| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
(೧೮) ೩. ಸಞ್ಚೇತನಿಯವಗ್ಗೋ
(18) 3. Sañcetaniyavaggo
೧. ಚೇತನಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
1. Cetanāsuttavaṇṇanā
೧೭೧. ತತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಕಾಯಸಞ್ಚೇತನಾಹೇತೂತಿ ಕಾಯಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಂ, ಕಾಯಿಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ ಉಪಚಿತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಸಞ್ಚೇತನಾದ್ವಯೇಪಿ। ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಚೇತನಾ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕಂ ದೇತಿಯೇವಾತಿ ‘‘ವೀಸತಿವಿಧಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ವಚೀಸಞ್ಚೇತನಾ ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಾಕುಸಲವಸೇನ ವೀಸತಿ ಚೇತನಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಇದಂ ತಥಾ-ಸದ್ದೇನ ಉಪಸಂಹರತಿ। ಅಪಿಚೇತ್ಥ ನವ ಮಹಗ್ಗತಚೇತನಾಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಇಮಿನಾ ನವಹಿ ರೂಪಾರೂಪಕುಸಲಚೇತನಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಏಕೂನತಿಂಸಾತಿ ತೀಸು ದ್ವಾರೇಸು ಏಕೂನಸತ್ತತಿ ಚೇತನಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾವಾತಿ ಇದಂ ತಾಪಿ ಚೇತನಾ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾವುತ್ತಾ ಹಿ ಏಕೂನಸತ್ತತಿ ಚೇತನಾ ಕುಸಲಾಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಗೇವ ಇತರಾ ಅಪ್ಪಹೀನಾವಿಜ್ಜಸ್ಸೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಪಹೀನಾವಿಜ್ಜಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ।
171. Tatiyassa paṭhame kāyasañcetanāhetūti kāyakammanimittaṃ, kāyikassa kammassa kaṭattā upacitattāti attho. Esa nayo sesasañcetanādvayepi. Uddhaccasahagatacetanā pavattivipākaṃ detiyevāti ‘‘vīsatividhā’’ti vuttaṃ. Tathā vacīsañcetanā manosañcetanāti ettha kāmāvacarakusalākusalavasena vīsati cetanā labbhanti. Idaṃ tathā-saddena upasaṃharati. Apicettha nava mahaggatacetanāpi labbhantīti iminā navahi rūpārūpakusalacetanāhi saddhiṃ manodvāre ekūnatiṃsāti tīsu dvāresu ekūnasattati cetanā hontīti dasseti. Avijjāpaccayāvāti idaṃ tāpi cetanā avijjāpaccayāva hontīti dassanatthaṃ vuttaṃ. Yathāvuttā hi ekūnasattati cetanā kusalāpi avijjāpaccayā honti, pageva itarā appahīnāvijjasseva uppajjanato pahīnāvijjassa anuppajjanato.
ಯಸ್ಮಾ ಯಂ ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಚೇತನಾಭೇದಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಞ್ಚೇವ ವಚೀಸಙ್ಖಾರಞ್ಚ ಮನೋಸಙ್ಖಾರಞ್ಚ ಪರೇಹಿ ಅನುಸ್ಸಾಹಿತೋ ಸಾಮಮ್ಪಿ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಚಿತ್ತೇನ ಕರೋತಿ, ಪರೇಹಿ ಕಾರಿಯಮಾನೋ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಚಿತ್ತೇನಪಿ ಕರೋತಿ, ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ತಸ್ಸ ಏವರೂಪೋ ನಾಮ ವಿಪಾಕೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಾಕಞ್ಚ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ಕರೋತಿ, ಮಾತಾಪಿತೂಸು ಚೇತಿಯವನ್ದನಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತೇಸು ಅನುಕರೋನ್ತೋ ದಾರಕೋ ವಿಯ ಕೇವಲಂ ಕಮ್ಮಞ್ಞೇವ ವಿಜ್ಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಯಂ ವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ವಿಪಾಕಂ ಅಜಾನನ್ತೋಪಿ ಕರೋತಿ , ತಸ್ಮಾ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಾಮಂ ವಾ ತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪರೇಹಿ ಅನಾಣತ್ತೋತಿ ಸರಸೇನೇವ ವತ್ತಮಾನೋ। ಜಾನನ್ತೋತಿ ಅನುಸ್ಸವಾದಿವಸೇನ ಜಾನನ್ತೋ।
Yasmā yaṃ taṃ yathāvuttaṃ cetanābhedaṃ kāyasaṅkhārañceva vacīsaṅkhārañca manosaṅkhārañca parehi anussāhito sāmampi asaṅkhārikacittena karoti, parehi kāriyamāno sasaṅkhārikacittenapi karoti, ‘‘idaṃ nāma kammaṃ karontopi tassa evarūpo nāma vipāko bhavissatī’’ti evaṃ kammaṃ vipākañca jānantopi karoti, mātāpitūsu cetiyavandanādīni karontesu anukaronto dārako viya kevalaṃ kammaññeva vijjānanto ‘‘imassa pana kammassa ayaṃ vipāko’’ti vipākaṃ ajānantopi karoti , tasmā taṃ dassetuṃ ‘‘sāmaṃ vā ta’’ntiādi vuttaṃ. Parehi anāṇattoti saraseneva vattamāno. Jānantoti anussavādivasena jānanto.
ನನು ಚ ಖೀಣಾಸವೋ ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದತಿ, ಧಮ್ಮಂ ಭಣತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ಕಥಮಸ್ಸ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಯೋ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ? ಅವಿಪಾಕತ್ತಾ। ಖೀಣಾಸವೇನ ಹಿ ಕತಕಮ್ಮಂ ನೇವ ಕುಸಲಂ ಹೋತಿ ನಾಕುಸಲಂ, ಅವಿಪಾಕಂ ಹುತ್ವಾ ಕಿರಿಯಾಮತ್ತೇ ತಿಟ್ಠತಿ। ತೇನಸ್ಸ ತೇ ಕಾಯಾದಯೋ ನ ಹೋನ್ತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಕಾಯೇನ ಕರಣಕಮ್ಮಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿಆದಿ। ತನ್ತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ।
Nanu ca khīṇāsavo cetiyaṃ vandati, dhammaṃ bhaṇati, kammaṭṭhānaṃ manasi karoti, kathamassa kāyakammādayo na hontīti? Avipākattā. Khīṇāsavena hi katakammaṃ neva kusalaṃ hoti nākusalaṃ, avipākaṃ hutvā kiriyāmatte tiṭṭhati. Tenassa te kāyādayo na honti. Tenevāha ‘‘khīṇāsavassa kāyena karaṇakammaṃ paññāyatī’’tiādi. Tanti kusalākusalaṃ.
ಖಿಡ್ಡಾಯ ಪದುಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಖಿಡ್ಡಾಪದೋಸಿನೋ, ಖಿಡ್ಡಾಪದೋಸಿನೋ ಏವ ಖಿಡ್ಡಾಪದೋಸಿಕಾ। ಖಿಡ್ಡಾಪದೋಸೋ ವಾ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಖಿಡ್ಡಾಪದೋಸಿಕಾ। ತೇ ಕಿರ ಪುಞ್ಞವಿಸೇಸಾಧಿಗತೇನ ಮಹನ್ತೇನ ಅತ್ತನೋ ಸಿರಿವಿಭವೇನ ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳನ್ತಾ ತಾಯ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮಹನ್ತತಾಯ ‘‘ಆಹಾರಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಮ್ಹಾ ನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಮ್ಹಾ’’ತಿಪಿ ನ ಜಾನನ್ತಿ। ಅಥ ಏಕಾಹಾರಾತಿಕ್ಕಮತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಿರನ್ತರಂ ಖಾದನ್ತಾಪಿ ಪಿವನ್ತಾಪಿ ಚವನ್ತಿಯೇವ ನ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಕಮ್ಮಜತೇಜಸ್ಸ ಬಲವತಾಯ ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ಮನ್ದತಾಯ। ಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಹಿ ಕಮ್ಮಜತೇಜೋ ಮನ್ದೋ, ಕರಜಕಾಯೋ ಬಲವಾ। ತೇಸಂ ತೇಜಸ್ಸ ಮನ್ದತಾಯ ಕಾಯಸ್ಸ ಬಲವತಾಯ ಸತ್ತಾಹಮ್ಪಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಉಣ್ಹೋದಕಅಚ್ಛಯಾಗುಆದೀಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಕರಜಕಾಯಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇತುಂ। ದೇವಾನಂ ಪನ ತೇಜೋ ಬಲವಾ ಹೋತಿ ಉಳಾರಪುಞ್ಞನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ಉಳಾರಗರುಸಿನಿದ್ಧಸುಧಾಹಾರಜೀರಣತೋ ಚ। ಕರಜಂ ಮನ್ದಂ ಮುದುಸುಖುಮಾಲಭಾವತೋ। ತೇ ಏಕಂ ಆಹಾರವೇಲಂ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾವ ಸಣ್ಠಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಯಥಾ ನಾಮ ಗಿಮ್ಹಾನಂ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ತತ್ತಪಾಸಾಣೇ ಠಪಿತಂ ಪದುಮಂ ವಾ ಉಪ್ಪಲಂ ವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಘಟಸತೇನಪಿ ಸಿಞ್ಚಿಯಮಾನಂ ಪಾಕತಿಕಂ ನ ಹೋತಿ ವಿನಸ್ಸತಿಯೇವ, ಏವಮೇವ ಪಚ್ಛಾ ನಿರನ್ತರಂ ಖಾದನ್ತಾಪಿ ಪಿವನ್ತಾಪಿ ಚವನ್ತಿಯೇವ ನ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಕತಮೇ ಪನ ತೇ ದೇವಾತಿ? ‘‘ಇಮೇ ನಾಮಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿಚಾರಣಾ ನತ್ಥಿ, ‘‘ಆಹಾರೂಪಚ್ಛೇದೇನ ಆತಪೇ ಖಿತ್ತಮಾಲಾ ವಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಯೇ ಕೇಚಿ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೂಪಜೀವಿನೋ ದೇವಾ ಏವಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತೇ ಏವಂ ಚವನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಭಯಗಿರಿವಾಸಿನೋ ಪನಾಹು ‘‘ನಿಮ್ಮಾನರತಿಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿನೋ ತೇ ದೇವಾ, ಖಿಡ್ಡಾಯ ಪದುಸ್ಸನಮತ್ತೇನೇವ ಹೇತೇ ಖಿಡ್ಡಾಪದೋಸಿಕಾತಿ ವುತ್ತಾ’’ತಿ। ಕೋ ಪನೇತ್ಥ ದೇವಾನಂ ಆಹಾರೋ, ಕಾ ಆಹಾರವೇಲಾತಿ? ‘‘ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರದೇವಾನಂ ಸುಧಾ ಆಹಾರೋ, ಸಾ ಹೇಟ್ಠಿಮೇಹಿ ಹೇಟ್ಠಿಮೇಹಿ ಉಪರಿಮಾನಂ ಉಪರಿಮಾನಂ ಪಣೀತತಮಾ ಹೋತಿ। ತಂ ಯಥಾಸಕಂ ದಿವಸವಸೇನೇವ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ಬದರಪ್ಪಮಾಣಂ ಸುಧಾಹಾರಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಿ। ಸೋ ಜಿವ್ಹಾಯಂ ಠಪಿತಮತ್ತೋಯೇವ ಯಾವ ಕೇಸಗ್ಗನಖಗ್ಗಾ ಕಾಯಂ ಫರತಿ, ತೇಸಂಯೇವ ದಿವಸವಸೇನ ಸತ್ತದಿವಸಂ ಯಾಪನಸಮತ್ಥೋವ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
Khiḍḍāya padussantīti khiḍḍāpadosino, khiḍḍāpadosino eva khiḍḍāpadosikā. Khiḍḍāpadoso vā etesaṃ atthīti khiḍḍāpadosikā. Te kira puññavisesādhigatena mahantena attano sirivibhavena nakkhattaṃ kīḷantā tāya sampattiyā mahantatāya ‘‘āhāraṃ paribhuñjimhā na paribhuñjimhā’’tipi na jānanti. Atha ekāhārātikkamato paṭṭhāya nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva na tiṭṭhanti. Kasmā? Kammajatejassa balavatāya karajakāyassa mandatāya. Manussānañhi kammajatejo mando, karajakāyo balavā. Tesaṃ tejassa mandatāya kāyassa balavatāya sattāhampi atikkamitvā uṇhodakaacchayāguādīhi sakkā karajakāyaṃ upatthambhetuṃ. Devānaṃ pana tejo balavā hoti uḷārapuññanibbattattā uḷāragarusiniddhasudhāhārajīraṇato ca. Karajaṃ mandaṃ mudusukhumālabhāvato. Te ekaṃ āhāravelaṃ akkamitvāva saṇṭhāpetuṃ na sakkonti. Yathā nāma gimhānaṃ majjhanhike tattapāsāṇe ṭhapitaṃ padumaṃ vā uppalaṃ vā sāyanhasamaye ghaṭasatenapi siñciyamānaṃ pākatikaṃ na hoti vinassatiyeva, evameva pacchā nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva na tiṭṭhanti. Katame pana te devāti? ‘‘Ime nāmā’’ti aṭṭhakathāya vicāraṇā natthi, ‘‘āhārūpacchedena ātape khittamālā viyā’’ti vuttattā ye keci kabaḷīkārāhārūpajīvino devā evaṃ karonti, te evaṃ cavantīti veditabbā. Abhayagirivāsino panāhu ‘‘nimmānaratiparanimmitavasavattino te devā, khiḍḍāya padussanamatteneva hete khiḍḍāpadosikāti vuttā’’ti. Ko panettha devānaṃ āhāro, kā āhāravelāti? ‘‘Sabbesampi kāmāvacaradevānaṃ sudhā āhāro, sā heṭṭhimehi heṭṭhimehi uparimānaṃ uparimānaṃ paṇītatamā hoti. Taṃ yathāsakaṃ divasavaseneva divase divase bhuñjanti. Keci pana badarappamāṇaṃ sudhāhāraṃ paribhuñjanti. So jivhāyaṃ ṭhapitamattoyeva yāva kesagganakhaggā kāyaṃ pharati, tesaṃyeva divasavasena sattadivasaṃ yāpanasamatthova hotī’’ti vadanti.
ಇಸ್ಸಾಪಕತತ್ತಾ ಪದುಟ್ಠೇನ ಮನಸಾ ಪದುಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಮನೋಪದೋಸಿಕಾ। ಉಸೂಯವಸೇನ ವಾ ಮನಸೋ ಪದೋಸೋ ಮನೋಪದೋಸೋ, ಸೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥಿ ವಿನಾಸಹೇತುಭೂತೋತಿ ಮನೋಪದೋಸಿಕಾ। ಅಕ್ಕುದ್ಧೋ ರಕ್ಖತೀತಿ ಕುದ್ಧಸ್ಸ ಸೋ ಕೋಧೋ ಇತರಸ್ಮಿಂ ಅಕ್ಕುಜ್ಝನ್ತೇ ಅನುಪಾದಾನೋ ಏಕವಾರಮೇವ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅನಾಸೇವನೋ ಚಾವೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಉದಕನ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಕ್ಕುದ್ಧೋ ತಂ ಚವನತೋ ರಕ್ಖತಿ। ಉಭೋಸು ಪನ ಕುದ್ಧೇಸು ಭಿಯ್ಯೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮ್ಹಿ ಪರಿವಡ್ಢನವಸೇನ ತಿಖಿಣಸಮುದಾಚಾರೋ ನಿಸ್ಸಯದಹನರಸೋ ಕೋಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಹದಯವತ್ಥುಂ ನಿದಹನ್ತೋ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖುಮಾಲಂ ಕರಜಕಾಯಂ ವಿನಾಸೇತಿ, ತತೋ ಸಕಲೋಪಿ ಅತ್ತಭಾವೋ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಭೋಸು ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ತಥಾ ಚಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮ್ಹಿ ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತಾ ಕಿಲನ್ತಕಾಯ…ಪೇ॰… ಚವನ್ತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೪೭)।
Issāpakatattā paduṭṭhena manasā padussantīti manopadosikā. Usūyavasena vā manaso padoso manopadoso, so etesaṃ atthi vināsahetubhūtoti manopadosikā. Akkuddho rakkhatīti kuddhassa so kodho itarasmiṃ akkujjhante anupādāno ekavārameva uppattiyā anāsevano cāvetuṃ na sakkoti, udakantaṃ patvā aggi viya nibbāyati, tasmā akkuddho taṃ cavanato rakkhati. Ubhosu pana kuddhesu bhiyyo bhiyyo aññamaññamhi parivaḍḍhanavasena tikhiṇasamudācāro nissayadahanaraso kodho uppajjamāno hadayavatthuṃ nidahanto accantasukhumālaṃ karajakāyaṃ vināseti, tato sakalopi attabhāvo antaradhāyati. Tenāha ‘‘ubhosu panā’’tiādi. Tathā cāha bhagavā ‘‘aññamaññamhi paduṭṭhacittā kilantakāya…pe… cavantī’’ti (dī. ni. 1.47).
ಕತಮೇ ತೇನ ದೇವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾತಿ ಏತ್ಥ ತೇನಾತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಕರಣವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕತಮೇ ನಾಮ ತೇ ದೇವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ’’ತಿ। ಕರಣತ್ಥೇಯೇವ ವಾ ಏತಂ ಕರಣವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತೇನ ವಾ ಅತ್ತಭಾವೇನಾ’’ತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ।
Katame tena devā daṭṭhabbāti ettha tenāti paccatte karaṇavacananti āha ‘‘katame nāma te devā daṭṭhabbā’’ti. Karaṇattheyeva vā etaṃ karaṇavacananti dassento āha ‘‘tena vā attabhāvenā’’ti. Sesamettha uttānameva.
ಚೇತನಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Cetanāsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ • Aṅguttaranikāya / ೧. ಚೇತನಾಸುತ್ತಂ • 1. Cetanāsuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ೧. ಚೇತನಾಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 1. Cetanāsuttavaṇṇanā
