Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / സാരത്ഥദീപനീ-ടീകാ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ചതുത്ഥജ്ഝാനകഥാ
Catutthajjhānakathā
‘‘പുബ്ബേവാ’’തി വുത്തത്താ ‘‘കദാ പന നേസം പഹാനം ഹോതീ’’തി ചോദനം സമുട്ഠാപേത്വാ ആഹ ‘‘ചതുന്നം ഝാനാനം ഉപചാരക്ഖണേ’’തി. ഏവം വേദിതബ്ബന്തി സമ്ബന്ധോ. പഹാനക്കമേന അവുത്താനന്തി ഏത്ഥ പഹാനക്കമോ നാമ പഹായകധമ്മാനം ഉപ്പത്തിപടിപാടി. തേന പന വുച്ചമാനേ ‘‘ദുക്ഖം ദോമനസ്സം സുഖം സോമനസ്സ’’ന്തി വത്തബ്ബം സിയാ, കസ്മാ ഇതോ അഞ്ഞഥാ വചനന്തി ആഹ ‘‘ഇന്ദ്രിയവിഭങ്ഗേ’’തിആദി . ഉദ്ദേസക്കമേനാതി ‘‘സുഖിന്ദ്രിയം ദുക്ഖിന്ദ്രിയം സോമനസ്സിന്ദ്രിയം ദോമനസ്സിന്ദ്രിയ’’ന്തി ഏവം പവത്തഉദ്ദേസക്കമേന.
‘‘Pubbevā’’ti vuttattā ‘‘kadā pana nesaṃ pahānaṃ hotī’’ti codanaṃ samuṭṭhāpetvā āha ‘‘catunnaṃ jhānānaṃ upacārakkhaṇe’’ti. Evaṃ veditabbanti sambandho. Pahānakkamena avuttānanti ettha pahānakkamo nāma pahāyakadhammānaṃ uppattipaṭipāṭi. Tena pana vuccamāne ‘‘dukkhaṃ domanassaṃ sukhaṃ somanassa’’nti vattabbaṃ siyā, kasmā ito aññathā vacananti āha ‘‘indriyavibhaṅge’’tiādi . Uddesakkamenāti ‘‘sukhindriyaṃ dukkhindriyaṃ somanassindriyaṃ domanassindriya’’nti evaṃ pavattauddesakkamena.
അഥ കസ്മാ ഝാനേസ്വേവ നിരോധോ വുത്തോതി സമ്ബന്ധോ. കത്ഥ ചുപ്പന്നം ദുക്ഖിന്ദ്രിയന്തി അത്തനോ പച്ചയേഹി ഉപ്പന്നം അവിക്ഖമ്ഭിതം ദുക്ഖിന്ദ്രിയം. കത്ഥ ച അപരിസേസം നിരുജ്ഝതീതി നിരോധട്ഠാനം നിരോധകാരണം പുച്ഛതി. തേന കത്ഥാതി പുച്ഛായ ഏത്ഥാതി വിസ്സജ്ജനേപി ഹേതുമ്ഹി ഭുമ്മവചനം ദട്ഠബ്ബം. ഝാനാനുഭാവനിമിത്തഞ്ഹി അനുപ്പജ്ജന്തം ദുക്ഖിന്ദ്രിയം അപരിസേസം നിരുജ്ഝതീതി വുത്തം. അതിസയനിരോധോ സുട്ഠു പഹാനം ഉജുപടിപക്ഖേന വൂപസമോ. നിരോധോ പഹാനമത്തം. നാനാവജ്ജനേതി യേന ആവജ്ജനേന അപ്പനാവീഥി, തതോ ഭിന്നാവജ്ജനേ അനേകാവജ്ജനേ വാ. അപ്പനാവീഥിയഞ്ഹി ഉപചാരോ ഏകാവജ്ജനോ, ഇതരോ അനേകാവജ്ജനോ അനേകക്ഖത്തും പവത്തനതോ. വിസമനിസജ്ജായ ഉപ്പന്നകിലമഥോ വിസമാസനുപതാപോ. പീതിഫരണേനാതി പീതിയാ ഫരണരസത്താ പീതിസമുട്ഠാനാനം വാ പണീതരൂപാനം കായസ്സ ബ്യാപനതോ വുത്തം. തേനാഹ ‘‘സബ്ബോ കായോ സുഖോക്കന്തോ ഹോതീ’’തി. പണീതരൂപഫുട്ഠസരീരസ്സ സുഖോക്കന്തകായത്താ കുതോ ദുക്ഖുപ്പത്തി വിസമാസനുപതാപാദിനാതി ആഹ ‘‘പടിപക്ഖേന അവിഹതത്താ’’തി. വിതക്കവിചാരപച്ചയേപീതി പി-സദ്ദോ അട്ഠാനപ്പയുത്തോ, സോ ‘‘പഹീനസ്സാ’’തി ഏത്ഥ ആനേത്വാ സമ്ബന്ധിതബ്ബോ. പഹീനസ്സപി ദോമനസ്സിന്ദ്രിയസ്സാതി ഇദഞ്ച ‘‘സിയാ ഉപ്പത്തീ’’തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധിതബ്ബം. ഏതന്തി ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം. ‘‘ഉപ്പജ്ജതീ’’തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ. ‘‘തസ്സ മയ്ഹം അതിചിരം വിതക്കയതോ വിചാരയതോ കായോപി കിലമി, ചിത്തമ്പി ഊഹഞ്ഞീ’’തി വചനതോ കായചിത്തഖേദാനം വിതക്കവിചാരപച്ചയതാ വേദിതബ്ബാ. വിതക്കവിചാരഭാവേതി ഏത്ഥ ‘‘ഉപ്പജ്ജതി ദോമനസ്സിന്ദ്രിയ’’ന്തി ആനേത്വാ സമ്ബന്ധിതബ്ബം. തത്ഥസ്സ സിയാ ഉപ്പത്തീതി തത്ഥ ദുതിയജ്ഝാനൂപചാരേ അസ്സ പഹീനസ്സപി ദോമനസ്സിന്ദ്രിയസ്സ ഉപ്പത്തി ഭവേയ്യ.
Atha kasmā jhānesveva nirodho vuttoti sambandho. Kattha cuppannaṃ dukkhindriyanti attano paccayehi uppannaṃ avikkhambhitaṃ dukkhindriyaṃ. Kattha ca aparisesaṃ nirujjhatīti nirodhaṭṭhānaṃ nirodhakāraṇaṃ pucchati. Tena katthāti pucchāya etthāti vissajjanepi hetumhi bhummavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Jhānānubhāvanimittañhi anuppajjantaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhatīti vuttaṃ. Atisayanirodho suṭṭhu pahānaṃ ujupaṭipakkhena vūpasamo. Nirodho pahānamattaṃ. Nānāvajjaneti yena āvajjanena appanāvīthi, tato bhinnāvajjane anekāvajjane vā. Appanāvīthiyañhi upacāro ekāvajjano, itaro anekāvajjano anekakkhattuṃ pavattanato. Visamanisajjāya uppannakilamatho visamāsanupatāpo. Pītipharaṇenāti pītiyā pharaṇarasattā pītisamuṭṭhānānaṃ vā paṇītarūpānaṃ kāyassa byāpanato vuttaṃ. Tenāha ‘‘sabbo kāyo sukhokkanto hotī’’ti. Paṇītarūpaphuṭṭhasarīrassa sukhokkantakāyattā kuto dukkhuppatti visamāsanupatāpādināti āha ‘‘paṭipakkhena avihatattā’’ti. Vitakkavicārapaccayepīti pi-saddo aṭṭhānappayutto, so ‘‘pahīnassā’’ti ettha ānetvā sambandhitabbo. Pahīnassapi domanassindriyassāti idañca ‘‘siyā uppattī’’ti iminā sambandhitabbaṃ. Etanti domanassindriyaṃ. ‘‘Uppajjatī’’ti iminā sambandho. ‘‘Tassa mayhaṃ aticiraṃ vitakkayato vicārayato kāyopi kilami, cittampi ūhaññī’’ti vacanato kāyacittakhedānaṃ vitakkavicārapaccayatā veditabbā. Vitakkavicārabhāveti ettha ‘‘uppajjati domanassindriya’’nti ānetvā sambandhitabbaṃ. Tatthassa siyā uppattīti tattha dutiyajjhānūpacāre assa pahīnassapi domanassindriyassa uppatti bhaveyya.
ഏത്ഥ ച യദേകേ വദന്തി ‘‘തത്ഥസ്സ സിയാ ഉപ്പത്തീതി വദന്തേന ഝാനലാഭീനമ്പി ദോമനസ്സുപ്പത്തി അത്ഥീതി ദസ്സിതം ഹോതി, തേന ച അനീവരണസഭാവോ ലോഭോ വിയ ദോസോപി അത്ഥീതി ദീപേതി. ന ഹി ദോസേന വിനാ ദോമനസ്സം പവത്തതി, ന ചേത്ഥ പട്ഠാനപാളിയാ വിരോധോ ചിന്തേതബ്ബോ. യസ്മാ തത്ഥ പരിഹീനജ്ഝാനം ആരമ്മണം കത്വാ പവത്തമാനം ദോമനസ്സം ദസ്സിതം, അപരിഹീനജ്ഝാനം ആരമ്മണം കത്വാ ഉപ്പജ്ജമാനസ്സ ദോമനസ്സസ്സ അസമ്ഭവതോ ഝാനലാഭീനം സബ്ബസോ ദോമനസ്സം നുപ്പജ്ജതീതി ച ന സക്കാ വത്തും അട്ഠസമാപത്തിലാഭിനോ അപി തസ്സ ഉപ്പന്നത്താ, ന ഹേവ ഖോ സോ പരിഹീനജ്ഝാനോ അഹോസീ’’തി, തം അയുത്തം അനീവരണസഭാവസ്സ ദോമനസ്സസ്സ അഭാവതോ. യദി സിയാ, രൂപാരൂപാവചരസത്താനമ്പി ഉപ്പജ്ജേയ്യ, ന ച ഉപ്പജ്ജതി. തഥാ ഹി ആരുപ്പേ കാമച്ഛന്ദനീവരണം പടിച്ച ഥിനമിദ്ധനീവരണം ഉദ്ധച്ചനീവരണം അവിജ്ജാനീവരണന്തിആദീസു ബ്യാപാദകുക്കുച്ചനീവരണാനി അനുദ്ധടാനി, ന ചേത്ഥ അനീവരണതാപരിയായോ കാമച്ഛന്ദാദീനമ്പി അനീവരണാനംയേവ നീവരണസദിസതായ നീവരണപരിയായസ്സ വുത്തത്താ. യം പന വുത്തം ‘‘അട്ഠസമാപത്തിലാഭിനോ അപി തസ്സ ഉപ്പന്നത്താ’’തി, തമ്പി അകാരണം ഉപ്പജ്ജമാനേന ച ദോമനസ്സേന ഝാനതോ പരിഹായനതോ. ലഹുകേന പന പച്ചയേന പരിഹീനം താദിസാ നം അപ്പകസിരേനേവ പടിപാകതികം കരോന്തീതി ദട്ഠബ്ബം. ‘‘തത്ഥസ്സ സിയാ ഉപ്പത്തീ’’തി ഇദം പന പരികപ്പനവചനം ഉപചാരക്ഖണേ ദോമനസ്സസ്സ അപ്പഹീനഭാവദസ്സനത്ഥം. തഥാ ഹി വുത്തം ‘‘ന ത്വേവ അന്തോഅപ്പനായ’’ന്തി. യദി പന തദാ ദോമനസ്സം ഉപ്പജ്ജേയ്യ, പഠമജ്ഝാനമ്പിസ്സ പരിഹീനമേവാതി ദട്ഠബ്ബം. പഹീനമ്പി സോമനസ്സിന്ദ്രിയം പീതി വിയ ന ദൂരേതി കത്വാ ‘‘ആസന്നത്താ’’തി വുത്തം. നാനാവജ്ജനൂപചാരേ പഹീനമ്പി പഹാനങ്ഗം പടിപക്ഖേന അവിഹതത്താ അന്തരന്തരാ ഉപ്പജ്ജേയ്യ വാതി ഇമമത്ഥം ദസ്സേന്തോ ‘‘അപ്പനാപ്പത്തായാ’’തിആദിമാഹ. താദിസായ ആസേവനായ ഇച്ഛിതബ്ബത്താ യഥാ മഗ്ഗവീഥിതോ പുബ്ബേ ദ്വേ തയോ ജവനവാരാ സദിസാനുപസ്സനാവ പവത്തന്തി, ഏവമിധാപി അപ്പനാവാരതോ പുബ്ബേ ദ്വേ തയോ ജവനവാരാ ഉപേക്ഖാസഹഗതാവ പവത്തന്തീതി വദന്തി.
Ettha ca yadeke vadanti ‘‘tatthassa siyā uppattīti vadantena jhānalābhīnampi domanassuppatti atthīti dassitaṃ hoti, tena ca anīvaraṇasabhāvo lobho viya dosopi atthīti dīpeti. Na hi dosena vinā domanassaṃ pavattati, na cettha paṭṭhānapāḷiyā virodho cintetabbo. Yasmā tattha parihīnajjhānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattamānaṃ domanassaṃ dassitaṃ, aparihīnajjhānaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjamānassa domanassassa asambhavato jhānalābhīnaṃ sabbaso domanassaṃ nuppajjatīti ca na sakkā vattuṃ aṭṭhasamāpattilābhino api tassa uppannattā, na heva kho so parihīnajjhāno ahosī’’ti, taṃ ayuttaṃ anīvaraṇasabhāvassa domanassassa abhāvato. Yadi siyā, rūpārūpāvacarasattānampi uppajjeyya, na ca uppajjati. Tathā hi āruppe kāmacchandanīvaraṇaṃ paṭicca thinamiddhanīvaraṇaṃ uddhaccanīvaraṇaṃ avijjānīvaraṇantiādīsu byāpādakukkuccanīvaraṇāni anuddhaṭāni, na cettha anīvaraṇatāpariyāyo kāmacchandādīnampi anīvaraṇānaṃyeva nīvaraṇasadisatāya nīvaraṇapariyāyassa vuttattā. Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘aṭṭhasamāpattilābhino api tassa uppannattā’’ti, tampi akāraṇaṃ uppajjamānena ca domanassena jhānato parihāyanato. Lahukena pana paccayena parihīnaṃ tādisā naṃ appakasireneva paṭipākatikaṃ karontīti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Tatthassa siyā uppattī’’ti idaṃ pana parikappanavacanaṃ upacārakkhaṇe domanassassa appahīnabhāvadassanatthaṃ. Tathā hi vuttaṃ ‘‘na tveva antoappanāya’’nti. Yadi pana tadā domanassaṃ uppajjeyya, paṭhamajjhānampissa parihīnamevāti daṭṭhabbaṃ. Pahīnampi somanassindriyaṃ pīti viya na dūreti katvā ‘‘āsannattā’’ti vuttaṃ. Nānāvajjanūpacāre pahīnampi pahānaṅgaṃ paṭipakkhena avihatattā antarantarā uppajjeyya vāti imamatthaṃ dassento ‘‘appanāppattāyā’’tiādimāha. Tādisāya āsevanāya icchitabbattā yathā maggavīthito pubbe dve tayo javanavārā sadisānupassanāva pavattanti, evamidhāpi appanāvārato pubbe dve tayo javanavārā upekkhāsahagatāva pavattantīti vadanti.
സമാഹരീതി സമാനേസി, സങ്ഗഹേത്വാ അഭാസീതി അത്ഥോ. സുഖുമാതി സുഖദുക്ഖാനി വിയ അനോളാരികത്താ അവിഭൂതതായ സുഖുമാ, തതോ ഏവ അനുമിനിതബ്ബസഭാവത്താ ദുബ്ബിഞ്ഞേയ്യാ. ദുട്ഠസ്സാതി ദുട്ഠപയോഗസ്സ, ദുദ്ദമസ്സാതി അത്ഥോ. സക്കാ ഹോതി ഏസാ ഗാഹയിതുന്തി അഞ്ഞാപോഹനനയേന സക്കാ ഗാഹയിതുന്തി അധിപ്പായോ. അദുക്ഖമസുഖായ ചേതോവിമുത്തിയാതി ഇദമേവ ചതുത്ഥം ഝാനം ദട്ഠബ്ബം. പച്ചയദസ്സനത്ഥന്തി അധിഗമസ്സ ഉപായഭൂതപച്ചയദസ്സനത്ഥം. തേനാഹ ‘‘ദുക്ഖപ്പഹാനാദയോ ഹി തസ്സാ പച്ചയാ’’തി. ദുക്ഖപ്പഹാനാദയോതി ച സോപചാരാ പഠമജ്ഝാനാദയോവേത്ഥ അധിപ്പേതാ. പഹീനാതി വുത്താതി ‘‘പഞ്ചന്നം ഓരമ്ഭാഗിയാനം സംയോജനാനം പരിക്ഖയാ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൧൪൭; സം॰ നി॰ ൫.൧൦൨൧) വുത്തത്താ. ഏതാതി സുഖാദയോ വേദനാ. സുഖം സോമനസ്സസ്സ പച്ചയോതി വസനഗന്ധാലേപനപുപ്ഫാഭരണസമാലേപനാദിനിബ്ബത്തം കായികസുഖം സോമനസ്സസ്സ പച്ചയോ. ‘‘സുഖായ ഖോ, ആവുസോ വിസാഖ വേദനായ, രാഗാനുസയോ അനുസേതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൪൬൫) വചനതോ ആഹ ‘‘സോമനസ്സം രാഗസ്സ പച്ചയോ’’തി. ‘‘ദുക്ഖായ ഖോ, ആവുസോ വിസാഖ, വേദനായ പടിഘാനുസയോ അനുസേതീ’’തി വചനതോ വുത്തം ‘‘ദോമനസ്സം ദോസസ്സ പച്ചയോ’’തി. സുഖാദിഘാതേനാതി സുഖാദീനം പഹാനേന.
Samāharīti samānesi, saṅgahetvā abhāsīti attho. Sukhumāti sukhadukkhāni viya anoḷārikattā avibhūtatāya sukhumā, tato eva anuminitabbasabhāvattā dubbiññeyyā. Duṭṭhassāti duṭṭhapayogassa, duddamassāti attho. Sakkā hoti esā gāhayitunti aññāpohananayena sakkā gāhayitunti adhippāyo. Adukkhamasukhāya cetovimuttiyāti idameva catutthaṃ jhānaṃ daṭṭhabbaṃ. Paccayadassanatthanti adhigamassa upāyabhūtapaccayadassanatthaṃ. Tenāha ‘‘dukkhappahānādayo hi tassā paccayā’’ti. Dukkhappahānādayoti ca sopacārā paṭhamajjhānādayovettha adhippetā. Pahīnāti vuttāti ‘‘pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā’’ti (ma. ni. 3.147; saṃ. ni. 5.1021) vuttattā. Etāti sukhādayo vedanā. Sukhaṃsomanassassa paccayoti vasanagandhālepanapupphābharaṇasamālepanādinibbattaṃ kāyikasukhaṃ somanassassa paccayo. ‘‘Sukhāya kho, āvuso visākha vedanāya, rāgānusayo anusetī’’ti (ma. ni. 1.465) vacanato āha ‘‘somanassaṃ rāgassa paccayo’’ti. ‘‘Dukkhāya kho, āvuso visākha, vedanāya paṭighānusayo anusetī’’ti vacanato vuttaṃ ‘‘domanassaṃ dosassa paccayo’’ti. Sukhādighātenāti sukhādīnaṃ pahānena.
അദുക്ഖമസുഖന്തി ഏത്ഥ ന ദുക്ഖന്തി അദുക്ഖം, ദുക്ഖവിദൂരം. യസ്മാ തത്ഥ ദുക്ഖം നത്ഥി, തസ്മാ വുത്തം ‘‘ദുക്ഖാഭാവേനാ’’തി. അസുഖന്തി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. ഏതേനാതി ദുക്ഖസുഖപടിക്ഖേപവചനേന. പടിപക്ഖഭൂതന്തി ഇദം ഇധ തതിയവേദനായ ദുക്ഖാദീനം സമതിക്കമവസേന പത്തബ്ബത്താ വുത്തം, ന കുസലാകുസലാനം വിയ ഉജുവിപച്ചനീകതായ. ഇട്ഠാനിട്ഠവിപരീതാനുഭവനലക്ഖണാതി ഇട്ഠാനിട്ഠവിപരീതസ്സ മജ്ഝത്താരമ്മണസ്സ, ഇട്ഠാനിട്ഠവിപരീതം വാ മജ്ഝത്താകാരേന അനുഭവനലക്ഖണാ. തതോ ഏവ മജ്ഝത്തരസാ. അവിഭൂതപച്ചുപട്ഠാനാതി സുഖദുക്ഖാനി വിയ ന വിഭൂതാകാരാ പിട്ഠിപാസാണേ മിഗഗതമഗ്ഗോ വിയ തേഹി അനുമാതബ്ബാവിഭൂതാകാരോപട്ഠാനാ. സുഖനിരോധോ നാമ ഇധ ചതുത്ഥജ്ഝാനൂപചാരോ, സോ പദട്ഠാനം ഏതിസ്സാതി സുഖനിരോധപദട്ഠാനാ. ഉപേക്ഖാസതിപാരിസുദ്ധിന്തി പുരിമപദേ ഉത്തരപദലോപേനേതം സമാസപദന്തി ആഹ ‘‘ഉപേക്ഖായ ജനിതസതിപാരിസുദ്ധി’’ന്തി. സബ്ബപച്ചനീകധമ്മപരിസുദ്ധായ പച്ചനീകസമനേപി അബ്യാവടായ പാരിസുദ്ധുപേക്ഖായ വത്തമാനായ ചതുത്ഥജ്ഝാനേ സതി സമ്പഹംസനപഞ്ഞാ വിയ സുപരിസുദ്ധാ സുവിസദാ ച ഹോതീതി ആഹ ‘‘സതിയാ പാരിസുദ്ധി, സാ ഉപേക്ഖായ കതാ ന അഞ്ഞേനാ’’തി. യദി തത്രമജ്ഝത്തതാ ഇധ ‘‘ഉപേക്ഖാ’’തി അധിപ്പേതാ, കഥം സതിയേവ പാരിസുദ്ധാതി വുത്താതി ആഹ ‘‘ന കേവല’’ന്തിആദി. സതിസീസേനാതി സതിം ഉത്തമങ്ഗം കത്വാ, പധാനം കത്വാതി വുത്തം ഹോതി.
Adukkhamasukhanti ettha na dukkhanti adukkhaṃ, dukkhavidūraṃ. Yasmā tattha dukkhaṃ natthi, tasmā vuttaṃ ‘‘dukkhābhāvenā’’ti. Asukhanti etthāpi eseva nayo. Etenāti dukkhasukhapaṭikkhepavacanena. Paṭipakkhabhūtanti idaṃ idha tatiyavedanāya dukkhādīnaṃ samatikkamavasena pattabbattā vuttaṃ, na kusalākusalānaṃ viya ujuvipaccanīkatāya. Iṭṭhāniṭṭhaviparītānubhavanalakkhaṇāti iṭṭhāniṭṭhaviparītassa majjhattārammaṇassa, iṭṭhāniṭṭhaviparītaṃ vā majjhattākārena anubhavanalakkhaṇā. Tato eva majjhattarasā. Avibhūtapaccupaṭṭhānāti sukhadukkhāni viya na vibhūtākārā piṭṭhipāsāṇe migagatamaggo viya tehi anumātabbāvibhūtākāropaṭṭhānā. Sukhanirodho nāma idha catutthajjhānūpacāro, so padaṭṭhānaṃ etissāti sukhanirodhapadaṭṭhānā. Upekkhāsatipārisuddhinti purimapade uttarapadalopenetaṃ samāsapadanti āha ‘‘upekkhāya janitasatipārisuddhi’’nti. Sabbapaccanīkadhammaparisuddhāya paccanīkasamanepi abyāvaṭāya pārisuddhupekkhāya vattamānāya catutthajjhāne sati sampahaṃsanapaññā viya suparisuddhā suvisadā ca hotīti āha ‘‘satiyā pārisuddhi, sā upekkhāya katā na aññenā’’ti. Yadi tatramajjhattatā idha ‘‘upekkhā’’ti adhippetā, kathaṃ satiyeva pārisuddhāti vuttāti āha ‘‘na kevala’’ntiādi. Satisīsenāti satiṃ uttamaṅgaṃ katvā, padhānaṃ katvāti vuttaṃ hoti.
ഏവമപി കസ്മാ ഇധേവ സതി ‘‘ഉപേക്ഖാസതിപാരിസുദ്ധീ’’തി വുത്താതി അനുയോഗം സന്ധായ ‘‘തത്ഥ കിഞ്ചാപീ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഹേട്ഠാ തീസു ഝാനേസു വിജ്ജമാനായപി തത്രമജ്ഝത്തതായ പച്ചനീകാഭിഭവനതോ സഹായപച്ചയവേകല്ലതോ ച അപാരിസുദ്ധി, തഥാ തംസമ്പയുത്താനം തദഭാവതോ ഇധ പാരിസുദ്ധീതി ഇമമത്ഥം ഉപമാവസേന ദസ്സേതും ‘‘യഥാ പനാ’’തിആദി വുത്തം. സൂരിയപ്പഭാഭിഭവാതി സൂരിയപ്പഭായ അഭിഭുയ്യമാനത്താ. അതിക്ഖതായ ചന്ദലേഖാ വിയ രത്തിപി സോമ്മസഭാവാ സഭാഗായ രത്തിയമേവ ച ചന്ദലേഖാ സമുജ്ജലതീതി സാ തസ്സാ സങ്ഗയ്ഹതീതി ദസ്സേന്തോ ‘‘സോമ്മഭാവേന ച അത്തനോ ഉപകാരകത്തേന വാ സഭാഗായ രത്തിയാ’’തി ആഹ. സേസമേത്ഥ ഉത്താനത്ഥമേവ.
Evamapi kasmā idheva sati ‘‘upekkhāsatipārisuddhī’’ti vuttāti anuyogaṃ sandhāya ‘‘tattha kiñcāpī’’tiādi vuttaṃ. Tattha heṭṭhā tīsu jhānesu vijjamānāyapi tatramajjhattatāya paccanīkābhibhavanato sahāyapaccayavekallato ca apārisuddhi, tathā taṃsampayuttānaṃ tadabhāvato idha pārisuddhīti imamatthaṃ upamāvasena dassetuṃ ‘‘yathā panā’’tiādi vuttaṃ. Sūriyappabhābhibhavāti sūriyappabhāya abhibhuyyamānattā. Atikkhatāya candalekhā viya rattipi sommasabhāvā sabhāgāya rattiyameva ca candalekhā samujjalatīti sā tassā saṅgayhatīti dassento ‘‘sommabhāvena ca attano upakārakattena vā sabhāgāya rattiyā’’ti āha. Sesamettha uttānatthameva.
ചതുത്ഥജ്ഝാനകഥാ നിട്ഠിതാ.
Catutthajjhānakathā niṭṭhitā.