉય્યાનસ્સ ઇસ્સરો ન હોતિ, તથાપિ અનાથપિણ્ડિકેન કિણિતકાલતો પુબ્બે ઇસ્સરભૂતપુબ્બત્તા પુબ્બવોહારવસેન સબ્બદાપિ જેતવનન્ત્વેવ વોહરીયતિ. યથા ચ પત્તસ્સ સામિકો પત્તસ્સામિકોતિ વિગ્ગહે કતે યદિપિ દાયકેહિ કિણિત્વા ભિક્ખુસ્સ દિન્નકાલતો પટ્ઠાય કમ્મારો પત્તસ્સ ઇસ્સરો ન હોતિ, તથાપિ દાયકેન કિણિતકાલતો પુબ્બે ઇસ્સરભૂતપુબ્બત્તા પુબ્બવોહારવસેન પત્તસ્સામિકોત્વેવ વોહરીયતિ, એવં યદિપિ ભિક્ખુસ્સ દિન્નકાલતો પટ્ઠાય દાયકો વિહારસ્સ ઇસ્સરો ન હોતિ વત્થુપરિચ્ચાગલક્ખણત્તા દાનસ્સ, તથાપિ દાનકાલતો પુબ્બે ઇસ્સરભૂતપુબ્બત્તા પુબ્બવોહારવસેન વિહારસ્સામિકોત્વેવ વોહરીયતિ, ન મુખ્યતો ઇસ્સરભાવતોતિ વિઞ્ઞાયતિ, તસ્મા સઙ્ઘસ્સ વા ગણસ્સ વા પુગ્ગલસ્સ વા દિન્નકાલતો પટ્ઠાય સઙ્ઘાદયો પટિગ્ગાહકા એવ વિચારેતું ઇસ્સરા, ન દાયકો.
Kathaṃ? ‘‘Yena vihāro kārito, so vihārasāmiko’’ti vacanaṃ pubbavohāravasena vuttaṃ, na idāni issaravasena yathā jetavanaṃ, pattassāmikotyādi. Yathā hi jetassa rājakumārassa vanaṃ uyyānaṃ jetavananti viggahe kate yadipi anāthapiṇḍikena kiṇitvā vihārapatiṭṭhāpanakālato paṭṭhāya rājakumāro tassa uyyānassa issaro na hoti, tathāpi anāthapiṇḍikena kiṇitakālato pubbe issarabhūtapubbattā pubbavohāravasena sabbadāpi jetavanantveva voharīyati. Yathā ca pattassa sāmiko pattassāmikoti viggahe kate yadipi dāyakehi kiṇitvā bhikkhussa dinnakālato paṭṭhāya kammāro pattassa issaro na hoti, tathāpi dāyakena kiṇitakālato pubbe issarabhūtapubbattā pubbavohāravasena pattassāmikotveva voharīyati, evaṃ yadipi bhikkhussa dinnakālato paṭṭhāya dāyako vihārassa issaro na hoti vatthupariccāgalakkhaṇattā dānassa, tathāpi dānakālato pubbe issarabhūtapubbattā pubbavohāravasena vihārassāmikotveva voharīyati, na mukhyato issarabhāvatoti viññāyati, tasmā saṅghassa vā gaṇassa vā puggalassa vā dinnakālato paṭṭhāya saṅghādayo paṭiggāhakā eva vicāretuṃ issarā, na dāyako.
કથં વિઞ્ઞાયતીતિ ચે? સન્તેસુપિ અનાથપિણ્ડિકાદીસુ વિહારદાયકેસુ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતં ભિક્ખું સેનાસનગ્ગાહાપકં સમ્મન્નિતુ’’ન્તિઆદિના (ચૂળવ॰ ૩૧૭) સઙ્ઘેન સમ્મતં સેનાસનગ્ગાહાપકં અનુજાનિત્વા, ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે…પે॰… સેય્યગ્ગેન ગાહેતુ’’ન્તિઆદિના (ચૂળવ॰ ૩૧૮) સેનાસનગ્ગાહાપકસ્સેવ વિચારેતું ઇસ્સરભાવસ્સ વચનતો ચ ‘‘દ્વે ભિક્ખૂ સઙ્ઘિકં ભૂમિં ગહેત્વા સોધેત્વા સઙ્ઘિકં સેનાસનં કરોન્તિ, યેન સા ભૂમિ પઠમં ગહિતા, સો સામી’’તિ ચ ‘‘ઉભોપિ પુગ્ગલિકં કરોન્તિ, સોયેવ સામી’’તિ ચ ‘‘યો પન સઙ્ઘિકં વલ્લિમત્તમ્પિ અગ્ગહેત્વા આહરિમેન ઉપકરણેન સઙ્ઘિકાય ભૂમિયા પુગ્ગલિકવિહારં કારેતિ, ઉપડ્ઢં સઙ્ઘિકં ઉપડ્ઢં પુગ્ગલિક’’ન્તિ ચ સઙ્ઘપુગ્ગલાનંયેવ સામિભાવસ્સ અટ્ઠકથાયં વુત્તત્તા ચ વિઞ્ઞાયતિ.
Kathaṃ viññāyatīti ce? Santesupi anāthapiṇḍikādīsu vihāradāyakesu ‘‘anujānāmi, bhikkhave, pañcahaṅgehi samannāgataṃ bhikkhuṃ senāsanaggāhāpakaṃ sammannitu’’ntiādinā (cūḷava. 317) saṅghena sammataṃ senāsanaggāhāpakaṃ anujānitvā, ‘‘anujānāmi, bhikkhave…pe… seyyaggena gāhetu’’ntiādinā (cūḷava. 318) senāsanaggāhāpakasseva vicāretuṃ issarabhāvassa vacanato ca ‘‘dve bhikkhū saṅghikaṃ bhūmiṃ gahetvā sodhetvā saṅghikaṃ senāsanaṃ karonti, yena sā bhūmi paṭhamaṃ gahitā, so sāmī’’ti ca ‘‘ubhopi puggalikaṃ karonti, soyeva sāmī’’ti ca ‘‘yo pana saṅghikaṃ vallimattampi aggahetvā āharimena upakaraṇena saṅghikāya bhūmiyā puggalikavihāraṃ kāreti, upaḍḍhaṃ saṅghikaṃ upaḍḍhaṃ puggalika’’nti ca saṅghapuggalānaṃyeva sāmibhāvassa aṭṭhakathāyaṃ vuttattā ca viññāyati.
‘‘તસ્સ વા કુલે યો કોચિ આપુચ્છિતબ્બો’’તિ અટ્ઠકથાવચનમ્પિ તેસં વિહારસ્સ ઇસ્સરભાવદીપકં ન હોતિ, અથ ખો ગમિકો ભિક્ખુ દિસં ગન્તુકામો વિહારે આપુચ્છિતબ્બભિક્ખુસામણેરઆરામિકેસુ અસન્તેસુ તે આપુચ્છિત્વા ગન્તબ્બભાવમેવ દીપેતિ. વુત્તઞ્હેતં અટ્ઠકથાયં ‘‘ઇમં પન દસવિધમ્પિ સેય્યં સઙ્ઘિકે વિહારે સન્થરિત્વા વા સન્થરાપેત્વા વા પક્કમન્તેન આપુચ્છિત્વા પક્કમિતબ્બં, આપુચ્છન્તેન ચ ભિક્ખુમ્હિ સતિ ભિક્ખુ આપુચ્છિતબ્બો…પે॰… તસ્મિં અસતિ આરામિકો, તસ્મિમ્પિ અસતિ યેન વિહારો કારિતો, સો વિહારસ્સામિકો, તસ્સ વા કુલે યો કોચિ આપુચ્છિતબ્બો’’તિ. એવં આરામિકસ્સપિ આપુચ્છિતબ્બતો ઓલોકનત્થાય વત્તસીસેનેવ આપુચ્છિતબ્બો, ન તેસં સઙ્ઘિકસેનાસનસ્સ ઇસ્સરભાવતોતિ દટ્ઠબ્બં.
‘‘Tassa vā kule yo koci āpucchitabbo’’ti aṭṭhakathāvacanampi tesaṃ vihārassa issarabhāvadīpakaṃ na hoti, atha kho gamiko bhikkhu disaṃ gantukāmo vihāre āpucchitabbabhikkhusāmaṇeraārāmikesu asantesu te āpucchitvā gantabbabhāvameva dīpeti. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘imaṃ pana dasavidhampi seyyaṃ saṅghike vihāre santharitvā vā santharāpetvā vā pakkamantena āpucchitvā pakkamitabbaṃ, āpucchantena ca bhikkhumhi sati bhikkhu āpucchitabbo…pe… tasmiṃ asati ārāmiko, tasmimpi asati yena vihāro kārito, so vihārassāmiko, tassa vā kule yo koci āpucchitabbo’’ti. Evaṃ ārāmikassapi āpucchitabbato olokanatthāya vattasīseneva āpucchitabbo, na tesaṃ saṅghikasenāsanassa issarabhāvatoti daṭṭhabbaṃ.
‘‘પચ્છિન્ને કુલવંસે’’ત્યાદિવચનઞ્ચ અકપ્પિયવસેન કતાનં અકપ્પિયવોહારેન પટિગ્ગહિતાનં ખેત્તવત્થુતળાકાદીનં અકપ્પિયત્તા ભિક્ખૂહિ પરિચ્ચત્તાનં કપ્પિયકરણત્થાય રાજાદીહિ ગહેત્વા પુન તેસંયેવ ભિક્ખૂનં દાનમેવ દીપેતિ, ન તેસં રાજાદીનં તેહિ ભિક્ખૂહિ અઞ્ઞેસં સઙ્ઘગણપુગ્ગલચેતિયાનં દાનં. યદિ દદેય્યું, અધમ્મિકદાનઅધમ્મિકપઅગ્ગહઅધમ્મિકપરિભોગા સિયું. વુત્તઞ્હેતં પરિવારે (પરિ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૯) ‘‘નવ અધમ્મિકાનિ દાનાનિ સઙ્ઘસ્સ પરિણતં અઞ્ઞસઙ્ઘસ્સ વા ચેતિયસ્સ વા પુગ્ગલસ્સ વા પરિણામેતિ, ચેતિયસ્સ પરિણતં અઞ્ઞચેતિયસ્સ વા સઙ્ઘસ્સ વા પુગ્ગલસ્સ વા પરિણામેતિ, પુગ્ગલસ્સ પરિણતં અઞ્ઞપુગ્ગલસ્સ વા સઙ્ઘસ્સ વા ચેતિયસ્સ વા પરિણામેતી’’તિ. અટ્ઠકથાયઞ્ચ (પરિ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૯) ‘‘નવ અધમ્મિકાનિ દાનાનીતિ…પે॰… એવં વુત્તાનિ. નવ પટિગ્ગહપરિભોગાતિ એતેસંયેવ દાનાનં પટિગ્ગહા ચ પરિભોગા ચા’’તિ વુત્તં. તસ્મા યદિ રાજાદયો ઇસ્સરાતિ ગહેત્વા અઞ્ઞસ્સ દેય્યું, તમ્પિ દાનં અધમ્મિકદાનં હોતિ, તં દાનં પટિગ્ગહા ચ અધમ્મિકપટિગ્ગહા હોન્તિ, તં દાનં પરિભુઞ્જન્તા ચ અધમ્મિકપરિભોગા હોન્તીતિ દટ્ઠબ્બં.
‘‘Pacchinne kulavaṃse’’tyādivacanañca akappiyavasena katānaṃ akappiyavohārena paṭiggahitānaṃ khettavatthutaḷākādīnaṃ akappiyattā bhikkhūhi pariccattānaṃ kappiyakaraṇatthāya rājādīhi gahetvā puna tesaṃyeva bhikkhūnaṃ dānameva dīpeti, na tesaṃ rājādīnaṃ tehi bhikkhūhi aññesaṃ saṅghagaṇapuggalacetiyānaṃ dānaṃ. Yadi dadeyyuṃ, adhammikadānaadhammikapaaggahaadhammikaparibhogā siyuṃ. Vuttañhetaṃ parivāre (pari. aṭṭha. 329) ‘‘nava adhammikāni dānāni saṅghassa pariṇataṃ aññasaṅghassa vā cetiyassa vā puggalassa vā pariṇāmeti, cetiyassa pariṇataṃ aññacetiyassa vā saṅghassa vā puggalassa vā pariṇāmeti, puggalassa pariṇataṃ aññapuggalassa vā saṅghassa vā cetiyassa vā pariṇāmetī’’ti. Aṭṭhakathāyañca (pari. aṭṭha. 329) ‘‘nava adhammikāni dānānīti…pe… evaṃ vuttāni. Nava paṭiggahaparibhogāti etesaṃyeva dānānaṃ paṭiggahā ca paribhogā cā’’ti vuttaṃ. Tasmā yadi rājādayo issarāti gahetvā aññassa deyyuṃ, tampi dānaṃ adhammikadānaṃ hoti, taṃ dānaṃ paṭiggahā ca adhammikapaṭiggahā honti, taṃ dānaṃ paribhuñjantā ca adhammikaparibhogā hontīti daṭṭhabbaṃ.
અથાપિ એવં વદેય્યું ‘‘વિહારદાનં સઙ્ઘસ્સ, અગ્ગં બુદ્ધેન વણ્ણિતન્તિઆદીસુ (ચૂળવ॰ ૨૯૫, ૩૧૫) ‘સઙ્ઘસ્સા’તિ અયં સદ્દો ‘દાન’ન્તિ એત્થ સામિસમ્બન્ધો ન હોતિ, અથ ખો સમ્પદાનમેવ, ‘દાયકસ્સા’તિ પન સામિસમ્બન્ધો અજ્ઝાહરિતબ્બો, તસ્મા સામિભૂતો દાયકોવ ઇસ્સરો, ન સમ્પદાનભૂતો સઙ્ઘો’’તિ. તે એવં વત્તબ્બા – ‘‘વિહારદાનં સઙ્ઘસ્સા’’તિ ઇદં દાનસમયે પવત્તવસેન વુત્તં, ન દિન્નસમયે પવત્તવસેન. દાનકાલે હિ દાયકો અત્તનો વત્થુભૂતં વિહારં સઙ્ઘસ્સ પરિચ્ચજિત્વા દેતિ, તસ્મા તસ્મિં સમયે દાયકો સામી હોતિ, સઙ્ઘો સમ્પદાનં, દિન્નકાલે પન સઙ્ઘોવ સામી હોતિ વિહારસ્સ પટિગ્ગહિતત્તા, ન દાયકો પરિચ્ચત્તત્તા, તસ્મા સઙ્ઘો વિચારેતું ઇસ્સરો. તેનાહ ભગવા ‘‘પરિચ્ચત્તં તં, ભિક્ખવે, દાયકેહી’’તિ (ચૂળવ॰ ૨૭૩). ઇદં પન સદ્દલક્ખણગરુકા સદ્દહિસ્સન્તીતિ વુત્તં, અત્થતો પન ચીવરાદીનં ચતુન્નં પચ્ચયાનં દાનકાલેયેવ દાયકસન્તકભાવો દિન્નકાલતો પટ્ઠાય પટિગ્ગાહકસન્તકભાવો સબ્બેસં પાકટો, તસ્મા ઇદમ્પિ વચનં દાયકસન્તકભાવસાધકં ન હોતીતિ દટ્ઠબ્બં.
Athāpi evaṃ vadeyyuṃ ‘‘vihāradānaṃ saṅghassa, aggaṃ buddhena vaṇṇitantiādīsu (cūḷava. 295, 315) ‘saṅghassā’ti ayaṃ saddo ‘dāna’nti ettha sāmisambandho na hoti, atha kho sampadānameva, ‘dāyakassā’ti pana sāmisambandho ajjhāharitabbo, tasmā sāmibhūto dāyakova issaro, na sampadānabhūto saṅgho’’ti. Te evaṃ vattabbā – ‘‘vihāradānaṃ saṅghassā’’ti idaṃ dānasamaye pavattavasena vuttaṃ, na dinnasamaye pavattavasena. Dānakāle hi dāyako attano vatthubhūtaṃ vihāraṃ saṅghassa pariccajitvā deti, tasmā tasmiṃ samaye dāyako sāmī hoti, saṅgho sampadānaṃ, dinnakāle pana saṅghova sāmī hoti vihārassa paṭiggahitattā, na dāyako pariccattattā, tasmā saṅgho vicāretuṃ issaro. Tenāha bhagavā ‘‘pariccattaṃ taṃ, bhikkhave, dāyakehī’’ti (cūḷava. 273). Idaṃ pana saddalakkhaṇagarukā saddahissantīti vuttaṃ, atthato pana cīvarādīnaṃ catunnaṃ paccayānaṃ dānakāleyeva dāyakasantakabhāvo dinnakālato paṭṭhāya paṭiggāhakasantakabhāvo sabbesaṃ pākaṭo, tasmā idampi vacanaṃ dāyakasantakabhāvasādhakaṃ na hotīti daṭṭhabbaṃ.
એવં હોતુ, તથાપિ ‘‘સચે ભિક્ખૂહિ પરિચ્ચત્તભાવં ઞત્વા સામિકો વા તસ્સ પુત્તધીતરો વા અઞ્ઞો વા કોચિ વંસે ઉપ્પન્નો પુન કપ્પિયવોહારેન દેતિ, વટ્ટતી’’તિ અટ્ઠકથાયં (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૫૩૮-૫૩૯) વુત્તત્તા વિહારસ્સામિકભૂતદાયકસ્સ વા તસ્સ પુત્તધીતાદીનં વંસે ઉપ્પન્નાનં વા દાતું ઇસ્સરભાવો સિદ્ધોયેવાતિ. ન સિદ્ધો. કસ્માતિ ચે? નનુ વુત્તં ‘‘ભિક્ખૂહિ પરિચ્ચત્તભાવં ઞત્વા’’તિ, તસ્મા અકપ્પિયત્તા ભિક્ખૂહિ પરિચ્ચત્તમેવ કપ્પિયકરણત્થાય દાયકાદીહિ પુન કપ્પિયવોહારેન દેતિ, વટ્ટતિ. યથા અપ્પટિગ્ગહિતત્તા ભિક્ખૂહિ અપરિભુત્તમેવ ખાદનીયભોજનીયં ભિક્ખુસન્તકંયેવ આપત્તિમોચનત્થં દાયકાદયો પટિગ્ગહાપેતિ, ન પરિભુત્તં, યથા ચ બીજગામપરિયાપન્નંયેવ ભિક્ખુસન્તકં બીજગામભૂતગામભાવતો પરિમોચનત્થં કપ્પિયકારકાદયો કપ્પિયં કરોન્તિ, ન અપરિયાપન્નં, એવં અકપ્પિયં ભિક્ખૂહિ પરિચ્ચત્તંયેવ તળાકાદિકં કપ્પિયકરણત્થં દાયકાદયો પુન દેન્તિ, ન અપરિચ્ચત્તં, તસ્મા ઇદમ્પિ વચનં કપ્પિયકરણત્તંયેવ સાધેતિ, ન ઇસ્સરત્તન્તિ વિઞ્ઞાયતિ.
Evaṃ hotu, tathāpi ‘‘sace bhikkhūhi pariccattabhāvaṃ ñatvā sāmiko vā tassa puttadhītaro vā añño vā koci vaṃse uppanno puna kappiyavohārena deti, vaṭṭatī’’ti aṭṭhakathāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.538-539) vuttattā vihārassāmikabhūtadāyakassa vā tassa puttadhītādīnaṃ vaṃse uppannānaṃ vā dātuṃ issarabhāvo siddhoyevāti. Na siddho. Kasmāti ce? Nanu vuttaṃ ‘‘bhikkhūhi pariccattabhāvaṃ ñatvā’’ti, tasmā akappiyattā bhikkhūhi pariccattameva kappiyakaraṇatthāya dāyakādīhi puna kappiyavohārena deti, vaṭṭati. Yathā appaṭiggahitattā bhikkhūhi aparibhuttameva khādanīyabhojanīyaṃ bhikkhusantakaṃyeva āpattimocanatthaṃ dāyakādayo paṭiggahāpeti, na paribhuttaṃ, yathā ca bījagāmapariyāpannaṃyeva bhikkhusantakaṃ bījagāmabhūtagāmabhāvato parimocanatthaṃ kappiyakārakādayo kappiyaṃ karonti, na apariyāpannaṃ, evaṃ akappiyaṃ bhikkhūhi pariccattaṃyeva taḷākādikaṃ kappiyakaraṇatthaṃ dāyakādayo puna denti, na apariccattaṃ, tasmā idampi vacanaṃ kappiyakaraṇattaṃyeva sādheti, na issarattanti viññāyati.
તથાપિ એવં વદેય્યું ‘‘જાતિભૂમિયં જાતિભૂમિકા ઉપાસકા આયસ્મન્તં ધમ્મિકત્થેરં સત્તહિ જાતિભૂમિકવિહારેહિ પબ્બાજયિંસૂતિ વચનતો દાયકો વિહારસ્સ ઇસ્સરોતિ વિઞ્ઞાયતિ. ઇસ્સરત્તાયેવ હિ તે થેરં પબ્બાજેતું સક્કા, નો અનિસ્સરા’’તિ, ન ખો પનેવં દટ્ઠબ્બં. કસ્મા? ‘‘જાતિભૂમિકા ઉપાસકા’’ઇચ્ચેવ હિ વુત્તં, ન ‘‘વિહારદાયકા’’તિ, તસ્મા તસ્મિં દેસે વસન્તા બહવો ઉપાસકા આયસ્મન્તં ધમ્મિકત્થેરં અયુત્તચારિત્તા સકલસત્તવિહારતો પબ્બાજયિંસુ, ન અત્તનો વિહારદાયકભાવેન ઇસ્સરત્તા, તસ્મા ઇદમ્પિ ઉદાહરણં ન ઇસ્સરભાવદીપકં, અથ ખો અપરાધાનુરૂપકરણભાવદીપકન્તિ દટ્ઠબ્બં. એવં યદા દાયકો વિહારં પતિટ્ઠાપેત્વા દેતિ, તસ્સ મુઞ્ચચેતનં પત્વા દિન્નકાલતો પટ્ઠાય સો વા તસ્સ વંસે ઉપ્પન્નો વા જનપદસ્સામિકરાજાદયો વા ઇસ્સરા ભવિતું વા વિચારેતું વા ન લભન્તિ, પટિગ્ગાહકભૂતો સઙ્ઘો વા ગણો વા પુગ્ગલો વા સોયેવ ઇસ્સરો ભવિતું વા વિચારેતું વા લભતીતિ દટ્ઠબ્બં.
Tathāpi evaṃ vadeyyuṃ ‘‘jātibhūmiyaṃ jātibhūmikā upāsakā āyasmantaṃ dhammikattheraṃ sattahi jātibhūmikavihārehi pabbājayiṃsūti vacanato dāyako vihārassa issaroti viññāyati. Issarattāyeva hi te theraṃ pabbājetuṃ sakkā, no anissarā’’ti, na kho panevaṃ daṭṭhabbaṃ. Kasmā? ‘‘Jātibhūmikā upāsakā’’icceva hi vuttaṃ, na ‘‘vihāradāyakā’’ti, tasmā tasmiṃ dese vasantā bahavo upāsakā āyasmantaṃ dhammikattheraṃ ayuttacārittā sakalasattavihārato pabbājayiṃsu, na attano vihāradāyakabhāvena issarattā, tasmā idampi udāharaṇaṃ na issarabhāvadīpakaṃ, atha kho aparādhānurūpakaraṇabhāvadīpakanti daṭṭhabbaṃ. Evaṃ yadā dāyako vihāraṃ patiṭṭhāpetvā deti, tassa muñcacetanaṃ patvā dinnakālato paṭṭhāya so vā tassa vaṃse uppanno vā janapadassāmikarājādayo vā issarā bhavituṃ vā vicāretuṃ vā na labhanti, paṭiggāhakabhūto saṅgho vā gaṇo vā puggalo vā soyeva issaro bhavituṃ vā vicāretuṃ vā labhatīti daṭṭhabbaṃ.
તત્થ દાયકાદીનં ઇસ્સરો ભવિતું અલભનભાવો કથં વિઞ્ઞાયતીતિ ચે? ‘‘વત્થુપરિચ્ચાગલક્ખણત્તા દાનસ્સ, પથવાદિવત્થુપરિચ્ચાગેન ચ પુન ગહણસ્સ અયુત્તત્તા’’તિ વિમતિવિનોદનિયં વચનતો ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, યં દીયમાનં પતતિ, તં સામં ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતું, પરિચ્ચત્તં તં, ભિક્ખવે, દાયકેહી’’તિ (ચૂળવ॰ ૨૭૩) ભગવતા વુત્તત્તા ચ ‘‘પરિચ્ચત્તં તં, ભિક્ખવે, દાયકેહીતિ વચનેન પનેત્થ પરસન્તકાભાવો દીપિતો’’તિ અટ્ઠકથાયં વુત્તત્તા ચ વિઞ્ઞાયતિ. સઙ્ઘાદીનં ઇસ્સરો ભવિતું લભનભાવો કથં ઞાતબ્બોતિ ચે? સઙ્ઘિકો નામ વિહારો સઙ્ઘસ્સ દિન્નો હોતિ પરિચ્ચત્તો, ‘‘પુગ્ગલિકે પુગ્ગલિકસઞ્ઞી અઞ્ઞસ્સ પુગ્ગલિકે આપત્તિ દુક્કટસ્સ, અત્તનો પુગ્ગલિકે અનાપત્તી’’તિ પાચિત્તિયપાળિયં (પાચિ॰ ૧૧૭, ૧૨૭) આગમનતો ચ ‘‘અન્તમસો ચતુરઙ્ગુલપાદકં ગામદારકેહિ પંસ્વાગારકેસુ કીળન્તેહિ કતમ્પિ સઙ્ઘસ્સ દિન્નતો પટ્ઠાય ગરુભણ્ડં હોતી’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૧) સમન્તપાસાદિકાયં વચનતો ચ ‘‘અભિયોગેપિ ચેત્થ ચાતુદ્દિસં સઙ્ઘં ઉદ્દિસ્સ ભિક્ખૂનં દિન્નં વિહારં વા પરિવેણં વા આવાસં વા મહન્તમ્પિ ખુદ્દકમ્પિ અભિયુઞ્જતો અભિયોગો ન રુહતિ, અચ્છિન્દિત્વા ગણ્હિતુમ્પિ ન સક્કોતિ. કસ્મા? સબ્બેસં ધુરનિક્ખેપાભાવતો. ન હેત્થ સબ્બે ચાતુદ્દિસા ભિક્ખૂ ધુરનિક્ખેપં કરોન્તીતિ. દીઘભાણકાદિભેદસ્સ પન ગણસ્સ એકપુગ્ગલસ્સ વા સન્તકં અભિયુઞ્જિત્વા ગણ્હન્તો સક્કોતિ તે ધુરં નિક્ખિપાપેતુ’’ન્તિ દુતિયપારાજિકવણ્ણનાયં (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧૦૨) વચનતો ચ વિઞ્ઞાયતિ.
Tattha dāyakādīnaṃ issaro bhavituṃ alabhanabhāvo kathaṃ viññāyatīti ce? ‘‘Vatthupariccāgalakkhaṇattā dānassa, pathavādivatthupariccāgena ca puna gahaṇassa ayuttattā’’ti vimativinodaniyaṃ vacanato ‘‘anujānāmi, bhikkhave, yaṃ dīyamānaṃ patati, taṃ sāmaṃ gahetvā paribhuñjituṃ, pariccattaṃ taṃ, bhikkhave, dāyakehī’’ti (cūḷava. 273) bhagavatā vuttattā ca ‘‘pariccattaṃ taṃ, bhikkhave, dāyakehīti vacanena panettha parasantakābhāvo dīpito’’ti aṭṭhakathāyaṃ vuttattā ca viññāyati. Saṅghādīnaṃ issaro bhavituṃ labhanabhāvo kathaṃ ñātabboti ce? Saṅghiko nāma vihāro saṅghassa dinno hoti pariccatto, ‘‘puggalike puggalikasaññī aññassa puggalike āpatti dukkaṭassa, attano puggalike anāpattī’’ti pācittiyapāḷiyaṃ (pāci. 117, 127) āgamanato ca ‘‘antamaso caturaṅgulapādakaṃ gāmadārakehi paṃsvāgārakesu kīḷantehi katampi saṅghassa dinnato paṭṭhāya garubhaṇḍaṃ hotī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 321) samantapāsādikāyaṃ vacanato ca ‘‘abhiyogepi cettha cātuddisaṃ saṅghaṃ uddissa bhikkhūnaṃ dinnaṃ vihāraṃ vā pariveṇaṃ vā āvāsaṃ vā mahantampi khuddakampi abhiyuñjato abhiyogo na ruhati, acchinditvā gaṇhitumpi na sakkoti. Kasmā? Sabbesaṃ dhuranikkhepābhāvato. Na hettha sabbe cātuddisā bhikkhū dhuranikkhepaṃ karontīti. Dīghabhāṇakādibhedassa pana gaṇassa ekapuggalassa vā santakaṃ abhiyuñjitvā gaṇhanto sakkoti te dhuraṃ nikkhipāpetu’’nti dutiyapārājikavaṇṇanāyaṃ (pārā. aṭṭha. 1.102) vacanato ca viññāyati.
કથં દાયકાદીનં વિચારેતું અલભનભાવો વિઞ્ઞાયતીતિ ચે? સન્તેસુપિ વેળુવનવિહારાદિદાયકેસુ તેસં વિચારણં અનનુજાનિત્વા ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતં ભિક્ખું સેનાસનગ્ગાહાપકં સમ્મન્નિતુ’’ન્તિ ભિક્ખુસ્સેવ સેનાસનગ્ગાહાપકસમ્મુતિઅનુજાનતો ચ ભણ્ડનકારકેસુ કોસમ્બકભિક્ખૂસુ સાવત્થિં આગતેસુ અનાથપિણ્ડિકેન ચ વિસાખાય મહાઉપાસિકાય ચ ‘‘કથાહં, ભન્તે, તેસુ ભિક્ખૂસુ પટિપજ્જામી’’તિ (મહાવ॰ ૪૬૮) એવં જેતવનવિહારદાયકપુબ્બારામવિહારદાયકભૂતેસુ આરોચિતેસુપિ તેસં સેનાસનવિચારણં અવત્વા આયસ્મતા સારિપુત્તત્થેરેન ‘‘કથં નુ ખો, ભન્તે, તેસુ ભિક્ખૂસુ સેનાસને પટિપજ્જિતબ્બ’’ન્તિ આરોચિતે ‘‘તેન હિ, સારિપુત્ત, વિવિત્તં સેનાસનં દાતબ્બ’’ન્તિ વત્વા ‘‘સચે પન, ભન્તે, વિવિત્તં ન હોતિ, કથં પટિપજ્જિતબ્બ’’ન્તિ વુત્તે ‘‘તેન હિ વિવિત્તં કત્વાપિ દાતબ્બં, ન ત્વેવાહં, સારિપુત્ત, કેનચિ પરિયાયેન વુડ્ઢતરસ્સ ભિક્ખુનો સેનાસનં પટિબાહિતબ્બન્તિ વદામિ, યો પટિબાહેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ॰ ૪૭૩) થેરસ્સેવ સેનાસનસ્સ વિચારણસ્સ અનુઞ્ઞાતત્તા ચ વિઞ્ઞાયતિ.
Kathaṃ dāyakādīnaṃ vicāretuṃ alabhanabhāvo viññāyatīti ce? Santesupi veḷuvanavihārādidāyakesu tesaṃ vicāraṇaṃ ananujānitvā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, pañcahaṅgehi samannāgataṃ bhikkhuṃ senāsanaggāhāpakaṃ sammannitu’’nti bhikkhusseva senāsanaggāhāpakasammutianujānato ca bhaṇḍanakārakesu kosambakabhikkhūsu sāvatthiṃ āgatesu anāthapiṇḍikena ca visākhāya mahāupāsikāya ca ‘‘kathāhaṃ, bhante, tesu bhikkhūsu paṭipajjāmī’’ti (mahāva. 468) evaṃ jetavanavihāradāyakapubbārāmavihāradāyakabhūtesu ārocitesupi tesaṃ senāsanavicāraṇaṃ avatvā āyasmatā sāriputtattherena ‘‘kathaṃ nu kho, bhante, tesu bhikkhūsu senāsane paṭipajjitabba’’nti ārocite ‘‘tena hi, sāriputta, vivittaṃ senāsanaṃ dātabba’’nti vatvā ‘‘sace pana, bhante, vivittaṃ na hoti, kathaṃ paṭipajjitabba’’nti vutte ‘‘tena hi vivittaṃ katvāpi dātabbaṃ, na tvevāhaṃ, sāriputta, kenaci pariyāyena vuḍḍhatarassa bhikkhuno senāsanaṃ paṭibāhitabbanti vadāmi, yo paṭibāheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 473) therasseva senāsanassa vicāraṇassa anuññātattā ca viññāyati.
કથં પન સઙ્ઘાદીનં સેનાસનં વિચારેતું લભનભાવો વિઞ્ઞાયતીતિ? ‘‘એવઞ્ચ, ભિક્ખવે, સમ્મન્નિતબ્બો – પઠમં ભિક્ખુ યાચિતબ્બો, યાચિત્વા બ્યત્તેન ભિક્ખુના પટિબલેન સઙ્ઘો ઞાપેતબ્બો –
Kathaṃ pana saṅghādīnaṃ senāsanaṃ vicāretuṃ labhanabhāvo viññāyatīti? ‘‘Evañca, bhikkhave, sammannitabbo – paṭhamaṃ bhikkhu yācitabbo, yācitvā byattena bhikkhunā paṭibalena saṅgho ñāpetabbo –
સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો…પે॰… સમ્મતો સઙ્ઘેન ઇત્થન્નામો ભિક્ખુ સેનાસનગ્ગાહાપકો, ખમતિ સઙ્ઘસ્સ, તસ્મા તુણ્હી, એવમેતં ધારયામીતિ (ચૂળવ॰ ૩૧૭).
Suṇātu me, bhante, saṅgho…pe… sammato saṅghena itthannāmo bhikkhu senāsanaggāhāpako, khamati saṅghassa, tasmā tuṇhī, evametaṃ dhārayāmīti (cūḷava. 317).
એવં સઙ્ઘેન સેનાસનગ્ગાહાપકં સમ્મન્નાપેત્વા પુન તેન સઙ્ઘસમ્મતેન સેનાસનગ્ગાહાપકેન સેનાસનગ્ગાહકવિધાનં અનુજાનિતું અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પઠમં ભિક્ખૂ ગણેતું, ભિક્ખૂ ગણેત્વા સેય્યા ગણેતું, સેય્યા ગણેત્વા સેય્યગ્ગેન ગાહેતુ’’ન્તિ વચનતો સઙ્ઘિકસેનાસનસ્સ સઙ્ઘેન વિચારેતું લભનભાવો વિઞ્ઞાયતિ.
Evaṃ saṅghena senāsanaggāhāpakaṃ sammannāpetvā puna tena saṅghasammatena senāsanaggāhāpakena senāsanaggāhakavidhānaṃ anujānituṃ anujānāmi, bhikkhave, paṭhamaṃ bhikkhū gaṇetuṃ, bhikkhū gaṇetvā seyyā gaṇetuṃ, seyyā gaṇetvā seyyaggena gāhetu’’nti vacanato saṅghikasenāsanassa saṅghena vicāretuṃ labhanabhāvo viññāyati.
‘‘દીઘભાણકાદિભેદસ્સ પન ગણસ્સ એકપુગ્ગલસ્સ વા દિન્નવિહારાદિં અચ્છિન્દિત્વા ગણ્હન્તે ધુરનિક્ખેપસમ્ભવા પારાજિક’’ન્તિ અટ્ઠકથાયં (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧૦૨) આગમનતો ચ ‘‘અત્તનો પુગ્ગલિકે અનાપત્તી’’તિ પાળિયં (પાચિ॰ ૧૧૭) આગમનતો ચ ‘‘યસ્મિં પન વિસ્સાસો રુહતિ, તસ્સ સન્તકં અત્તનો પુગ્ગલિકમિવ હોતીતિ મહાપચ્ચરિઆદીસુ વુત્ત’’ન્તિ અટ્ઠકથાયં (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૧૨) વચનતો ચ ગણસ્સ દિન્નો ગણસન્તકવિહારો ગણેનેવ વિચારીયતે, નો દાયકાદીહિ. પુગ્ગલસ્સ દિન્નો પુગ્ગલિકવિહારોપિ પટિગ્ગાહકપુગ્ગલેનેવ વિચારીયતે, નો દાયકાદીહીતિ વિઞ્ઞાયતિ. એવં વિનયપાળિયં અટ્ઠકથાટીકાસુ ચ વિહારસ્સ સઙ્ઘિકગણસન્તકપુગ્ગલિકવસેન તિવિધસ્સેવ વચનતો ચ તેસંયેવ સઙ્ઘગણપુગ્ગલાનં વિહારવિચારણસ્સ અનુઞ્ઞાતત્તા ચ દાયકસન્તકસ્સ વિહારસ્સ વિસું અવુત્તત્તા ચ દાયકાનં વિહારવિચારણસ્સ અનનુઞ્ઞાતત્તા ચ સઙ્ઘાદયો એવ વિહારસ્સ ઇસ્સરા હોન્તિ, તેયેવ ચ વિચારેતું લભન્તીતિ દટ્ઠબ્બં.
‘‘Dīghabhāṇakādibhedassa pana gaṇassa ekapuggalassa vā dinnavihārādiṃ acchinditvā gaṇhante dhuranikkhepasambhavā pārājika’’nti aṭṭhakathāyaṃ (pārā. aṭṭha. 1.102) āgamanato ca ‘‘attano puggalike anāpattī’’ti pāḷiyaṃ (pāci. 117) āgamanato ca ‘‘yasmiṃ pana vissāso ruhati, tassa santakaṃ attano puggalikamiva hotīti mahāpaccariādīsu vutta’’nti aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 112) vacanato ca gaṇassa dinno gaṇasantakavihāro gaṇeneva vicārīyate, no dāyakādīhi. Puggalassa dinno puggalikavihāropi paṭiggāhakapuggaleneva vicārīyate, no dāyakādīhīti viññāyati. Evaṃ vinayapāḷiyaṃ aṭṭhakathāṭīkāsu ca vihārassa saṅghikagaṇasantakapuggalikavasena tividhasseva vacanato ca tesaṃyeva saṅghagaṇapuggalānaṃ vihāravicāraṇassa anuññātattā ca dāyakasantakassa vihārassa visuṃ avuttattā ca dāyakānaṃ vihāravicāraṇassa ananuññātattā ca saṅghādayo eva vihārassa issarā honti, teyeva ca vicāretuṃ labhantīti daṭṭhabbaṃ.
એવં હોતુ, તેસુ પટિગ્ગાહકભૂતેસુ સઙ્ઘગણપુગ્ગલેસુ સો વિહારો કસ્સ સન્તકો હોતિ, કેન ચ વિચારેતબ્બોતિ? વુચ્ચતે – સઙ્ઘિકવિહારે તાવ ‘‘આગતાનાગતસ્સ ચાતુદ્દિસસ્સ સઙ્ઘસ્સ દમ્મી’’તિ દિન્નત્તા પટિગ્ગાહકેસુ કાલકતેસુપિ તદઞ્ઞો ચાતુદ્દિસસઙ્ઘો ચ અનાગતસઙ્ઘો ચ ઇસ્સરો, તસ્સ સન્તકો, તેન વિચારેતબ્બો. ગણસન્તકે પન તસ્મિં ગણે યાવ એકોપિ અત્થિ, તાવ ગણસન્તકોવ, તેન અવસિટ્ઠેન ભિક્ખુના વિચારેતબ્બો. સબ્બેસુ કાલકતેસુ યદિ સકલગણો વા તંગણપરિયાપન્નઅવસિટ્ઠપુગ્ગલો વા જીવમાનકાલેયેવ યસ્સ કસ્સચિ દિન્નો, યેન ચ વિસ્સાસગ્ગાહવસેન ગહિતો, સો ઇસ્સરો. સચેપિ સકલગણો જીવમાનકાલેયેવ અઞ્ઞગણસ્સ વા સઙ્ઘસ્સ વા પુગ્ગલસ્સ વા દેતિ, તે અઞ્ઞગણસઙ્ઘપુગ્ગલા ઇસ્સરા હોન્તિ. પુગ્ગલિકવિહારે પન સો વિહારસ્સામિકો અત્તનો જીવમાનકાલેયેવ સઙ્ઘસ્સ વા ગણસ્સ વા પુગ્ગલસ્સ વા દેતિ, તે ઇસ્સરા હોન્તિ. યો વા પન તસ્સ જીવમાનસ્સેવ વિસ્સાસગ્ગાહવસેન ગણ્હાતિ, સોવ ઇસ્સરો હોતીતિ દટ્ઠબ્બો.
Evaṃ hotu, tesu paṭiggāhakabhūtesu saṅghagaṇapuggalesu so vihāro kassa santako hoti, kena ca vicāretabboti? Vuccate – saṅghikavihāre tāva ‘‘āgatānāgatassa cātuddisassa saṅghassa dammī’’ti dinnattā paṭiggāhakesu kālakatesupi tadañño cātuddisasaṅgho ca anāgatasaṅgho ca issaro, tassa santako, tena vicāretabbo. Gaṇasantake pana tasmiṃ gaṇe yāva ekopi atthi, tāva gaṇasantakova, tena avasiṭṭhena bhikkhunā vicāretabbo. Sabbesu kālakatesu yadi sakalagaṇo vā taṃgaṇapariyāpannaavasiṭṭhapuggalo vā jīvamānakāleyeva yassa kassaci dinno, yena ca vissāsaggāhavasena gahito, so issaro. Sacepi sakalagaṇo jīvamānakāleyeva aññagaṇassa vā saṅghassa vā puggalassa vā deti, te aññagaṇasaṅghapuggalā issarā honti. Puggalikavihāre pana so vihārassāmiko attano jīvamānakāleyeva saṅghassa vā gaṇassa vā puggalassa vā deti, te issarā honti. Yo vā pana tassa jīvamānasseva vissāsaggāhavasena gaṇhāti, sova issaro hotīti daṭṭhabbo.
કથં વિઞ્ઞાયતીતિ ચે? સઙ્ઘિકે વિહારસ્સ ગરુભણ્ડત્તા અવિસ્સજ્જિયં અવેભઙ્ગિકં હોતિ, ન કસ્સચિ દાતબ્બં. ગણસન્તકપુગ્ગલિકેસુ પન તેસં સામિકત્તા દાનવિસ્સાસગ્ગાહા રુહન્તિ, ‘‘તસ્મા સો જીવમાનોયેવ સબ્બં અત્તનો પરિક્ખારં નિસ્સજ્જિત્વા કસ્સચિ અદાસિ, કોચિ વા વિસ્સાસં અગ્ગહેસિ. યસ્સ દિન્નં, યેન ચ ગહિતં, તસ્સેવ હોતી’’તિ ચ ‘‘દ્વિન્નં સન્તકં હોતિ અવિભત્તં, એકસ્મિં કાલકતે ઇતરો સામી, બહૂનમ્પિ સન્તકે એસેવ નયો’’તિ (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૬૯) ચ અટ્ઠકથાયં વુત્તત્તા વિઞ્ઞાયતિ.
Kathaṃ viññāyatīti ce? Saṅghike vihārassa garubhaṇḍattā avissajjiyaṃ avebhaṅgikaṃ hoti, na kassaci dātabbaṃ. Gaṇasantakapuggalikesu pana tesaṃ sāmikattā dānavissāsaggāhā ruhanti, ‘‘tasmā so jīvamānoyeva sabbaṃ attano parikkhāraṃ nissajjitvā kassaci adāsi, koci vā vissāsaṃ aggahesi. Yassa dinnaṃ, yena ca gahitaṃ, tasseva hotī’’ti ca ‘‘dvinnaṃ santakaṃ hoti avibhattaṃ, ekasmiṃ kālakate itaro sāmī, bahūnampi santake eseva nayo’’ti (mahāva. aṭṭha. 369) ca aṭṭhakathāyaṃ vuttattā viññāyati.
એવં પન વિસ્સજ્જેત્વા અદિન્નં ‘‘મમચ્ચયેન અસુકસ્સ હોતૂ’’તિ દાનં અચ્ચયદાનત્તા ન રુહતિ. વુત્તઞ્હેતં અટ્ઠકથાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૪૧૯) ‘‘સચે હિ પઞ્ચસુ સહધમ્મિકેસુ યો કોચિ કાલં કરોન્તો ‘મમચ્ચયેન મય્હં પરિક્ખારો ઉપજ્ઝાયસ્સ હોતુ, આચરિયસ્સ હોતુ, સદ્ધિવિહારિકસ્સ હોતુ, અન્તેવાસિકસ્સ હોતુ, માતુ હોતુ, પિતુ હોતુ, અઞ્ઞસ્સ વા કસ્સચિ હોતૂ’તિ વદતિ, તેસં ન હોતિ, સઙ્ઘસ્સેવ હોતિ. ન હિ પઞ્ચન્નં સહધમ્મિકાનં અચ્ચયદાનં રુહતિ, ગિહીનં પન રુહતી’’તિ. એત્થ ચ એકચ્ચે પન વિનયધરા ‘‘ગિહીનન્તિ પદં સમ્પદાનન્તિ ગહેત્વા ભિક્ખૂનં સન્તકં અચ્ચયદાનવસેન ગિહીનં દદન્તે રુહતિ, પઞ્ચન્નં પન સહધમ્મિકાનં દેન્તો ન રુહતી’’તિ વદન્તિ. એવં સન્તે માતાપિતૂનં દદન્તોપિ રુહેય્ય તેસં ગિહિભૂતત્તા. ‘‘અથ ચ પન ‘માતુ હોતુ, પિતુ હોતુ, અઞ્ઞસ્સ વા કસ્સચિ હોતૂ’તિ વદતિ, તેસં ન હોતી’’તિ વચનતો ન રુહતીતિ વિઞ્ઞાયતિ, તસ્મા ‘‘ગિહીનં પના’’તિ ઇદં ન સમ્પદાનવચનં, અથ ખો સામિવચનમેવાતિ દટ્ઠબ્બં. તેન ગિહીનં પન સન્તકં અચ્ચયદાનં રુહતીતિ સમ્બન્ધો કાતબ્બો.
Evaṃ pana vissajjetvā adinnaṃ ‘‘mamaccayena asukassa hotū’’ti dānaṃ accayadānattā na ruhati. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 419) ‘‘sace hi pañcasu sahadhammikesu yo koci kālaṃ karonto ‘mamaccayena mayhaṃ parikkhāro upajjhāyassa hotu, ācariyassa hotu, saddhivihārikassa hotu, antevāsikassa hotu, mātu hotu, pitu hotu, aññassa vā kassaci hotū’ti vadati, tesaṃ na hoti, saṅghasseva hoti. Na hi pañcannaṃ sahadhammikānaṃ accayadānaṃ ruhati, gihīnaṃ pana ruhatī’’ti. Ettha ca ekacce pana vinayadharā ‘‘gihīnanti padaṃ sampadānanti gahetvā bhikkhūnaṃ santakaṃ accayadānavasena gihīnaṃ dadante ruhati, pañcannaṃ pana sahadhammikānaṃ dento na ruhatī’’ti vadanti. Evaṃ sante mātāpitūnaṃ dadantopi ruheyya tesaṃ gihibhūtattā. ‘‘Atha ca pana ‘mātu hotu, pitu hotu, aññassa vā kassaci hotū’ti vadati, tesaṃ na hotī’’ti vacanato na ruhatīti viññāyati, tasmā ‘‘gihīnaṃ panā’’ti idaṃ na sampadānavacanaṃ, atha kho sāmivacanamevāti daṭṭhabbaṃ. Tena gihīnaṃ pana santakaṃ accayadānaṃ ruhatīti sambandho kātabbo.
કિઞ્ચ ભિય્યો – ‘‘સચે હિ પઞ્ચસુ સહધમ્મિકેસુ યો કોચિ કાલં કરોન્તો મમચ્ચયેન મય્હં પરિક્ખારો’’તિ આરભિત્વા ‘‘ન હિ પઞ્ચન્નં સહધમ્મિકાનં અચ્ચયદાનં રુહતિ, ગિહીનં પન રુહતી’’તિ વુત્તત્તા સામ્યત્થે છટ્ઠીબહુવચનં સમત્થિતં ભવતિ. યદિ એવં ‘‘ગિહીન’’ન્તિ પદસ્સ અસમ્પદાનત્તે સતિ કતમં સમ્પદાનં હોતીતિ? ‘‘યસ્સ કસ્સચી’’તિ પદં. વુત્તઞ્હિ અટ્ઠકથાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૪૧૯) ‘‘માતુ હોતુ, પિતુ હોતુ, અઞ્ઞસ્સ વા કસ્સચિ હોતૂ’’તિ. અયમત્થો અજ્જુકવત્થુના (પારા॰ ૧૫૮) દીપેતબ્બો. એવં જીવમાનકાલેયેવ દત્વા મતેસુ વિનિચ્છયો અમ્હેહિ ઞાતો, કસ્સચિ અદત્વા મતેસુ વિનિચ્છયો કથં ઞાતબ્બોતિ? તત્થાપિ સઙ્ઘિકે તાવ હેટ્ઠા વુત્તનયેન સઙ્ઘોવ ઇસ્સરો, ગણસન્તકે પન એકચ્ચેસુ અવસેસા ઇસ્સરા, સબ્બેસુ મતેસુ સઙ્ઘોવ ઇસ્સરો. વુત્તઞ્હિ અટ્ઠકથાયં (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૬૯) ‘‘સબ્બેસુ મતેસુ સઙ્ઘિકં હોતી’’તિ. પુગ્ગલિકે પન વિહારસ્સ ગરુભણ્ડત્તા અવિસ્સજ્જિયં અવેભઙ્ગિકં સઙ્ઘિકમેવ હોતિ.
Kiñca bhiyyo – ‘‘sace hi pañcasu sahadhammikesu yo koci kālaṃ karonto mamaccayena mayhaṃ parikkhāro’’ti ārabhitvā ‘‘na hi pañcannaṃ sahadhammikānaṃ accayadānaṃ ruhati, gihīnaṃ pana ruhatī’’ti vuttattā sāmyatthe chaṭṭhībahuvacanaṃ samatthitaṃ bhavati. Yadi evaṃ ‘‘gihīna’’nti padassa asampadānatte sati katamaṃ sampadānaṃ hotīti? ‘‘Yassa kassacī’’ti padaṃ. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 419) ‘‘mātu hotu, pitu hotu, aññassa vā kassaci hotū’’ti. Ayamattho ajjukavatthunā (pārā. 158) dīpetabbo. Evaṃ jīvamānakāleyeva datvā matesu vinicchayo amhehi ñāto, kassaci adatvā matesu vinicchayo kathaṃ ñātabboti? Tatthāpi saṅghike tāva heṭṭhā vuttanayena saṅghova issaro, gaṇasantake pana ekaccesu avasesā issarā, sabbesu matesu saṅghova issaro. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 369) ‘‘sabbesu matesu saṅghikaṃ hotī’’ti. Puggalike pana vihārassa garubhaṇḍattā avissajjiyaṃ avebhaṅgikaṃ saṅghikameva hoti.
કથં વિઞ્ઞાયતીતિ ચે? ‘‘ભિક્ખુસ્સ, ભિક્ખવે, કાલકતે સઙ્ઘો સામી પત્તચીવરે, અપિચ ગિલાનુપટ્ઠાકા બહૂપકારા, અનુજાનામિ , ભિક્ખવે, સઙ્ઘેન તિચીવરઞ્ચ પત્તઞ્ચ ગિલાનુપટ્ઠાકાનં દાતું. યં તત્થ લહુભણ્ડં લહુપરિક્ખારં, તં સમ્મુખીભૂતેન સઙ્ઘેન ભાજેતું. યં તત્થ ગરુભણ્ડં ગરુપરિક્ખારં, તં આગતાનાગતસ્સ ચાતુદ્દિસસ્સ સઙ્ઘસ્સ અવિસ્સજ્જિયં અવેભઙ્ગિક’’ન્તિ (મહાવ॰ ૩૬૯) તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન વુત્તત્તા વિઞ્ઞાયતિ. એવમ્પિ ‘‘ગરુભણ્ડં ગરુપરિક્ખારં’’ઇચ્ચેવ ભગવતા વુત્તં, ન ‘‘વિહાર’’ન્તિ, તસ્મા કથં વિહારસ્સ ગરુભણ્ડભાવોતિ વિઞ્ઞાયતીતિ? ‘‘વિહારો વિહારવત્થુ, ઇદં દુતિયં અવેભઙ્ગિક’’ન્તિ પાળિયં,
Kathaṃ viññāyatīti ce? ‘‘Bhikkhussa, bhikkhave, kālakate saṅgho sāmī pattacīvare, apica gilānupaṭṭhākā bahūpakārā, anujānāmi , bhikkhave, saṅghena ticīvarañca pattañca gilānupaṭṭhākānaṃ dātuṃ. Yaṃ tattha lahubhaṇḍaṃ lahuparikkhāraṃ, taṃ sammukhībhūtena saṅghena bhājetuṃ. Yaṃ tattha garubhaṇḍaṃ garuparikkhāraṃ, taṃ āgatānāgatassa cātuddisassa saṅghassa avissajjiyaṃ avebhaṅgika’’nti (mahāva. 369) tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena vuttattā viññāyati. Evampi ‘‘garubhaṇḍaṃ garuparikkhāraṃ’’icceva bhagavatā vuttaṃ, na ‘‘vihāra’’nti, tasmā kathaṃ vihārassa garubhaṇḍabhāvoti viññāyatīti? ‘‘Vihāro vihāravatthu, idaṃ dutiyaṃ avebhaṅgika’’nti pāḷiyaṃ,
‘‘દ્વિસઙ્ગહાનિ દ્વે હોન્તિ, તતિયં ચતુસઙ્ગહં;
‘‘Dvisaṅgahāni dve honti, tatiyaṃ catusaṅgahaṃ;
ચતુત્થં નવકોટ્ઠાસં, પઞ્ચમં અટ્ઠભેદનં.
Catutthaṃ navakoṭṭhāsaṃ, pañcamaṃ aṭṭhabhedanaṃ.
‘‘ઇતિ પઞ્ચહિ રાસીહિ, પઞ્ચનિમ્મલલોચનો;
‘‘Iti pañcahi rāsīhi, pañcanimmalalocano;
પઞ્ચવીસવિધં નાથો, ગરુભણ્ડં પકાસયી’’તિ. (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૧) –
Pañcavīsavidhaṃ nātho, garubhaṇḍaṃ pakāsayī’’ti. (cūḷava. aṭṭha. 321) –
અટ્ઠકથાયઞ્ચ વુત્તત્તા વિઞ્ઞાયતિ.
Aṭṭhakathāyañca vuttattā viññāyati.
ઇતિ દાયકો વિહારં કત્વા કુલૂપકભિક્ખુસ્સ દેતિ, તસ્સ મુઞ્ચચેતનુપ્પત્તિતો પુબ્બકાલે દાયકો વિહારસ્સામિકો હોતિ, દાતું વા વિચારેતું વા ઇસ્સરો, મુઞ્ચચેતનુપ્પત્તિતો પટ્ઠાય પટિગ્ગાહકભિક્ખુ સામિકો હોતિ, પરિભુઞ્જિતું વા અઞ્ઞેસં દાતું વા ઇસ્સરો. સો પુગ્ગલો અત્તનો જીવમાનક્ખણેયેવ સદ્ધિવિહારિકાદીનં નિસ્સજ્જિત્વા દેતિ, તદા તે સદ્ધિવિહારિકાદયો સામિકા હોન્તિ, પરિભુઞ્જિતું વા અઞ્ઞસ્સ વા દાતું ઇસ્સરા. યદિ પન કસ્સચિ અદત્વાવ કાલં કરોતિ, તદા સઙ્ઘોવ તસ્સ વિહારસ્સ સામિકો હોતિ, ન દાયકો વા પુગ્ગલો વા, સઙ્ઘાનુમતિયા એવ પુગ્ગલો પરિભુઞ્જિતું લભતિ, ન અત્તનો ઇસ્સરવતાયાતિ દટ્ઠબ્બો.
Iti dāyako vihāraṃ katvā kulūpakabhikkhussa deti, tassa muñcacetanuppattito pubbakāle dāyako vihārassāmiko hoti, dātuṃ vā vicāretuṃ vā issaro, muñcacetanuppattito paṭṭhāya paṭiggāhakabhikkhu sāmiko hoti, paribhuñjituṃ vā aññesaṃ dātuṃ vā issaro. So puggalo attano jīvamānakkhaṇeyeva saddhivihārikādīnaṃ nissajjitvā deti, tadā te saddhivihārikādayo sāmikā honti, paribhuñjituṃ vā aññassa vā dātuṃ issarā. Yadi pana kassaci adatvāva kālaṃ karoti, tadā saṅghova tassa vihārassa sāmiko hoti, na dāyako vā puggalo vā, saṅghānumatiyā eva puggalo paribhuñjituṃ labhati, na attano issaravatāyāti daṭṭhabbo.
એવં મૂલતોયેવ સઙ્ઘસ્સ દિન્નત્તા સઙ્ઘિકભૂતવિહારો વા મૂલે ગણપુગ્ગલાનં દિન્નત્તા ગણસન્તકપુગ્ગલિકભૂતોપિ તેસં ગણપુગ્ગલાનં અઞ્ઞસ્સ નિસ્સજ્જનવસેન અદત્વા કાલકતત્તા પચ્છા સઙ્ઘિકભાવં પત્તવિહારો વા સઙ્ઘેન વિચારેતબ્બો હોતિ. સઙ્ઘેનપિ ભગવતો અનુમતિયા સેનાસનગ્ગાહાપકં સમ્મન્નિત્વા ગાહાપેતબ્બો. વુત્તઞ્હેતં સેનાસનક્ખન્ધકે (ચૂળવ॰ ૩૧૭) ‘‘અથ ખો ભિક્ખૂનં એતદહોસિ ‘કેન નુ ખો સેનાસનં ગાહેતબ્બ’ન્તિ. ભગવતો એતમત્થં આરોચેસું – ‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતં ભિક્ખું સેનાસનગ્ગાહાપકં સમ્મન્નિતુ’ન્તિ’’આદિ.
Evaṃ mūlatoyeva saṅghassa dinnattā saṅghikabhūtavihāro vā mūle gaṇapuggalānaṃ dinnattā gaṇasantakapuggalikabhūtopi tesaṃ gaṇapuggalānaṃ aññassa nissajjanavasena adatvā kālakatattā pacchā saṅghikabhāvaṃ pattavihāro vā saṅghena vicāretabbo hoti. Saṅghenapi bhagavato anumatiyā senāsanaggāhāpakaṃ sammannitvā gāhāpetabbo. Vuttañhetaṃ senāsanakkhandhake (cūḷava. 317) ‘‘atha kho bhikkhūnaṃ etadahosi ‘kena nu kho senāsanaṃ gāhetabba’nti. Bhagavato etamatthaṃ ārocesuṃ – ‘anujānāmi, bhikkhave, pañcahaṅgehi samannāgataṃ bhikkhuṃ senāsanaggāhāpakaṃ sammannitu’nti’’ādi.
ઇમસ્મિં ઠાને ‘‘સેનાસનગ્ગાહો નામ વસ્સકાલવસેન સેનાસનગ્ગાહો, ઉતુકાલવસેન સેનાસનગ્ગાહો, ધુવવાસવસેન સેનાસનગ્ગાહોતિ તિવિધો હોતિ. તેસુ વસ્સકાલવસેન સેનાસનગ્ગાહો પુરિમવસ્સવસેન સેનાસનગ્ગાહો, પચ્છિમવસ્સવસેન સેનાસનગ્ગાહોતિ દુવિધો. ઉતુકાલવસેન સેનાસનગ્ગાહોપિ અન્તરામુત્તકવસેન સેનાસનગ્ગાહો, તઙ્ખણપટિસલ્લાનવસેન સેનાસનગ્ગાહોતિ દુવિધો’’તિ આચરિયા વદન્તિ, એતં પાળિયા ચ અટ્ઠકથાય ચ અસમેન્તં વિય દિસ્સતિ. પાળિયઞ્હિ (ચૂળવ॰ ૩૧૮) ‘‘અથ ખો ભિક્ખૂનં એતદહોસિ ‘કતિ નુ ખો સેનાસનગ્ગાહો’તિ. ભગવતો એતમત્થં આરોચેસું – તયોમે, ભિક્ખવે, સેનાસનગ્ગાહા પુરિમકો પચ્છિમકો અન્તરામુત્તકો. અપરજ્જુગતાય આસાળ્હિયા પુરિમકો ગાહેતબ્બો, માસગતાય આસાળ્હિયા પચ્છિમકો ગાહેતબ્બો, અપરજ્જુગતાય પવારણાય આયતિં વસ્સાવાસત્થાય અન્તરામુત્તકો ગાહેતબ્બો. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, તયો સેનાસનગ્ગાહા’’તિ એવં આગતો, અટ્ઠકથાયમ્પિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૧૮) ‘‘તીસુ સેનાસનગ્ગાહેસુ પુરિમકો ચ પચ્છિમકો ચાતિ ઇમે દ્વે ગાહા થાવરા. અન્તરામુત્તકે અયં વિનિચ્છયો…પે॰… અયં તાવ અન્તોવસ્સે વસ્સૂપનાયિકાદિવસેન પાળિયં આગતસેનાસનગ્ગાહકથા, અયં પન સેનાસનગ્ગાહો નામ દુવિધો હોતિ ઉતુકાલે ચ વસ્સાવાસે ચા’’તિ એવં આગતો, તસ્મા સઙ્ઘેન સમ્મતસેનાસનગ્ગાહાપકેન વિચારેતબ્બા.
Imasmiṃ ṭhāne ‘‘senāsanaggāho nāma vassakālavasena senāsanaggāho, utukālavasena senāsanaggāho, dhuvavāsavasena senāsanaggāhoti tividho hoti. Tesu vassakālavasena senāsanaggāho purimavassavasena senāsanaggāho, pacchimavassavasena senāsanaggāhoti duvidho. Utukālavasena senāsanaggāhopi antarāmuttakavasena senāsanaggāho, taṅkhaṇapaṭisallānavasena senāsanaggāhoti duvidho’’ti ācariyā vadanti, etaṃ pāḷiyā ca aṭṭhakathāya ca asamentaṃ viya dissati. Pāḷiyañhi (cūḷava. 318) ‘‘atha kho bhikkhūnaṃ etadahosi ‘kati nu kho senāsanaggāho’ti. Bhagavato etamatthaṃ ārocesuṃ – tayome, bhikkhave, senāsanaggāhā purimako pacchimako antarāmuttako. Aparajjugatāya āsāḷhiyā purimako gāhetabbo, māsagatāya āsāḷhiyā pacchimako gāhetabbo, aparajjugatāya pavāraṇāya āyatiṃ vassāvāsatthāya antarāmuttako gāhetabbo. Ime kho, bhikkhave, tayo senāsanaggāhā’’ti evaṃ āgato, aṭṭhakathāyampi (cūḷava. aṭṭha. 318) ‘‘tīsu senāsanaggāhesu purimako ca pacchimako cāti ime dve gāhā thāvarā. Antarāmuttake ayaṃ vinicchayo…pe… ayaṃ tāva antovasse vassūpanāyikādivasena pāḷiyaṃ āgatasenāsanaggāhakathā, ayaṃ pana senāsanaggāho nāma duvidho hoti utukāle ca vassāvāse cā’’ti evaṃ āgato, tasmā saṅghena sammatasenāsanaggāhāpakena vicāretabbā.
સેનાસનગ્ગાહો નામ ઉતુકાલે સેનાસનગ્ગાહો, વસ્સાવાસે સેનાસનગ્ગાહોતિ દુવિધો. તત્થ ઉતુકાલો નામ હેમન્તઉતુગિમ્હઉતુવસેન અટ્ઠ માસા, તસ્મિં કાલે ભિક્ખૂ અનિયતાવાસા હોન્તિ, તસ્મા યે યદા આગચ્છન્તિ, તેસં તદા ભિક્ખૂ ઉટ્ઠાપેત્વા સેનાસનં દાતબ્બં, અકાલો નામ નત્થિ. અયં ઉતુકાલે સેનાસનગ્ગાહો નામ. વસ્સાવાસે સેનાસનગ્ગાહો પન ‘‘પુરિમકો પચ્છિમકો અન્તરામુત્તકો’’તિ પાળિયં આગતનયેન તિવિધો હોતિ. અન્તરામુત્તકોપિ હિ આયતિં વસ્સાવાસત્થાય ગાહિતત્તા વસ્સાવાસે સેનાસનગ્ગાહમેવ પવિસતિ, ન ઉતુકાલે સેનાસનગ્ગાહો. વુત્તઞ્હિ ભગવતા ‘‘અપરજ્જુગતાય પવારણાય આયતિં વસ્સાવાસત્થાય અન્તરામુત્તકો ગાહેતબ્બો’’તિ. તઙ્ખણપટિસલ્લાનવસેન સેનાસનગ્ગાહોતિ ચ નેવ પાળિયં ન અટ્ઠકથાયં વિસું આગતો, ઉતુકાલે સેનાસનગ્ગાહોયેવ તદઙ્ગસેનાસનગ્ગાહોતિપિ તઙ્ખણપટિસલ્લાનવસેન સેનાસનગ્ગાહોતિપિ વદન્તિ, તસ્મા ઉતુકાલવસેન સેનાસનગ્ગાહોપિ ‘‘અન્તરામુત્તકવસેન સેનાસનગ્ગાહો તઙ્ખણપટિસલ્લાનવસેન સેનાસનગ્ગાહોતિ દુબ્બિધો’’તિ ન વત્તબ્બો.
Senāsanaggāho nāma utukāle senāsanaggāho, vassāvāse senāsanaggāhoti duvidho. Tattha utukālo nāma hemantautugimhautuvasena aṭṭha māsā, tasmiṃ kāle bhikkhū aniyatāvāsā honti, tasmā ye yadā āgacchanti, tesaṃ tadā bhikkhū uṭṭhāpetvā senāsanaṃ dātabbaṃ, akālo nāma natthi. Ayaṃ utukāle senāsanaggāho nāma. Vassāvāse senāsanaggāho pana ‘‘purimako pacchimako antarāmuttako’’ti pāḷiyaṃ āgatanayena tividho hoti. Antarāmuttakopi hi āyatiṃ vassāvāsatthāya gāhitattā vassāvāse senāsanaggāhameva pavisati, na utukāle senāsanaggāho. Vuttañhi bhagavatā ‘‘aparajjugatāya pavāraṇāya āyatiṃ vassāvāsatthāya antarāmuttako gāhetabbo’’ti. Taṅkhaṇapaṭisallānavasena senāsanaggāhoti ca neva pāḷiyaṃ na aṭṭhakathāyaṃ visuṃ āgato, utukāle senāsanaggāhoyeva tadaṅgasenāsanaggāhotipi taṅkhaṇapaṭisallānavasena senāsanaggāhotipi vadanti, tasmā utukālavasena senāsanaggāhopi ‘‘antarāmuttakavasena senāsanaggāho taṅkhaṇapaṭisallānavasena senāsanaggāhoti dubbidho’’ti na vattabbo.
અથાપિ વદન્તિ ‘‘યથાવુત્તેસુ પઞ્ચસુ સેનાસનગ્ગાહેસુ ચત્તારો સેનાસનગ્ગાહા પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતેન સેનાસનગ્ગાહાપકસમ્મુતિલદ્ધેન ભિક્ખુના અન્તોઉપચારસીમટ્ઠેન હુત્વા અન્તોસીમટ્ઠાનં ભિક્ખૂનં યથાવિનયં વિચારેતબ્બા હોન્તિ, તે પન વિચારણા યાવજ્જકાલા થાવરા હુત્વા ન તિટ્ઠન્તિ, ધુવવાસવસેન વિચારણમેવ યાવજ્જકાલા થાવરં હુત્વા તિટ્ઠતી’’તિ, તમ્પિ તથા ન સક્કા વત્તું. કસ્મા? સેનાસનગ્ગાહાપકભેદે ‘‘ધુવવાસવસેન સેનાસનગ્ગાહો’’તિ પાળિયં અટ્ઠકથાયઞ્ચ નત્થિ. ધુવવાસવસેન વિચારણઞ્ચ સમ્મુતિલદ્ધેન સેનાસનગ્ગાહાપકેન વિચારેતબ્બં ન હોતિ, અથ ખો સમગ્ગેન સઙ્ઘેન અપલોકનકમ્મવસેન દુવઙ્ગસમન્નાગતસ્સ ભિક્ખુસ્સ અનુટ્ઠાપનીયં કત્વા દાનમેવ, તસ્મા સમગ્ગો સઙ્ઘો બહૂપકારતાગુણવિસિટ્ઠતાસઙ્ખાતેહિ દ્વીહિ અઙ્ગેહિ સમન્નાગતં ભિક્ખું અપલોકનકમ્મવસેન સમ્મન્નિત્વા તસ્સ ફાસુકં આવાસં ધુવવાસવસેન અનુટ્ઠાપનીયં કત્વા દેતિ, તં યાવજ્જકાલા થાવરં હુત્વા તિટ્ઠતીતિ વત્તબ્બં.
Athāpi vadanti ‘‘yathāvuttesu pañcasu senāsanaggāhesu cattāro senāsanaggāhā pañcaṅgasamannāgatena senāsanaggāhāpakasammutiladdhena bhikkhunā antoupacārasīmaṭṭhena hutvā antosīmaṭṭhānaṃ bhikkhūnaṃ yathāvinayaṃ vicāretabbā honti, te pana vicāraṇā yāvajjakālā thāvarā hutvā na tiṭṭhanti, dhuvavāsavasena vicāraṇameva yāvajjakālā thāvaraṃ hutvā tiṭṭhatī’’ti, tampi tathā na sakkā vattuṃ. Kasmā? Senāsanaggāhāpakabhede ‘‘dhuvavāsavasena senāsanaggāho’’ti pāḷiyaṃ aṭṭhakathāyañca natthi. Dhuvavāsavasena vicāraṇañca sammutiladdhena senāsanaggāhāpakena vicāretabbaṃ na hoti, atha kho samaggena saṅghena apalokanakammavasena duvaṅgasamannāgatassa bhikkhussa anuṭṭhāpanīyaṃ katvā dānameva, tasmā samaggo saṅgho bahūpakāratāguṇavisiṭṭhatāsaṅkhātehi dvīhi aṅgehi samannāgataṃ bhikkhuṃ apalokanakammavasena sammannitvā tassa phāsukaṃ āvāsaṃ dhuvavāsavasena anuṭṭhāpanīyaṃ katvā deti, taṃ yāvajjakālā thāvaraṃ hutvā tiṭṭhatīti vattabbaṃ.
સમગ્ગો સઙ્ઘોવ ધુવવાસવસેન દેતિ, ન સેનાસનગ્ગાહાપકોતિ અયમત્થો કથં ઞાતબ્બોતિ ચે? ‘‘સઙ્ઘો પન ભણ્ડાગારિકસ્સ વા ધમ્મકથિકવિનયધરાદીનં વા ગણવાચકઆચરિયસ્સ વા બહૂપકારતં ગુણવિસિટ્ઠતઞ્ચ સલ્લક્ખેન્તો ધુવવાસત્થાય વિહારં સમ્મન્નિત્વા દેતી’’તિ (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૨૦; કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ અનુપખજ્જસિક્ખાપદવણ્ણના) ‘‘સઙ્ઘો પન બહુસ્સુતસ્સ ઉદ્દેસપરિપુચ્છાદીહિ બહૂપકારસ્સ ભારનિત્થારકસ્સ ફાસુકં આવાસં અનુટ્ઠાપનીયં કત્વા દેતી’’તિ ચ ‘‘સઙ્ઘો પન ભણ્ડાગારિકસ્સ વા ધમ્મકથિકવિનયધરગણવાચકાચરિયાનં વા બહૂપકારતં ગુણવિસિટ્ઠતઞ્ચ સલ્લક્ખેત્વા ધુવવાસત્થાય વિહારં સલ્લક્ખેત્વા સમ્મન્નિત્વા દેતી’’તિ ચ ‘‘બહુસ્સુતસ્સ સઙ્ઘભારનિત્થારકસ્સ ભિક્ખુનો અનુટ્ઠાપનીયસેનાસનમ્પી’’તિ (પરિ॰ અટ્ઠ॰ ૪૯૫-૪૯૬) ચ ‘‘અપલોકનકમ્મં નામ સીમટ્ઠકં સઙ્ઘં સોધેત્વા છન્દારહાનં છન્દં આહરિત્વા સમગ્ગસ્સ સઙ્ઘસ્સ અનુમતિયા તિક્ખત્તું સાવેત્વા કત્તબ્બં કમ્મ’’ન્તિ ચ અટ્ઠકથાસુ (પરિ॰ અટ્ઠ॰ ૪૮૨) વચનતો સાધુકં નિસ્સંસયેન ઞાતબ્બોતિ.
Samaggo saṅghova dhuvavāsavasena deti, na senāsanaggāhāpakoti ayamattho kathaṃ ñātabboti ce? ‘‘Saṅgho pana bhaṇḍāgārikassa vā dhammakathikavinayadharādīnaṃ vā gaṇavācakaācariyassa vā bahūpakārataṃ guṇavisiṭṭhatañca sallakkhento dhuvavāsatthāya vihāraṃ sammannitvā detī’’ti (pāci. aṭṭha. 120; kaṅkhā. aṭṭha. anupakhajjasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘saṅgho pana bahussutassa uddesaparipucchādīhi bahūpakārassa bhāranitthārakassa phāsukaṃ āvāsaṃ anuṭṭhāpanīyaṃ katvā detī’’ti ca ‘‘saṅgho pana bhaṇḍāgārikassa vā dhammakathikavinayadharagaṇavācakācariyānaṃ vā bahūpakārataṃ guṇavisiṭṭhatañca sallakkhetvā dhuvavāsatthāya vihāraṃ sallakkhetvā sammannitvā detī’’ti ca ‘‘bahussutassa saṅghabhāranitthārakassa bhikkhuno anuṭṭhāpanīyasenāsanampī’’ti (pari. aṭṭha. 495-496) ca ‘‘apalokanakammaṃ nāma sīmaṭṭhakaṃ saṅghaṃ sodhetvā chandārahānaṃ chandaṃ āharitvā samaggassa saṅghassa anumatiyā tikkhattuṃ sāvetvā kattabbaṃ kamma’’nti ca aṭṭhakathāsu (pari. aṭṭha. 482) vacanato sādhukaṃ nissaṃsayena ñātabboti.
કથં પન અપલોકનકમ્મેન દાતબ્બભાવો વિઞ્ઞાયતીતિ? ‘‘બહુસ્સુતસ્સ સઙ્ઘભારનિત્થારકસ્સ ભિક્ખુનો અનુટ્ઠાપનીયસેનાસનમ્પિ સઙ્ઘકિચ્ચં કરોન્તાનં કપ્પિયકારકાદીનં ભત્તવેતનમ્પિ અપલોકનકમ્મેન દાતું વટ્ટતી’’તિ પરિવારટ્ઠકથાયં (પરિ॰ અટ્ઠ॰ ૪૯૫-૪૯૬) કમ્મવગ્ગે આગતત્તા વિઞ્ઞાયતિ. કથં પન દુવઙ્ગસમન્નાગતસ્સ ભિક્ખુનોયેવ દાતબ્બભાવો વિઞ્ઞાયતીતિ? ‘‘બહૂપકારતન્તિ ભણ્ડાગારિકતાદિબહઉઉપકારભાવં. ન કેવલં ઇદમેવાતિ આહ ‘ગુણવિસિટ્ઠતઞ્ચા’તિઆદિ. તેન બહૂપકારત્તેપિ ગુણવિસિટ્ઠત્તાભાવે, ગુણવિસિટ્ઠત્તેપિ બહૂપકારત્તાભાવે દાતું ન વટ્ટતીતિ દસ્સેતી’’તિ વિનયત્થમઞ્જૂસાયં (કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ ટી॰ અનુપખજ્જસિક્ખાપદવણ્ણના) વુત્તત્તા વિઞ્ઞાયતિ.
Kathaṃ pana apalokanakammena dātabbabhāvo viññāyatīti? ‘‘Bahussutassa saṅghabhāranitthārakassa bhikkhuno anuṭṭhāpanīyasenāsanampi saṅghakiccaṃ karontānaṃ kappiyakārakādīnaṃ bhattavetanampi apalokanakammena dātuṃ vaṭṭatī’’ti parivāraṭṭhakathāyaṃ (pari. aṭṭha. 495-496) kammavagge āgatattā viññāyati. Kathaṃ pana duvaṅgasamannāgatassa bhikkhunoyeva dātabbabhāvo viññāyatīti? ‘‘Bahūpakāratanti bhaṇḍāgārikatādibahauupakārabhāvaṃ. Na kevalaṃ idamevāti āha ‘guṇavisiṭṭhatañcā’tiādi. Tena bahūpakārattepi guṇavisiṭṭhattābhāve, guṇavisiṭṭhattepi bahūpakārattābhāve dātuṃ na vaṭṭatīti dassetī’’ti vinayatthamañjūsāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. ṭī. anupakhajjasikkhāpadavaṇṇanā) vuttattā viññāyati.
કસ્મા પન સેનાસનગ્ગાહાપકેન વિચારેતબ્બો સેનાસનગ્ગાહો યાવજ્જકાલા ન તિટ્ઠતીતિ? પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતસ્સ સેનાસનગ્ગાહાપકસ્સ ભિક્ખુનો દુલ્લભત્તા, નાનાદેસવાસીનં નાનાચરિયકુલસમ્ભવાનં ભિક્ખૂનં એકસમ્ભોગપરિભોગસ્સ દુક્કરત્તા ચ ઇમેહિ દ્વીહિ કારણેહિ ન તિટ્ઠતિ. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પઞ્ચહઙ્ગેહિ સમન્નાગતં ભિક્ખું સેનાસનગ્ગાહાપકં સમ્મન્નિતું, યો ન છન્દાગતિં ગચ્છેય્ય, ન દોસાગતિં ગચ્છેય્ય, ન મોહાગતિં ગચ્છેય્ય, ન ભયાગતિં ગચ્છેય્ય , ગહિતાગહિતઞ્ચ જાનેય્યા’’તિ (ચૂળવ॰ ૩૧૭). અટ્ઠકથાયમ્પિ (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૨૨) ‘‘એવરૂપેન હિ સભાગપુગ્ગલેન એકવિહારે વા એકપરિવેણે વા વસન્તેન અત્થો નત્થી’’તિ વુત્તં. કસ્મા પન ધુવવાસત્થાય દાનવિચારો યાવજ્જકાલા તિટ્ઠતીતિ? પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતાભાવેપિ સીમટ્ઠકસ્સ સમગ્ગસ્સ સઙ્ઘસ્સ અનુમતિયા કત્તબ્બત્તા. વુત્તઞ્હિ ‘‘અપલોકનકમ્મં નામ સીમટ્ઠકં સઙ્ઘં સોધેત્વા છન્દારહાનં છન્દં આહરિત્વા સમગ્ગસ્સ સઙ્ઘસ્સ અનુમતિયા તિક્ખત્તું સાવેત્વા કત્તબ્બં કમ્મ’’ન્તિ (પરિ॰ અટ્ઠ॰ ૪૮૨).
Kasmā pana senāsanaggāhāpakena vicāretabbo senāsanaggāho yāvajjakālā na tiṭṭhatīti? Pañcaṅgasamannāgatassa senāsanaggāhāpakassa bhikkhuno dullabhattā, nānādesavāsīnaṃ nānācariyakulasambhavānaṃ bhikkhūnaṃ ekasambhogaparibhogassa dukkarattā ca imehi dvīhi kāraṇehi na tiṭṭhati. Vuttañhetaṃ bhagavatā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, pañcahaṅgehi samannāgataṃ bhikkhuṃ senāsanaggāhāpakaṃ sammannituṃ, yo na chandāgatiṃ gaccheyya, na dosāgatiṃ gaccheyya, na mohāgatiṃ gaccheyya, na bhayāgatiṃ gaccheyya , gahitāgahitañca jāneyyā’’ti (cūḷava. 317). Aṭṭhakathāyampi (pāci. aṭṭha. 122) ‘‘evarūpena hi sabhāgapuggalena ekavihāre vā ekapariveṇe vā vasantena attho natthī’’ti vuttaṃ. Kasmā pana dhuvavāsatthāya dānavicāro yāvajjakālā tiṭṭhatīti? Pañcaṅgasamannāgatābhāvepi sīmaṭṭhakassa samaggassa saṅghassa anumatiyā kattabbattā. Vuttañhi ‘‘apalokanakammaṃ nāma sīmaṭṭhakaṃ saṅghaṃ sodhetvā chandārahānaṃ chandaṃ āharitvā samaggassa saṅghassa anumatiyā tikkhattuṃ sāvetvā kattabbaṃ kamma’’nti (pari. aṭṭha. 482).
ઉતુકાલે સઙ્ઘિકસેનાસને વસન્તેન આગતો ભિક્ખુ ન પટિબાહેતબ્બો અઞ્ઞત્ર અનુટ્ઠાપનીયા. વુત્તઞ્હિ ભગવતા ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, વસ્સાનં તેમાસં પટિબાહિતું, ઉતુકાલં પન ન પટિબાહિતુ’’ન્તિ (ચૂળવ॰ ૩૧૮). ‘‘અઞ્ઞત્ર અનુટ્ઠાપનીયા’’તિ વુત્તં, કતમે અનુટ્ઠાપનીયાતિ? ચત્તારો અનુટ્ઠાપનીયા વુડ્ઢતરો, ભણ્ડાગારિકો, ગિલાનો, સઙ્ઘતો લદ્ધસેનાસનો ચ. તત્થ વુડ્ઢતરો ભિક્ખુ તસ્મિં વિહારે અન્તોસીમટ્ઠકભિક્ખૂસુ અત્તના વુડ્ઢતરસ્સ અઞ્ઞસ્સ અભાવા યથાવુડ્ઢં કેનચિ અનુટ્ઠાપનીયો. ભણ્ડાગારિકો સઙ્ઘેન સમ્મન્નિત્વા ભણ્ડાગારસ્સ દિન્નતાય સઙ્ઘસ્સ ભણ્ડં રક્ખન્તો ગોપેન્તો વસતિ, તસ્મા સો ભણ્ડાગારિકો કેનચિ અનુટ્ઠાપનીયો. ગિલાનો ગેલઞ્ઞાભિભૂતો અત્તનો લદ્ધસેનાસને વસન્તો કેનચિ અનુટ્ઠાપનીયો. સઙ્ઘતો લદ્ધસેનાસનો સમગ્ગેન સઙ્ઘેન દિન્નસેનાસનત્તા કેનચિ અનુટ્ઠાપનીયો. વુત્તઞ્હિ અટ્ઠકથાયં (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૪૩) ‘‘ચત્તારો હિ ન વુટ્ઠાપેતબ્બા વુડ્ઢતરો, ભણ્ડાગારિકો, ગિલાનો, સઙ્ઘતો લદ્ધસેનાસનોતિ. તત્થ વુડ્ઢતરો અત્તનો વુડ્ઢતાય નવકતરેન ન વુટ્ઠાપેતબ્બો, ભણ્ડાગારિકો સઙ્ઘેન સમ્મન્નિત્વા ભણ્ડાગારસ્સ દિન્નતાય, ગિલાનો અત્તનો ગિલાનતાય, સઙ્ઘો પન બહુસ્સુતસ્સ ઉદ્દેસપરિપુચ્છાદીહિ બહૂપકારસ્સ ભારનિત્થારકસ્સ ફાસુકં આવાસં અનુટ્ઠાપનીયં કત્વા દેતિ, તસ્મા સો ઉપકારકતાય ચ સઙ્ઘતો લદ્ધતાય ચ ન વુટ્ઠાપેતબ્બો’’તિ. ઠપેત્વા ઇમે ચત્તારો અવસેસા વુટ્ઠાપનીયાવ હોન્તિ.
Utukāle saṅghikasenāsane vasantena āgato bhikkhu na paṭibāhetabbo aññatra anuṭṭhāpanīyā. Vuttañhi bhagavatā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, vassānaṃ temāsaṃ paṭibāhituṃ, utukālaṃ pana na paṭibāhitu’’nti (cūḷava. 318). ‘‘Aññatra anuṭṭhāpanīyā’’ti vuttaṃ, katame anuṭṭhāpanīyāti? Cattāro anuṭṭhāpanīyā vuḍḍhataro, bhaṇḍāgāriko, gilāno, saṅghato laddhasenāsano ca. Tattha vuḍḍhataro bhikkhu tasmiṃ vihāre antosīmaṭṭhakabhikkhūsu attanā vuḍḍhatarassa aññassa abhāvā yathāvuḍḍhaṃ kenaci anuṭṭhāpanīyo. Bhaṇḍāgāriko saṅghena sammannitvā bhaṇḍāgārassa dinnatāya saṅghassa bhaṇḍaṃ rakkhanto gopento vasati, tasmā so bhaṇḍāgāriko kenaci anuṭṭhāpanīyo. Gilāno gelaññābhibhūto attano laddhasenāsane vasanto kenaci anuṭṭhāpanīyo. Saṅghato laddhasenāsano samaggena saṅghena dinnasenāsanattā kenaci anuṭṭhāpanīyo. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 343) ‘‘cattāro hi na vuṭṭhāpetabbā vuḍḍhataro, bhaṇḍāgāriko, gilāno, saṅghato laddhasenāsanoti. Tattha vuḍḍhataro attano vuḍḍhatāya navakatarena na vuṭṭhāpetabbo, bhaṇḍāgāriko saṅghena sammannitvā bhaṇḍāgārassa dinnatāya, gilāno attano gilānatāya, saṅgho pana bahussutassa uddesaparipucchādīhi bahūpakārassa bhāranitthārakassa phāsukaṃ āvāsaṃ anuṭṭhāpanīyaṃ katvā deti, tasmā so upakārakatāya ca saṅghato laddhatāya ca na vuṭṭhāpetabbo’’ti. Ṭhapetvā ime cattāro avasesā vuṭṭhāpanīyāva honti.
અપરસ્મિં ભિક્ખુમ્હિ આગતે વુટ્ઠાપેત્વા સેનાસનં દાપેતબ્બં. વુત્તઞ્હિ અટ્ઠકથાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૧૮) ‘‘ઉતુકાલે તાવ કેચિ આગન્તુકા ભિક્ખૂ પુરેભત્તં આગચ્છન્તિ, કેચિ પચ્છાભત્તં પઠમયામં વા મજ્ઝિમયામં વા પચ્છિમયામં વા, યે યદા આગચ્છન્તિ, તેસં તદાવ ભિક્ખૂ ઉટ્ઠાપેત્વા સેનાસનં દાતબ્બં, અકાલો નામ નત્થી’’તિ. એતરહિ પન સદ્ધા પસન્ના મનુસ્સા વિહારં કત્વા અપ્પેકચ્ચે પણ્ડિતાનં વચનં સુત્વા ‘‘સઙ્ઘે દિન્નં મહપ્ફલ’’ન્તિ ઞત્વા ચાતુદ્દિસં સઙ્ઘં આરબ્ભ ‘‘ઇમં વિહારં આગતાનાગતસ્સ ચાતુદ્દિસસ્સ સઙ્ઘસ્સ દેમા’’તિ વત્વા દેન્તિ, અપ્પેકચ્ચે અત્તના પસન્નં ભિક્ખું આરબ્ભ વિહારં કત્વાપિ દાનકાલે તેન ઉય્યોજિતા હુત્વા ચાતુદ્દિસં સઙ્ઘં આરબ્ભ વુત્તનયેન દેન્તિ, અપ્પેકચ્ચે કરણકાલેપિ દાનકાલેપિ અત્તનો કુલૂપકભિક્ખુમેવ આરબ્ભ પરિચ્ચજન્તિ, તથાપિ દક્ખિણોદકપાતનકાલે તેન સિક્ખાપિતા યથાવુત્તપાઠં વચીભેદં કરોન્તિ, ચિત્તેન પન કુલૂપકસ્સેવ દેન્તિ, ન સબ્બસઙ્ઘસાધારણત્થં ઇચ્છન્તિ.
Aparasmiṃ bhikkhumhi āgate vuṭṭhāpetvā senāsanaṃ dāpetabbaṃ. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 318) ‘‘utukāle tāva keci āgantukā bhikkhū purebhattaṃ āgacchanti, keci pacchābhattaṃ paṭhamayāmaṃ vā majjhimayāmaṃ vā pacchimayāmaṃ vā, ye yadā āgacchanti, tesaṃ tadāva bhikkhū uṭṭhāpetvā senāsanaṃ dātabbaṃ, akālo nāma natthī’’ti. Etarahi pana saddhā pasannā manussā vihāraṃ katvā appekacce paṇḍitānaṃ vacanaṃ sutvā ‘‘saṅghe dinnaṃ mahapphala’’nti ñatvā cātuddisaṃ saṅghaṃ ārabbha ‘‘imaṃ vihāraṃ āgatānāgatassa cātuddisassa saṅghassa demā’’ti vatvā denti, appekacce attanā pasannaṃ bhikkhuṃ ārabbha vihāraṃ katvāpi dānakāle tena uyyojitā hutvā cātuddisaṃ saṅghaṃ ārabbha vuttanayena denti, appekacce karaṇakālepi dānakālepi attano kulūpakabhikkhumeva ārabbha pariccajanti, tathāpi dakkhiṇodakapātanakāle tena sikkhāpitā yathāvuttapāṭhaṃ vacībhedaṃ karonti, cittena pana kulūpakasseva denti, na sabbasaṅghasādhāraṇatthaṃ icchanti.
ઇમેસુ તીસુ દાનેસુ પઠમં પુબ્બકાલેપિ દાનકાલેપિ સઙ્ઘં ઉદ્દિસ્સ પવત્તત્તા સબ્બસઙ્ઘિકં હોતિ. દુતિયં પુબ્બકાલે પુગ્ગલં ઉદ્દિસ્સ પવત્તમાનમ્પિ દાનકાલે સઙ્ઘં ઉદ્દિસ્સ પવત્તત્તા સઙ્ઘિકમેવ. તતિયં પન પુબ્બકાલેપિ દાનકાલેપિ કુલૂપકપુગ્ગલમેવ ઉદ્દિસ્સ પવત્તતિ, ન સઙ્ઘં, કેવલં ભિક્ખુના વુત્તાનુસારેનેવ વચીભેદં કરોન્તિ. એવં સન્તે ‘‘કિં અયં વિહારો ચિત્તવસેન પુગ્ગલિકો હોતિ, વચીભેદવસેન સઙ્ઘિકો’’તિ ચિન્તાયં એકચ્ચે એવં વદેય્યું –
Imesu tīsu dānesu paṭhamaṃ pubbakālepi dānakālepi saṅghaṃ uddissa pavattattā sabbasaṅghikaṃ hoti. Dutiyaṃ pubbakāle puggalaṃ uddissa pavattamānampi dānakāle saṅghaṃ uddissa pavattattā saṅghikameva. Tatiyaṃ pana pubbakālepi dānakālepi kulūpakapuggalameva uddissa pavattati, na saṅghaṃ, kevalaṃ bhikkhunā vuttānusāreneva vacībhedaṃ karonti. Evaṃ sante ‘‘kiṃ ayaṃ vihāro cittavasena puggaliko hoti, vacībhedavasena saṅghiko’’ti cintāyaṃ ekacce evaṃ vadeyyuṃ –
‘‘મનોપુબ્બઙ્ગમા ધમ્મા, મનોસેટ્ઠા મનોમયા;
‘‘Manopubbaṅgamā dhammā, manoseṭṭhā manomayā;
મનસા ચે પસન્નેન, ભાસતિ વા કરોતિ વા;
Manasā ce pasannena, bhāsati vā karoti vā;
તતો નં સુખમન્વેતિ, છાયાવ અનપાયિનીતિ. (ધ॰ પ॰ ૨) –
Tato naṃ sukhamanveti, chāyāva anapāyinīti. (dha. pa. 2) –
વચનતો ચિત્તવસેન પુગ્ગલિકો હોતી’’તિ. અઞ્ઞે ‘‘યથા દાયકા વદન્તિ, તથા પટિપજ્જિતબ્બન્તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૫) વચનતો વચીભેદવસેન સઙ્ઘિકો હોતી’’તિ.
Vacanato cittavasena puggaliko hotī’’ti. Aññe ‘‘yathā dāyakā vadanti, tathā paṭipajjitabbanti (cūḷava. aṭṭha. 325) vacanato vacībhedavasena saṅghiko hotī’’ti.
તત્રાયં વિચારણા – ઇદં દાનં પુબ્બે પુગ્ગલસ્સ પરિણતં પચ્છા સઙ્ઘસ્સ પરિણામિતં, તસ્મા ‘‘સઙ્ઘિકો’’તિ વુત્તે નવસુ અધમ્મિકદાનેસુ ‘‘પુગ્ગલસ્સ પરિણતં સઙ્ઘસ્સ પરિણામેતી’’તિ (પારા॰ ૬૬૦) વુત્તં અટ્ઠમં અધમ્મિકદાનં હોતિ, તસ્સ દાનસ્સ પટિગ્ગહાપિ પરિભોગાપિ અધમ્મિકપટિગ્ગહા અધમ્મિકપરિભોગા હોન્તિ. ‘‘પુગ્ગલિકો’’તિ વુત્તે તીસુ ધમ્મિકદાનેસુ ‘‘પુગ્ગલસ્સ દિન્નં પુગ્ગલસ્સેવ દેતી’’તિ વુત્તં તતિયધમ્મિકદાનં હોતિ, તસ્સ પટિગ્ગહાપિ પરિભોગાપિ ધમ્મિકપટિગ્ગહા ધમ્મિકપરિભોગા હોન્તિ, તસ્મા પુગ્ગલિકપક્ખં ભજતિ. અપ્પેકચ્ચે સુત્તન્તિકાદિગણે પસીદિત્વા વિહારં કારેત્વા ગણસ્સ દેન્તિ ‘‘ઇમં વિહારં આયસ્મન્તાનં દમ્મી’’તિ. અપ્પેકચ્ચે પુગ્ગલે પસીદિત્વા વિહારં કત્વા પુગ્ગલસ્સ દેન્તિ ‘‘ઇમં વિહારં આયસ્મતો દમ્મી’’તિ. એતે પન ગણસન્તકપુગ્ગલિકા વિહારા દાનકાલતો પટ્ઠાય પટિગ્ગાહકસન્તકાવ હોન્તિ, ન દાયકસન્તકા. તેસુ ગણસન્તકો તાવ એકચ્ચેસુ મતેસુ અવસેસાનં સન્તકો, તેસુ ધરમાનેસુયેવ કસ્સચિ દેન્તિ, તસ્સ સન્તકો. કસ્સચિ અદત્વા સબ્બેસુ મતેસુ સઙ્ઘિકો હોતિ. વુત્તઞ્હિ અટ્ઠકથાયં (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૬૯) ‘‘દ્વિન્નં સન્તકં હોતિ અવિભત્તં, એકસ્મિં કાલકતે ઇતરો સામી, બહૂનં સન્તકેપિ એસેવ નયો. સબ્બેસુ મતેસુ સઙ્ઘિકંવ હોતી’’તિ.
Tatrāyaṃ vicāraṇā – idaṃ dānaṃ pubbe puggalassa pariṇataṃ pacchā saṅghassa pariṇāmitaṃ, tasmā ‘‘saṅghiko’’ti vutte navasu adhammikadānesu ‘‘puggalassa pariṇataṃ saṅghassa pariṇāmetī’’ti (pārā. 660) vuttaṃ aṭṭhamaṃ adhammikadānaṃ hoti, tassa dānassa paṭiggahāpi paribhogāpi adhammikapaṭiggahā adhammikaparibhogā honti. ‘‘Puggaliko’’ti vutte tīsu dhammikadānesu ‘‘puggalassa dinnaṃ puggalasseva detī’’ti vuttaṃ tatiyadhammikadānaṃ hoti, tassa paṭiggahāpi paribhogāpi dhammikapaṭiggahā dhammikaparibhogā honti, tasmā puggalikapakkhaṃ bhajati. Appekacce suttantikādigaṇe pasīditvā vihāraṃ kāretvā gaṇassa denti ‘‘imaṃ vihāraṃ āyasmantānaṃ dammī’’ti. Appekacce puggale pasīditvā vihāraṃ katvā puggalassa denti ‘‘imaṃ vihāraṃ āyasmato dammī’’ti. Ete pana gaṇasantakapuggalikā vihārā dānakālato paṭṭhāya paṭiggāhakasantakāva honti, na dāyakasantakā. Tesu gaṇasantako tāva ekaccesu matesu avasesānaṃ santako, tesu dharamānesuyeva kassaci denti, tassa santako. Kassaci adatvā sabbesu matesu saṅghiko hoti. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 369) ‘‘dvinnaṃ santakaṃ hoti avibhattaṃ, ekasmiṃ kālakate itaro sāmī, bahūnaṃ santakepi eseva nayo. Sabbesu matesu saṅghikaṃva hotī’’ti.
પુગ્ગલિકવિહારોપિ યદિ સો પટિગ્ગાહકપુગ્ગલો અત્તનો જીવમાનકાલેયેવ સદ્ધિવિહારિકાદીનં દેતિ, કોચિ વા તસ્સ વિસ્સાસેન તં વિહારં અગ્ગહેસિ, તસ્સ સન્તકો હોતિ. કસ્સચિ અદત્વા કાલકતે સઙ્ઘિકો હોતિ. વુત્તઞ્હિ અટ્ઠકથાયં ‘‘સો જીવમાનોયેવ સબ્બં અત્તનો પરિક્ખારં નિસ્સજ્જિત્વા કસ્સચિ અદાસિ, કોચિ વા વિસ્સાસં અગ્ગહેસિ. યસ્સ દિન્નો, યેન ચ ગહિતો, તસ્સેવ હોતી’’તિ. પાળિયઞ્ચ (મહાવ॰ ૩૬૯) ‘‘ભિક્ખુસ્સ, ભિક્ખવે, કાલકતે સઙ્ઘો સામી પત્તચીવરે, અપિચ ગિલાનુપટ્ઠાકા બહૂપકારા. અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સઙ્ઘેન તિચીવરઞ્ચ પત્તઞ્ચ ગિલાનુપટ્ઠાકાનં દાતું, યં તત્થ લહુભણ્ડં લહુપરિક્ખારં, તં સમ્મુખીભૂતેન સઙ્ઘેન ભાજેતું, યં તત્થ ગરુભણ્ડં ગરુપરિક્ખારં, તં આગતાનાગતસ્સ ચાતુદ્દિસસ્સ સઙ્ઘસ્સ અવિસ્સજ્જિયં અવેભઙ્ગિક’’ન્તિ (મહાવ॰ ૩૬૯) વુત્તં, તસ્મા ઇમિના નયેન વિનિચ્છયો કાતબ્બો.
Puggalikavihāropi yadi so paṭiggāhakapuggalo attano jīvamānakāleyeva saddhivihārikādīnaṃ deti, koci vā tassa vissāsena taṃ vihāraṃ aggahesi, tassa santako hoti. Kassaci adatvā kālakate saṅghiko hoti. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘so jīvamānoyeva sabbaṃ attano parikkhāraṃ nissajjitvā kassaci adāsi, koci vā vissāsaṃ aggahesi. Yassa dinno, yena ca gahito, tasseva hotī’’ti. Pāḷiyañca (mahāva. 369) ‘‘bhikkhussa, bhikkhave, kālakate saṅgho sāmī pattacīvare, apica gilānupaṭṭhākā bahūpakārā. Anujānāmi, bhikkhave, saṅghena ticīvarañca pattañca gilānupaṭṭhākānaṃ dātuṃ, yaṃ tattha lahubhaṇḍaṃ lahuparikkhāraṃ, taṃ sammukhībhūtena saṅghena bhājetuṃ, yaṃ tattha garubhaṇḍaṃ garuparikkhāraṃ, taṃ āgatānāgatassa cātuddisassa saṅghassa avissajjiyaṃ avebhaṅgika’’nti (mahāva. 369) vuttaṃ, tasmā iminā nayena vinicchayo kātabbo.
સઙ્ઘિકે પન પાળિયં આગતાનં ‘‘પુરિમકો પચ્છિમકો અન્તરામુત્તકો ચા’’તિ (ચૂળવ॰ ૩૧૮) વુત્તાનં તિણ્ણં સેનાસનગ્ગાહાનઞ્ચ અટ્ઠકથાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૧૮) આગતાનં ‘‘ઉતુકાલે ચ વસ્સાવાસે ચા’’તિ વુત્તાનં દ્વિન્નં સેનાસનગ્ગાહાનઞ્ચ એતરહિ અસમ્પજ્જનતો અનુટ્ઠાપનીયપાળિયં આગતસ્સ અત્તનો સભાવેન અનુટ્ઠાપનીયસ્સ ધુવવાસત્થાય સઙ્ઘેન દિન્નતાય અનુટ્ઠાપનીયસ્સ વસેનેવ વિનિચ્છયો હોતિ. વુડ્ઢતરગિલાના હિ અત્તનો સભાવેન અનુટ્ઠાપનીયા હોન્તિ. વુત્તઞ્હેતં અટ્ઠકથાયં (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૪૩) ‘‘વુડ્ઢતરો અત્તનો વુડ્ઢતાય નવકતરેન ન વુટ્ઠાપેતબ્બો, ગિલાનો અત્તનો ગિલાનતાયા’’તિ. ભણ્ડાગારિકધમ્મકથિકાદયો ધુવવાસત્થાય સઙ્ઘેન દિન્નતાય અનુટ્ઠાપનીયા હોન્તિ. વુત્તઞ્હિ ‘‘સઙ્ઘો પન ભણ્ડાગારિકસ્સ વા ધમ્મકથિકવિનયધરાદીનં વા…પે॰… ધુવવાસત્થાય વિહારં સમ્મન્નિત્વા દેતિ, તસ્મા યસ્સ સઙ્ઘેન દિન્નો, સોપિ અનુટ્ઠાપનીયો’’તિ (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૨૦; કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ અનુપખજ્જસિક્ખાપદવણ્ણના). સો એવં વેદિતબ્બો – એતરહિ સઙ્ઘિકવિહારેસુ સઙ્ઘત્થેરેસુ યથાકમ્મઙ્ગતેસુ તસ્મિં વિહારે યો ભિક્ખુ વુડ્ઢતરો, સોપિ ‘‘અયં વિહારો મયા વસિતબ્બો’’તિ વદતિ. યો તત્થ બ્યત્તો પટિબલો, સોપિ તથેવ વદતિ. યેન સો વિહારો કારિતો, સોપિ ‘‘મયા પસીદિતપુગ્ગલો આરોપેતબ્બો’’તિ વદતિ. સઙ્ઘોપિ ‘‘મયમેવ ઇસ્સરા, તસ્મા અમ્હેહિ ઇચ્છિતપુગ્ગલો આરોપેતબ્બો’’તિ વદતિ. એવંદ્વિધા વા તિધા વા ચતુધા વા ભિન્નેસુ મહન્તં અધિકરણં હોતિ.
Saṅghike pana pāḷiyaṃ āgatānaṃ ‘‘purimako pacchimako antarāmuttako cā’’ti (cūḷava. 318) vuttānaṃ tiṇṇaṃ senāsanaggāhānañca aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 318) āgatānaṃ ‘‘utukāle ca vassāvāse cā’’ti vuttānaṃ dvinnaṃ senāsanaggāhānañca etarahi asampajjanato anuṭṭhāpanīyapāḷiyaṃ āgatassa attano sabhāvena anuṭṭhāpanīyassa dhuvavāsatthāya saṅghena dinnatāya anuṭṭhāpanīyassa vaseneva vinicchayo hoti. Vuḍḍhataragilānā hi attano sabhāvena anuṭṭhāpanīyā honti. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 343) ‘‘vuḍḍhataro attano vuḍḍhatāya navakatarena na vuṭṭhāpetabbo, gilāno attano gilānatāyā’’ti. Bhaṇḍāgārikadhammakathikādayo dhuvavāsatthāya saṅghena dinnatāya anuṭṭhāpanīyā honti. Vuttañhi ‘‘saṅgho pana bhaṇḍāgārikassa vā dhammakathikavinayadharādīnaṃ vā…pe… dhuvavāsatthāya vihāraṃ sammannitvā deti, tasmā yassa saṅghena dinno, sopi anuṭṭhāpanīyo’’ti (pāci. aṭṭha. 120; kaṅkhā. aṭṭha. anupakhajjasikkhāpadavaṇṇanā). So evaṃ veditabbo – etarahi saṅghikavihāresu saṅghattheresu yathākammaṅgatesu tasmiṃ vihāre yo bhikkhu vuḍḍhataro, sopi ‘‘ayaṃ vihāro mayā vasitabbo’’ti vadati. Yo tattha byatto paṭibalo, sopi tatheva vadati. Yena so vihāro kārito, sopi ‘‘mayā pasīditapuggalo āropetabbo’’ti vadati. Saṅghopi ‘‘mayameva issarā, tasmā amhehi icchitapuggalo āropetabbo’’ti vadati. Evaṃdvidhā vā tidhā vā catudhā vā bhinnesu mahantaṃ adhikaraṇaṃ hoti.
તેસુ વુડ્ઢતરો ‘‘ન ત્વેવાહં, ભિક્ખવે, કેનચિ પરિયાયેન વુડ્ઢતરસ્સ આસનં પટિબાહિતબ્બન્તિ વદામિ, યો પટિબાહેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ પાળિપાઠઞ્ચ (મહાવ॰ ૪૭૩; ચૂળવ॰ ૩૧૬), ‘‘વુડ્ઢતરો અત્તનો વુડ્ઢતાય નવકતરેન ન વુટ્ઠાપેતબ્બો’’તિ અટ્ઠકથાવચનઞ્ચ (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૧૯ આદયો; કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ અનુપખજ્જસિક્ખાપદવણ્ણના) ગહેત્વા ‘‘અહમેવ એત્થ વુડ્ઢતરો, મયા વુડ્ઢતરો અઞ્ઞો નત્થિ, તસ્મા અહમેવ ઇમસ્મિં વિહારે વસિતુમનુચ્છવિકો’’તિ સઞ્ઞી હોતિ. બ્યત્તોપિ ‘‘બહુસ્સુતસ્સ સઙ્ઘભારનિત્થારકસ્સ ભિક્ખુનો અનુટ્ઠાપનીયસેનાસનમ્પી’’તિ પરિવારટ્ઠકથાવચનઞ્ચ (પરિ॰ અટ્ઠ॰ ૪૯૫-૪૯૬), ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, બ્યત્તેન ભિક્ખુના પટિબલેન દસવસ્સેન વા અતિરેકદસવસ્સેન વા ઉપસમ્પાદેતું, નિસ્સયં દાતુ’’ન્તિઆદિપાળિવચનઞ્ચ (મહાવ॰ ૭૬, ૮૨) ગહેત્વા ‘‘અહમેવ એત્થ બ્યત્તો પટિબલો, ન મયા અઞ્ઞો બ્યત્તતરો અત્થિ, તસ્મા અહમેવ ઇમસ્સ વિહારસ્સ અનુચ્છવિકો’’તિ સઞ્ઞી. વિહારકારકોપિ ‘‘યેન વિહારો કારિતો, સો વિહારસામિકોતિ વિનયપાઠો (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૧૬) અત્થિ, મયા ચ બહું ધનં ચજિત્વા અયં વિહારો કારિતો, તસ્મા મયા પસન્નપુગ્ગલો આરોપેતબ્બો, ન અઞ્ઞો’’તિ સઞ્ઞી. સઙ્ઘોપિ ‘‘સઙ્ઘિકો નામ વિહારો સઙ્ઘસ્સ દિન્નો હોતિ પરિચ્ચત્તો’’તિઆદિપાળિવચનઞ્ચ (પાચિ॰ ૧૧૬, ૧૨૧, ૧૨૬, ૧૩૧), અન્તમસો ચતુરઙ્ગુલપાદકં ગામદારકેહિ પંસ્વાગારકેસુ કીળન્તેહિ કતમ્પિ સઙ્ઘસ્સ દિન્નકાલતો પટ્ઠાય ગરુભણ્ડં હોતી’’તિઆદિઅટ્ઠકથાવચનઞ્ચ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૧) ગહેત્વા ‘‘અયં વિહારો સઙ્ઘિકો સઙ્ઘસન્તકો, તસ્મા અમ્હેહિ અભિરુચિતપુગ્ગલોવ આરોપેતબ્બો, ન અઞ્ઞો’’તિ સઞ્ઞી.
Tesu vuḍḍhataro ‘‘na tvevāhaṃ, bhikkhave, kenaci pariyāyena vuḍḍhatarassa āsanaṃ paṭibāhitabbanti vadāmi, yo paṭibāheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti pāḷipāṭhañca (mahāva. 473; cūḷava. 316), ‘‘vuḍḍhataro attano vuḍḍhatāya navakatarena na vuṭṭhāpetabbo’’ti aṭṭhakathāvacanañca (pāci. aṭṭha. 119 ādayo; kaṅkhā. aṭṭha. anupakhajjasikkhāpadavaṇṇanā) gahetvā ‘‘ahameva ettha vuḍḍhataro, mayā vuḍḍhataro añño natthi, tasmā ahameva imasmiṃ vihāre vasitumanucchaviko’’ti saññī hoti. Byattopi ‘‘bahussutassa saṅghabhāranitthārakassa bhikkhuno anuṭṭhāpanīyasenāsanampī’’ti parivāraṭṭhakathāvacanañca (pari. aṭṭha. 495-496), ‘‘anujānāmi, bhikkhave, byattena bhikkhunā paṭibalena dasavassena vā atirekadasavassena vā upasampādetuṃ, nissayaṃ dātu’’ntiādipāḷivacanañca (mahāva. 76, 82) gahetvā ‘‘ahameva ettha byatto paṭibalo, na mayā añño byattataro atthi, tasmā ahameva imassa vihārassa anucchaviko’’ti saññī. Vihārakārakopi ‘‘yena vihāro kārito, so vihārasāmikoti vinayapāṭho (pāci. aṭṭha. 116) atthi, mayā ca bahuṃ dhanaṃ cajitvā ayaṃ vihāro kārito, tasmā mayā pasannapuggalo āropetabbo, na añño’’ti saññī. Saṅghopi ‘‘saṅghiko nāma vihāro saṅghassa dinno hoti pariccatto’’tiādipāḷivacanañca (pāci. 116, 121, 126, 131), antamaso caturaṅgulapādakaṃ gāmadārakehi paṃsvāgārakesu kīḷantehi katampi saṅghassa dinnakālato paṭṭhāya garubhaṇḍaṃ hotī’’tiādiaṭṭhakathāvacanañca (cūḷava. aṭṭha. 321) gahetvā ‘‘ayaṃ vihāro saṅghiko saṅghasantako, tasmā amhehi abhirucitapuggalova āropetabbo, na añño’’ti saññī.
તત્થ વુડ્ઢતરસ્સ વચનેપિ ‘‘ન ત્વેવાહં, ભિક્ખવે’’ત્યાદિવચનં (ચૂળવ॰ ૩૧૬) તેસુ તેસુ આસનસાલાદીસુ અગ્ગાસનસ્સ વુડ્ઢતરારહત્તા ભત્તં ભુઞ્જિત્વા નિસિન્નોપિ ભિક્ખુ વુડ્ઢતરે આગતે વુટ્ઠાય આસનં દાતબ્બં સન્ધાય ભગવતા વુત્તં, ન ધુવવાસં સન્ધાય. ‘‘વુડ્ઢતરો અત્તનો વુડ્ઢતાય’’ત્યાદિવચનઞ્ચ (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૨૦; કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ અનુપખજ્જસિક્ખાપદવણ્ણના) યથાવુડ્ઢં સેનાસને દીયમાને વુડ્ઢતરે આગતે નવકતરો વુટ્ઠાપેતબ્બો, વુટ્ઠાપેત્વા વુડ્ઢતરસ્સ સેનાસનં દાતબ્બં, વુડ્ઢતરો પન નવકતરેન ન વુટ્ઠાપેતબ્બો. કસ્મા? ‘‘અત્તનો વુડ્ઢતરતાયા’’તિ ઉતુકાલે યથાવુડ્ઢં સેનાસનદાનં સન્ધાય વુત્તં, ન ધુવવાસત્થાય દાનં સન્ધાય , તસ્મા ઇદમ્પિ વચનં ઉપપરિક્ખિતબ્બં, ન સીઘં અનુજાનિતબ્બં.
Tattha vuḍḍhatarassa vacanepi ‘‘na tvevāhaṃ, bhikkhave’’tyādivacanaṃ (cūḷava. 316) tesu tesu āsanasālādīsu aggāsanassa vuḍḍhatarārahattā bhattaṃ bhuñjitvā nisinnopi bhikkhu vuḍḍhatare āgate vuṭṭhāya āsanaṃ dātabbaṃ sandhāya bhagavatā vuttaṃ, na dhuvavāsaṃ sandhāya. ‘‘Vuḍḍhataro attano vuḍḍhatāya’’tyādivacanañca (pāci. aṭṭha. 120; kaṅkhā. aṭṭha. anupakhajjasikkhāpadavaṇṇanā) yathāvuḍḍhaṃ senāsane dīyamāne vuḍḍhatare āgate navakataro vuṭṭhāpetabbo, vuṭṭhāpetvā vuḍḍhatarassa senāsanaṃ dātabbaṃ, vuḍḍhataro pana navakatarena na vuṭṭhāpetabbo. Kasmā? ‘‘Attano vuḍḍhataratāyā’’ti utukāle yathāvuḍḍhaṃ senāsanadānaṃ sandhāya vuttaṃ, na dhuvavāsatthāya dānaṃ sandhāya , tasmā idampi vacanaṃ upaparikkhitabbaṃ, na sīghaṃ anujānitabbaṃ.
બ્યત્તવચનેપિ ‘‘બહુસ્સુતસ્સ સઙ્ઘભારનિત્થારકસ્સ’’ત્યાદિવચનઞ્ચ (પરિ॰ અટ્ઠ॰ ૪૪૫-૪૯૬) ન બહુસ્સુતમત્તેન સઙ્ઘિકવિહારસ્સ ઇસ્સરભાવં સન્ધાય વુત્તં, અથ ખો તસ્સ ભિક્ખુસ્સ બહૂપકારતં ગુણવિસિટ્ઠતઞ્ચ સલ્લક્ખેત્વા સઙ્ઘેન ફાસુકં આવાસં અનુટ્ઠાપનીયં કત્વા દિન્ને સો ભિક્ખુ કેનચિ તમ્હા વિહારા અનુટ્ઠાપનીયો હોતિ, ઇમમત્થં સન્ધાય વુત્તં. ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે’’ત્યાદિવચનઞ્ચ (મહાવ॰ ૮૨) નિસ્સયાચરિયાનં લક્ખણં પકાસેતું ભગવતા વુત્તં, ન સઙ્ઘિકવિહારસ્સ ઇસ્સરત્તં, તસ્મા ઇદમ્પિ વચનં ઉપપરિક્ખિતબ્બં, ન સીઘં અનુજાનિતબ્બં.
Byattavacanepi ‘‘bahussutassa saṅghabhāranitthārakassa’’tyādivacanañca (pari. aṭṭha. 445-496) na bahussutamattena saṅghikavihārassa issarabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ, atha kho tassa bhikkhussa bahūpakārataṃ guṇavisiṭṭhatañca sallakkhetvā saṅghena phāsukaṃ āvāsaṃ anuṭṭhāpanīyaṃ katvā dinne so bhikkhu kenaci tamhā vihārā anuṭṭhāpanīyo hoti, imamatthaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave’’tyādivacanañca (mahāva. 82) nissayācariyānaṃ lakkhaṇaṃ pakāsetuṃ bhagavatā vuttaṃ, na saṅghikavihārassa issarattaṃ, tasmā idampi vacanaṃ upaparikkhitabbaṃ, na sīghaṃ anujānitabbaṃ.
દાયકવચનં પન નાનુજાનિતબ્બં પટિબાહિતબ્બં. કસ્મા? ‘‘યેન વિહારો કારિતો’’ત્યાદિપાઠસ્સ અમુખ્યવોહારત્તા. યથા હિ પુથુજ્જનકાલે રૂપાદીસુ સઞ્જનસ્સ ભૂતપુબ્બત્તા ભૂતપુબ્બગતિયા અરહાપિ ‘‘સત્તો’’તિ, એવં દાનકાલતો પુબ્બે તસ્સ વિહારસ્સ સામિભૂતપુબ્બત્તા દાયકો ‘‘વિહારસામિકો’’તિ વુચ્ચતિ, ન ઇસ્સરત્તા. ન હિ સકલે વિનયપિટકે અટ્ઠકથાટીકાસુ ચ ‘‘વિસ્સજ્જેત્વા દિન્નસ્સ વિહારસ્સ દાયકો ઇસ્સરો’’તિ વા ‘‘દાયકેન વિચારેતબ્બો’’તિ વા ‘‘દાયકસન્તકવિહારો’’તિ વા પાઠો અત્થિ, ‘‘સઙ્ઘિકો, ગણસન્તકો, પુગ્ગલિકો’’ઇચ્ચેવ અત્થિ, તસ્મા તસ્સ વચનં નાનુજાનિતબ્બં.
Dāyakavacanaṃ pana nānujānitabbaṃ paṭibāhitabbaṃ. Kasmā? ‘‘Yena vihāro kārito’’tyādipāṭhassa amukhyavohārattā. Yathā hi puthujjanakāle rūpādīsu sañjanassa bhūtapubbattā bhūtapubbagatiyā arahāpi ‘‘satto’’ti, evaṃ dānakālato pubbe tassa vihārassa sāmibhūtapubbattā dāyako ‘‘vihārasāmiko’’ti vuccati, na issarattā. Na hi sakale vinayapiṭake aṭṭhakathāṭīkāsu ca ‘‘vissajjetvā dinnassa vihārassa dāyako issaro’’ti vā ‘‘dāyakena vicāretabbo’’ti vā ‘‘dāyakasantakavihāro’’ti vā pāṭho atthi, ‘‘saṅghiko, gaṇasantako, puggaliko’’icceva atthi, tasmā tassa vacanaṃ nānujānitabbaṃ.
સઙ્ઘસ્સ વચનેપિ ‘‘સઙ્ઘિકો નામ વિહારો’’ત્યાદિવચનં (પાચિ॰ ૧૧૬, ૧૨૧, ૧૨૬, ૧૩૧) સઙ્ઘસન્તકભાવં સઙ્ઘેન વિચારેતબ્બભાવં દીપેતિ, સઙ્ઘો પન વિચારેન્તો પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતં ભિક્ખું સેનાસનગ્ગાહાપકં સમ્મન્નિત્વા તેન યથાવુડ્ઢં વિચારેતબ્બો વા હોતિ, સમગ્ગેન સઙ્ઘેન દુવઙ્ગસમન્નાગતસ્સ ભિક્ખુનો અપલોકનકમ્મેન ધુવવાસત્થાય દાતબ્બો વા. તેસુ પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતસ્સ ભિક્ખુનો દુલ્લભત્તા સેનાસનગ્ગાહાપકસમ્મુતિયા અભાવે સતિ દુવઙ્ગસમન્નાગતો ભિક્ખુ પરિયેસિતબ્બો. એવં પન અપરિયેસિત્વા ભણ્ડાગારિકતાદિબહઊપકારતાયુત્તસ્સ બહુસ્સુતતાદિગુણવિસિટ્ઠતાવિરહસ્સ ભિક્ખુનો આમિસગરુકતાદિવસેન સઙ્ઘેન વિહારો દાતબ્બો ન હોતિ, તસ્મા સઙ્ઘવચનમ્પિ ઉપપરિક્ખિતબ્બં, ન તાવ અનુજાનિતબ્બં.
Saṅghassa vacanepi ‘‘saṅghiko nāma vihāro’’tyādivacanaṃ (pāci. 116, 121, 126, 131) saṅghasantakabhāvaṃ saṅghena vicāretabbabhāvaṃ dīpeti, saṅgho pana vicārento pañcaṅgasamannāgataṃ bhikkhuṃ senāsanaggāhāpakaṃ sammannitvā tena yathāvuḍḍhaṃ vicāretabbo vā hoti, samaggena saṅghena duvaṅgasamannāgatassa bhikkhuno apalokanakammena dhuvavāsatthāya dātabbo vā. Tesu pañcaṅgasamannāgatassa bhikkhuno dullabhattā senāsanaggāhāpakasammutiyā abhāve sati duvaṅgasamannāgato bhikkhu pariyesitabbo. Evaṃ pana apariyesitvā bhaṇḍāgārikatādibahaūpakāratāyuttassa bahussutatādiguṇavisiṭṭhatāvirahassa bhikkhuno āmisagarukatādivasena saṅghena vihāro dātabbo na hoti, tasmā saṅghavacanampi upaparikkhitabbaṃ, na tāva anujānitabbaṃ.
અથ તીણિપિ વચનાનિ સંસન્દેતબ્બાનિ. તત્થ સઙ્ઘસ્સ ઇસ્સરત્તા સઙ્ઘો પુચ્છિતબ્બો ‘‘કો પુગ્ગલો તુમ્હેહિ અભિરુચિતો’’તિ, પુચ્છિત્વા ‘‘એસો’’તિ વુત્તે ‘‘કસ્મા અભિરુચિતો’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘એસો પુગ્ગલો અમ્હે ચીવરાદિપચ્ચયેહિ અનુગ્ગહેતા, અમ્હાકં ઞાતિસાલોહિતો, ઉપજ્ઝાયો, આચરિયો, સદ્ધિવિહારિકો, અન્તેવાસિકો, સમાનુપજ્ઝાયકો, સમાનાચરિયકો, પિયસહાયો, લાભી, યસસ્સી, તસ્મા અમ્હેહિ અભિરુચિતો’’તિ વુત્તે ‘‘ન એત્તાવતા ધુવવાસત્થાય વિહારો દાતબ્બો’’તિ પટિક્ખિપિતબ્બો. અથ ‘‘એસો પુગ્ગલો સબ્બેહિ અમ્હેહિ વુડ્ઢતરો અગ્ગાસનં અગ્ગોદકં અગ્ગપિણ્ડં અરહતિ, ધુવવાસત્થાય વિહારો પન તસ્સ દાતબ્બોતિ અટ્ઠકથાચરિયેહિ ન વુત્તો’’તિ વત્વા પટિક્ખિપિતબ્બો. અથ ‘‘ધમ્મકથિકો, વિનયધરો, ગણવાચકઆચરિયો’’તિ વુત્તે ‘‘એસો ધુવવાસત્થાય દિન્નવિહારસ્સ અનુચ્છવિકો, એતસ્સ દાતબ્બો’’તિ અનુમોદિતબ્બો. કથં વિઞ્ઞાયતીતિ ચે? ‘‘સઙ્ઘો પન ભણ્ડાગારિકસ્સ વા ધમ્મકથિકવિનયધરાદીનં વા ગણવાચકઆચરિયસ્સ વા બહૂપકારતં ગુણવિસિટ્ઠતઞ્ચ સલ્લક્ખેન્તો ધુવવાસત્થાય વિહારં સમ્મન્નિત્વા દેતી’’તિ વચનતો વિઞ્ઞાયતિ (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૨૯; કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ અનુપખજ્જસિક્ખાપદવણ્ણના).
Atha tīṇipi vacanāni saṃsandetabbāni. Tattha saṅghassa issarattā saṅgho pucchitabbo ‘‘ko puggalo tumhehi abhirucito’’ti, pucchitvā ‘‘eso’’ti vutte ‘‘kasmā abhirucito’’ti pucchitvā ‘‘eso puggalo amhe cīvarādipaccayehi anuggahetā, amhākaṃ ñātisālohito, upajjhāyo, ācariyo, saddhivihāriko, antevāsiko, samānupajjhāyako, samānācariyako, piyasahāyo, lābhī, yasassī, tasmā amhehi abhirucito’’ti vutte ‘‘na ettāvatā dhuvavāsatthāya vihāro dātabbo’’ti paṭikkhipitabbo. Atha ‘‘eso puggalo sabbehi amhehi vuḍḍhataro aggāsanaṃ aggodakaṃ aggapiṇḍaṃ arahati, dhuvavāsatthāya vihāro pana tassa dātabboti aṭṭhakathācariyehi na vutto’’ti vatvā paṭikkhipitabbo. Atha ‘‘dhammakathiko, vinayadharo, gaṇavācakaācariyo’’ti vutte ‘‘eso dhuvavāsatthāya dinnavihārassa anucchaviko, etassa dātabbo’’ti anumoditabbo. Kathaṃ viññāyatīti ce? ‘‘Saṅgho pana bhaṇḍāgārikassa vā dhammakathikavinayadharādīnaṃ vā gaṇavācakaācariyassa vā bahūpakārataṃ guṇavisiṭṭhatañca sallakkhento dhuvavāsatthāya vihāraṃ sammannitvā detī’’ti vacanato viññāyati (pāci. aṭṭha. 129; kaṅkhā. aṭṭha. anupakhajjasikkhāpadavaṇṇanā).
ઇધ પન સાધકપાઠે ‘‘ભણ્ડાગારિકસ્સ વા’’તિ વિજ્જમાને કસ્મા સાધ્યવચને ભણ્ડાગારિકો ન વુત્તોતિ? એતરહિ ભણ્ડાગારસ્સ અભાવા. યદિ કેસુચિ વિહારેસુ ભણ્ડાગારં સમ્મન્નેય્ય, સો ભણ્ડાગારવિહારે નિસિન્નો સઙ્ઘસ્સ પત્તચીવરરક્ખણાદિકં ઉપકારં કરેય્ય, તસ્સ બહૂપકારતં સલ્લક્ખેન્તો સઙ્ઘો ભણ્ડાગારિકસ્સ ફાસુકં આવાસં એતરહિપિ ધુવવાસત્થાય દદેય્ય, સો તસ્સ વિસું ધુવવાસવિહારોતિ. એત્થ સાધકપાઠે ‘‘ધમ્મકથિકવિનયધરાદીનં વા’’તિઆદિસદ્દેન બહુસ્સુતો આગતાગમો ધમ્મધરો વિનયધરો માતિકાધરો પણ્ડિતો બ્યત્તો મેધાવી લજ્જી કુક્કુચ્ચકો સિક્ખાકામોતિ વુત્તગુણવન્તે સઙ્ગણ્હાતિ. અથાપિ ‘‘એસો પુગ્ગલો બહુસ્સુતો ઉદ્દેસપરિપુચ્છાદીહિ ભિક્ખૂનં બહૂપકારો સઙ્ઘભારનિત્થારકો’’તિ વદતિ, ‘‘સાધુ એસોપિ ફાસુકાવાસસ્સ અરહો, અનુટ્ઠાપનીયં કત્વા ધુવવાસત્થાય વિહારો એતસ્સપિ દાતબ્બો’’તિ વત્વા અનુમોદિતબ્બો. કથં વિઞ્ઞાયતીતિ ચે? ‘‘સઙ્ઘો પન બહુસ્સુતસ્સ ઉદ્દેસપરિપુચ્છાદીહિ બહૂપકારસ્સ ભારનિત્થારકસ્સ ફાસુકં આવાસં અનુટ્ઠાપનીયં કત્વા દેતી’’તિ (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૪૩) વચનતો વિઞ્ઞાયતિ.
Idha pana sādhakapāṭhe ‘‘bhaṇḍāgārikassa vā’’ti vijjamāne kasmā sādhyavacane bhaṇḍāgāriko na vuttoti? Etarahi bhaṇḍāgārassa abhāvā. Yadi kesuci vihāresu bhaṇḍāgāraṃ sammanneyya, so bhaṇḍāgāravihāre nisinno saṅghassa pattacīvararakkhaṇādikaṃ upakāraṃ kareyya, tassa bahūpakārataṃ sallakkhento saṅgho bhaṇḍāgārikassa phāsukaṃ āvāsaṃ etarahipi dhuvavāsatthāya dadeyya, so tassa visuṃ dhuvavāsavihāroti. Ettha sādhakapāṭhe ‘‘dhammakathikavinayadharādīnaṃ vā’’tiādisaddena bahussuto āgatāgamo dhammadharo vinayadharo mātikādharo paṇḍito byatto medhāvī lajjī kukkuccako sikkhākāmoti vuttaguṇavante saṅgaṇhāti. Athāpi ‘‘eso puggalo bahussuto uddesaparipucchādīhi bhikkhūnaṃ bahūpakāro saṅghabhāranitthārako’’ti vadati, ‘‘sādhu esopi phāsukāvāsassa araho, anuṭṭhāpanīyaṃ katvā dhuvavāsatthāya vihāro etassapi dātabbo’’ti vatvā anumoditabbo. Kathaṃ viññāyatīti ce? ‘‘Saṅgho pana bahussutassa uddesaparipucchādīhi bahūpakārassa bhāranitthārakassa phāsukaṃ āvāsaṃ anuṭṭhāpanīyaṃ katvā detī’’ti (mahāva. aṭṭha. 343) vacanato viññāyati.
અથાપિ ‘‘અયં પુગ્ગલો ધમ્મકથિકો વિનયધરો ગણવાચકાચરિયો સઙ્ઘસ્સ બહૂપકારો વિસિટ્ઠગુણયુત્તો’’તિ વદતિ, ‘‘સાધુ એતસ્સપિ પુગ્ગલસ્સ ધુવવાસત્થાય વિહારં સલ્લક્ખેત્વા સમ્મન્નિત્વાવ દાતબ્બો’’તિ વત્વા અનુમોદિતબ્બો. કથં વિઞ્ઞાયતીતિ ચે? ‘‘સઙ્ઘો પન ભણ્ડાગારિકસ્સ વા ધમ્મકથિકવિનયધરાદીનં વા ગણવાચકાચરિયસ્સ વા બહૂપકારતં ગુણવિસિટ્ઠતઞ્ચ સલ્લક્ખેત્વા ધુવવાસત્થાય વિહારં સમ્મન્નિત્વા દેતી’’તિ (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૨૦; કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ અનુપખજ્જસિક્ખાપદવણ્ણના) વચનતો વિઞ્ઞાયતિ.
Athāpi ‘‘ayaṃ puggalo dhammakathiko vinayadharo gaṇavācakācariyo saṅghassa bahūpakāro visiṭṭhaguṇayutto’’ti vadati, ‘‘sādhu etassapi puggalassa dhuvavāsatthāya vihāraṃ sallakkhetvā sammannitvāva dātabbo’’ti vatvā anumoditabbo. Kathaṃ viññāyatīti ce? ‘‘Saṅgho pana bhaṇḍāgārikassa vā dhammakathikavinayadharādīnaṃ vā gaṇavācakācariyassa vā bahūpakārataṃ guṇavisiṭṭhatañca sallakkhetvā dhuvavāsatthāya vihāraṃ sammannitvā detī’’ti (pāci. aṭṭha. 120; kaṅkhā. aṭṭha. anupakhajjasikkhāpadavaṇṇanā) vacanato viññāyati.
અથાપિ ‘‘એસો પુગ્ગલો બહુસ્સુતો સઙ્ઘભારનિત્થારકો’’તિ વદતિ, ‘‘સાધુ એતસ્સપિ અનુટ્ઠાપનીયં કત્વા દાતબ્બો’’તિ વત્વા અનુમોદિતબ્બો. કથં વિઞ્ઞાયતીતિ ચે? ‘‘બહુસ્સુતસ્સ સઙ્ઘભારનિત્થારકસ્સ ભિક્ખુનો અનુટ્ઠાપનીયસેનાસનમ્પી’’તિ પરિવારટ્ઠકથાયં (પરિ॰ અટ્ઠ॰ ૪૯૫-૪૯૬) વુત્તત્તા વિઞ્ઞાયતિ. તતો ‘‘એવં દુવઙ્ગસમ્પન્નો પુગ્ગલો અન્તોસીમટ્ઠો વા બહિસીમટ્ઠો વા’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘અન્તોસીમટ્ઠો’’તિ વુત્તે ‘‘સાધુ સુટ્ઠુ તસ્સ દાતબ્બો’’તિ સમ્પટિચ્છિતબ્બં. ‘‘બહિસીમટ્ઠો’’તિ વુત્તે ‘‘ન દાતબ્બો’’તિ પટિક્ખિપિતબ્બં. કસ્માતિ ચે? ‘‘ન, ભિક્ખવે, નિસ્સીમે ઠિતસ્સ સેનાસનં ગાહેતબ્બં, યો ગાહેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (ચૂળવ॰ ૩૧૮) વચનતોતિ.
Athāpi ‘‘eso puggalo bahussuto saṅghabhāranitthārako’’ti vadati, ‘‘sādhu etassapi anuṭṭhāpanīyaṃ katvā dātabbo’’ti vatvā anumoditabbo. Kathaṃ viññāyatīti ce? ‘‘Bahussutassa saṅghabhāranitthārakassa bhikkhuno anuṭṭhāpanīyasenāsanampī’’ti parivāraṭṭhakathāyaṃ (pari. aṭṭha. 495-496) vuttattā viññāyati. Tato ‘‘evaṃ duvaṅgasampanno puggalo antosīmaṭṭho vā bahisīmaṭṭho vā’’ti pucchitvā ‘‘antosīmaṭṭho’’ti vutte ‘‘sādhu suṭṭhu tassa dātabbo’’ti sampaṭicchitabbaṃ. ‘‘Bahisīmaṭṭho’’ti vutte ‘‘na dātabbo’’ti paṭikkhipitabbaṃ. Kasmāti ce? ‘‘Na, bhikkhave, nissīme ṭhitassa senāsanaṃ gāhetabbaṃ, yo gāheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 318) vacanatoti.
અથ ‘‘દુવઙ્ગસમન્નાગતે અન્તોસીમટ્ઠે અસતિ એકઙ્ગસમન્નાગતો અન્તોસીમટ્ઠો અત્થી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘અત્થી’’તિ વુત્તે ‘‘સાધુ સુટ્ઠુ એતસ્સ દાતબ્બો’’તિ સમ્પટિચ્છિતબ્બં. કથં વિઞ્ઞાયતીતિ ચે? ‘‘બહૂપકારતં ગુણવિસિટ્ઠતઞ્ચ સલ્લક્ખેન્તોતિ ભણ્ડાગારિકસ્સ બહૂપકારતં ધમ્મકથિકાદીનં ગુણવિસિટ્ઠતઞ્ચ સલ્લક્ખેન્તો’’તિ સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ પાચિત્તિય ૩.૧૧૯-૧૨૧) એકેકઙ્ગવસેન આગતત્તા વિઞ્ઞાયતિ. ‘‘અન્તોસીમટ્ઠો એકઙ્ગસમન્નાગતોપિ નત્થિ, બહિસીમટ્ઠોવ અત્થી’’તિ વુત્તે ‘‘આગન્ત્વા અન્તોસીમે ઠિતસ્સ દાતબ્બો’’તિ વત્તબ્બો. કસ્માતિ ચે? ‘‘અસમ્પત્તાનમ્પિ ઉપચારસીમં પવિટ્ઠાનં અન્તેવાસિકાદીસુ ગણ્હન્તેસુ દાતબ્બમેવા’’તિ અટ્ઠકથાયં (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૭૯) વચનતો વિઞ્ઞાયતિ.
Atha ‘‘duvaṅgasamannāgate antosīmaṭṭhe asati ekaṅgasamannāgato antosīmaṭṭho atthī’’ti pucchitvā ‘‘atthī’’ti vutte ‘‘sādhu suṭṭhu etassa dātabbo’’ti sampaṭicchitabbaṃ. Kathaṃ viññāyatīti ce? ‘‘Bahūpakārataṃ guṇavisiṭṭhatañca sallakkhentoti bhaṇḍāgārikassa bahūpakārataṃ dhammakathikādīnaṃ guṇavisiṭṭhatañca sallakkhento’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. pācittiya 3.119-121) ekekaṅgavasena āgatattā viññāyati. ‘‘Antosīmaṭṭho ekaṅgasamannāgatopi natthi, bahisīmaṭṭhova atthī’’ti vutte ‘‘āgantvā antosīme ṭhitassa dātabbo’’ti vattabbo. Kasmāti ce? ‘‘Asampattānampi upacārasīmaṃ paviṭṭhānaṃ antevāsikādīsu gaṇhantesu dātabbamevā’’ti aṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 379) vacanato viññāyati.
સચે પન એકઙ્ગયુત્તભાવેન વા દુવઙ્ગયુત્તભાવેન વા સમાના દ્વે તયો ભિક્ખૂ અન્તોસીમાયં વિજ્જમાના ભવેય્યું, કસ્સ દાતબ્બોતિ? વડ્ઢતરસ્સાતિ. કથં વિઞ્ઞાયતીતિ ચે? ‘‘ન ચ, ભિક્ખવે, સઙ્ઘિકં યથાવુડ્ઢં પટિબાહિતબ્બં, યો પટિબાહેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (ચૂળવ॰ ૩૧૧) વચનતોતિ. સચે પન અન્તોસીમાયં એકઙ્ગયુત્તો વા દુવઙ્ગયુત્તો વા ભિક્ખુ નત્થિ, સબ્બેવ આવાસિકા બાલા અબ્યત્તા, એવં સતિ કસ્સ દાતબ્બોતિ? યો તં વિહારં આગચ્છતિ આગન્તુકો ભિક્ખુ, સો ચે લજ્જી હોતિ પેસલો બહુસ્સુતો સિક્ખાકામો, સો તેહિ આવાસિકેહિ ભિક્ખૂહિ અઞ્ઞત્થ અગમનત્થં સઙ્ગહં કત્વા સો આવાસો દાતબ્બો.
Sace pana ekaṅgayuttabhāvena vā duvaṅgayuttabhāvena vā samānā dve tayo bhikkhū antosīmāyaṃ vijjamānā bhaveyyuṃ, kassa dātabboti? Vaḍḍhatarassāti. Kathaṃ viññāyatīti ce? ‘‘Na ca, bhikkhave, saṅghikaṃ yathāvuḍḍhaṃ paṭibāhitabbaṃ, yo paṭibāheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 311) vacanatoti. Sace pana antosīmāyaṃ ekaṅgayutto vā duvaṅgayutto vā bhikkhu natthi, sabbeva āvāsikā bālā abyattā, evaṃ sati kassa dātabboti? Yo taṃ vihāraṃ āgacchati āgantuko bhikkhu, so ce lajjī hoti pesalo bahussuto sikkhākāmo, so tehi āvāsikehi bhikkhūhi aññattha agamanatthaṃ saṅgahaṃ katvā so āvāso dātabbo.
અયમત્થો કથં જાનિતબ્બોતિ ચે? ‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતરસ્મિં આવાસે સમ્બહુલા ભિક્ખૂ વિહરન્તિ બાલા અબ્યત્તા, તે ન જાનન્તિ ઉપોસથં વા ઉપોસથકમ્મં વા પાતિમોક્ખં વા પાતિમોક્ખુદ્દેસં વા. તત્થ અઞ્ઞો ભિક્ખુ આગચ્છતિ બહુસ્સુતો આગતાગમો ધમ્મધરો વિનયધરો માતિકાધરો પણ્ડિતો બ્યત્તો મેધાવી લજ્જી કુક્કુચ્ચકો સિક્ખાકામો, તેહિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂહિ સો ભિક્ખુ સઙ્ગહેતબ્બો અનુગ્ગહેતબ્બો ઉપલાપેતબ્બો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો ચુણ્ણેન મત્તિકાય દન્તકટ્ઠેન મુખોદકેન. નો ચે સઙ્ગણ્હેય્યું અનુગ્ગણ્હેય્યું ઉપલાપેય્યું ઉપટ્ઠાપેય્યું ચુણ્ણેન મત્તિકાય દન્તકટ્ઠેન મુખોદકેન, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ॰ ૧૬૩) સમ્માસમ્બુદ્ધેન પઞ્ઞત્તત્તા, અટ્ઠકથાયઞ્ચ (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૬૩) ‘‘સઙ્ગહેતબ્બોતિ ‘સાધુ, ભન્તે, આગતત્થ, ઇધ ભિક્ખા સુલભા સૂપબ્યઞ્જનં અત્થિ, વસથ અનુક્કણ્ઠમાના’તિ એવં પિયવચનેન સઙ્ગહેતબ્બો, પુનપ્પુનં તથાકરણવસેન અનુગ્ગહેતબ્બો, ‘આમ વસિસ્સામી’તિ પટિવચનદાપનેન ઉપલાપેતબ્બો. અથ વા ચતૂહિ પચ્ચયેહિ સઙ્ગહેતબ્બો ચેવ અનુગ્ગહેતબ્બો ચ, પિયવચનેન ઉપલાપેતબ્બો, કણ્ણસુખં આલપિતબ્બોતિ અત્થો, ચુણ્ણાદીહિ ઉપટ્ઠાપેતબ્બો. આપત્તિ દુક્કટસ્સાતિ સચે સકલોપિ સઙ્ઘો ન કરોતિ, સબ્બેસં દુક્કટં. ઇધ નેવ થેરા, ન દહરા મુચ્ચન્તિ, સબ્બેહિ વારેન ઉપટ્ઠાતબ્બો, અત્તનો વારે અનુપટ્ઠહન્તસ્સ આપત્તિ. તેન પન મહાથેરાનં પરિવેણસમ્મજ્જનદન્તકટ્ઠદાનાદીનિ ન સાદિતબ્બાનિ. એવમ્પિ સતિ મહાથેરેહિ સાયંપાતં ઉપટ્ઠાનં આગન્તબ્બં. તેન પન તેસં આગમનં ઞત્વા પઠમતરં મહાથેરાનં ઉપટ્ઠાનં ગન્તબ્બં. સચસ્સ સદ્ધિંચરા ભિક્ખૂ ઉપટ્ઠાકા અત્થિ, ‘મય્હં ઉપટ્ઠાકા અત્થિ, તુમ્હે અપ્પોસ્સુક્કા વિહરથા’તિ વત્તબ્બં. અથાપિસ્સ સદ્ધિં ચરા નત્થિ, તસ્મિંયેવ પન વિહારે એકો વા દ્વે વા વત્તસમ્પન્ના વદન્તિ ‘મય્હં થેરસ્સ કત્તબ્બં કરિસ્સામ, અવસેસા ફાસુ વિહરન્તૂ’તિ, સબ્બેસં અનાપત્તી’’તિ વુત્તત્તા. એવં તાદિસં બહિસીમતો અન્તોસીમમાગતં લજ્જીપેસલબહુસ્સુતસિક્ખાકામભૂતં ભિક્ખું અન્તોસીમાય ધુવનિવાસત્થાય ફાસુકં આવાસં અનુટ્ઠાપનીયં કત્વા દાતબ્બોતિ વિઞ્ઞાયતિ.
Ayamattho kathaṃ jānitabboti ce? ‘‘Idha pana, bhikkhave, aññatarasmiṃ āvāse sambahulā bhikkhū viharanti bālā abyattā, te na jānanti uposathaṃ vā uposathakammaṃ vā pātimokkhaṃ vā pātimokkhuddesaṃ vā. Tattha añño bhikkhu āgacchati bahussuto āgatāgamo dhammadharo vinayadharo mātikādharo paṇḍito byatto medhāvī lajjī kukkuccako sikkhākāmo, tehi, bhikkhave, bhikkhūhi so bhikkhu saṅgahetabbo anuggahetabbo upalāpetabbo upaṭṭhāpetabbo cuṇṇena mattikāya dantakaṭṭhena mukhodakena. No ce saṅgaṇheyyuṃ anuggaṇheyyuṃ upalāpeyyuṃ upaṭṭhāpeyyuṃ cuṇṇena mattikāya dantakaṭṭhena mukhodakena, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 163) sammāsambuddhena paññattattā, aṭṭhakathāyañca (mahāva. aṭṭha. 163) ‘‘saṅgahetabboti ‘sādhu, bhante, āgatattha, idha bhikkhā sulabhā sūpabyañjanaṃ atthi, vasatha anukkaṇṭhamānā’ti evaṃ piyavacanena saṅgahetabbo, punappunaṃ tathākaraṇavasena anuggahetabbo, ‘āma vasissāmī’ti paṭivacanadāpanena upalāpetabbo. Atha vā catūhi paccayehi saṅgahetabbo ceva anuggahetabbo ca, piyavacanena upalāpetabbo, kaṇṇasukhaṃ ālapitabboti attho, cuṇṇādīhi upaṭṭhāpetabbo. Āpatti dukkaṭassāti sace sakalopi saṅgho na karoti, sabbesaṃ dukkaṭaṃ. Idha neva therā, na daharā muccanti, sabbehi vārena upaṭṭhātabbo, attano vāre anupaṭṭhahantassa āpatti. Tena pana mahātherānaṃ pariveṇasammajjanadantakaṭṭhadānādīni na sāditabbāni. Evampi sati mahātherehi sāyaṃpātaṃ upaṭṭhānaṃ āgantabbaṃ. Tena pana tesaṃ āgamanaṃ ñatvā paṭhamataraṃ mahātherānaṃ upaṭṭhānaṃ gantabbaṃ. Sacassa saddhiṃcarā bhikkhū upaṭṭhākā atthi, ‘mayhaṃ upaṭṭhākā atthi, tumhe appossukkā viharathā’ti vattabbaṃ. Athāpissa saddhiṃ carā natthi, tasmiṃyeva pana vihāre eko vā dve vā vattasampannā vadanti ‘mayhaṃ therassa kattabbaṃ karissāma, avasesā phāsu viharantū’ti, sabbesaṃ anāpattī’’ti vuttattā. Evaṃ tādisaṃ bahisīmato antosīmamāgataṃ lajjīpesalabahussutasikkhākāmabhūtaṃ bhikkhuṃ antosīmāya dhuvanivāsatthāya phāsukaṃ āvāsaṃ anuṭṭhāpanīyaṃ katvā dātabboti viññāyati.
નનુ ચ ‘‘ન, ભિક્ખવે, નિસ્સીમે ઠિતસ્સ સેનાસનં ગાહેતબ્બં, યો ગાહેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (ચૂળવ॰ ૩૧૮) ભગવતા વુત્તં, અથ કસ્મા નિસ્સીમતો આગતસ્સ ધુવવાસત્થાય વિહારો દાતબ્બોતિ? વુચ્ચતે – ‘‘નિસ્સીમે ઠિતસ્સા’’તિ ઇદં અનાદરે સામિવચનં, તસ્મા નિસ્સીમે ઠિતંયેવ સેનાસનં ન ગાહેતબ્બન્તિ અત્થો દટ્ઠબ્બો, ન નિસ્સીમે ઠિતસ્સ તસ્સ ભિક્ખુસ્સ અન્તોસીમં પવિટ્ઠસ્સપિ સેનાસનં ન ગાહેતબ્બન્તિ અત્થો, તસ્મા પુબ્બે બહિસીમાયં ઠિતેપિ ઇદાનિ અન્તોસીમં પવિટ્ઠકાલતો પટ્ઠાય ચતુપચ્ચયભાગો લબ્ભતિ. વુત્તઞ્હિ અટ્ઠકથાયં (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૭૯) ‘‘અસુકવિહારે કિર બહું ચીવરં ઉપ્પન્નન્તિ સુત્વા યોજનન્તરિકવિહારતોપિ ભિક્ખૂ આગચ્છન્તિ, સમ્પત્તસમ્પત્તાનં ઠિતટ્ઠાનતો પટ્ઠાય દાતબ્બ’’ન્તિ. અન્તોસીમટ્ઠેસુ પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતું અસક્કોન્તેસુ યત્થ પાતિમોક્ખુદ્દેસકો અત્થિ, સો આવાસો ગન્તબ્બો હોતિ. અન્તોવસ્સેપિ પાતિમોક્ખુદ્દેસકેન વિના વસ્સં વસિતું ન લભતિ. યત્થ પાતિમોક્ખુદ્દેસકો અત્થિ, તત્થ ગન્ત્વા વસ્સં વસિતબ્બં, તસ્મા બહિસીમતો આગતોપિ લજ્જીપેસલબહુસ્સુતસિક્ખાકામભિક્ખુ સઙ્ગહેતબ્બો હોતિ. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા –
Nanu ca ‘‘na, bhikkhave, nissīme ṭhitassa senāsanaṃ gāhetabbaṃ, yo gāheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 318) bhagavatā vuttaṃ, atha kasmā nissīmato āgatassa dhuvavāsatthāya vihāro dātabboti? Vuccate – ‘‘nissīme ṭhitassā’’ti idaṃ anādare sāmivacanaṃ, tasmā nissīme ṭhitaṃyeva senāsanaṃ na gāhetabbanti attho daṭṭhabbo, na nissīme ṭhitassa tassa bhikkhussa antosīmaṃ paviṭṭhassapi senāsanaṃ na gāhetabbanti attho, tasmā pubbe bahisīmāyaṃ ṭhitepi idāni antosīmaṃ paviṭṭhakālato paṭṭhāya catupaccayabhāgo labbhati. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 379) ‘‘asukavihāre kira bahuṃ cīvaraṃ uppannanti sutvā yojanantarikavihāratopi bhikkhū āgacchanti, sampattasampattānaṃ ṭhitaṭṭhānato paṭṭhāya dātabba’’nti. Antosīmaṭṭhesu pātimokkhaṃ uddisituṃ asakkontesu yattha pātimokkhuddesako atthi, so āvāso gantabbo hoti. Antovassepi pātimokkhuddesakena vinā vassaṃ vasituṃ na labhati. Yattha pātimokkhuddesako atthi, tattha gantvā vassaṃ vasitabbaṃ, tasmā bahisīmato āgatopi lajjīpesalabahussutasikkhākāmabhikkhu saṅgahetabbo hoti. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતરસ્મિં આવાસે તદહુપોસથે સમ્બહુલા ભિક્ખૂ વિહરન્તિ બાલા અબ્યત્તા, તે ન જાનન્તિ ઉપોસથં વા ઉપોસથકમ્મં વા પાતિમોક્ખં વા પાતિમોક્ખુદ્દેસં વા. તેહિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂહિ એકો ભિક્ખુ સામન્તા આવાસા સજ્જુકં પાહેતબ્બો ‘ગચ્છાવુસો સંખિત્તેન વા વિત્થારેન વા પાતિમોક્ખં પરિયાપુણિત્વા આગચ્છા’તિ. એવઞ્ચેતં લભેથ, ઇચ્ચેતં કુસલં. નો ચે લભેથ, તેહિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂહિ સબ્બેહેવ યત્થ જાનન્તિ ઉપોસથં વા ઉપોસથકમ્મં વા પાતિમોક્ખં વા પાતિમોક્ખુદ્દેસં વા, સો આવાસો ગન્તબ્બો. નો ચે ગચ્છેય્યું, આપત્તિ દુક્કટસ્સ. ઇધ પન, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતરસ્મિં આવાસે સમ્બહુલા ભિક્ખૂ વસ્સં વસન્તિ બાલા અબ્યત્તા, તે ન જાનન્તિ ઉપોસથં વા ઉપોસથકમ્મં વા પાતિમોક્ખં વા પાતિમોક્ખુદ્દેસં વા. તેહિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂહિ એકો ભિક્ખુ સામન્તા આવાસા સજ્જુકં પાહેતબ્બો ‘ગચ્છાવુસો સંખિત્તેન વા વિત્થારેન વા પાતિમોક્ખં પરિયાપુણિત્વા આગચ્છા’તિ. એવઞ્ચેતં લભેથ, ઇચ્ચેતં કુસલં. નો ચે લભેથ, એકો ભિક્ખુ સત્તાહકાલિકં પાહેતબ્બો ‘ગચ્છાવુસો સંખિત્તેન વા વિત્થારેન વા પાતિમોક્ખં પરિયાપુણિત્વા આગચ્છા’તિ. એવઞ્ચેતં લભેથ, ઇચ્ચેતં કુસલં. નો ચે લભેથ, ન, ભિક્ખવે, તેહિ ભિક્ખૂહિ તસ્મિં આવાસે વસ્સં વસિતબ્બં, વસેય્યું ચે, આપત્તિ દુક્કટસ્સાતિ’’ (મહાવ॰ ૧૬૩).
‘‘Idha pana, bhikkhave, aññatarasmiṃ āvāse tadahuposathe sambahulā bhikkhū viharanti bālā abyattā, te na jānanti uposathaṃ vā uposathakammaṃ vā pātimokkhaṃ vā pātimokkhuddesaṃ vā. Tehi, bhikkhave, bhikkhūhi eko bhikkhu sāmantā āvāsā sajjukaṃ pāhetabbo ‘gacchāvuso saṃkhittena vā vitthārena vā pātimokkhaṃ pariyāpuṇitvā āgacchā’ti. Evañcetaṃ labhetha, iccetaṃ kusalaṃ. No ce labhetha, tehi, bhikkhave, bhikkhūhi sabbeheva yattha jānanti uposathaṃ vā uposathakammaṃ vā pātimokkhaṃ vā pātimokkhuddesaṃ vā, so āvāso gantabbo. No ce gaccheyyuṃ, āpatti dukkaṭassa. Idha pana, bhikkhave, aññatarasmiṃ āvāse sambahulā bhikkhū vassaṃ vasanti bālā abyattā, te na jānanti uposathaṃ vā uposathakammaṃ vā pātimokkhaṃ vā pātimokkhuddesaṃ vā. Tehi, bhikkhave, bhikkhūhi eko bhikkhu sāmantā āvāsā sajjukaṃ pāhetabbo ‘gacchāvuso saṃkhittena vā vitthārena vā pātimokkhaṃ pariyāpuṇitvā āgacchā’ti. Evañcetaṃ labhetha, iccetaṃ kusalaṃ. No ce labhetha, eko bhikkhu sattāhakālikaṃ pāhetabbo ‘gacchāvuso saṃkhittena vā vitthārena vā pātimokkhaṃ pariyāpuṇitvā āgacchā’ti. Evañcetaṃ labhetha, iccetaṃ kusalaṃ. No ce labhetha, na, bhikkhave, tehi bhikkhūhi tasmiṃ āvāse vassaṃ vasitabbaṃ, vaseyyuṃ ce, āpatti dukkaṭassāti’’ (mahāva. 163).
એવં બહિસીમતો આગતસ્સપિ સઙ્ઘસ્સ ઉપકારં કાતું સક્કોન્તસ્સ વિસિટ્ઠગુણયુત્તસ્સ દાતબ્બભાવો વિઞ્ઞાયતિ, તસ્મા ‘‘અમ્હાકં ગણો ન હોતિ, અમ્હાકં વંસો પવેણી ન હોતિ, અમ્હાકં સન્દિટ્ઠસમ્ભત્તો ન હોતી’’તિઆદીનિ વત્વા ન પટિક્ખિપિતબ્બો. ગણાદિભાવો હિ અપ્પમાણં, યથાવુત્તબહૂપકારતાદિભાવોયેવ પમાણં. સામગ્ગિકરણતો પટ્ઠાય હિ સમાનગણો હોતિ. તથા હિ ઉક્ખિત્તાનુવત્તકાનં લદ્ધિનાનાસંવાસકાનમ્પિ લદ્ધિવિસ્સજ્જનેન તિવિધઉક્ખેપનીયકમ્મકતાનં કમ્મનાનાસંવાસકાનમ્પિ ઓસારણં કત્વા સામગ્ગિકરણેન સંવાસો ભગવતા અનુઞ્ઞાતો. અલજ્જિં પન બહુસ્સુતમ્પિ સઙ્ગહં કાતું ન વટ્ટતિ. સો હિ અલજ્જીપરિસં વડ્ઢાપેતિ, લજ્જીપરિસં હાપેતિ. ભણ્ડનકારકં પન વિહારતોપિ નિક્કડ્ઢિતબ્બં. તથા હિ ‘‘ભણ્ડનકારકકલહકારકમેવ સકલસઙ્ઘારામતો નિક્કડ્ઢિતું લભતિ. સો હિ પક્ખં લભિત્વા સઙ્ઘમ્પિ ભિન્દેય્ય. અલજ્જીઆદયો પન અત્તનો વસનટ્ઠાનતોયેવ નિક્કડ્ઢિતબ્બા, સકલસઙ્ઘારામતો નિક્કડ્ઢિતું ન વટ્ટતી’’તિ અટ્ઠકથાયં (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૨૮) વુત્તં.
Evaṃ bahisīmato āgatassapi saṅghassa upakāraṃ kātuṃ sakkontassa visiṭṭhaguṇayuttassa dātabbabhāvo viññāyati, tasmā ‘‘amhākaṃ gaṇo na hoti, amhākaṃ vaṃso paveṇī na hoti, amhākaṃ sandiṭṭhasambhatto na hotī’’tiādīni vatvā na paṭikkhipitabbo. Gaṇādibhāvo hi appamāṇaṃ, yathāvuttabahūpakāratādibhāvoyeva pamāṇaṃ. Sāmaggikaraṇato paṭṭhāya hi samānagaṇo hoti. Tathā hi ukkhittānuvattakānaṃ laddhinānāsaṃvāsakānampi laddhivissajjanena tividhaukkhepanīyakammakatānaṃ kammanānāsaṃvāsakānampi osāraṇaṃ katvā sāmaggikaraṇena saṃvāso bhagavatā anuññāto. Alajjiṃ pana bahussutampi saṅgahaṃ kātuṃ na vaṭṭati. So hi alajjīparisaṃ vaḍḍhāpeti, lajjīparisaṃ hāpeti. Bhaṇḍanakārakaṃ pana vihāratopi nikkaḍḍhitabbaṃ. Tathā hi ‘‘bhaṇḍanakārakakalahakārakameva sakalasaṅghārāmato nikkaḍḍhituṃ labhati. So hi pakkhaṃ labhitvā saṅghampi bhindeyya. Alajjīādayo pana attano vasanaṭṭhānatoyeva nikkaḍḍhitabbā, sakalasaṅghārāmato nikkaḍḍhituṃ na vaṭṭatī’’ti aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 128) vuttaṃ.
વુડ્ઢાપચાયનાદિસામગ્ગિરસરહિતં વિસભાગપુગ્ગલમ્પિ સઙ્ગહં કાતું ન લભતિ. વુત્તઞ્હિ ‘‘એવરૂપેન હિ વિસભાગપુગ્ગલેન એકવિહારે વા એકપરિવેણે વા વસન્તેન અત્થો નત્થિ, તસ્મા સબ્બત્થેવસ્સ નિવાસો વારિતો’’તિ (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૨૨), તસ્મા આવાસિકો વા હોતુ આગન્તુકો વા, સગણો વા હોતુ અઞ્ઞગણો વા, બહુસ્સુતસીલવન્તભૂતો ભિક્ખુ સઙ્ગહેતબ્બો. વુત્તઞ્હિ ભગવતા –
Vuḍḍhāpacāyanādisāmaggirasarahitaṃ visabhāgapuggalampi saṅgahaṃ kātuṃ na labhati. Vuttañhi ‘‘evarūpena hi visabhāgapuggalena ekavihāre vā ekapariveṇe vā vasantena attho natthi, tasmā sabbatthevassa nivāso vārito’’ti (pāci. aṭṭha. 122), tasmā āvāsiko vā hotu āgantuko vā, sagaṇo vā hotu aññagaṇo vā, bahussutasīlavantabhūto bhikkhu saṅgahetabbo. Vuttañhi bhagavatā –
‘‘બહુસ્સુતં ધમ્મધરં, સપ્પઞ્ઞં બુદ્ધસાવકં;
‘‘Bahussutaṃ dhammadharaṃ, sappaññaṃ buddhasāvakaṃ;
નેક્ખં જમ્બોનદસ્સેવ, કો તં નન્દિતુમરહતિ;
Nekkhaṃ jambonadasseva, ko taṃ nanditumarahati;
દેવાપિ નં પસંસન્તિ, બ્રહ્મુનાપિ પસંસિતો’’તિ. (અ॰ નિ॰ ૪.૬) –
Devāpi naṃ pasaṃsanti, brahmunāpi pasaṃsito’’ti. (a. ni. 4.6) –
અયં અન્તોસીમટ્ઠેન સઙ્ઘેન બહૂપકારતાગુણવિસિટ્ઠતાસઙ્ખાતેહિ ગુણેહિ યુત્તસ્સ સઙ્ઘભારનિત્થારકસ્સ ભિક્ખુનો ફાસુકં આવાસં અનુટ્ઠાપનીયં કત્વા દાને વિનિચ્છયો.
Ayaṃ antosīmaṭṭhena saṅghena bahūpakāratāguṇavisiṭṭhatāsaṅkhātehi guṇehi yuttassa saṅghabhāranitthārakassa bhikkhuno phāsukaṃ āvāsaṃ anuṭṭhāpanīyaṃ katvā dāne vinicchayo.
યદા પન સઙ્ઘત્થેરો જરાદુબ્બલતાય વા રોગપીળિતતાય વા વિવેકજ્ઝાસયતાય વા ગણં અપરિહરિતુકામો અઞ્ઞસ્સ દાતુકામો, અત્તનો અચ્ચયેન વા કલહવિવાદાભાવમિચ્છન્તો સદ્ધિવિહારિકાદીનં નિય્યાતેતુકામો હોતિ, તદા ન અત્તનો ઇસ્સરવતાય દાતબ્બં, અયં વિહારો સઙ્ઘિકો, તસ્મા સઙ્ઘં સન્નિપાતાપેત્વા તં કારણં આચિક્ખિત્વા બહૂપકારતાગુણવિસિટ્ઠતાયુત્તપુગ્ગલો વિચિનાપેતબ્બો. તતો સઙ્ઘો ચત્તારિ અગતિગમનાનિ અનુપગન્ત્વા ભગવતો અજ્ઝાસયાનુરૂપં લજ્જીપેસલબહુસ્સુતસિક્ખાકામભૂતં પુગ્ગલં વિચિનિત્વા ‘‘અયં ભિક્ખુ ઇમસ્સ વિહારસ્સ અનુચ્છવિકો’’તિ આરોચેતિ. મહાથેરસ્સપિ તમેવ રુચ્ચતિ, ઇચ્ચેતં કુસલં. નો ચે રુચ્ચતિ, અત્તનો ભારભૂતં વુત્તપ્પકારઅઙ્ગવિયુત્તં પુગ્ગલં દાતુકામો હોતિ. એવં સન્તે સઙ્ઘો છન્દાદિઅગતિં ન ગચ્છતિ, પુગ્ગલોવ ગચ્છતિ, તસ્મા સઙ્ઘસ્સેવ અનુમતિયા વિહારો દાતબ્બો.
Yadā pana saṅghatthero jarādubbalatāya vā rogapīḷitatāya vā vivekajjhāsayatāya vā gaṇaṃ apariharitukāmo aññassa dātukāmo, attano accayena vā kalahavivādābhāvamicchanto saddhivihārikādīnaṃ niyyātetukāmo hoti, tadā na attano issaravatāya dātabbaṃ, ayaṃ vihāro saṅghiko, tasmā saṅghaṃ sannipātāpetvā taṃ kāraṇaṃ ācikkhitvā bahūpakāratāguṇavisiṭṭhatāyuttapuggalo vicināpetabbo. Tato saṅgho cattāri agatigamanāni anupagantvā bhagavato ajjhāsayānurūpaṃ lajjīpesalabahussutasikkhākāmabhūtaṃ puggalaṃ vicinitvā ‘‘ayaṃ bhikkhu imassa vihārassa anucchaviko’’ti āroceti. Mahātherassapi tameva ruccati, iccetaṃ kusalaṃ. No ce ruccati, attano bhārabhūtaṃ vuttappakāraaṅgaviyuttaṃ puggalaṃ dātukāmo hoti. Evaṃ sante saṅgho chandādiagatiṃ na gacchati, puggalova gacchati, tasmā saṅghasseva anumatiyā vihāro dātabbo.
સચે પન સઙ્ઘો યં કઞ્ચિ આમિસં લભિત્વા યથાવુત્તગુણવિયુત્તસ્સ ભિક્ખુનો દાતુકામો હોતિ, પુગ્ગલો પન ભગવતો અજ્ઝાસયાનુરૂપં વુત્તપ્પકારઅઙ્ગયુત્તભૂતસ્સેવ ભિક્ખુસ્સ દાતુકામો, તદા પુગ્ગલોપિ સઙ્ઘપરિયાપન્નોયેવાતિ કત્વા ધમ્મકમ્મકારકસ્સ પુગ્ગલસ્સેવ અનુમતિયા વિહારો દાતબ્બો, ન સઙ્ઘાનુમતિયા. વુત્તઞ્હેતં અટ્ઠકથાયં (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૫૩૮-૫૩૯) ‘‘સચે સઙ્ઘો કિઞ્ચિ લભિત્વા આમિસગરુકતાય ન નિવારેતિ, એકો ભિક્ખુ નિવારેતિ, સોવ ભિક્ખુ ઇસ્સરો. સઙ્ઘિકેસુ હિ કમ્મેસુ યો ધમ્મકમ્મં કરોતિ, સોવ ઇસ્સરો’’તિ. વુત્તઞ્હિ –
Sace pana saṅgho yaṃ kañci āmisaṃ labhitvā yathāvuttaguṇaviyuttassa bhikkhuno dātukāmo hoti, puggalo pana bhagavato ajjhāsayānurūpaṃ vuttappakāraaṅgayuttabhūtasseva bhikkhussa dātukāmo, tadā puggalopi saṅghapariyāpannoyevāti katvā dhammakammakārakassa puggalasseva anumatiyā vihāro dātabbo, na saṅghānumatiyā. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.538-539) ‘‘sace saṅgho kiñci labhitvā āmisagarukatāya na nivāreti, eko bhikkhu nivāreti, sova bhikkhu issaro. Saṅghikesu hi kammesu yo dhammakammaṃ karoti, sova issaro’’ti. Vuttañhi –
‘‘છન્દા દોસા ભયા મોહા;
‘‘Chandā dosā bhayā mohā;
યો ધમ્મં અતિવત્તતિ;
Yo dhammaṃ ativattati;
નિહીયતિ તસ્સ યસો;
Nihīyati tassa yaso;
કાળપક્ખેવ ચન્દિમા.
Kāḷapakkheva candimā.
‘‘છન્દા દોસા ભયા મોહા;
‘‘Chandā dosā bhayā mohā;
યો ધમ્મં નાતિવત્તતિ;
Yo dhammaṃ nātivattati;
આપૂરતિ તસ્સ યસો;
Āpūrati tassa yaso;
સુક્કપક્ખેવ ચન્દિમા’’તિ. (દી॰ નિ॰ ૩.૨૪૬; અ॰ નિ॰ ૪.૧૭-૧૮; પારિ॰ ૩૮૨, ૩૮૬);
Sukkapakkheva candimā’’ti. (dī. ni. 3.246; a. ni. 4.17-18; pāri. 382, 386);
યદા પન થેરોપિ કિઞ્ચિ અવત્વા યથાકમ્મઙ્ગતો, સઙ્ઘોપિ ન કસ્સચિ વિચારેતિ, એવં સઙ્ઘિકવિહારે અભિક્ખુકે સુઞ્ઞે વત્તમાને તસ્મિં દેસે યેન કેનચિ સાસનસ્સ વુદ્ધિમિચ્છન્તેન આચરિયેન અન્તોસીમટ્ઠકા ભિક્ખૂ એવં સમુસ્સાહેતબ્બા ‘‘મા તુમ્હે આયસ્મન્તો એવં અકત્થ, અન્તોસીમટ્ઠકેસુ ભિક્ખૂસુ બહૂપકારતાદિયુત્તં પુગ્ગલં વિચિનથ, વિચિનિત્વા લભન્તા તસ્સ પુગ્ગલસ્સ સમગ્ગેન સઙ્ઘેન ધુવવાસત્થાય વિહારં અનુટ્ઠાપનીયં કત્વા દેથ, નો ચે અન્તોસીમટ્ઠકેસુ ભિક્ખૂસુ અલત્થ, અથ બહિસીમટ્ઠકેસુ ભિક્ખૂસુ વિચિનથ. બહિસીમટ્ઠકેસુ ભિક્ખૂસુ વિચિનિત્વા યથાવુત્તઅઙ્ગયુત્તપુગ્ગલે લબ્ભમાને તં પુગ્ગલં અન્તોસીમં પવેસેત્વા અન્તોસીમટ્ઠકસ્સ સઙ્ઘસ્સ અનુમતિયા ધુવવાસત્થાય વિહારં સમ્મન્નિત્વા અનુટ્ઠાપનીયં કત્વા દેથ. એવં કરોન્તા હિ તુમ્હે આયસ્મન્તો અપ્પિચ્છકથા-સન્તોસકથા-સલ્લેખકથા-પવિવિત્તકથાવીરિયારમ્ભકથા-સીલકથા-સમાધિકથા-પઞ્ઞાકથા-વિમુત્તિકથા-વિમુત્તિઞાણદસ્સનકથાસઙ્ખાતદસકથાવત્થુસમ્પન્નં પુગ્ગલં ઉપનિસ્સાય અસ્સુતપુબ્બં ધમ્મં સુણિસ્સથ, સુતપુબ્બં ધમ્મં પરિયોદાપિસ્સથ, કઙ્ખં વિનોદિસ્સથ, દિટ્ઠિં ઉજું કરિસ્સથ, ચિત્તં પસાદેસ્સથ. યસ્સ લજ્જિનો પેસલસ્સ બહુસ્સુતસ્સ સિક્ખાકામસ્સ ભિક્ખુનો ભિક્ખં અનુસિક્ખમાના સદ્ધાય વડ્ઢિસ્સન્તિ, સીલેન વડ્ઢિસ્સન્તિ, સુતેન વડ્ઢિસ્સન્તિ, ચાગેન વડ્ઢિસ્સન્તિ, પઞ્ઞાય વડ્ઢિસ્સન્તી’’તિ. વુત્તઞ્હેતં વિસુદ્ધિમગ્ગે (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૧૪) ‘‘કતમો ઉપનિસ્સયગોચરો દસકથાવત્થુગુણસમન્નાગતો કલ્યાણમિત્તો, યં નિસ્સાય અસ્સુતં સુણાતિ, સુતં પરિયોદપેતિ, કઙ્ખં વિતરતિ, દિટ્ઠિં ઉજું કરોતિ, ચિત્તં પસાદેતિ. યસ્સ વા અનુસિક્ખમાનો સદ્ધાય વડ્ઢતિ, સીલેન વડ્ઢતિ, સુતેન વડ્ઢતિ , ચાગેન વડ્ઢતિ, પઞ્ઞાય વડ્ઢતિ, અયં વુચ્ચતિ ઉપનિસ્સયગોચરો’’તિ. એવં સમુસ્સાહેત્વા ધમ્મકથં કત્વા અન્તોસીમટ્ઠકસઙ્ઘેનેવ ધુવવાસવિહારો દાપેતબ્બોતિ.
Yadā pana theropi kiñci avatvā yathākammaṅgato, saṅghopi na kassaci vicāreti, evaṃ saṅghikavihāre abhikkhuke suññe vattamāne tasmiṃ dese yena kenaci sāsanassa vuddhimicchantena ācariyena antosīmaṭṭhakā bhikkhū evaṃ samussāhetabbā ‘‘mā tumhe āyasmanto evaṃ akattha, antosīmaṭṭhakesu bhikkhūsu bahūpakāratādiyuttaṃ puggalaṃ vicinatha, vicinitvā labhantā tassa puggalassa samaggena saṅghena dhuvavāsatthāya vihāraṃ anuṭṭhāpanīyaṃ katvā detha, no ce antosīmaṭṭhakesu bhikkhūsu alattha, atha bahisīmaṭṭhakesu bhikkhūsu vicinatha. Bahisīmaṭṭhakesu bhikkhūsu vicinitvā yathāvuttaaṅgayuttapuggale labbhamāne taṃ puggalaṃ antosīmaṃ pavesetvā antosīmaṭṭhakassa saṅghassa anumatiyā dhuvavāsatthāya vihāraṃ sammannitvā anuṭṭhāpanīyaṃ katvā detha. Evaṃ karontā hi tumhe āyasmanto appicchakathā-santosakathā-sallekhakathā-pavivittakathāvīriyārambhakathā-sīlakathā-samādhikathā-paññākathā-vimuttikathā-vimuttiñāṇadassanakathāsaṅkhātadasakathāvatthusampannaṃ puggalaṃ upanissāya assutapubbaṃ dhammaṃ suṇissatha, sutapubbaṃ dhammaṃ pariyodāpissatha, kaṅkhaṃ vinodissatha, diṭṭhiṃ ujuṃ karissatha, cittaṃ pasādessatha. Yassa lajjino pesalassa bahussutassa sikkhākāmassa bhikkhuno bhikkhaṃ anusikkhamānā saddhāya vaḍḍhissanti, sīlena vaḍḍhissanti, sutena vaḍḍhissanti, cāgena vaḍḍhissanti, paññāya vaḍḍhissantī’’ti. Vuttañhetaṃ visuddhimagge (visuddhi. 1.14) ‘‘katamo upanissayagocaro dasakathāvatthuguṇasamannāgato kalyāṇamitto, yaṃ nissāya assutaṃ suṇāti, sutaṃ pariyodapeti, kaṅkhaṃ vitarati, diṭṭhiṃ ujuṃ karoti, cittaṃ pasādeti. Yassa vā anusikkhamāno saddhāya vaḍḍhati, sīlena vaḍḍhati, sutena vaḍḍhati , cāgena vaḍḍhati, paññāya vaḍḍhati, ayaṃ vuccati upanissayagocaro’’ti. Evaṃ samussāhetvā dhammakathaṃ katvā antosīmaṭṭhakasaṅgheneva dhuvavāsavihāro dāpetabboti.
એવં જિનસાસનસ્સ, વડ્ઢિકામો સુપેસલો;
Evaṃ jinasāsanassa, vaḍḍhikāmo supesalo;
અકાસિ પઞ્ઞવા ભિક્ખુ, સુટ્ઠુ આવાસનિચ્છયન્તિ.
Akāsi paññavā bhikkhu, suṭṭhu āvāsanicchayanti.
ઇતિ વિનયસઙ્ગહસંવણ્ણનાભૂતે વિનયાલઙ્કારે
Iti vinayasaṅgahasaṃvaṇṇanābhūte vinayālaṅkāre
વિહારવિનિચ્છયકથાલઙ્કારો.
Vihāravinicchayakathālaṅkāro.