Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ખુદ્દસિક્ખા-મૂલસિક્ખા • Khuddasikkhā-mūlasikkhā

    ૪૯. ચતુરારક્ખનિદ્દેસવણ્ણના

    49. Caturārakkhaniddesavaṇṇanā

    ૪૬૧-૨. બુદ્ધાનુસ્સતિ …પે॰… મરણસ્સતીતિ ઇમા ચતુરારક્ખા નામાતિ સેસો. આરકત્તાદિનાતિ આરકભાવો આરકત્તં, તં આદિ યસ્સ ‘‘અરીનં હતત્તા’’તિઆદિકસ્સ તં આરકત્તાદિ. તેન તેન મગ્ગેન સવાસનાનં અરાનં હતત્તા આરકા સબ્બકિલેસેહિ સુવિદૂરવિદૂરે ઠિતોતિ આ-કારસ્સ રસ્સત્તં, ક-કારસ્સ હ-કારં સાનુનાસિકં કત્વા ‘‘અરહ’’ન્તિ પદસિદ્ધિ વેદિતબ્બા. ‘‘આરકા’’તિ ચ વુત્તે સામઞ્ઞજોતનાય વિસેસે અવટ્ઠાનતો, વિસેસત્થિના ચ વિસેસસ્સ અનુપ્પયોજિતબ્બત્તા ‘‘કિલેસેહી’’તિ લબ્ભતિ.

    461-2. Buddhānussati …pe… maraṇassatīti imā caturārakkhā nāmāti seso. Ārakattādināti ārakabhāvo ārakattaṃ, taṃ ādi yassa ‘‘arīnaṃ hatattā’’tiādikassa taṃ ārakattādi. Tena tena maggena savāsanānaṃ arānaṃ hatattā ārakā sabbakilesehi suvidūravidūre ṭhitoti ā-kārassa rassattaṃ, ka-kārassa ha-kāraṃ sānunāsikaṃ katvā ‘‘araha’’nti padasiddhi veditabbā. ‘‘Ārakā’’ti ca vutte sāmaññajotanāya visese avaṭṭhānato, visesatthinā ca visesassa anuppayojitabbattā ‘‘kilesehī’’ti labbhati.

    સમ્માતિ અવિપરીતં. સામન્તિ સયમેવ, અપરનેય્યો હુત્વાતિ અત્થો. ‘‘સમ્બુદ્ધો’’તિ હિ એત્થ સં-સદ્દો ‘‘સય’’ન્તિ એતસ્સ અત્થસ્સ બોધકો દટ્ઠબ્બો. બુદ્ધતોતિ ભાવપ્પધાનોયં નિદ્દેસો, બુદ્ધત્તાતિ અત્થો. ‘‘અરહં’’ ઇતિ વા ‘‘સમ્માસમ્બુદ્ધો’’ ઇતિ વા ભગવતો નવભેદે ગુણે યા પુનપ્પુનં અનુસ્સતિ, સા બુદ્ધાનુસ્સતીતિ યોજના. ‘‘સમ્માસમ્બુદ્ધો ઇતી’’તિ વત્તબ્બે અ-કારો સન્ધિવસેન આગતો. ઇતિ-સદ્દો પનેત્થ આદિઅત્થો, ઇચ્ચાદીતિ અત્થો. નવભેદેતિ ‘‘અનુત્તરો પુરિસદમ્મસારથી’’તિ એકતો ગહેત્વા. એત્થ પન ઉપચારો ઉપ્પજ્જતિ, ન અપ્પના, તથા મરણસ્સતિયં. ઇતરેસુ પન ઉભયમ્પિ ઉપ્પજ્જતીતિ વેદિતબ્બં. બુદ્ધાનુસ્સતિ.

    Sammāti aviparītaṃ. Sāmanti sayameva, aparaneyyo hutvāti attho. ‘‘Sambuddho’’ti hi ettha saṃ-saddo ‘‘saya’’nti etassa atthassa bodhako daṭṭhabbo. Buddhatoti bhāvappadhānoyaṃ niddeso, buddhattāti attho. ‘‘Arahaṃ’’ iti vā ‘‘sammāsambuddho’’ iti vā bhagavato navabhede guṇe yā punappunaṃ anussati, sā buddhānussatīti yojanā. ‘‘Sammāsambuddho itī’’ti vattabbe a-kāro sandhivasena āgato. Iti-saddo panettha ādiattho, iccādīti attho. Navabhedeti ‘‘anuttaro purisadammasārathī’’ti ekato gahetvā. Ettha pana upacāro uppajjati, na appanā, tathā maraṇassatiyaṃ. Itaresu pana ubhayampi uppajjatīti veditabbaṃ. Buddhānussati.

    ૪૬૩-૪. ‘‘સીમટ્ઠા’’તિઆદિના મેત્તાભાવનં દસ્સેતિ. સીમટ્ઠસઙ્ઘેતિ સીમાયં તિટ્ઠતીતિ સીમટ્ઠો , સોવ સઙ્ઘો. ગોચરગામમ્હિ ઇસ્સરે જનેતિ સમ્બન્ધો. તત્થ માનુસે ઉપાદાય સબ્બસત્તેસૂતિ યોજેતબ્બં. તત્થાતિ તસ્મિં ગામે. સુખિતા હોન્તુ અવેરાતિ પદચ્છેદો. આદિનાતિ ‘‘અબ્યાપજ્જા હોન્તુ, અનીઘા હોન્તુ, સુખી અત્તાનં પરિહરન્તૂ’’તિ ઇમિના. પરિચ્છિજ્જ પરિચ્છિજ્જાતિ ‘‘ઇમસ્મિં વિહારે સબ્બે ભિક્ખૂ’’તિઆદિના એવમ્પિ પરિચ્છિન્દિત્વા પરિચ્છિન્દિત્વા. મેત્તાભાવના.

    463-4.‘‘Sīmaṭṭhā’’tiādinā mettābhāvanaṃ dasseti. Sīmaṭṭhasaṅgheti sīmāyaṃ tiṭṭhatīti sīmaṭṭho , sova saṅgho. Gocaragāmamhi issare janeti sambandho. Tattha mānuse upādāya sabbasattesūti yojetabbaṃ. Tatthāti tasmiṃ gāme. Sukhitā hontu averāti padacchedo. Ādināti ‘‘abyāpajjā hontu, anīghā hontu, sukhī attānaṃ pariharantū’’ti iminā. Paricchijja paricchijjāti ‘‘imasmiṃ vihāre sabbe bhikkhū’’tiādinā evampi paricchinditvā paricchinditvā. Mettābhāvanā.

    ૪૬૫-૬. ઇદાનિ અસુભં નિદ્દિસન્તો સબ્બપઠમં સાધેતબ્બં સત્તવિધમુગ્ગહકોસલ્લં ‘‘વણ્ણે’’ચ્ચાદિના દસ્સેતિ. સત્તવિધઞ્હિ તં નયતો આગતં વાચાસજ્ઝાયમનસાસજ્ઝાયેહિ સદ્ધિં. તત્થ પઠમં વાચાય સજ્ઝાયન્તેન ચત્તારિ તચપઞ્ચકાદીનિ પરિચ્છિન્દિત્વા અનુલોમપ્પટિલોમવસેન કાતબ્બં. યથા પન વચસા, તથેવ મનસાપિ સજ્ઝાયો કાતબ્બો. વચસા સજ્ઝાયો હિ મનસા સજ્ઝાયસ્સ પચ્ચયો. સો પન લક્ખણપ્પટિવેધસ્સ પચ્ચયો. તત્થ વણ્ણો નામ કેસાદીનં વણ્ણો. સણ્ઠાનં તેસંયેવ સણ્ઠાનં. ઓકાસો તેસંયેવ પતિટ્ઠોકાસો. દિસા નાભિતો ઉદ્ધં ઉપરિમદિસા, અધો હેટ્ઠિમા. પરિચ્છેદો નામ ‘‘અયં કોટ્ઠાસો હેટ્ઠા ચ ઉપરિ ચ તિરિયઞ્ચ ઇમિના નામ પરિચ્છિન્નો’’તિ એવં સભાગપરિચ્છેદો ચેવ ‘‘કેસા ન લોમા, લોમા ન કેસા’’તિ એવં અમિસ્સકતાવસેન વિસભાગપરિચ્છેદો ચ. કેસાદિકોટ્ઠાસે વવત્થપેત્વાતિ સમ્બન્ધો. વવત્થપેત્વાતિ વુત્તનયેન વવત્થપેત્વા.

    465-6. Idāni asubhaṃ niddisanto sabbapaṭhamaṃ sādhetabbaṃ sattavidhamuggahakosallaṃ ‘‘vaṇṇe’’ccādinā dasseti. Sattavidhañhi taṃ nayato āgataṃ vācāsajjhāyamanasāsajjhāyehi saddhiṃ. Tattha paṭhamaṃ vācāya sajjhāyantena cattāri tacapañcakādīni paricchinditvā anulomappaṭilomavasena kātabbaṃ. Yathā pana vacasā, tatheva manasāpi sajjhāyo kātabbo. Vacasā sajjhāyo hi manasā sajjhāyassa paccayo. So pana lakkhaṇappaṭivedhassa paccayo. Tattha vaṇṇo nāma kesādīnaṃ vaṇṇo. Saṇṭhānaṃ tesaṃyeva saṇṭhānaṃ. Okāso tesaṃyeva patiṭṭhokāso. Disā nābhito uddhaṃ uparimadisā, adho heṭṭhimā. Paricchedo nāma ‘‘ayaṃ koṭṭhāso heṭṭhā ca upari ca tiriyañca iminā nāma paricchinno’’ti evaṃ sabhāgaparicchedo ceva ‘‘kesā na lomā, lomā na kesā’’ti evaṃ amissakatāvasena visabhāgaparicchedo ca. Kesādikoṭṭhāse vavatthapetvāti sambandho. Vavatthapetvāti vuttanayena vavatthapetvā.

    એવં વવત્થપેન્તેન યથાવુત્તં સત્તવિધં ઉગ્ગહકોસલ્લં સમ્પાદેત્વા અટ્ઠારસવિધં મનસિકારકોસલ્લં સમ્પાદેતબ્બન્તિ દસ્સેતું ‘‘અનુપુબ્બતો’’તિઆદિમાહ. તત્થ અપ્પનાતો તયો ચ સુત્તન્તાતિ ઇમે ચત્તારોપિ નયતોવાગતે નાતિસીઘાદીસુ પક્ખિપિત્વા દસવિધતા વેદિતબ્બા. અનુપુબ્બતોતિ સજ્ઝાયકરણતો પટ્ઠાય અનુપટિપાટિયા. નાતિસીઘં નાતિસણિકં કત્વાતિ કિરિયાવિસેસનં. વિક્ખેપં પટિબાહયન્તિ કમ્મટ્ઠાનં વિસ્સજ્જેત્વા બહિદ્ધા પુથુત્તારમ્મણે ચેતસો વિક્ખેપં પટિબાહન્તો. પણ્ણત્તિં સમતિક્કમ્માતિ યાયં ‘‘કેસા લોમા’’તિ પણ્ણત્તિ, તં અતિક્કમિત્વા, ‘‘પટિક્કૂલ’’ન્તિ ચિત્તં ઠપેત્વાતિ અધિપ્પાયો. અનુપુબ્બતો મુઞ્ચન્તસ્સાતિ યો યો કોટ્ઠાસો ન ઉપટ્ઠાતિ, તં તં અનુક્કમેન મુઞ્ચતો, તસ્સ ‘‘ભાવના’’તિ ઇમિના સમ્બન્ધો વેદિતબ્બો.

    Evaṃ vavatthapentena yathāvuttaṃ sattavidhaṃ uggahakosallaṃ sampādetvā aṭṭhārasavidhaṃ manasikārakosallaṃ sampādetabbanti dassetuṃ ‘‘anupubbato’’tiādimāha. Tattha appanāto tayo ca suttantāti ime cattāropi nayatovāgate nātisīghādīsu pakkhipitvā dasavidhatā veditabbā. Anupubbatoti sajjhāyakaraṇato paṭṭhāya anupaṭipāṭiyā. Nātisīghaṃ nātisaṇikaṃ katvāti kiriyāvisesanaṃ. Vikkhepaṃpaṭibāhayanti kammaṭṭhānaṃ vissajjetvā bahiddhā puthuttārammaṇe cetaso vikkhepaṃ paṭibāhanto. Paṇṇattiṃ samatikkammāti yāyaṃ ‘‘kesā lomā’’ti paṇṇatti, taṃ atikkamitvā, ‘‘paṭikkūla’’nti cittaṃ ṭhapetvāti adhippāyo. Anupubbato muñcantassāti yo yo koṭṭhāso na upaṭṭhāti, taṃ taṃ anukkamena muñcato, tassa ‘‘bhāvanā’’ti iminā sambandho veditabbo.

    ૪૬૭. એવં ઉભયકોસલ્લં સમ્પાદેત્વા સબ્બકોટ્ઠાસે વણ્ણાદિવસેન વવત્થપેત્વા વણ્ણાદિવસેનેવ પઞ્ચધા પટિક્કૂલતા વવત્થપેતબ્બાતિ દસ્સેતું ‘‘વણ્ણા’’તિઆદિમાહ. વણ્ણ…પે॰… ઓકાસેહિ કોટ્ઠાસે પટિક્કૂલાતિ ભાવના અસુભન્તિ યોજના. તત્ર કેસા તાવ પકતિવણ્ણેન કાળકા અદ્દારિટ્ઠકવણ્ણા, સણ્ઠાનતો દીઘવટ્ટતુલાદણ્ડસણ્ઠાના, દિસતો ઉપરિમદિસાય જાતા, ઓકાસતો ઉભોસુ પસ્સેસુ કણ્ણચૂળિકાહિ, પુરતો નળાટન્તેન, પચ્છતો ગળવાટકેન પરિચ્છિન્ના, સીસકટાહવેઠનઅલ્લચમ્મં કેસાનં ઓકાસો. પરિચ્છેદતો કેસા સીસવેઠનચમ્મે વીહગ્ગમત્તં પવિસિત્વા પતિટ્ઠિતેન હેટ્ઠા અત્તનો મૂલતલેન, ઉપરિ આકાસેન, તિરિયં અઞ્ઞમઞ્ઞેન પરિચ્છિન્ના. દ્વે કેસા એકતો નત્થીતિ અયં સભાગપરિચ્છેદો. ‘‘કેસા ન લોમા, લોમા ન કેસા’’તિ એવં અવસેસએકતિં સકોટ્ઠાસેહિ અમિસ્સીકતા કેસા નામ પાટિયેક્કો એકો કોટ્ઠાસોતિ અયં વિસભાગપરિચ્છેદો. ઇદં કેસાનં વણ્ણાદિતો નિચ્છયનં. ઇદં પન નેસં વણ્ણાદિવસેન પઞ્ચધા પટિક્કૂલતો નિચ્છયનં – કેસા નામેતે વણ્ણતોપિ પટિક્કૂલા આસયતોપિ સણ્ઠાનતોપિ ગન્ધતોપિ ઓકાસતોપિ પટિક્કૂલાતિ એવં સેસકોટ્ઠાસાનમ્પિ યથાયોગં વેદિતબ્બં.

    467. Evaṃ ubhayakosallaṃ sampādetvā sabbakoṭṭhāse vaṇṇādivasena vavatthapetvā vaṇṇādivaseneva pañcadhā paṭikkūlatā vavatthapetabbāti dassetuṃ ‘‘vaṇṇā’’tiādimāha. Vaṇṇa…pe… okāsehi koṭṭhāse paṭikkūlāti bhāvanā asubhanti yojanā. Tatra kesā tāva pakativaṇṇena kāḷakā addāriṭṭhakavaṇṇā, saṇṭhānato dīghavaṭṭatulādaṇḍasaṇṭhānā, disato uparimadisāya jātā, okāsato ubhosu passesu kaṇṇacūḷikāhi, purato naḷāṭantena, pacchato gaḷavāṭakena paricchinnā, sīsakaṭāhaveṭhanaallacammaṃ kesānaṃ okāso. Paricchedato kesā sīsaveṭhanacamme vīhaggamattaṃ pavisitvā patiṭṭhitena heṭṭhā attano mūlatalena, upari ākāsena, tiriyaṃ aññamaññena paricchinnā. Dve kesā ekato natthīti ayaṃ sabhāgaparicchedo. ‘‘Kesā na lomā, lomā na kesā’’ti evaṃ avasesaekatiṃ sakoṭṭhāsehi amissīkatā kesā nāma pāṭiyekko eko koṭṭhāsoti ayaṃ visabhāgaparicchedo. Idaṃ kesānaṃ vaṇṇādito nicchayanaṃ. Idaṃ pana nesaṃ vaṇṇādivasena pañcadhā paṭikkūlato nicchayanaṃ – kesā nāmete vaṇṇatopi paṭikkūlā āsayatopi saṇṭhānatopi gandhatopi okāsatopi paṭikkūlāti evaṃ sesakoṭṭhāsānampi yathāyogaṃ veditabbaṃ.

    ઉદ્ધુમાતાદિવત્થૂસૂતિ ઉદ્ધુમાતકવિનીલકવિપુબ્બકવિચ્છિદ્દકવિક્ખાયિતકવિક્ખિત્તકહતવિ- ક્ખિત્તકલોહિતકપુળવકઅટ્ઠિકસઙ્ખાતેસુ દસેસુ અવિઞ્ઞાણકઅસુભવત્થૂસુ અસુભાકારં ગહેત્વા પવત્તા ભાવના વા અસુભન્તિ સમ્બન્ધો. અસુભભાવના.

    Uddhumātādivatthūsūti uddhumātakavinīlakavipubbakavicchiddakavikkhāyitakavikkhittakahatavi- kkhittakalohitakapuḷavakaaṭṭhikasaṅkhātesu dasesu aviññāṇakaasubhavatthūsu asubhākāraṃ gahetvā pavattā bhāvanā vā asubhanti sambandho. Asubhabhāvanā.

    ૪૬૮. ‘‘મરણં મે ભવિસ્સતી’’તિ વા ‘‘જીવિતં મે ઉપરુજ્ઝતી’’તિ વા ‘‘મરણં મરણ’’ન્તિ વા યોનિસો ભાવયિત્વાનાતિ યોજના. જીવિતન્તિ રૂપજીવિતિન્દ્રિયઞ્ચ અરૂપજીવિતિન્દ્રિયઞ્ચ. યોનિસોતિ ઉપાયેન. એવં પવત્તયતોયેવ હિ એકચ્ચસ્સ નીવરણાનિ વિક્ખમ્ભન્તિ, મરણારમ્મણા સતિ સણ્ઠાતિ, ઉપચારપ્પત્તમેવ કમ્મટ્ઠાનં હોતિ.

    468. ‘‘Maraṇaṃ me bhavissatī’’ti vā ‘‘jīvitaṃ me uparujjhatī’’ti vā ‘‘maraṇaṃ maraṇa’’nti vā yoniso bhāvayitvānāti yojanā. Jīvitanti rūpajīvitindriyañca arūpajīvitindriyañca. Yonisoti upāyena. Evaṃ pavattayatoyeva hi ekaccassa nīvaraṇāni vikkhambhanti, maraṇārammaṇā sati saṇṭhāti, upacārappattameva kammaṭṭhānaṃ hoti.

    ૪૬૯-૪૭૦. યસ્સ પન એત્તાવતા ન હોતિ, તેન વધકપચ્ચૂપટ્ઠાનાદીહિ અટ્ઠહાકારેહિ મરણં અનુસ્સરિતબ્બન્તિ દસ્સેતું ‘‘વધકસ્સેવા’’તિઆદિમાહ. વધકસ્સ ઇવ ઉપટ્ઠાનાતિ ‘‘ઇમસ્સ સીસં છિન્દિસ્સામી’’તિ અસિં ગહેત્વા ગીવાય સઞ્ચારયમાનસ્સ વધકસ્સ વિય મરણસ્સ ઉપટ્ઠાનતો. સમ્પત્તીનં વિપત્તિતોતિ ભોગસમ્પત્તિયા જીવિતસમ્પત્તિયા ચ વિનાસમરણસઙ્ખાતવિપત્તિતો. ઉપસંહરતોતિ યસમહત્તતો પુઞ્ઞમહત્તતો થામમહત્તતો ઇદ્ધિમહત્તતો પઞ્ઞામહત્તતો પચ્ચેકબુદ્ધતો સમ્માસમ્બુદ્ધતોતિ ઇમેહિ સત્તહાકારેહિ અત્તનો ઉપસંહરણતો . કાયબહુસાધારણાતિ અસીતિયા કિમિકુલાનં, અનેકસતાનં રોગાનં, બાહિરાનઞ્ચ અહિવિચ્છિકાદીનં મરણસ્સ પચ્ચયાનં સાધારણતો. આયુદુબ્બલતોતિ અસ્સાસપસ્સાસૂપનિબદ્ધત્તઇરિયાપથૂપનિબદ્ધત્તાદિના આયુનો દુબ્બલતો. કાલવવત્થાનસ્સ અભાવતોતિ ‘‘ઇમસ્મિંયેવ કાલે મરિતબ્બં, ન અઞ્ઞસ્મિ’’ન્તિ એવં કાલવવત્થાનસ્સ અભાવતો. અદ્ધાનસ્સ પરિચ્છેદાતિ ‘‘મનુસ્સાનં જીવિતસ્સ પરિચ્છેદો નામ એતરહિ પરિત્તો, અદ્ધા યો ચિરં જીવતિ, સો વસ્સસતં જીવતી’’તિ એવં અદ્ધાનસ્સ કાલસ્સ પરિચ્છેદતો.

    469-470. Yassa pana ettāvatā na hoti, tena vadhakapaccūpaṭṭhānādīhi aṭṭhahākārehi maraṇaṃ anussaritabbanti dassetuṃ ‘‘vadhakassevā’’tiādimāha. Vadhakassa iva upaṭṭhānāti ‘‘imassa sīsaṃ chindissāmī’’ti asiṃ gahetvā gīvāya sañcārayamānassa vadhakassa viya maraṇassa upaṭṭhānato. Sampattīnaṃ vipattitoti bhogasampattiyā jīvitasampattiyā ca vināsamaraṇasaṅkhātavipattito. Upasaṃharatoti yasamahattato puññamahattato thāmamahattato iddhimahattato paññāmahattato paccekabuddhato sammāsambuddhatoti imehi sattahākārehi attano upasaṃharaṇato . Kāyabahusādhāraṇāti asītiyā kimikulānaṃ, anekasatānaṃ rogānaṃ, bāhirānañca ahivicchikādīnaṃ maraṇassa paccayānaṃ sādhāraṇato. Āyudubbalatoti assāsapassāsūpanibaddhattairiyāpathūpanibaddhattādinā āyuno dubbalato. Kālavavatthānassa abhāvatoti ‘‘imasmiṃyeva kāle maritabbaṃ, na aññasmi’’nti evaṃ kālavavatthānassa abhāvato. Addhānassa paricchedāti ‘‘manussānaṃ jīvitassa paricchedo nāma etarahi paritto, addhā yo ciraṃ jīvati, so vassasataṃ jīvatī’’ti evaṃ addhānassa kālassa paricchedato.

    એત્થ પન કમ્મટ્ઠાનં ભાવેત્વા વિપસ્સનાય સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પત્તુકામેન બુદ્ધપુત્તેન યં કાતબ્બં, તં આદિકમ્મિકસ્સ કુલપુત્તસ્સ વસેન આદિતો પટ્ઠાય સઙ્ખેપેનોપદિસ્સામ. ચતુબ્બિધં તાવ સીલં સોધેતબ્બં. તત્થ તિવિધા વિસુજ્ઝના અનાપજ્જનં, આપન્નવુટ્ઠાનં, કિલેસેહિ ચ અપ્પટિપીળનં. એવં વિસુદ્ધસીલસ્સ હિ ભાવના સમ્પજ્જતિ. યમ્પિદં ચેતિયઙ્ગણવત્તાદીનં વસેન આભિસમાચારિકસીલં વુચ્ચતિ, તમ્પિ સાધુકં પરિપૂરેતબ્બં. તતો –

    Ettha pana kammaṭṭhānaṃ bhāvetvā vipassanāya saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pattukāmena buddhaputtena yaṃ kātabbaṃ, taṃ ādikammikassa kulaputtassa vasena ādito paṭṭhāya saṅkhepenopadissāma. Catubbidhaṃ tāva sīlaṃ sodhetabbaṃ. Tattha tividhā visujjhanā anāpajjanaṃ, āpannavuṭṭhānaṃ, kilesehi ca appaṭipīḷanaṃ. Evaṃ visuddhasīlassa hi bhāvanā sampajjati. Yampidaṃ cetiyaṅgaṇavattādīnaṃ vasena ābhisamācārikasīlaṃ vuccati, tampi sādhukaṃ paripūretabbaṃ. Tato –

    ‘‘આવાસો ચ કુલં લાભો, ગણો કમ્મઞ્ચ પઞ્ચમં;

    ‘‘Āvāso ca kulaṃ lābho, gaṇo kammañca pañcamaṃ;

    અદ્ધાનં ઞાતિ આબાધો, ગન્થો ઇદ્ધીતિ તે દસા’’તિ. (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૪૧) –

    Addhānaṃ ñāti ābādho, gantho iddhīti te dasā’’ti. (visuddhi. 1.41) –

    એવં વુત્તેસુ દસસુ પલિબોધેસુ યો પલિબોધો, યો ઉપચ્છિન્દિતબ્બો. એવં ઉપચ્છિન્નપલિબોધેન –

    Evaṃ vuttesu dasasu palibodhesu yo palibodho, yo upacchinditabbo. Evaṃ upacchinnapalibodhena –

    ‘‘પિયો ગરુ ભાવનીયો, વત્તા ચ વચનક્ખમો;

    ‘‘Piyo garu bhāvanīyo, vattā ca vacanakkhamo;

    ગમ્ભીરઞ્ચ કથં કત્તા, નો ચાટ્ઠાને નિયોજકો’’તિ. (અ॰ નિ॰ ૭.૩૭) –

    Gambhīrañca kathaṃ kattā, no cāṭṭhāne niyojako’’ti. (a. ni. 7.37) –

    એવં વુત્તલક્ખણં આચરિયં ઉપસઙ્કમિત્વા કમ્મટ્ઠાનં ઉગ્ગહેતબ્બં. તં દુવિધં હોતિ સબ્બત્થકકમ્મટ્ઠાનઞ્ચ પારિહારિયકમ્મટ્ઠાનઞ્ચ. તત્થ સબ્બત્થકકમ્મટ્ઠાનં નામ ભિક્ખુસઙ્ઘાદીસુ મેત્તા, મરણસ્સતિ ચ, ‘‘અસુભસઞ્ઞા’’તિપિ એકે. એતં પન તયં સબ્બત્થ અત્થયિતબ્બં ઇચ્છિતબ્બન્તિ કત્વા, અધિપ્પેતસ્સ ચ યોગાનુયોગકમ્મસ્સ પદટ્ઠાનત્તા ‘‘સબ્બત્થકકમ્મટ્ઠાન’’ન્તિ વુચ્ચતિ. અટ્ઠતિંસારમ્મણેસુ પન યં યસ્સ ચરિતાનુકૂલં, તં તસ્સ નિચ્ચં પરિહરિતબ્બત્તા યથાવુત્તેનેવ નયેન ‘‘પારિહારિયકમ્મટ્ઠાન’’ન્તિ વુચ્ચતિ, તતો –

    Evaṃ vuttalakkhaṇaṃ ācariyaṃ upasaṅkamitvā kammaṭṭhānaṃ uggahetabbaṃ. Taṃ duvidhaṃ hoti sabbatthakakammaṭṭhānañca pārihāriyakammaṭṭhānañca. Tattha sabbatthakakammaṭṭhānaṃ nāma bhikkhusaṅghādīsu mettā, maraṇassati ca, ‘‘asubhasaññā’’tipi eke. Etaṃ pana tayaṃ sabbattha atthayitabbaṃ icchitabbanti katvā, adhippetassa ca yogānuyogakammassa padaṭṭhānattā ‘‘sabbatthakakammaṭṭhāna’’nti vuccati. Aṭṭhatiṃsārammaṇesu pana yaṃ yassa caritānukūlaṃ, taṃ tassa niccaṃ pariharitabbattā yathāvutteneva nayena ‘‘pārihāriyakammaṭṭhāna’’nti vuccati, tato –

    ‘‘મહાવાસં નવાવાસં, જરાવાસઞ્ચ પન્થનિં;

    ‘‘Mahāvāsaṃ navāvāsaṃ, jarāvāsañca panthaniṃ;

    સોણ્ડિં પણ્ણઞ્ચ પુપ્ફઞ્ચ, ફલં પત્થિતમેવ ચ.

    Soṇḍiṃ paṇṇañca pupphañca, phalaṃ patthitameva ca.

    ‘‘નગરં દારુના ખેત્તં, વિસભાગેન પટ્ટનં;

    ‘‘Nagaraṃ dārunā khettaṃ, visabhāgena paṭṭanaṃ;

    પચ્ચન્તસીમાસપ્પાયં, યત્થ મિત્તો ન લબ્ભતિ.

    Paccantasīmāsappāyaṃ, yattha mitto na labbhati.

    ‘‘અટ્ઠારસેતાનિ ઠાનાનિ, ઇતિ વિઞ્ઞાય પણ્ડિતો;

    ‘‘Aṭṭhārasetāni ṭhānāni, iti viññāya paṇḍito;

    આરકા પરિવજ્જેય્ય, મગ્ગં સપ્પટિભયં યથા’’તિ. (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૫૨) –

    Ārakā parivajjeyya, maggaṃ sappaṭibhayaṃ yathā’’ti. (visuddhi. 1.52) –

    વુત્તઅટ્ઠારસસેનાસનદોસવજ્જિતં ‘‘ઇધ, ભિક્ખવે, સેનાસનં નાતિદૂરં હોતિ નચ્ચાસન્નં ગમનાગમનસમ્પન્નં દિવા અપ્પાકિણ્ણં રત્તિં અપ્પસદ્દં અપ્પનિગ્ઘોસં અપ્પડંસમકસવાતાતપસરીસપસમ્ફસ્સં. તસ્મિં ખો પન સેનાસને વિહરન્તસ્સ અપ્પકસિરેનેવ ઉપ્પજ્જન્તિ ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા. તસ્મિં ખો પન સેનાસને થેરા ભિક્ખૂ વિહરન્તિ બહુસ્સુતા આગતાગમા ધમ્મવિનયધરા માતિકાધરા. તે કાલેન કાલં ઉપસઙ્કમિત્વા પરિપુચ્છતિ પરિપઞ્હતિ ‘ઇદં ભન્તે કથં, ઇમસ્સ કો અત્થો’તિ. તસ્સ તે આયસ્મન્તો અવિવટઞ્ચેવ વિવરન્તિ, અનુત્તાનીકતઞ્ચ ઉત્તાનિં કરોન્તિ, અનેકવિહિતેસુ ચ કઙ્ખાઠાનીયેસુ ધમ્મેસુ કઙ્ખં પટિવિનોદેન્તિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, સેનાસનં પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતં હોતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧૦.૧૧) વુત્તપઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતં સેનાસનં ઉપગમ્મ તત્થ વસન્તેન ‘‘દીઘાનિ કેસલોમનખાનિ છિન્દિતબ્બાનિ, જિણ્ણચીવરેસુ અગ્ગળઅનુવાતપરિભણ્ડદાનાદિના દળ્હીકમ્મં વા તન્તચ્છેદાદીસુ તુન્નકમ્મં વા કાતબ્બં, કિલિટ્ઠાનિ રજિતબ્બાનિ, સચે પત્તે મલં હોતિ, પત્તો પચિતબ્બો, મઞ્ચપીઠાદીનિ સોધેતબ્બાની’’તિ એવં વુત્તઉપચ્છિન્નખુદ્દકપલિબોધેન કતભત્તકિચ્ચેન ભત્તસમ્મદં વિનોદેત્વા રતનત્તયગુણાનુસ્સરણેન ચિત્તં સમ્પહંસેત્વા આચરિયુગ્ગહતો એકપદમ્પિ અસમ્મુય્હન્તેન મનસિ કાતબ્બન્તિ.

    Vuttaaṭṭhārasasenāsanadosavajjitaṃ ‘‘idha, bhikkhave, senāsanaṃ nātidūraṃ hoti naccāsannaṃ gamanāgamanasampannaṃ divā appākiṇṇaṃ rattiṃ appasaddaṃ appanigghosaṃ appaḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassaṃ. Tasmiṃ kho pana senāsane viharantassa appakasireneva uppajjanti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārā. Tasmiṃ kho pana senāsane therā bhikkhū viharanti bahussutā āgatāgamā dhammavinayadharā mātikādharā. Te kālena kālaṃ upasaṅkamitvā paripucchati paripañhati ‘idaṃ bhante kathaṃ, imassa ko attho’ti. Tassa te āyasmanto avivaṭañceva vivaranti, anuttānīkatañca uttāniṃ karonti, anekavihitesu ca kaṅkhāṭhānīyesu dhammesu kaṅkhaṃ paṭivinodenti. Evaṃ kho, bhikkhave, senāsanaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ hotī’’ti (a. ni. 10.11) vuttapañcaṅgasamannāgataṃ senāsanaṃ upagamma tattha vasantena ‘‘dīghāni kesalomanakhāni chinditabbāni, jiṇṇacīvaresu aggaḷaanuvātaparibhaṇḍadānādinā daḷhīkammaṃ vā tantacchedādīsu tunnakammaṃ vā kātabbaṃ, kiliṭṭhāni rajitabbāni, sace patte malaṃ hoti, patto pacitabbo, mañcapīṭhādīni sodhetabbānī’’ti evaṃ vuttaupacchinnakhuddakapalibodhena katabhattakiccena bhattasammadaṃ vinodetvā ratanattayaguṇānussaraṇena cittaṃ sampahaṃsetvā ācariyuggahato ekapadampi asammuyhantena manasi kātabbanti.

    ચતુરારક્ખનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Caturārakkhaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact