| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
૪. ચતુત્થસુત્તન્તનિદ્દેસો
4. Catutthasuttantaniddeso
૧૯૮. પુરિમનિદાનં 1. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં, વીરિયિન્દ્રિયં, સતિન્દ્રિયં, સમાધિન્દ્રિયં, પઞ્ઞિન્દ્રિયં – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ. ઇમાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ કતિહાકારેહિ કેનટ્ઠેન દટ્ઠબ્બાનિ? ઇમાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ છહાકારેહિ તેનટ્ઠેન દટ્ઠબ્બાનિ – આધિપતેય્યટ્ઠેન આદિવિસોધનટ્ઠેન અધિમત્તટ્ઠેન, અધિટ્ઠાનટ્ઠેન, પરિયાદાનટ્ઠેન, પતિટ્ઠાપકટ્ઠેન’’.
198. Purimanidānaṃ 2. ‘‘Pañcimāni, bhikkhave, indriyāni. Katamāni pañca? Saddhindriyaṃ, vīriyindriyaṃ, satindriyaṃ, samādhindriyaṃ, paññindriyaṃ – imāni kho, bhikkhave, pañcindriyāni. Imāni pañcindriyāni katihākārehi kenaṭṭhena daṭṭhabbāni? Imāni pañcindriyāni chahākārehi tenaṭṭhena daṭṭhabbāni – ādhipateyyaṭṭhena ādivisodhanaṭṭhena adhimattaṭṭhena, adhiṭṭhānaṭṭhena, pariyādānaṭṭhena, patiṭṭhāpakaṭṭhena’’.
ક. આધિપતેય્યટ્ઠનિદ્દેસો
Ka. ādhipateyyaṭṭhaniddeso
૧૯૯. કથં આધિપતેય્યટ્ઠેન ઇન્દ્રિયાનિ દટ્ઠબ્બાનિ? અસ્સદ્ધિયં પજહતો અધિમોક્ખાધિપતેય્યટ્ઠેન સદ્ધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, સદ્ધિન્દ્રિયસ્સ વસેન પગ્ગહટ્ઠેન વીરિયિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, ઉપટ્ઠાનટ્ઠેન સતિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, અવિક્ખેપટ્ઠેન સમાધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, દસ્સનટ્ઠેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં. કોસજ્જં પજહતો પગ્ગહાધિપતેય્યટ્ઠેન વીરિયિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, વીરિયિન્દ્રિયસ્સ વસેન ઉપટ્ઠાનટ્ઠેન સતિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, અવિક્ખેપટ્ઠેન સમાધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, દસ્સનટ્ઠેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, અધિમોક્ખટ્ઠેન સદ્ધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં. પમાદં પજહતો ઉપટ્ઠાનાધિપતેય્યટ્ઠેન સતિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, સતિન્દ્રિયસ્સ વસેન અવિક્ખેપટ્ઠેન સમાધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, દસ્સનટ્ઠેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, અધિમોક્ખટ્ઠેન સદ્ધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, પગ્ગહટ્ઠેન વીરિયિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં. ઉદ્ધચ્ચં પજહતો અવિક્ખેપાધિપતેય્યટ્ઠેન સમાધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, સમાધિન્દ્રિયસ્સ વસેન દસ્સનટ્ઠેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, અધિમોક્ખટ્ઠેન સદ્ધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, પગ્ગહટ્ઠેન વીરિયિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, ઉપટ્ઠાનટ્ઠેન સતિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં. અવિજ્જં પજહતો દસ્સનાધિપતેય્યટ્ઠેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, પઞ્ઞિન્દ્રિયસ્સ વસેન અધિમોક્ખટ્ઠેન સદ્ધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, પગ્ગહટ્ઠેન વીરિયિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, ઉપટ્ઠાનટ્ઠેન સતિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, અવિક્ખેપટ્ઠેન સમાધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, દસ્સનટ્ઠેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં.
199. Kathaṃ ādhipateyyaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni? Assaddhiyaṃ pajahato adhimokkhādhipateyyaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, saddhindriyassa vasena paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Kosajjaṃ pajahato paggahādhipateyyaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, vīriyindriyassa vasena upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Pamādaṃ pajahato upaṭṭhānādhipateyyaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, satindriyassa vasena avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Uddhaccaṃ pajahato avikkhepādhipateyyaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, samādhindriyassa vasena dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Avijjaṃ pajahato dassanādhipateyyaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paññindriyassa vasena adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ.
કામચ્છન્દં પજહતો નેક્ખમ્મવસેન અધિમોક્ખાધિપતેય્યટ્ઠેન સદ્ધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, સદ્ધિન્દ્રિયસ્સ વસેન પગ્ગહટ્ઠેન વીરિયિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, ઉપટ્ઠાનટ્ઠેન સતિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, અવિક્ખેપટ્ઠેન સમાધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, દસ્સનટ્ઠેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં. કામચ્છન્દં પજહતો નેક્ખમ્મવસેન પગ્ગહાધિપતેય્યટ્ઠેન વીરિયિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, વીરિયિન્દ્રિયસ્સ વસેન ઉપટ્ઠાનટ્ઠેન સતિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, અવિક્ખેપટ્ઠેન સમાધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, દસ્સનટ્ઠેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, અધિમોક્ખટ્ઠેન સદ્ધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં. કામચ્છન્દં પજહતો નેક્ખમ્મવસેન ઉપટ્ઠાનાધિપતેય્યટ્ઠેન સતિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, સતિન્દ્રિયસ્સ વસેન અવિક્ખેપટ્ઠેન સમાધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, દસ્સનટ્ઠેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, અધિમોક્ખટ્ઠેન સદ્ધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, પગ્ગહટ્ઠેન વીરિયિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં. કામચ્છન્દં પજહતો નેક્ખમ્મવસેન અવિક્ખેપાધિપતેય્યટ્ઠેન સમાધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, સમાધિન્દ્રિયસ્સ વસેન દસ્સનટ્ઠેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, અધિમોક્ખટ્ઠેન સદ્ધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, પગ્ગહટ્ઠેન વીરિયિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, ઉપટ્ઠાનટ્ઠેન સતિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં. કામચ્છન્દં પજહતો નેક્ખમ્મવસેન દસ્સનાધિપતેય્યટ્ઠેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, પઞ્ઞિન્દ્રિયસ્સ વસેન અધિમોક્ખટ્ઠેન સદ્ધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, પગ્ગહટ્ઠેન વીરિયિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, ઉપટ્ઠાનટ્ઠેન સતિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, અવિક્ખેપટ્ઠેન સમાધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં.
Kāmacchandaṃ pajahato nekkhammavasena adhimokkhādhipateyyaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, saddhindriyassa vasena paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Kāmacchandaṃ pajahato nekkhammavasena paggahādhipateyyaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, vīriyindriyassa vasena upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Kāmacchandaṃ pajahato nekkhammavasena upaṭṭhānādhipateyyaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, satindriyassa vasena avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Kāmacchandaṃ pajahato nekkhammavasena avikkhepādhipateyyaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, samādhindriyassa vasena dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Kāmacchandaṃ pajahato nekkhammavasena dassanādhipateyyaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paññindriyassa vasena adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ.
બ્યાપાદં પજહતો અબ્યાપાદવસેન…પે॰… થિનમિદ્ધં પજહતો આલોકસઞ્ઞાવસેન…પે॰… સબ્બકિલેસે પજહતો અરહત્તમગ્ગવસેન અધિમોક્ખાધિપતેય્યટ્ઠેન સદ્ધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, સદ્ધિન્દ્રિયસ્સ વસેન પગ્ગહટ્ઠેન વીરિયિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, ઉપટ્ઠાનટ્ઠેન સતિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, અવિક્ખેપટ્ઠેન સમાધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, દસ્સનટ્ઠેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં…પે॰… સબ્બકિલેસે પજહતો અરહત્તમગ્ગવસેન દસ્સનાધિપતેય્યટ્ઠેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, પઞ્ઞિન્દ્રિયસ્સ વસેન અધિમોક્ખટ્ઠેન સદ્ધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, પગ્ગહટ્ઠેન વીરિયિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, ઉપટ્ઠાનટ્ઠેન સતિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં, અવિક્ખેપટ્ઠેન સમાધિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં. એવં આધિપતેય્યટ્ઠેન ઇન્દ્રિયાનિ દટ્ઠબ્બાનિ.
Byāpādaṃ pajahato abyāpādavasena…pe… thinamiddhaṃ pajahato ālokasaññāvasena…pe… sabbakilese pajahato arahattamaggavasena adhimokkhādhipateyyaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, saddhindriyassa vasena paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, dassanaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ…pe… sabbakilese pajahato arahattamaggavasena dassanādhipateyyaṭṭhena paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paññindriyassa vasena adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Evaṃ ādhipateyyaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni.
ખ. આદિવિસોધનટ્ઠનિદ્દેસો
Kha. ādivisodhanaṭṭhaniddeso
૨૦૦. કથં આદિવિસોધનટ્ઠેન ઇન્દ્રિયાનિ દટ્ઠબ્બાનિ? અધિમોક્ખટ્ઠેન સદ્ધિન્દ્રિયં, અસ્સદ્ધિયસંવરટ્ઠેન 3 સીલવિસુદ્ધિ – સદ્ધિન્દ્રિયસ્સ આદિવિસોધના. પગ્ગહટ્ઠેન વીરિયિન્દ્રિયં, કોસજ્જસંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ – વીરિયિન્દ્રિયસ્સ આદિવિસોધના. ઉપટ્ઠાનટ્ઠેન સતિન્દ્રિયં, પમાદસંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ – સતિન્દ્રિયસ્સ આદિવિસોધના. અવિક્ખેપટ્ઠેન સમાધિન્દ્રિયં, ઉદ્ધચ્ચસંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ – સમાધિન્દ્રિયસ્સ આદિવિસોધના. દસ્સનટ્ઠેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં, અવિજ્જાસંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ – પઞ્ઞિન્દ્રિયસ્સ આદિવિસોધના. નેક્ખમ્મે પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ, કામચ્છન્દસંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ – પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં આદિવિસોધના. અબ્યાપાદે પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ, બ્યાપાદસંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ – પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં આદિવિસોધના…પે॰… અરહત્તમગ્ગે પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ, સબ્બકિલેસસંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ – પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં આદિવિસોધના. એવં આદિવિસોધનટ્ઠેન ઇન્દ્રિયાનિ દટ્ઠબ્બાનિ.
200. Kathaṃ ādivisodhanaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni? Adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ, assaddhiyasaṃvaraṭṭhena 4 sīlavisuddhi – saddhindriyassa ādivisodhanā. Paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ, kosajjasaṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi – vīriyindriyassa ādivisodhanā. Upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ, pamādasaṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi – satindriyassa ādivisodhanā. Avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ, uddhaccasaṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi – samādhindriyassa ādivisodhanā. Dassanaṭṭhena paññindriyaṃ, avijjāsaṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi – paññindriyassa ādivisodhanā. Nekkhamme pañcindriyāni, kāmacchandasaṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi – pañcannaṃ indriyānaṃ ādivisodhanā. Abyāpāde pañcindriyāni, byāpādasaṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi – pañcannaṃ indriyānaṃ ādivisodhanā…pe… arahattamagge pañcindriyāni, sabbakilesasaṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi – pañcannaṃ indriyānaṃ ādivisodhanā. Evaṃ ādivisodhanaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni.
ગ. અધિમત્તટ્ઠનિદ્દેસો
Ga. adhimattaṭṭhaniddeso
૨૦૧. કથં અધિમત્તટ્ઠેન ઇન્દ્રિયાનિ દટ્ઠબ્બાનિ? સદ્ધિન્દ્રિયસ્સ ભાવનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ – છન્દવસેન સદ્ધાવસેન સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ . છન્દવસેન પામોજ્જં ઉપ્પજ્જતિ – પામોજ્જવસેન સદ્ધાવસેન સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. પામોજ્જવસેન પીતિ ઉપ્પજ્જતિ – પીતિવસેન સદ્ધાવસેન સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. પીતિવસેન પસ્સદ્ધિ ઉપ્પજ્જતિ – પસ્સદ્ધિવસેન સદ્ધાવસેન સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. પસ્સદ્ધિવસેન સુખં ઉપ્પજ્જતિ – સુખવસેન સદ્ધાવસેન સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. સુખવસેન ઓભાસો ઉપ્પજ્જતિ – ઓભાસવસેન સદ્ધાવસેન સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. ઓભાસવસેન સંવેગો ઉપ્પજ્જતિ – સંવેગવસેન સદ્ધાવસેન સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. સંવેજેત્વા ચિત્તં સમાદહતિ – સમાધિવસેન સદ્ધાવસેન સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. તથા સમાહિતં ચિત્તં સાધુકં પગ્ગણ્હાતિ – પગ્ગહવસેન સદ્ધાવસેન સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. તથાપગ્ગહિતં ચિત્તં સાધુકં અજ્ઝુપેક્ખતિ – ઉપેક્ખાવસેન સદ્ધાવસેન સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. ઉપેક્ખાવસેન નાનત્તકિલેસેહિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ – વિમોક્ખવસેન સદ્ધાવસેન સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. વિમુત્તત્તા તે ધમ્મા એકરસા હોન્તિ – એકરસટ્ઠેન ભાવનાવસેન સદ્ધાવસેન સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. ભાવિતત્તા તતો પણીતતરે વિવટ્ટન્તિ – વિવટ્ટનાવસેન સદ્ધાવસેન સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. વિવટ્ટિતત્તા તતો વોસજ્જતિ 5 – વોસગ્ગવસેન સદ્ધાવસેન સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. વોસજ્જિતત્તા તતો નિરુજ્ઝન્તિ – નિરોધવસેન સદ્ધાવસેન સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. નિરોધવસેન દ્વે વોસગ્ગા – પરિચ્ચાગવોસગ્ગો ચ, પક્ખન્દનવોસગ્ગો ચ. કિલેસે ચ ખન્ધે ચ પરિચ્ચજતીતિ – પરિચ્ચાગવોસગ્ગો. નિરોધનિબ્બાનધાતુયા ચિત્તં પક્ખન્દતીતિ – પક્ખન્દનવોસગ્ગો. નિરોધવસેન ઇમે દ્વે વોસગ્ગા.
201. Kathaṃ adhimattaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni? Saddhindriyassa bhāvanāya chando uppajjati – chandavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti . Chandavasena pāmojjaṃ uppajjati – pāmojjavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Pāmojjavasena pīti uppajjati – pītivasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Pītivasena passaddhi uppajjati – passaddhivasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Passaddhivasena sukhaṃ uppajjati – sukhavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Sukhavasena obhāso uppajjati – obhāsavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Obhāsavasena saṃvego uppajjati – saṃvegavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Saṃvejetvā cittaṃ samādahati – samādhivasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Tathā samāhitaṃ cittaṃ sādhukaṃ paggaṇhāti – paggahavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Tathāpaggahitaṃ cittaṃ sādhukaṃ ajjhupekkhati – upekkhāvasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Upekkhāvasena nānattakilesehi cittaṃ vimuccati – vimokkhavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Vimuttattā te dhammā ekarasā honti – ekarasaṭṭhena bhāvanāvasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Bhāvitattā tato paṇītatare vivaṭṭanti – vivaṭṭanāvasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Vivaṭṭitattā tato vosajjati 6 – vosaggavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Vosajjitattā tato nirujjhanti – nirodhavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Nirodhavasena dve vosaggā – pariccāgavosaggo ca, pakkhandanavosaggo ca. Kilese ca khandhe ca pariccajatīti – pariccāgavosaggo. Nirodhanibbānadhātuyā cittaṃ pakkhandatīti – pakkhandanavosaggo. Nirodhavasena ime dve vosaggā.
અસ્સદ્ધિયસ્સ પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ…પે॰… અસ્સદ્ધિયપરિળાહસ્સ પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ… દિટ્ઠેકટ્ઠાનં કિલેસાનં પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ… ઓળારિકાનં કિલેસાનં પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ… અનુસહગતાનં કિલેસાનં પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ… સબ્બકિલેસાનં પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ – છન્દવસેન સદ્ધાવસેન સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ…પે॰… વીરિયિન્દ્રિયસ્સ ભાવનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ…પે॰… કોસજ્જસ્સ પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ… કોસજ્જપરિળાહસ્સ પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ… દિટ્ઠેકટ્ઠાનં કિલેસાનં પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ…પે॰… સબ્બકિલેસાનં પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ… સતિન્દ્રિયસ્સ ભાવનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ…પે॰… પમાદસ્સ પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ… પમાદપરિળાહસ્સ પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ…પે॰… સબ્બકિલેસાનં પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ… સમાધિન્દ્રિયસ્સ ભાવનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ…પે॰… ઉદ્ધચ્ચસ્સ પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ ઉદ્ધચ્ચપરિળાહસ્સ પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ…પે॰… સબ્બકિલેસાનં પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ… પઞ્ઞિન્દ્રિયસ્સ ભાવનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ…પે॰… અવિજ્જાય પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ… અવિજ્જાપરિળાહસ્સ પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ… દિટ્ઠેકટ્ઠાનં કિલેસાનં પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ… ઓળારિકાનં કિલેસાનં પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ… અનુસહગતાનં કિલેસાનં પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ… સબ્બકિલેસાનં પહાનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ – છન્દવસેન પઞ્ઞાવસેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. છન્દવસેન પામોજ્જં ઉપ્પજ્જતિ – પામોજ્જવસેન પઞ્ઞાવસેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. પામોજ્જવસેન પીતિ ઉપ્પજ્જતિ – પીતિવસેન પઞ્ઞા વસેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. પીતિવસેન પસ્સદ્ધિ ઉપ્પજ્જતિ – પસ્સદ્ધિવસેન પઞ્ઞાવસેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. પસ્સદ્ધિવસેન સુખં ઉપ્પજ્જતિ – સુખવસેન પઞ્ઞાવસેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. સુખવસેન ઓભાસો ઉપ્પજ્જતિ – ઓભાસવસેન પઞ્ઞાવસેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. ઓભાસવસેન સંવેગો ઉપ્પજ્જતિ – સંવેગવસેન પઞ્ઞાવસેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. સંવેજેત્વા ચિત્તં સમાદહતિ – સમાધિવસેન પઞ્ઞાવસેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. તથાસમાહિતં ચિત્તં સાધુકં પગ્ગણ્હાતિ – પગ્ગહવસેન પઞ્ઞાવસેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. તથાપગ્ગહિતં ચિત્તં સાધુકં અજ્ઝુપેક્ખતિ – ઉપેક્ખાવસેન પઞ્ઞાવસેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. ઉપેક્ખાવસેન નાનત્તકિલેસેહિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ – વિમોક્ખવસેન પઞ્ઞાવસેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. વિમુત્તત્તા તે ધમ્મા એકરસા હોન્તિ – ભાવનાવસેન 7 પઞ્ઞાવસેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. ભાવિતત્તા તતો પણીતતરે વિવટ્ટન્તિ – વિવટ્ટનાવસેન પઞ્ઞાવસેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. વિવટ્ટિતત્તા તતો વોસજ્જતિ – વોસગ્ગવસેન પઞ્ઞાવસેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. વોસજ્જિતત્તા તતો નિરુજ્ઝન્તિ – નિરોધવસેન પઞ્ઞાવસેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતિ. નિરોધવસેન દ્વે વોસગ્ગા – પરિચ્ચાગવોસગ્ગો ચ, પક્ખન્દનવોસગ્ગો ચ. કિલેસે ચ ખન્ધે ચ પરિચ્ચજતીતિ – પરિચ્ચાગવોસગ્ગો. નિરોધનિબ્બાનધાતુયા ચિત્તં પક્ખન્દતીતિ – પક્ખન્દનવોસગ્ગો. નિરોધવસેન ઇમે દ્વે વોસગ્ગા. એવં અધિમત્તટ્ઠેન ઇન્દ્રિયાનિ દટ્ઠબ્બાનિ.
Assaddhiyassa pahānāya chando uppajjati…pe… assaddhiyapariḷāhassa pahānāya chando uppajjati… diṭṭhekaṭṭhānaṃ kilesānaṃ pahānāya chando uppajjati… oḷārikānaṃ kilesānaṃ pahānāya chando uppajjati… anusahagatānaṃ kilesānaṃ pahānāya chando uppajjati… sabbakilesānaṃ pahānāya chando uppajjati – chandavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti…pe… vīriyindriyassa bhāvanāya chando uppajjati…pe… kosajjassa pahānāya chando uppajjati… kosajjapariḷāhassa pahānāya chando uppajjati… diṭṭhekaṭṭhānaṃ kilesānaṃ pahānāya chando uppajjati…pe… sabbakilesānaṃ pahānāya chando uppajjati… satindriyassa bhāvanāya chando uppajjati…pe… pamādassa pahānāya chando uppajjati… pamādapariḷāhassa pahānāya chando uppajjati…pe… sabbakilesānaṃ pahānāya chando uppajjati… samādhindriyassa bhāvanāya chando uppajjati…pe… uddhaccassa pahānāya chando uppajjati uddhaccapariḷāhassa pahānāya chando uppajjati…pe… sabbakilesānaṃ pahānāya chando uppajjati… paññindriyassa bhāvanāya chando uppajjati…pe… avijjāya pahānāya chando uppajjati… avijjāpariḷāhassa pahānāya chando uppajjati… diṭṭhekaṭṭhānaṃ kilesānaṃ pahānāya chando uppajjati… oḷārikānaṃ kilesānaṃ pahānāya chando uppajjati… anusahagatānaṃ kilesānaṃ pahānāya chando uppajjati… sabbakilesānaṃ pahānāya chando uppajjati – chandavasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Chandavasena pāmojjaṃ uppajjati – pāmojjavasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Pāmojjavasena pīti uppajjati – pītivasena paññā vasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Pītivasena passaddhi uppajjati – passaddhivasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Passaddhivasena sukhaṃ uppajjati – sukhavasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Sukhavasena obhāso uppajjati – obhāsavasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Obhāsavasena saṃvego uppajjati – saṃvegavasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Saṃvejetvā cittaṃ samādahati – samādhivasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Tathāsamāhitaṃ cittaṃ sādhukaṃ paggaṇhāti – paggahavasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Tathāpaggahitaṃ cittaṃ sādhukaṃ ajjhupekkhati – upekkhāvasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Upekkhāvasena nānattakilesehi cittaṃ vimuccati – vimokkhavasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Vimuttattā te dhammā ekarasā honti – bhāvanāvasena 8 paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Bhāvitattā tato paṇītatare vivaṭṭanti – vivaṭṭanāvasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Vivaṭṭitattā tato vosajjati – vosaggavasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Vosajjitattā tato nirujjhanti – nirodhavasena paññāvasena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Nirodhavasena dve vosaggā – pariccāgavosaggo ca, pakkhandanavosaggo ca. Kilese ca khandhe ca pariccajatīti – pariccāgavosaggo. Nirodhanibbānadhātuyā cittaṃ pakkhandatīti – pakkhandanavosaggo. Nirodhavasena ime dve vosaggā. Evaṃ adhimattaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni.
દુતિયભાણવારો.
Dutiyabhāṇavāro.
ઘ. અધિટ્ઠાનટ્ઠનિદ્દેસો
Gha. adhiṭṭhānaṭṭhaniddeso
૨૦૨. કથં અધિટ્ઠાનટ્ઠેન ઇન્દ્રિયાનિ દટ્ઠબ્બાનિ? સદ્ધિન્દ્રિયસ્સ ભાવનાય છન્દો ઉપ્પજ્જતિ – છન્દવસેન સદ્ધાવસેન સદ્ધિન્દ્રિયં અધિટ્ઠાતિ. છન્દવસેન પામોજ્જં ઉપ્પજ્જતિ – પામોજ્જવસેન સદ્ધાવસેન સદ્ધિન્દ્રિયં અધિટ્ઠાતિ…પે॰… એવં અધિટ્ઠાનટ્ઠેન ઇન્દ્રિયાનિ દટ્ઠબ્બાનિ.
202. Kathaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni? Saddhindriyassa bhāvanāya chando uppajjati – chandavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhiṭṭhāti. Chandavasena pāmojjaṃ uppajjati – pāmojjavasena saddhāvasena saddhindriyaṃ adhiṭṭhāti…pe… evaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni.
ઙ. પરિયાદાનટ્ઠનિદ્દેસો
Ṅa. pariyādānaṭṭhaniddeso
કથં પરિયાદાનટ્ઠેન ઇન્દ્રિયાનિ દટ્ઠબ્બાનિ? અધિમોક્ખટ્ઠેન સદ્ધિન્દ્રિયં અસ્સદ્ધિયં પરિયાદિયતિ , અસ્સદ્ધિયપરિળાહં પરિયાદિયતિ. પગ્ગહટ્ઠેન વીરિયિન્દ્રિયં કોસજ્જં પરિયાદિયતિ, કોસજ્જપરિળાહં પરિયાદિયતિ. ઉપટ્ઠાનટ્ઠેન સતિન્દ્રિયં પમાદં પરિયાદિયતિ, પમાદપરિળાહં પરિયાદિયતિ. અવિક્ખેપટ્ઠેન સમાધિન્દ્રિયં ઉદ્ધચ્ચં પરિયાદિયતિ, ઉદ્ધચ્ચપરિળાહં પરિયાદિયતિ. દસ્સનટ્ઠેન પઞ્ઞિન્દ્રિયં અવિજ્જં પરિયાદિયતિ, અવિજ્જાપરિળાહં પરિયાદિયતિ. નેક્ખમ્મે પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ કામચ્છન્દં પરિયાદિયન્તિ. અબ્યાપાદે પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ બ્યાપાદં પરિયાદિયન્તિ. આલોકસઞ્ઞાય પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ થિનમિદ્ધં પરિયાદિયન્તિ. અવિક્ખેપે પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ઉદ્ધચ્ચં પરિયાદિયન્તિ…પે॰… અરહત્તમગ્ગે પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ સબ્બકિલેસે પરિયાદિયન્તિ. એવં પરિયાદાનટ્ઠેન ઇન્દ્રિયાનિ દટ્ઠબ્બાનિ.
Kathaṃ pariyādānaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni? Adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ assaddhiyaṃ pariyādiyati , assaddhiyapariḷāhaṃ pariyādiyati. Paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ kosajjaṃ pariyādiyati, kosajjapariḷāhaṃ pariyādiyati. Upaṭṭhānaṭṭhena satindriyaṃ pamādaṃ pariyādiyati, pamādapariḷāhaṃ pariyādiyati. Avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ uddhaccaṃ pariyādiyati, uddhaccapariḷāhaṃ pariyādiyati. Dassanaṭṭhena paññindriyaṃ avijjaṃ pariyādiyati, avijjāpariḷāhaṃ pariyādiyati. Nekkhamme pañcindriyāni kāmacchandaṃ pariyādiyanti. Abyāpāde pañcindriyāni byāpādaṃ pariyādiyanti. Ālokasaññāya pañcindriyāni thinamiddhaṃ pariyādiyanti. Avikkhepe pañcindriyāni uddhaccaṃ pariyādiyanti…pe… arahattamagge pañcindriyāni sabbakilese pariyādiyanti. Evaṃ pariyādānaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni.
ચ. પતિટ્ઠાપકટ્ઠનિદ્દેસો
Ca. patiṭṭhāpakaṭṭhaniddeso
૨૦૩. કથં પતિટ્ઠાપકટ્ઠેન ઇન્દ્રિયાનિ દટ્ઠબ્બાનિ? સદ્ધો સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમોક્ખે પતિટ્ઠાપેતિ, સદ્ધસ્સ સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમોક્ખે પતિટ્ઠાપેતિ. વીરિયવા વીરિયિન્દ્રિયં પગ્ગહે પતિટ્ઠાપેતિ, વીરિયવતો વીરિયિન્દ્રિયં પગ્ગહે પતિટ્ઠાપેતિ. સતિમા સતિન્દ્રિયં ઉપટ્ઠાને પતિટ્ઠાપેતિ, સતિમતો સતિન્દ્રિયં ઉપટ્ઠાને પતિટ્ઠાપેતિ. સમાહિતો સમાધિન્દ્રિયં અવિક્ખેપે પતિટ્ઠાપેતિ, સમાહિતસ્સ સમાધિન્દ્રિયં અવિક્ખેપે પતિટ્ઠાપેતિ. પઞ્ઞવા પઞ્ઞિન્દ્રિયં દસ્સને પતિટ્ઠાપેતિ, પઞ્ઞવતો પઞ્ઞિન્દ્રિયં દસ્સને પતિટ્ઠાપેતિ. યોગાવચરો પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ નેક્ખમ્મે પતિટ્ઠાપેતિ, યોગાવચરસ્સ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ નેક્ખમ્મે પતિટ્ઠાપેન્તિ. યોગાવચરો પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ અબ્યાપાદે પતિટ્ઠાપેતિ, યોગાવચરસ્સ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ અબ્યાપાદે પતિટ્ઠાપેન્તિ. યોગાવચરો પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ આલોકસઞ્ઞાય પતિટ્ઠાપેતિ, યોગાવચરસ્સ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ આલોકસઞ્ઞાય પતિટ્ઠાપેન્તિ. યોગાવચરો પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ અવિક્ખેપે પતિટ્ઠાપેતિ , યોગાવચરસ્સ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ અવિક્ખેપે પતિટ્ઠાપેન્તિ…પે॰… યોગાવચરો પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ અરહત્તમગ્ગે પતિટ્ઠાપેતિ, યોગાવચરસ્સ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ અરહત્તમગ્ગે પતિટ્ઠાપેન્તિ. એવં પતિટ્ઠાપકટ્ઠેન ઇન્દ્રિયાનિ દટ્ઠબ્બાનિ.
203. Kathaṃ patiṭṭhāpakaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni? Saddho saddhindriyaṃ adhimokkhe patiṭṭhāpeti, saddhassa saddhindriyaṃ adhimokkhe patiṭṭhāpeti. Vīriyavā vīriyindriyaṃ paggahe patiṭṭhāpeti, vīriyavato vīriyindriyaṃ paggahe patiṭṭhāpeti. Satimā satindriyaṃ upaṭṭhāne patiṭṭhāpeti, satimato satindriyaṃ upaṭṭhāne patiṭṭhāpeti. Samāhito samādhindriyaṃ avikkhepe patiṭṭhāpeti, samāhitassa samādhindriyaṃ avikkhepe patiṭṭhāpeti. Paññavā paññindriyaṃ dassane patiṭṭhāpeti, paññavato paññindriyaṃ dassane patiṭṭhāpeti. Yogāvacaro pañcindriyāni nekkhamme patiṭṭhāpeti, yogāvacarassa pañcindriyāni nekkhamme patiṭṭhāpenti. Yogāvacaro pañcindriyāni abyāpāde patiṭṭhāpeti, yogāvacarassa pañcindriyāni abyāpāde patiṭṭhāpenti. Yogāvacaro pañcindriyāni ālokasaññāya patiṭṭhāpeti, yogāvacarassa pañcindriyāni ālokasaññāya patiṭṭhāpenti. Yogāvacaro pañcindriyāni avikkhepe patiṭṭhāpeti , yogāvacarassa pañcindriyāni avikkhepe patiṭṭhāpenti…pe… yogāvacaro pañcindriyāni arahattamagge patiṭṭhāpeti, yogāvacarassa pañcindriyāni arahattamagge patiṭṭhāpenti. Evaṃ patiṭṭhāpakaṭṭhena indriyāni daṭṭhabbāni.
સુત્તન્તનિદ્દેસો ચતુત્થો.
Suttantaniddeso catuttho.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / ૪. ચતુત્થસુત્તન્તનિદ્દેસવણ્ણના • 4. Catutthasuttantaniddesavaṇṇanā
