| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೀ-ಅಭಿನವ-ಟೀಕಾ • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
೪. ಚತುತ್ಥಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ
4. Catutthapārājikavaṇṇanā
ಅನಭಿಜಾನನ್ತಿ ನ ಅಭಿಜಾನಂ। ಯೇನ ಹಿ ಯೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಗತೋ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಪಾಕಟೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಕಸನ್ತಾನೇ’’ತಿಆದಿ। ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಪಕತಿಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಉತ್ತರಿತರಾನಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಉಕ್ಕಟ್ಠಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಮಹಗ್ಗತಲೋಕುತ್ತರಭೂತಂ ಅಧಿಗತಧಮ್ಮಂ। ಅಥ ವಾ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾತಿ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ। ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ವಿನಾ ಭಾವನಾಮನಸಿಕಾರೇನ ಪಕತಿಯಾ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬೋ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮೋ। ಸೋ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಚಿತ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನಮತ್ತೇನ ಇಜ್ಝನತೋ ತೇಸಂ ಸೋ ಭಾವಿತಧಮ್ಮೋ ವಿಯ ಠಿತೋತಿ ತಥಾ ವುತ್ತೋ, ಮನುಸ್ಸಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ತೇಸು ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತನತೋ। ಝಾನಾದಿಕಂ ಪನ ತಬ್ಬಿಧುರನ್ತಿ ತತುತ್ತರಿ, ಇತಿ ಉತ್ತರಿ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾತಿ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ, ತಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸಮುದಾಚರನ್ತೋತಿ ಆರೋಚೇನ್ತೋ।
Anabhijānanti na abhijānaṃ. Yena hi yo dhammo adhigato, so tassa pākaṭo hotīti āha ‘‘sakasantāne’’tiādi. Uttarimanussānanti pakatimanussehi uttaritarānaṃ manussānaṃ, ukkaṭṭhamanussānanti attho. Dhammanti mahaggatalokuttarabhūtaṃ adhigatadhammaṃ. Atha vā uttarimanussadhammāti uttarimanussadhammo. Manussadhammo nāma vinā bhāvanāmanasikārena pakatiyā manussehi nibbattetabbo dasakusalakammapathadhammo. So hi manussānaṃ cittādhiṭṭhānamattena ijjhanato tesaṃ so bhāvitadhammo viya ṭhitoti tathā vutto, manussaggahaṇañcettha tesu bahulaṃ pavattanato. Jhānādikaṃ pana tabbidhuranti tatuttari, iti uttari manussadhammāti uttarimanussadhammo, taṃ uttarimanussadhammanti evampettha attho daṭṭhabbo. Samudācarantoti ārocento.
ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಸಬ್ಬಾವ ಪಞ್ಞಾ ‘‘ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಇಧ ಪನ ಮಹಗ್ಗತಲೋಕುತ್ತರಾವ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮಹಗ್ಗತಲೋಕುತ್ತರಪಞ್ಞಾ ಜಾನನಟ್ಠೇನ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ। ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಆರಕತ್ತಾ ಪರಿಸುದ್ಧಟ್ಠೇನ ಅರಿಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಿಯಂ ವಿಸುದ್ಧಂ ಉತ್ತಮ’’ನ್ತಿ। ಅರಿಯಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ವಿಸುದ್ಧಪರಿಯಾಯೋ, ನ ಲೋಕುತ್ತರಪರಿಯಾಯೋ। ಝಾನಾದಿಭೇದೇತಿ ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ವಿಮೋಕ್ಖೋ, ಸಮಾಧಿ, ಸಮಾಪತ್ತಿ, ಞಾಣದಸ್ಸನಂ, ಮಗ್ಗಭಾವನಾ, ಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ, ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ, ವಿನೀವರಣತಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಸುಞ್ಞಾಗಾರೇ ಅಭಿರತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೯೮) ಇಮೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ವಿಞ್ಞುಸ್ಸ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕಸ್ಸಾತಿ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲನಿದಸ್ಸನಂ। ಏತಸ್ಸ ಹಿ ಆರೋಚಿತೇ ಆರೋಚಿತಂ ಹೋತಿ, ನ ದೇವಬ್ರಹ್ಮಾನಂ, ನಾಪಿ ಪೇತಯಕ್ಖತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನನ್ತಿ। ಆರೋಚೇಯ್ಯಾತಿ ವದೇಯ್ಯ, ವಿಞ್ಞಾಪೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ವಿನಾ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನಾತಿ ‘‘ಯೋ ತೇ ವಿಹಾರೇ ವಸತಿ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಲಾಭೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ॰ ೨೨೦) ನಯೇನ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸಂ ವಿನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಧೇವಾತಿ ‘‘ಇತಿ ಜಾನಾಮಿ, ಇತಿ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪದೇ। ‘‘ತೇನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ ನಿಗಮನಂ।
Kiñcāpi lokiyalokuttarā sabbāva paññā ‘‘ñāṇa’’nti vuccati, idha pana mahaggatalokuttarāva veditabbāti āha ‘‘mahaggatalokuttarapaññā jānanaṭṭhena ñāṇa’’nti. Kilesehi ārakattā parisuddhaṭṭhena ariyanti āha ‘‘ariyaṃ visuddhaṃ uttama’’nti. Ariyasaddo cettha visuddhapariyāyo, na lokuttarapariyāyo. Jhānādibhedeti ādisaddena ‘‘vimokkho, samādhi, samāpatti, ñāṇadassanaṃ, maggabhāvanā, phalasacchikiriyā, kilesappahānaṃ, vinīvaraṇatā cittassa, suññāgāre abhiratī’’ti (pārā. 198) ime saṅgaṇhāti. Viññussa manussajātikassāti ārocetabbapuggalanidassanaṃ. Etassa hi ārocite ārocitaṃ hoti, na devabrahmānaṃ, nāpi petayakkhatiracchānagatānanti. Āroceyyāti vadeyya, viññāpeyyāti vuttaṃ hoti. Vinā aññāpadesenāti ‘‘yo te vihāre vasati, so bhikkhu paṭhamassa jhānassa lābhī’’tiādinā (pārā. 220) nayena aññāpadesaṃ vināti attho. Idhevāti ‘‘iti jānāmi, iti passāmī’’ti imasmiṃyeva pade. ‘‘Tena vutta’’ntiādi nigamanaṃ.
ಸಮನುಗ್ಗಾಹೀಯಮಾನೋತಿ ಚೋದಿಯಮಾನೋ, ಯಂ ವತ್ಥು ಆರೋಚಿತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ‘‘ಕಿಂ ತೇ ಅಧಿಗತಂ, ಕಿನ್ತಿ ತೇ ಅಧಿಗತಂ, ಕದಾ ತೇ ಅಧಿಗತಂ, ಕತ್ಥ ತೇ ಅಧಿಗತಂ, ಕತಮೇ ತೇ ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀನಾ, ಕತಮೇಸಂ ತ್ವಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಲಾಭೀ’ತಿ ಕೇನಚಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಸಮನುಗ್ಗಾಹೀಯಮಾನೋತಿ ನ ಕೇನಚಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ।
Samanuggāhīyamānoti codiyamāno, yaṃ vatthu ārocitaṃ hoti, tasmiṃ vatthusmiṃ ‘‘kiṃ te adhigataṃ, kinti te adhigataṃ, kadā te adhigataṃ, kattha te adhigataṃ, katame te kilesā pahīnā, katamesaṃ tvaṃ dhammānaṃ lābhī’ti kenaci vuccamāno’’ti vuttaṃ hoti. Asamanuggāhīyamānoti na kenaci vuccamāno.
‘‘ಭಿಕ್ಖುಭಾವೇ ಠತ್ವಾ ಅಭಬ್ಬೋ ಝಾನಾದೀನಿ ಅಧಿಗನ್ತು’’ನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಕರತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋ ಹಿಸ್ಸ ಸಗ್ಗನ್ತರಾಯೋ ಚೇವ ಹೋತಿ ಮಗ್ಗನ್ತರಾಯೋ ಚ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೯೮)। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಸಾಮಞ್ಞಂ ದುಪ್ಪರಾಮಟ್ಠಂ, ನಿರಯಾಯುಪಕಡ್ಢತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೮೯; ಧ॰ ಪ॰ ೩೧೧)। ಅಪರಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಿಥಿಲೋ ಹಿ ಪರಿಬ್ಬಾಜೋ, ಭಿಯ್ಯೋ ಆಕಿರತೇ ರಜ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೮೯; ಧ॰ ಪ॰ ೩೧೩)। ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋತಿ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಸಮಣೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಜಾನನತೋ ವೋಹಾರಮತ್ತಸಿದ್ಧೋ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋ। ದಾನಾದೀಹೀತಿ ದಾನಸರಣಸೀಲಸಂವರಾದೀಹಿ।
‘‘Bhikkhubhāve ṭhatvā abhabbo jhānādīni adhigantu’’nti sikkhāpadātikkamassa antarāyakarattā vuttaṃ. Bhikkhubhāvo hissa saggantarāyo ceva hoti maggantarāyo ca (pārā. aṭṭha. 2.198). Vuttañhetaṃ ‘‘sāmaññaṃ dupparāmaṭṭhaṃ, nirayāyupakaḍḍhatī’’ti (saṃ. ni. 1.89; dha. pa. 311). Aparampi vuttaṃ ‘‘sithilo hi paribbājo, bhiyyo ākirate raja’’nti (saṃ. ni. 1.89; dha. pa. 313). Bhikkhubhāvoti pārājikaṃ āpajjitvā ‘‘samaṇo aha’’nti paṭijānanato vohāramattasiddho bhikkhubhāvo. Dānādīhīti dānasaraṇasīlasaṃvarādīhi.
ಅಜಾನಮೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ಏವಾತಿ ಅವಧಾರಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ‘‘ಅಜಾನಮೇವ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಪನ ‘‘ಏವಂ ಜಾನಾಮಿ, ಏವಂ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅವಚನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ವಚನತ್ಥವಿರಹತೋತಿ ‘‘ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ’’ನ್ತಿ ಆದಿವಚನಸ್ಸ (ಪಾರಾ॰ ೨೦೯) ಅತ್ಥಭೂತೇನ ಝಾನಾದಿನಾ ವಜ್ಜಿತತ್ತಾ ತುಚ್ಛಂ ಉದಕಾದಿಸುಞ್ಞಂ ಭಾಜನಂ ವಿಯ। ಮುಸಾತಿ ವಿಸಂವಾದನಪುರೇಕ್ಖಾರಸ್ಸ ಪರವಿಸಂವಾದಕೋ ವಚೀಪಯೋಗೋ, ಕಾಯಪಯೋಗೋ ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಞ್ಚನಾಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ಮುಸಾ’’ತಿ। ಮುಸಾ ಚ ವಞ್ಚನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಚ ಪುಬ್ಬಭಾಗಕ್ಖಣೇ, ತಙ್ಖಣೇ ಚ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ವಾಸ್ಸ ಹೋತಿ ‘ಮುಸಾ ಭಣಿಸ್ಸ’ನ್ತಿ, ಭಣನ್ತಸ್ಸ ಹೋತಿ ‘ಮುಸಾ ಭಣಾಮೀ’’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೨೦೦)। ಏತಞ್ಹಿ ದ್ವಯಂ ಅಙ್ಗಭೂತಂ, ಇತರಂ ಪನ ಹೋತು ವಾ, ಮಾ ವಾ, ಅಕಾರಣಮೇತಂ। ಅಭಣಿನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಪನಂ ಅಕಾಸಿಂ।
Ajānamevāti ettha evāti avadhāraṇatthe nipāto. ‘‘Ajānameva’’ntipi paṭhanti. Tattha pana ‘‘evaṃ jānāmi, evaṃ passāmī’’ti avacanti yojetabbaṃ. Vacanatthavirahatoti ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ samāpajji’’nti ādivacanassa (pārā. 209) atthabhūtena jhānādinā vajjitattā tucchaṃ udakādisuññaṃ bhājanaṃ viya. Musāti visaṃvādanapurekkhārassa paravisaṃvādako vacīpayogo, kāyapayogo vā. Tenāha ‘‘vañcanādhippāyato musā’’ti. Musā ca vañcanādhippāyo ca pubbabhāgakkhaṇe, taṅkhaṇe ca. Vuttañhi ‘‘pubbe vāssa hoti ‘musā bhaṇissa’nti, bhaṇantassa hoti ‘musā bhaṇāmī’’’ti (pārā. 200). Etañhi dvayaṃ aṅgabhūtaṃ, itaraṃ pana hotu vā, mā vā, akāraṇametaṃ. Abhaṇinti viññāpanaṃ akāsiṃ.
ಅಞ್ಞತ್ರ ಅಧಿಮಾನಾತಿ ಅಧಿಗತೋ ಮಾನೋ, ಅಧಿಕೋ ವಾ ಮಾನೋ ಅಧಿಮಾನೋ, ಥದ್ಧಮಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಂ ವಿನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಸ್ಸ ಪನಾಯಂ ಅಧಿಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಕಸ್ಸ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ? ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ತಾವ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೯೬)। ಸೋ ಹಿ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಪಹೀನಕಿಲೇಸಾವಸಿಟ್ಠಕಿಲೇಸಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಸಞ್ಜಾತಸೋಮನಸ್ಸೋ ಅರಿಯಗುಣಪ್ಪಟಿವೇಧೇ ನಿಕ್ಕಙ್ಖೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾದೀನಂ ‘‘ಅಹಂ ಸಕದಾಗಾಮೀ’’ತಿಆದಿವಸೇನ ಮಾನೋ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ದುಸ್ಸೀಲಸ್ಸ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸೋ ಹಿ ಅರಿಯಗುಣಾಧಿಗಮೇ ನಿರಾಸೋವ। ಸೀಲವತೋಪಿ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ನಿದ್ದಾರಾಮತಾದಿಮನುಯುತ್ತಸ್ಸ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸುಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಸ್ಸ ಪನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ ನಾಮರೂಪಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇನ ವಿತಿಣ್ಣಕಙ್ಖಸ್ಸ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸನ್ತಸ್ಸ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯ್ವಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೨.೧೯೬) ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನವಸೇನ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣತ್ತಯಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ। ಸಮ್ಮಸನ್ತಸ್ಸಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ। ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸಾತಿ ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ। ಅಪತ್ತೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಅಪತ್ತೇ, ಅನಧಿಗತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪತ್ತಸಞ್ಞಿತಾಸಙ್ಖಾತೋತಿ ‘‘ಪತ್ತೋ ಮಯಾ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಏವಂಸಞ್ಞಿತಾಸಙ್ಖಾತೋ ಅಧಿಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಸುದ್ಧಸಮಥಲಾಭಿಂ ವಾ ಸುದ್ಧವಿಪಸ್ಸನಾಲಾಭಿಂ ವಾ ಅನ್ತರಾ ಠಪೇತಿ। ಸೋ ಹಿ ದಸಪಿ ವೀಸಮ್ಪಿ ತಿಂಸಮ್ಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಕಿಲೇಸಸಮುದಾಚಾರಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಅಹಂ ಸೋತಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸಕದಾಗಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಅನಾಗಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ಮಞ್ಞತಿ। ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಲಾಭಿಂ ಪನ ಅರಹತ್ತೇಯೇವ ಠಪೇತಿ। ತಸ್ಸ ಹಿ ಸಮಾಧಿಬಲೇನ ಕಿಲೇಸಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾಬಲೇನ ಸಙ್ಖಾರಾ ಸುಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಟ್ಠಿಮ್ಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ, ಅಸೀತಿಮ್ಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ, ವಸ್ಸಸತಮ್ಪಿ ಕಿಲೇಸಾ ನ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ, ಖೀಣಾಸವಸ್ಸೇವ ಚಿತ್ತಾಚಾರೋ ಹೋತಿ। ಸೋ ಏವಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಕಿಲೇಸಸಮುದಾಚಾರಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅನ್ತರಾ ಅಟ್ಠತ್ವಾವ ‘‘ಅರಹಾ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞತೀತಿ। ‘‘ತಂ ಅಧಿಮಾನಂ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರಾ’’ತಿ ಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಅಧಿಮಾನಾ’’ತಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Aññatra adhimānāti adhigato māno, adhiko vā māno adhimāno, thaddhamānoti attho, taṃ vināti attho. Kassa panāyaṃ adhimāno uppajjati, kassa nuppajjati? Ariyasāvakassa tāva nuppajjati (pārā. aṭṭha. 2.196). So hi maggaphalanibbānapahīnakilesāvasiṭṭhakilesapaccavekkhaṇena sañjātasomanasso ariyaguṇappaṭivedhe nikkaṅkho, tasmā sotāpannādīnaṃ ‘‘ahaṃ sakadāgāmī’’tiādivasena māno nuppajjati. Dussīlassa nuppajjati. So hi ariyaguṇādhigame nirāsova. Sīlavatopi pariccattakammaṭṭhānassa niddārāmatādimanuyuttassa nuppajjati, suparisuddhasīlassa pana kammaṭṭhāne appamattassa nāmarūpaṃ vavatthapetvā paccayapariggahena vitiṇṇakaṅkhassa tilakkhaṇaṃ āropetvā saṅkhāre sammasantassa āraddhavipassakassa uppajjati. Tenāha ‘‘yvāya’’ntiādi. Tattha tilakkhaṇaṃ āropetvāti (sārattha. ṭī. 2.196) kalāpasammasanavasena aniccādilakkhaṇattayaṃ āropetvā. Sammasantassāti vipassantassa. Āraddhavipassakassāti udayabbayānupassanāya āraddhavipassakassa. Apatteti attano santāne uppattivasena apatte, anadhigateti vuttaṃ hoti. Pattasaññitāsaṅkhātoti ‘‘patto mayā uttarimanussadhammo’’ti evaṃsaññitāsaṅkhāto adhimāno uppajjati. Uppanno ca suddhasamathalābhiṃ vā suddhavipassanālābhiṃ vā antarā ṭhapeti. So hi dasapi vīsampi tiṃsampi vassāni kilesasamudācāraṃ apassanto ‘‘ahaṃ sotāpanno’’ti vā ‘‘sakadāgāmī’’ti vā ‘‘anāgāmī’’ti vā maññati. Samathavipassanālābhiṃ pana arahatteyeva ṭhapeti. Tassa hi samādhibalena kilesā vikkhambhitā, vipassanābalena saṅkhārā supariggahitā, tasmā saṭṭhimpi vassāni, asītimpi vassāni, vassasatampi kilesā na samudācaranti, khīṇāsavasseva cittācāro hoti. So evaṃ dīgharattaṃ kilesasamudācāraṃ apassanto antarā aṭṭhatvāva ‘‘arahā aha’’nti maññatīti. ‘‘Taṃ adhimānaṃ ṭhapetvā’’ti iminā ‘‘aññatrā’’ti padaṃ apekkhitvā ‘‘adhimānā’’ti upayogatthe nissakkavacananti dasseti.
ಪಾಪಿಚ್ಛತಾಯಾತಿ ಪಾಪಾ ಇಚ್ಛಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪಾಪಿಚ್ಛೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ, ತಾಯ, ಪಾಪಿಕಾಯ ಇಚ್ಛಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಾ ಸಾ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ದುಸ್ಸೀಲೋವ ಸಮಾನೋ ‘ಸೀಲವಾ’ತಿ ಮಂ ಜನೋ ಜಾನಾತೂ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೮೫೧) ನಯೇನ ವುತ್ತಾ, ತಾಯ ಅಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನಿಚ್ಛಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇಮಿನಾ ಪನ ಮನ್ದತ್ತಾ ಮೋಮೂಹತ್ತಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಯಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಪುರಿಮಾ ತಯೋವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Pāpicchatāyāti pāpā icchā etassāti pāpiccho, tassa bhāvo pāpicchatā, tāya, pāpikāya icchāyāti attho. Yā sā ‘‘idhekacco dussīlova samāno ‘sīlavā’ti maṃ jano jānātū’’tiādinā (vibha. 851) nayena vuttā, tāya asantaguṇasambhāvanicchāyāti vuttaṃ hoti. Iminā pana mandattā momūhattā samudācarantassa anāpattīti dasseti. Ayampīti pi-saddena na kevalaṃ purimā tayovāti dasseti.
ಅಸನ್ತನ್ತಿ ಅಭೂತಂ। ಝಾನಾದಿಧಮ್ಮನ್ತಿ ಝಾನಂ, ವಿಮೋಕ್ಖೋ, ಸಮಾಧಿ, ಸಮಾಪತ್ತಿ, ಞಾಣದಸ್ಸನಂ, ಮಗ್ಗಭಾವನಾ, ಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ, ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ, ವಿನೀವರಣತಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಸುಞ್ಞಾಗಾರೇ ಅಭಿರತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೯೮) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ। ಯಸ್ಸ ಆರೋಚೇತೀತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೧೫) ವಾಚಾಯ ವಾ ಹತ್ಥವಿಕಾರಾದೀಹಿ ವಾ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಚೋಪನೇಹಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಪಥೇ ಠಿತಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಆರೋಚೇತಿ। ವಿಞ್ಞತ್ತಿಪಥಂ ಪನ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಕೋಚಿ ಚೇ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೨.೨೧೫), ದಿಬ್ಬಾಯ ಚ ಸೋತಧಾತುಯಾ ದಿಸ್ವಾ ಚ ಸುತ್ವಾ ಚ ಜಾನಾತಿ, ನ ಪಾರಾಜಿಕಂ। ಯೋಪಿ ‘‘ಕಿಂ ಅಯಂ ಭಣತೀ’’ತಿ ಸಂಸಯಂ ವಾ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಚಿರಂ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಜಾನಾತಿ, ‘‘ಅವಿಜಾನನ್ತೋ’’ಇಚ್ಚೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಯೋ ಪನ ಝಾನಾದೀನಿ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಗಮವಸೇನ ವಾ ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾದಿವಸೇನ ವಾ ನ ಜಾನಾತಿ, ಕೇವಲಂ ‘‘ಝಾನ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ವಿಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ ವಾ ವಚನಮತ್ತಮೇವ ಸುತಂ ಹೋತಿ, ಸೋಪಿ ತೇನ ವುತ್ತೇ ‘‘ಝಾನಂ ಕಿರ ಸಮಾಪಜ್ಜೀ’’ತಿ ಏಸ ವದತೀತಿ ಯದಿ ಏತ್ತಕಮತ್ತಮ್ಪಿ ಜಾನಾತಿ, ‘‘ಜಾನಾತಿ’’ಚ್ಚೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ವುತ್ತೇ ಪಾರಾಜಿಕಮೇವ। ಸೇಸೋ ಪನ ಏಕಸ್ಸ ವಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಾ ಬಹೂನಂ ವಾ ನಿಯಮಿತಾನಿಯಮಿತವಸೇನ ವಿಸೇಸೋ ಸಬ್ಬೋ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪರಿಯಾಯಭಾಸನೇ ಪನ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತಸ್ಸ ವುತ್ತೇಪಿ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಂ। ವಿಸಂವಾದನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಮುಸಾವಾದಪಯೋಗಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಅಪ್ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋ ತೇ ವಿಹಾರೇ ವಸತಿ…ಪೇ॰… ದುಕ್ಕಟ’’ನ್ತಿ। ಅನುಲ್ಲಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸಾತಿ ಉಲ್ಲಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯವಿರಹಿತಸ್ಸ, ಅಭೂತಾರೋಚನಾಧಿಪ್ಪಾಯವಿರಹಿತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಮ್ಮತ್ತಕಾದಯೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ। ಇಧ ಪನ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಾ ವಗ್ಗುಮುದಾತೀರಿಯಭಿಕ್ಖೂ, ತೇಸಂ ಅನಾಪತ್ತಿ।
Asantanti abhūtaṃ. Jhānādidhammanti jhānaṃ, vimokkho, samādhi, samāpatti, ñāṇadassanaṃ, maggabhāvanā, phalasacchikiriyā, kilesappahānaṃ, vinīvaraṇatā cittassa, suññāgāre abhiratī’’ti (pārā. 198) evaṃ vuttaṃ uttarimanussadhammaṃ. Yassa ārocetīti (pārā. aṭṭha. 2.215) vācāya vā hatthavikārādīhi vā aṅgapaccaṅgacopanehi viññattipathe ṭhitassa yassa puggalassa āroceti. Viññattipathaṃ pana atikkamitvā ṭhito koci ce dibbena cakkhunā (sārattha. ṭī. 2.215), dibbāya ca sotadhātuyā disvā ca sutvā ca jānāti, na pārājikaṃ. Yopi ‘‘kiṃ ayaṃ bhaṇatī’’ti saṃsayaṃ vā āpajjati, ciraṃ vīmaṃsitvā vā pacchā jānāti, ‘‘avijānanto’’icceva saṅkhyaṃ gacchati. Yo pana jhānādīni attano adhigamavasena vā uggahaparipucchādivasena vā na jānāti, kevalaṃ ‘‘jhāna’’nti vā ‘‘vimokkho’’ti vā vacanamattameva sutaṃ hoti, sopi tena vutte ‘‘jhānaṃ kira samāpajjī’’ti esa vadatīti yadi ettakamattampi jānāti, ‘‘jānāti’’cceva saṅkhyaṃ gacchati, tassa vutte pārājikameva. Seso pana ekassa vā dvinnaṃ vā bahūnaṃ vā niyamitāniyamitavasena viseso sabbo sikkhāpaccakkhānakathāyaṃ vuttanayeneva veditabbo. Pariyāyabhāsane pana ‘‘aha’’nti avuttattā paṭivijānantassa vuttepi thullaccayaṃ. Visaṃvādanādhippāyena musāvādapayogassa katattā appaṭivijānantassāpi dukkaṭanti āha ‘‘yo te vihāre vasati…pe… dukkaṭa’’nti. Anullapanādhippāyassāti ullapanādhippāyavirahitassa, abhūtārocanādhippāyavirahitassāti attho. Ummattakādayo pubbe vuttanayā eva. Idha pana ādikammikā vaggumudātīriyabhikkhū, tesaṃ anāpatti.
ಚತುತ್ಥಪಾರಾಜಿಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Catutthapārājikavaṇṇanā niṭṭhitā.
