Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ജാതക-അട്ഠകഥാ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[൫൧൪] ൪. ഛദ്ദന്തജാതകവണ്ണനാ
[514] 4. Chaddantajātakavaṇṇanā
കിം നു സോചസീതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം ദഹരഭിക്ഖുനിം ആരബ്ഭ കഥേസി. സാ കിര സാവത്ഥിയം കുലധീതാ ഘരാവാസേ ആദീനവം ദിസ്വാ സാസനേ പബ്ബജിത്വാ ഏകദിവസം ഭിക്ഖുനീഹി സദ്ധിം ധമ്മസവനായ ഗന്ത്വാ അലങ്കതധമ്മാസനേ നിസീദിത്വാ ധമ്മം ദേസേന്തസ്സ ദസബലസ്സ അപരിമാണപുഞ്ഞപഭാവാഭിനിബ്ബത്തം ഉത്തമരൂപസമ്പത്തിയുത്തം അത്തഭാവം ഓലോകേത്വാ ‘‘പരിചിണ്ണപുബ്ബാ നു ഖോ മേ ഭവസ്മിം വിചരന്തിയാ ഇമസ്സ മഹാപുരിസസ്സ പാദപരിചാരികാ’’തി ചിന്തേസി. അഥസ്സാ തങ്ഖണഞ്ഞേവ ജാതിസ്സരഞാണം ഉപ്പജ്ജി – ‘‘ഛദ്ദന്തവാരണകാലേ അഹം ഇമസ്സ മഹാപുരിസസ്സ പാദപരിചാരികാ ഭൂതപുബ്ബാ’’തി. അഥസ്സാ സരന്തിയാ മഹന്തം പീതിപാമോജ്ജം ഉപ്പജ്ജി. സാ പീതിവേഗേന മഹാഹസിതം ഹസിത്വാ പുന ചിന്തേസി – ‘‘പാദപരിചാരികാ നാമ സാമികാനം ഹിതജ്ഝാസയാ അപ്പകാ, അഹിതജ്ഝാസയാവ ബഹുതരാ, ഹിതജ്ഝാസയാ നു ഖോ അഹം ഇമസ്സ മഹാപുരിസസ്സ അഹോസിം, അഹിതജ്ഝാസയാ’’തി. സാ അനുസ്സരമാനാ ‘‘അഹം അപ്പമത്തകം ദോസം ഹദയേ ഠപേത്വാ വീസരതനസതികം ഛദ്ദന്തമഹാഗജിസ്സരം സോനുത്തരം നാമ നേസാദം പേസേത്വാ വിസപീതസല്ലേന വിജ്ഝാപേത്വാ ജീവിതക്ഖയം പാപേസി’’ന്തി അദ്ദസ. അഥസ്സാ സോകോ ഉദപാദി, ഹദയം ഉണ്ഹം അഹോസി, സോകം സന്ധാരേതും അസക്കോന്തീ അസ്സസിത്വാ പസ്സസിത്വാ മഹാസദ്ദേന പരോദി. തം ദിസ്വാ സത്ഥാ സിതം പാതു കരിത്വാ ‘‘കോ നു ഖോ, ഭന്തേ, ഹേതു, കോ പച്ചയോ സിതസ്സ പാതുകമ്മായാ’’തി ഭിക്ഖുസങ്ഘേന പുട്ഠോ ‘‘ഭിക്ഖവേ, അയം ദഹരഭിക്ഖുനീ പുബ്ബേ മയി കതം അപരാധം സരിത്വാ രോദതീ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.
Kiṃ nu socasīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ daharabhikkhuniṃ ārabbha kathesi. Sā kira sāvatthiyaṃ kuladhītā gharāvāse ādīnavaṃ disvā sāsane pabbajitvā ekadivasaṃ bhikkhunīhi saddhiṃ dhammasavanāya gantvā alaṅkatadhammāsane nisīditvā dhammaṃ desentassa dasabalassa aparimāṇapuññapabhāvābhinibbattaṃ uttamarūpasampattiyuttaṃ attabhāvaṃ oloketvā ‘‘pariciṇṇapubbā nu kho me bhavasmiṃ vicarantiyā imassa mahāpurisassa pādaparicārikā’’ti cintesi. Athassā taṅkhaṇaññeva jātissarañāṇaṃ uppajji – ‘‘chaddantavāraṇakāle ahaṃ imassa mahāpurisassa pādaparicārikā bhūtapubbā’’ti. Athassā sarantiyā mahantaṃ pītipāmojjaṃ uppajji. Sā pītivegena mahāhasitaṃ hasitvā puna cintesi – ‘‘pādaparicārikā nāma sāmikānaṃ hitajjhāsayā appakā, ahitajjhāsayāva bahutarā, hitajjhāsayā nu kho ahaṃ imassa mahāpurisassa ahosiṃ, ahitajjhāsayā’’ti. Sā anussaramānā ‘‘ahaṃ appamattakaṃ dosaṃ hadaye ṭhapetvā vīsaratanasatikaṃ chaddantamahāgajissaraṃ sonuttaraṃ nāma nesādaṃ pesetvā visapītasallena vijjhāpetvā jīvitakkhayaṃ pāpesi’’nti addasa. Athassā soko udapādi, hadayaṃ uṇhaṃ ahosi, sokaṃ sandhāretuṃ asakkontī assasitvā passasitvā mahāsaddena parodi. Taṃ disvā satthā sitaṃ pātu karitvā ‘‘ko nu kho, bhante, hetu, ko paccayo sitassa pātukammāyā’’ti bhikkhusaṅghena puṭṭho ‘‘bhikkhave, ayaṃ daharabhikkhunī pubbe mayi kataṃ aparādhaṃ saritvā rodatī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
അതീതേ ഹിമവന്തപദേസേ ഛദ്ദന്തദഹം ഉപനിസ്സായ അട്ഠസഹസ്സാ ഹത്ഥിനാഗാ വസിംസു ഇദ്ധിമന്താ വേഹാസങ്ഗമാ. തദാ ബോധിസത്തോ ജേട്ഠകവാരണസ്സ പുത്തോ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി, സോ സബ്ബസേതോ അഹോസി രത്തമുഖപാദോ. സോ അപരഭാഗേ വുദ്ധിപ്പത്തോ അട്ഠാസീതിഹത്ഥുബ്ബേധോ അഹോസി വീസരതനസതായാമോ. അട്ഠപണ്ണാസഹത്ഥായ രജതദാമസദിസായ സോണ്ഡായ സമന്നാഗതോ. ദന്താ പനസ്സ പരിക്ഖേപതോ പന്നരസഹത്ഥാ അഹേസും ദീഘതോ തിംസഹത്ഥാ ഛബ്ബണ്ണരംസീഹി സമന്നാഗതാ. സോ അട്ഠന്നം നാഗസഹസ്സാനം ജേട്ഠകോ അഹോസി, പഞ്ചസതേ പച്ചേകബുദ്ധേ പൂജേസി. തസ്സ ദ്വേ അഗ്ഗമഹേസിയോ അഹേസും – ചൂളസുഭദ്ദാ, മഹാസുഭദ്ദാ ചാതി. നാഗരാജാ അട്ഠനാഗസഹസ്സപരിവാരോ കഞ്ചനഗുഹായം വസതി. സോ പന ഛദ്ദന്തദഹോ ആയാമതോ ച വിത്ഥാരതോ ച പണ്ണാസയോജനോ ഹോതി. തസ്സ മജ്ഝേ ദ്വാദസയോജനപ്പമാണേ ഠാനേ സേവാലോ വാ പണകം വാ നത്ഥി, മണിക്ഖന്ധവണ്ണഉദകമേവ സന്തിട്ഠതി, തദനന്തരം യോജനവിത്ഥതം സുദ്ധം കല്ലഹാരവനം, തം ഉദകം പരിക്ഖിപിത്വാ ഠിതം, തദനന്തരം യോജനവിത്ഥതമേവ സുദ്ധം നീലുപ്പലവനം തം പരിക്ഖിപിത്വാ ഠിതം, തതോ യോജനയോജനവിത്ഥതാനേവ രത്തുപ്പലസേതുപ്പലരത്തപദുമസേതപദുമകുമുദവനാനി പുരിമം പുരിമം പരിക്ഖിപിത്വാ ഠിതാനി. ഇമേസം പന സത്തന്നം വനാനം അനന്തരം സബ്ബേസമ്പി തേസം കല്ലഹാരാദിവനാനം വസേന ഓമിസ്സകവനം യോജനവിത്ഥതമേവ താനി പരിക്ഖിപിത്വാ ഠിതം. തദനന്തരം നാഗാനം കടിപ്പമാണേ ഉദകേ യോജനവിത്ഥതമേവ രത്തസാലിവനം, തദനന്തരം ഉദകപരിയന്തേ യോജനവിത്ഥതമേവ നീലപീതലോഹിതഓദാതസുരഭിസുഖുമകുസുമസമാകിണ്ണം ഖുദ്ദകഗച്ഛവനം, ഇതി ഇമാനി ദസ വനാനി യോജനവിത്ഥതാനേവ. തതോ ഖുദ്ദകരാജമാസമഹാരാജമാസമുഗ്ഗവനം, തദനന്തരം തിപുസഏലാലുകലാബുകുമ്ഭണ്ഡവല്ലിവനാനി, തതോ പൂഗരുക്ഖപ്പമാണം ഉച്ഛുവനം, തതോ ഹത്ഥിദന്തപ്പമാണഫലം കദലിവനം , തതോ സാലവനം, തദനന്തരം ചാടിപ്പമാണഫലം പനസവനം, തതോ മധുരഫലം ചിഞ്ചവനം, തതോ അമ്ബവനം, തതോ കപിട്ഠവനം, തതോ ഓമിസ്സകോ മഹാവനസണ്ഡോ, തതോ വേളുവനം, അയമസ്സ തസ്മിം കാലേ സമ്പത്തി. സംയുത്തട്ഠകഥായം പന ഇദാനി പവത്തമാനസമ്പത്തിയേവ കഥിതാ.
Atīte himavantapadese chaddantadahaṃ upanissāya aṭṭhasahassā hatthināgā vasiṃsu iddhimantā vehāsaṅgamā. Tadā bodhisatto jeṭṭhakavāraṇassa putto hutvā nibbatti, so sabbaseto ahosi rattamukhapādo. So aparabhāge vuddhippatto aṭṭhāsītihatthubbedho ahosi vīsaratanasatāyāmo. Aṭṭhapaṇṇāsahatthāya rajatadāmasadisāya soṇḍāya samannāgato. Dantā panassa parikkhepato pannarasahatthā ahesuṃ dīghato tiṃsahatthā chabbaṇṇaraṃsīhi samannāgatā. So aṭṭhannaṃ nāgasahassānaṃ jeṭṭhako ahosi, pañcasate paccekabuddhe pūjesi. Tassa dve aggamahesiyo ahesuṃ – cūḷasubhaddā, mahāsubhaddā cāti. Nāgarājā aṭṭhanāgasahassaparivāro kañcanaguhāyaṃ vasati. So pana chaddantadaho āyāmato ca vitthārato ca paṇṇāsayojano hoti. Tassa majjhe dvādasayojanappamāṇe ṭhāne sevālo vā paṇakaṃ vā natthi, maṇikkhandhavaṇṇaudakameva santiṭṭhati, tadanantaraṃ yojanavitthataṃ suddhaṃ kallahāravanaṃ, taṃ udakaṃ parikkhipitvā ṭhitaṃ, tadanantaraṃ yojanavitthatameva suddhaṃ nīluppalavanaṃ taṃ parikkhipitvā ṭhitaṃ, tato yojanayojanavitthatāneva rattuppalasetuppalarattapadumasetapadumakumudavanāni purimaṃ purimaṃ parikkhipitvā ṭhitāni. Imesaṃ pana sattannaṃ vanānaṃ anantaraṃ sabbesampi tesaṃ kallahārādivanānaṃ vasena omissakavanaṃ yojanavitthatameva tāni parikkhipitvā ṭhitaṃ. Tadanantaraṃ nāgānaṃ kaṭippamāṇe udake yojanavitthatameva rattasālivanaṃ, tadanantaraṃ udakapariyante yojanavitthatameva nīlapītalohitaodātasurabhisukhumakusumasamākiṇṇaṃ khuddakagacchavanaṃ, iti imāni dasa vanāni yojanavitthatāneva. Tato khuddakarājamāsamahārājamāsamuggavanaṃ, tadanantaraṃ tipusaelālukalābukumbhaṇḍavallivanāni, tato pūgarukkhappamāṇaṃ ucchuvanaṃ, tato hatthidantappamāṇaphalaṃ kadalivanaṃ , tato sālavanaṃ, tadanantaraṃ cāṭippamāṇaphalaṃ panasavanaṃ, tato madhuraphalaṃ ciñcavanaṃ, tato ambavanaṃ, tato kapiṭṭhavanaṃ, tato omissako mahāvanasaṇḍo, tato veḷuvanaṃ, ayamassa tasmiṃ kāle sampatti. Saṃyuttaṭṭhakathāyaṃ pana idāni pavattamānasampattiyeva kathitā.
വേളുവനം പന പരിക്ഖിപിത്വാ സത്ത പബ്ബതാ ഠിതാ. തേസം ബാഹിരന്തതോ പട്ഠായ പഠമോ ചൂളകാളപബ്ബതോ നാമ, ദുതിയോ മഹാകാളപബ്ബതോ നാമ, തതോ ഉദകപബ്ബതോ നാമ, തതോ ചന്ദിമപസ്സപബ്ബതോ നാമ, തതോ സൂരിയപസ്സപബ്ബതോ നാമ, തതോ മണിപസ്സപബ്ബതോ നാമ, സത്തമോ സുവണ്ണപസ്സപബ്ബതോ നാമ. സോ ഉബ്ബേധതോ സത്തയോജനികോ ഛദ്ദന്തദഹം പരിക്ഖിപിത്വാ പത്തസ്സ മുഖവട്ടി വിയ ഠിതോ. തസ്സ അബ്ഭന്തരിമം പസ്സം സുവണ്ണവണ്ണം, തതോ നിക്ഖന്തേന ഓഭാസേന ഛദ്ദന്തദഹോ സമുഗ്ഗതബാലസൂരിയോ വിയ ഹോതി. ബാഹിരപബ്ബതേസു പന ഏകോ ഉബ്ബേധതോ ഛയോജനികോ, ഏകോ പഞ്ച, ഏകോ ചത്താരി, ഏകോ തീണി, ഏകോ ദ്വേ, ഏകോ യോജനികോ, ഏവം സത്തപബ്ബതപരിക്ഖിത്തസ്സ പന തസ്സ ദഹസ്സ പുബ്ബുത്തരകണ്ണേ ഉദകവാതപ്പഹരണോകാസേ മഹാനിഗ്രോധരുക്ഖോ അത്ഥി. തസ്സ ഖന്ധോ പരിക്ഖേപതോ പഞ്ചയോജനികോ, ഉബ്ബേധതോ സത്തയോജനികോ, ചതൂസു ദിസാസു ചതസ്സോ സാഖാ ഛയോജനികാ, ഉദ്ധം ഉഗ്ഗതസാഖാപി ഛയോജനികാവ, ഇതി സോ മൂലതോ പട്ഠായ ഉബ്ബേധേന തേരസയോജനികോ, സാഖാനം ഓരിമന്തതോ യാവ പാരിമന്താ ദ്വാദസയോജനികോ, അട്ഠഹി പാരോഹസഹസ്സേഹി പടിമണ്ഡിതോ മുണ്ഡമണിപബ്ബതോ വിയ വിലാസമാനോ തിട്ഠതി. ഛദ്ദന്തദഹസ്സ പന പച്ഛിമദിസാഭാഗേ സുവണ്ണപസ്സപബ്ബതേ ദ്വാദസയോജനികാ കഞ്ചനഗുഹാ തിട്ഠതി. ഛദ്ദന്തോ നാമ നാഗരാജാ വസ്സാരത്തേ ഹേമന്തേ അട്ഠസഹസ്സനാഗപരിവുതോ കഞ്ചനഗുഹായം വസതി. ഗിമ്ഹകാലേ ഉദകവാതം സമ്പടിച്ഛമാനോ മഹാനിഗ്രോധമൂലേ പാരോഹന്തരേ തിട്ഠതീ.
Veḷuvanaṃ pana parikkhipitvā satta pabbatā ṭhitā. Tesaṃ bāhirantato paṭṭhāya paṭhamo cūḷakāḷapabbato nāma, dutiyo mahākāḷapabbato nāma, tato udakapabbato nāma, tato candimapassapabbato nāma, tato sūriyapassapabbato nāma, tato maṇipassapabbato nāma, sattamo suvaṇṇapassapabbato nāma. So ubbedhato sattayojaniko chaddantadahaṃ parikkhipitvā pattassa mukhavaṭṭi viya ṭhito. Tassa abbhantarimaṃ passaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ, tato nikkhantena obhāsena chaddantadaho samuggatabālasūriyo viya hoti. Bāhirapabbatesu pana eko ubbedhato chayojaniko, eko pañca, eko cattāri, eko tīṇi, eko dve, eko yojaniko, evaṃ sattapabbataparikkhittassa pana tassa dahassa pubbuttarakaṇṇe udakavātappaharaṇokāse mahānigrodharukkho atthi. Tassa khandho parikkhepato pañcayojaniko, ubbedhato sattayojaniko, catūsu disāsu catasso sākhā chayojanikā, uddhaṃ uggatasākhāpi chayojanikāva, iti so mūlato paṭṭhāya ubbedhena terasayojaniko, sākhānaṃ orimantato yāva pārimantā dvādasayojaniko, aṭṭhahi pārohasahassehi paṭimaṇḍito muṇḍamaṇipabbato viya vilāsamāno tiṭṭhati. Chaddantadahassa pana pacchimadisābhāge suvaṇṇapassapabbate dvādasayojanikā kañcanaguhā tiṭṭhati. Chaddanto nāma nāgarājā vassāratte hemante aṭṭhasahassanāgaparivuto kañcanaguhāyaṃ vasati. Gimhakāle udakavātaṃ sampaṭicchamāno mahānigrodhamūle pārohantare tiṭṭhatī.
അഥസ്സ ഏകദിവസം ‘‘മഹാസാലവനം പുപ്ഫിത’’ന്തി തരുണനാഗാ ആഗന്ത്വാ ആരോചയിംസു. സോ സപരിവാരോ ‘‘സാലകീളം കീളിസ്സാമീ’’തി സാലവനം ഗന്ത്വാ ഏകം സുപുപ്ഫിതം സാലരുക്ഖം കുമ്ഭേന പഹരി. തദാ ചൂളസുഭദ്ദാ പടിവാതപസ്സേ ഠിതാ, തസ്സാ സരീരേ സുക്ഖദണ്ഡകമിസ്സകാനി പുരാണപണ്ണാനി ചേവ തമ്ബകിപില്ലികാനി ച പതിംസു. മഹാസുഭദ്ദാ അധോവാതപസ്സേ ഠിതാ, തസ്സാ സരീരേ പുപ്ഫരേണുകിഞ്ജക്ഖപത്താനി പതിംസു. ചൂളസുഭദ്ദാ ‘‘അയം നാഗരാജാ അത്തനോ പിയഭരിയായ ഉപരി പുപ്ഫരേണുകിഞ്ജക്ഖപത്താനി പാതേസി, മമ സരീരേ സുക്ഖദണ്ഡകമിസ്സാനി പുരാണപണ്ണാനി ചേവ തമ്ബകിപില്ലികാനി ച പാതേസി, ഹോതു, കാതബ്ബം ജാനിസ്സാമീ’’തി മഹാസത്തേ വേരം ബന്ധി.
Athassa ekadivasaṃ ‘‘mahāsālavanaṃ pupphita’’nti taruṇanāgā āgantvā ārocayiṃsu. So saparivāro ‘‘sālakīḷaṃ kīḷissāmī’’ti sālavanaṃ gantvā ekaṃ supupphitaṃ sālarukkhaṃ kumbhena pahari. Tadā cūḷasubhaddā paṭivātapasse ṭhitā, tassā sarīre sukkhadaṇḍakamissakāni purāṇapaṇṇāni ceva tambakipillikāni ca patiṃsu. Mahāsubhaddā adhovātapasse ṭhitā, tassā sarīre pupphareṇukiñjakkhapattāni patiṃsu. Cūḷasubhaddā ‘‘ayaṃ nāgarājā attano piyabhariyāya upari pupphareṇukiñjakkhapattāni pātesi, mama sarīre sukkhadaṇḍakamissāni purāṇapaṇṇāni ceva tambakipillikāni ca pātesi, hotu, kātabbaṃ jānissāmī’’ti mahāsatte veraṃ bandhi.
അപരമ്പി ദിവസം നാഗരാജാ സപരിവാരോ ന്ഹാനത്ഥായ ഛദ്ദന്തദഹം ഓതരി. അഥ ദ്വേ തരുണനാഗാ സോണ്ഡാഹി ഉസിരകലാപേ ഗഹേത്വാ കേലാസകൂടം മജ്ജന്താ വിയ ന്ഹാപേസും. തസ്മിം ന്ഹത്വാ ഉത്തിണ്ണേ ദ്വേ കരേണുയോ ന്ഹാപേസും. താപി ഉത്തരിത്വാ മഹാസത്തസ്സ സന്തികേ അട്ഠംസു. തതോ അട്ഠസഹസ്സനാഗാസരം ഓതരിത്വാ ഉദകകീളം കീളിത്വാ സരതോ നാനാപുപ്ഫാനി ആഹരിത്വാ രജതഥൂപം അലങ്കരോന്താ വിയ മഹാസത്തം അലങ്കരിത്വാ പച്ഛാ ദ്വേ കരേണുയോ അലങ്കരിംസു. അഥേകോ ഹത്ഥീ സരേ വിചരന്തോ സത്തുദ്ദയം നാമ മഹാപദുമം ലഭിത്വാ ആഹരിത്വാ മഹാസത്തസ്സ അദാസി. സോ തം സോണ്ഡായ ഗഹേത്വാ രേണും കുമ്ഭേ ഓകിരിത്വാ ജേട്ഠകായ മഹാസുഭദ്ദായ അദാസി. തം ദിസ്വാ ഇതരാ ‘‘ഇദമ്പി സത്തുദ്ദയം മഹാപദുമം അത്തനോ പിയഭരിയായ ഏവ അദാസി, ന മയ്ഹ’’ന്തി പുനപി തസ്മിം വേരം ബന്ധി.
Aparampi divasaṃ nāgarājā saparivāro nhānatthāya chaddantadahaṃ otari. Atha dve taruṇanāgā soṇḍāhi usirakalāpe gahetvā kelāsakūṭaṃ majjantā viya nhāpesuṃ. Tasmiṃ nhatvā uttiṇṇe dve kareṇuyo nhāpesuṃ. Tāpi uttaritvā mahāsattassa santike aṭṭhaṃsu. Tato aṭṭhasahassanāgāsaraṃ otaritvā udakakīḷaṃ kīḷitvā sarato nānāpupphāni āharitvā rajatathūpaṃ alaṅkarontā viya mahāsattaṃ alaṅkaritvā pacchā dve kareṇuyo alaṅkariṃsu. Atheko hatthī sare vicaranto sattuddayaṃ nāma mahāpadumaṃ labhitvā āharitvā mahāsattassa adāsi. So taṃ soṇḍāya gahetvā reṇuṃ kumbhe okiritvā jeṭṭhakāya mahāsubhaddāya adāsi. Taṃ disvā itarā ‘‘idampi sattuddayaṃ mahāpadumaṃ attano piyabhariyāya eva adāsi, na mayha’’nti punapi tasmiṃ veraṃ bandhi.
അഥേകദിവസം ബോധിസത്തേ മധുരഫലാനി ചേവ ഭിസമുളാലാനി ച പോക്ഖരമധുനാ യോജേത്വാ പഞ്ചസതേ പച്ചേകബുദ്ധേ ഭോജേന്തേ ചൂളസുഭദ്ദാ അത്തനാ ലദ്ധഫലാഫലം പച്ചേകബുദ്ധാനം ദത്വാ ‘‘ഭന്തേ, ഇതോ ചവിത്വാ മദ്ദരാജകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ സുഭദ്ദാ നാമ രാജകഞ്ഞാ ഹുത്വാ വയപ്പത്താ ബാരാണസിരഞ്ഞോ അഗ്ഗമഹേസിഭാവം പത്വാ തസ്സ പിയാ മനാപാ തം അത്തനോ രുചിം കാരേതും സമത്ഥാ ഹുത്വാ തസ്സ ആചിക്ഖിത്വാ ഏകം ലുദ്ദകം പേസേത്വാ ഇമം ഹത്ഥിം വിസപീതേന സല്ലേന വിജ്ഝാപേത്വാ ജീവിതക്ഖയം പാപേത്വാ ഛബ്ബണ്ണരംസിം വിസ്സജ്ജേന്തേ യമകദന്തേ ആഹരാപേതും സമത്ഥാ ഹോമീ’’തി പത്ഥനം ഠപേസി. സാ തതോ പട്ഠായ ഗോചരം അഗ്ഗഹേത്വാ സുസ്സിത്വാ നചിരസ്സേവ കാലം കത്വാ മദ്ദരട്ഠേ രാജഅഗ്ഗമഹേസിയാ കുച്ഛിമ്ഹി നിബ്ബത്തി, സുഭദ്ദാതിസ്സാ നാമം കരിംസു. അഥ നം വയപ്പത്തം ബാരാണസിരഞ്ഞോ അദംസു. സാ തസ്സ പിയാ അഹോസി മനാപാ, സോളസന്നം ഇത്ഥിസഹസ്സാനം ജേട്ഠികാ ഹുത്വാ ജാതിസ്സരഞാണഞ്ച പടിലഭി. സാ ചിന്തേസി – ‘‘സമിദ്ധാ മേ പത്ഥനാ, ഇദാനി തസ്സ നാഗസ്സ യമകദന്തേ ആഹരാപേസ്സാമീ’’തി. തതോ സരീരം തേലേന മക്ഖേത്വാ കിലിട്ഠവത്ഥം നിവാസേത്വാ ഗിലാനാകാരം ദസ്സേത്വാ സിരിഗബ്ഭം പവിസിത്വാ മഞ്ചകേ നിപജ്ജി. രാജാ ‘‘കുഹിം സുഭദ്ദാ’’തി വത്വാ ‘‘ഗിലാനാ’’തി സുത്വാ സിരിഗബ്ഭം പവിസിത്വാ മഞ്ചകേ നിസീദിത്വാ തസ്സാ പിട്ഠിം പരിമജ്ജന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –
Athekadivasaṃ bodhisatte madhuraphalāni ceva bhisamuḷālāni ca pokkharamadhunā yojetvā pañcasate paccekabuddhe bhojente cūḷasubhaddā attanā laddhaphalāphalaṃ paccekabuddhānaṃ datvā ‘‘bhante, ito cavitvā maddarājakule nibbattitvā subhaddā nāma rājakaññā hutvā vayappattā bārāṇasirañño aggamahesibhāvaṃ patvā tassa piyā manāpā taṃ attano ruciṃ kāretuṃ samatthā hutvā tassa ācikkhitvā ekaṃ luddakaṃ pesetvā imaṃ hatthiṃ visapītena sallena vijjhāpetvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā chabbaṇṇaraṃsiṃ vissajjente yamakadante āharāpetuṃ samatthā homī’’ti patthanaṃ ṭhapesi. Sā tato paṭṭhāya gocaraṃ aggahetvā sussitvā nacirasseva kālaṃ katvā maddaraṭṭhe rājaaggamahesiyā kucchimhi nibbatti, subhaddātissā nāmaṃ kariṃsu. Atha naṃ vayappattaṃ bārāṇasirañño adaṃsu. Sā tassa piyā ahosi manāpā, soḷasannaṃ itthisahassānaṃ jeṭṭhikā hutvā jātissarañāṇañca paṭilabhi. Sā cintesi – ‘‘samiddhā me patthanā, idāni tassa nāgassa yamakadante āharāpessāmī’’ti. Tato sarīraṃ telena makkhetvā kiliṭṭhavatthaṃ nivāsetvā gilānākāraṃ dassetvā sirigabbhaṃ pavisitvā mañcake nipajji. Rājā ‘‘kuhiṃ subhaddā’’ti vatvā ‘‘gilānā’’ti sutvā sirigabbhaṃ pavisitvā mañcake nisīditvā tassā piṭṭhiṃ parimajjanto paṭhamaṃ gāthamāha –
൯൭.
97.
‘‘കിം നു സോചസിനുച്ചങ്ഗി, പണ്ഡൂസി വരവണ്ണിനി;
‘‘Kiṃ nu socasinuccaṅgi, paṇḍūsi varavaṇṇini;
മിലായസി വിസാലക്ഖി, മാലാവ പരിമദ്ദിതാ’’തി.
Milāyasi visālakkhi, mālāva parimadditā’’ti.
തത്ഥ അനുച്ചങ്ഗീതി കഞ്ചനസന്നിഭസരീരേ. മാലാവ പരിമദ്ദിതാതി ഹത്ഥേഹി പരിമദ്ദിതാ പദുമമാലാ വിയ.
Tattha anuccaṅgīti kañcanasannibhasarīre. Mālāva parimadditāti hatthehi parimadditā padumamālā viya.
തം സുത്വാ സാ ഇതരം ഗാഥമാഹ –
Taṃ sutvā sā itaraṃ gāthamāha –
൯൮.
98.
‘‘ദോഹളോ മേ മഹാരാജ, സുപിനന്തേനുപജ്ഝഗാ;
‘‘Dohaḷo me mahārāja, supinantenupajjhagā;
ന സോ സുലഭരൂപോവ, യാദിസോ മമ ദോഹളോ’’തി.
Na so sulabharūpova, yādiso mama dohaḷo’’ti.
തത്ഥ ന സോതി യാദിസോ മമ സുപിനന്തേനുപജ്ഝഗാ സുപിനേ പസ്സന്തിയാ മയാ ദിട്ഠോ ദോഹളോ, സോ സുലഭരൂപോ വിയ ന ഹോതി, ദുല്ലഭോ സോ, മയ്ഹം പന തം അലഭന്തിയാ ജീവിതം നത്ഥീതി അവച.
Tattha na soti yādiso mama supinantenupajjhagā supine passantiyā mayā diṭṭho dohaḷo, so sulabharūpo viya na hoti, dullabho so, mayhaṃ pana taṃ alabhantiyā jīvitaṃ natthīti avaca.
തം സുത്വാ രാജാ ഗാഥമാഹ –
Taṃ sutvā rājā gāthamāha –
൯൯.
99.
‘‘യേ കേചി മാനുസാ കാമാ, ഇധ ലോകമ്ഹി നന്ദനേ;
‘‘Ye keci mānusā kāmā, idha lokamhi nandane;
സബ്ബേ തേ പചുരാ മയ്ഹം, അഹം തേ ദമ്മി ദോഹള’’ന്തി.
Sabbe te pacurā mayhaṃ, ahaṃ te dammi dohaḷa’’nti.
തത്ഥ പചുരാതി ബഹൂ സുലഭാ.
Tattha pacurāti bahū sulabhā.
തം സുത്വാ ദേവീ, ‘‘മഹാരാജ, ദുല്ലഭോ മമ ദോഹളോ, ന തം ഇദാനി കഥേമി, യാവത്തകാ പന തേ വിജിതേ ലുദ്ദാ, തേ സബ്ബേ സന്നിപാതേഥ , തേസം മജ്ഝേ കഥേസ്സാമീ’’തി ദീപേന്തീ അനന്തരം ഗാഥമാഹ –
Taṃ sutvā devī, ‘‘mahārāja, dullabho mama dohaḷo, na taṃ idāni kathemi, yāvattakā pana te vijite luddā, te sabbe sannipātetha , tesaṃ majjhe kathessāmī’’ti dīpentī anantaraṃ gāthamāha –
൧൦൦.
100.
‘‘ലുദ്ദാ ദേവ സമായന്തു, യേ കേചി വിജിതേ തവ;
‘‘Luddā deva samāyantu, ye keci vijite tava;
ഏതേസം അഹമക്ഖിസ്സം, യാദിസോ മമ ദോഹളോ’’തി.
Etesaṃ ahamakkhissaṃ, yādiso mama dohaḷo’’ti.
രാജാ ‘‘സാധൂ’’തി സിരിഗബ്ഭാ നിക്ഖമിത്വാ ‘‘യാവതികാ തിയോജനസതികേ കാസികരട്ഠേ ലുദ്ദാ, തേസം സന്നിപാതത്ഥായ ഭേരിം ചരാപേഥാ’’തി അമച്ചേ ആണാപേസി. തേ തഥാ അകംസു. നചിരസ്സേവ കാസിരട്ഠവാസിനോ ലുദ്ദാ യഥാബലം പണ്ണാകാരം ഗഹേത്വാ ആഗന്ത്വാ ആഗതഭാവം രഞ്ഞോ ആരോചാപേസും . തേ സബ്ബേപി സട്ഠിസഹസ്സമത്താ അഹേസും. രാജാ തേസം ആഗതഭാവം ഞത്വാ വാതപാനേ ഠിതോ ഹത്ഥം പസാരേത്വാ തേസം ആഗതഭാവം ദേവിയാ കഥേന്തോ ആഹ –
Rājā ‘‘sādhū’’ti sirigabbhā nikkhamitvā ‘‘yāvatikā tiyojanasatike kāsikaraṭṭhe luddā, tesaṃ sannipātatthāya bheriṃ carāpethā’’ti amacce āṇāpesi. Te tathā akaṃsu. Nacirasseva kāsiraṭṭhavāsino luddā yathābalaṃ paṇṇākāraṃ gahetvā āgantvā āgatabhāvaṃ rañño ārocāpesuṃ . Te sabbepi saṭṭhisahassamattā ahesuṃ. Rājā tesaṃ āgatabhāvaṃ ñatvā vātapāne ṭhito hatthaṃ pasāretvā tesaṃ āgatabhāvaṃ deviyā kathento āha –
൧൦൧.
101.
‘‘ഇമേ തേ ലുദ്ദകാ ദേവി, കതഹത്ഥാ വിസാരദാ;
‘‘Ime te luddakā devi, katahatthā visāradā;
വനഞ്ഞൂ ച മിഗഞ്ഞൂ ച, മമത്ഥേ ചത്തജീവിതാ’’തി.
Vanaññū ca migaññū ca, mamatthe cattajīvitā’’ti.
തത്ഥ ഇമേ തേതി യേ ത്വം സന്നിപാതാപേസി, ഇമേ തേ. കതഹത്ഥാതി വിജ്ഝനഛേദനേസു കതഹത്ഥാ കുസലാ സുസിക്ഖിതാ. വിസാരദാതി നിബ്ഭയാ. വനഞ്ഞൂ ച മിഗഞ്ഞൂ ചാതി വനാനി ച മിഗേ ച ജാനന്തി. മമത്ഥേതി സബ്ബേപി ചേതേ മമത്ഥേ ചത്തജീവിതാ, യമഹം ഇച്ഛാമി, തം കരോന്തീതി.
Tattha ime teti ye tvaṃ sannipātāpesi, ime te. Katahatthāti vijjhanachedanesu katahatthā kusalā susikkhitā. Visāradāti nibbhayā. Vanaññū ca migaññū cāti vanāni ca mige ca jānanti. Mamattheti sabbepi cete mamatthe cattajīvitā, yamahaṃ icchāmi, taṃ karontīti.
തം സുത്വാ ദേവീ തേ ആമന്തേത്വാ ഇതരം ഗാഥമാഹ –
Taṃ sutvā devī te āmantetvā itaraṃ gāthamāha –
൧൦൨.
102.
‘‘ലുദ്ദപുത്താ നിസാമേഥ, യാവന്തേത്ഥ സമാഗതാ;
‘‘Luddaputtā nisāmetha, yāvantettha samāgatā;
ഛബ്ബിസാണം ഗജം സേതം, അദ്ദസം സുപിനേ അഹം;
Chabbisāṇaṃ gajaṃ setaṃ, addasaṃ supine ahaṃ;
തസ്സ ദന്തേഹി മേ അത്ഥോ, അലാഭേ നത്ഥി ജീവിത’’ന്തി.
Tassa dantehi me attho, alābhe natthi jīvita’’nti.
തത്ഥ നിസാമേഥാതി സുണാഥ. ഛബ്ബിസാണന്തി ഛബ്ബണ്ണവിസാണം.
Tattha nisāmethāti suṇātha. Chabbisāṇanti chabbaṇṇavisāṇaṃ.
തം സുത്വാ ലുദ്ദപുത്താ ആഹംസു –
Taṃ sutvā luddaputtā āhaṃsu –
൧൦൩.
103.
‘‘ന നോ പിതൂനം ന പിതാമഹാനം, ദിട്ഠോ സുതോ കുഞ്ജരോ ഛബ്ബിസാണോ;
‘‘Na no pitūnaṃ na pitāmahānaṃ, diṭṭho suto kuñjaro chabbisāṇo;
യമദ്ദസാ സുപിനേ രാജപുത്തീ, അക്ഖാഹി നോ യാദിസോ ഹത്ഥിനാഗോ’’തി.
Yamaddasā supine rājaputtī, akkhāhi no yādiso hatthināgo’’ti.
തത്ഥ പിതൂനന്തി കരണത്ഥേ സാമിവചനം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ദേവി നേവ അമ്ഹാകം പിതൂഹി, ന പിതാമഹേഹി ഏവരൂപോ കുഞ്ജരോ ദിട്ഠപുബ്ബോ, പഗേവ അമ്ഹേഹി, തസ്മാ അത്തനാ ദിട്ഠലക്ഖണവസേന അക്ഖാഹി നോ, യാദിസോ തയാ ദിട്ഠോ ഹത്ഥിനാഗോതി.
Tattha pitūnanti karaṇatthe sāmivacanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – devi neva amhākaṃ pitūhi, na pitāmahehi evarūpo kuñjaro diṭṭhapubbo, pageva amhehi, tasmā attanā diṭṭhalakkhaṇavasena akkhāhi no, yādiso tayā diṭṭho hatthināgoti.
അനന്തരഗാഥാപി തേഹേവ വുത്താ –
Anantaragāthāpi teheva vuttā –
൧൦൪.
104.
‘‘ദിസാ ചതസ്സോ വിദിസാ ചതസ്സോ, ഉദ്ധം അധോ ദസ ദിസാ ഇമായോ;
‘‘Disā catasso vidisā catasso, uddhaṃ adho dasa disā imāyo;
കതമം ദിസം തിട്ഠതി നാഗരാജാ, യമദ്ദസാ സുപിനേ ഛബ്ബിസാണ’’ന്തി.
Katamaṃ disaṃ tiṭṭhati nāgarājā, yamaddasā supine chabbisāṇa’’nti.
തത്ഥ ദിസാതി ദിസാസു. കതമന്തി ഏതാസു ദിസാസു കതമായ ദിസായാതി.
Tattha disāti disāsu. Katamanti etāsu disāsu katamāya disāyāti.
ഏവം വുത്തേ സുഭദ്ദാ സബ്ബേ ലുദ്ദേ ഓലോകേത്വാ തേസം അന്തരേ പത്ഥടപാദം ഭത്തപുടസദിസജങ്ഘം മഹാജാണുകം മഹാഫാസുകം ബഹലമസ്സുതമ്ബദാഠികം നിബ്ബിദ്ധപിങ്ഗലം ദുസ്സണ്ഠാനം ബീഭച്ഛം സബ്ബേസം മത്ഥകമത്ഥകേന പഞ്ഞായമാനം മഹാസത്തസ്സ പുബ്ബവേരിം സോനുത്തരം നാമ നേസാദം ദിസ്വാ ‘‘ഏസ മമ വചനം കാതും സക്ഖിസ്സതീ’’തി രാജാനം അനുജാനാപേത്വാ തം ആദായ സത്തഭൂമികപാസാദസ്സ ഉപരിമതലം ആരുയ്ഹ ഉത്തരസീഹപഞ്ജരം വിവരിത്വാ ഉത്തരഹിമവന്താഭിമുഖം ഹത്ഥം പസാരേത്വാ ചതസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി –
Evaṃ vutte subhaddā sabbe ludde oloketvā tesaṃ antare patthaṭapādaṃ bhattapuṭasadisajaṅghaṃ mahājāṇukaṃ mahāphāsukaṃ bahalamassutambadāṭhikaṃ nibbiddhapiṅgalaṃ dussaṇṭhānaṃ bībhacchaṃ sabbesaṃ matthakamatthakena paññāyamānaṃ mahāsattassa pubbaveriṃ sonuttaraṃ nāma nesādaṃ disvā ‘‘esa mama vacanaṃ kātuṃ sakkhissatī’’ti rājānaṃ anujānāpetvā taṃ ādāya sattabhūmikapāsādassa uparimatalaṃ āruyha uttarasīhapañjaraṃ vivaritvā uttarahimavantābhimukhaṃ hatthaṃ pasāretvā catasso gāthā abhāsi –
൧൦൫.
105.
‘‘ഇതോ ഉജും ഉത്തരിയം ദിസായം, അതിക്കമ്മ സോ സത്ത ഗിരീ ബ്രഹ്മന്തേ;
‘‘Ito ujuṃ uttariyaṃ disāyaṃ, atikkamma so satta girī brahmante;
സുവണ്ണപസ്സോ നാമ ഗിരീ ഉളാരോ, സുപുപ്ഫിതോ കിമ്പുരിസാനുചിണ്ണോ.
Suvaṇṇapasso nāma girī uḷāro, supupphito kimpurisānuciṇṇo.
൧൦൬.
106.
‘‘ആരുയ്ഹ സേലം ഭവനം കിന്നരാനം, ഓലോകയ പബ്ബതപാദമൂലം;
‘‘Āruyha selaṃ bhavanaṃ kinnarānaṃ, olokaya pabbatapādamūlaṃ;
അഥ ദക്ഖസീ മേഘസമാനവണ്ണം, നിഗ്രോധരാജം അട്ഠസഹസ്സപാദം.
Atha dakkhasī meghasamānavaṇṇaṃ, nigrodharājaṃ aṭṭhasahassapādaṃ.
൧൦൭.
107.
‘‘തത്ഥച്ഛതീ കുഞ്ജരോ ഛബ്ബിസാണോ, സബ്ബസേതോ ദുപ്പസഹോ പരേഭി;
‘‘Tatthacchatī kuñjaro chabbisāṇo, sabbaseto duppasaho parebhi;
രക്ഖന്തി നം അട്ഠസഹസ്സനാഗാ, ഈസാദന്താ വാതജവപ്പഹാരിനോ.
Rakkhanti naṃ aṭṭhasahassanāgā, īsādantā vātajavappahārino.
൧൦൮.
108.
‘‘തിട്ഠന്തി തേ തുമൂലം പസ്സസന്താ, കുപ്പന്തി വാതസ്സപി ഏരിതസ്സ;
‘‘Tiṭṭhanti te tumūlaṃ passasantā, kuppanti vātassapi eritassa;
മനുസ്സഭൂതം പന തത്ഥ ദിസ്വാ, ഭസ്മം കരേയ്യും നാസ്സ രജോപി തസ്സാ’’തി.
Manussabhūtaṃ pana tattha disvā, bhasmaṃ kareyyuṃ nāssa rajopi tassā’’ti.
തത്ഥ ഇതോതി ഇമമ്ഹാ ഠാനാ. ഉത്തരിയന്തി ഉത്തരായ. ഉളാരോതി മഹാ ഇതരേഹി ഛഹി പബ്ബതേഹി ഉച്ചതരോ. ഓലോകയാതി ആലോകേയ്യാസി. തത്ഥച്ഛതീതി തസ്മിം നിഗ്രോധമൂലേ ഗിമ്ഹസമയേ ഉദകവാതം സമ്പടിച്ഛന്തോ തിട്ഠതി. ദുപ്പസഹോതി അഞ്ഞേ തം ഉപഗന്ത്വാ പസയ്ഹകാരം കാതും സമത്ഥാ നാമ നത്ഥീതി ദുപ്പസഹോ പരേഭി. ഈസാദന്താതി രഥീസായ സമാനദന്താ. വാതജവപ്പഹാരിനോതി വാതജവേന ഗന്ത്വാ പച്ചാമിത്തേ പഹരണസീലാ ഏവരൂപാ അട്ഠസഹസ്സനാഗാ നാഗരാജാനം രക്ഖന്തി. തുമൂലന്തി ഭിംസനകം മഹാസദ്ദാനുബന്ധം അസ്സാസം മുഞ്ചന്താ തിട്ഠന്തി. ഏരിതസ്സാതി വാതപഹരിതസ്സ യം സദ്ദാനുബന്ധം ഏരിതം ചലനം കമ്പനം, തസ്സപി കുപ്പന്തി, ഏവംഫരുസാ തേ നാഗാ. നാസ്സാതി തസ്സ നാസവാതേന വിദ്ധംസേത്വാ ഭസ്മം കതസ്സ തസ്സ രജോപി ന ഭവേയ്യാതി.
Tattha itoti imamhā ṭhānā. Uttariyanti uttarāya. Uḷāroti mahā itarehi chahi pabbatehi uccataro. Olokayāti ālokeyyāsi. Tatthacchatīti tasmiṃ nigrodhamūle gimhasamaye udakavātaṃ sampaṭicchanto tiṭṭhati. Duppasahoti aññe taṃ upagantvā pasayhakāraṃ kātuṃ samatthā nāma natthīti duppasaho parebhi. Īsādantāti rathīsāya samānadantā. Vātajavappahārinoti vātajavena gantvā paccāmitte paharaṇasīlā evarūpā aṭṭhasahassanāgā nāgarājānaṃ rakkhanti. Tumūlanti bhiṃsanakaṃ mahāsaddānubandhaṃ assāsaṃ muñcantā tiṭṭhanti. Eritassāti vātapaharitassa yaṃ saddānubandhaṃ eritaṃ calanaṃ kampanaṃ, tassapi kuppanti, evaṃpharusā te nāgā. Nāssāti tassa nāsavātena viddhaṃsetvā bhasmaṃ katassa tassa rajopi na bhaveyyāti.
തം സുത്വാ സോനുത്തരോ മരണഭയഭീതോ ആഹ –
Taṃ sutvā sonuttaro maraṇabhayabhīto āha –
൧൦൯.
109.
‘‘ബഹൂ ഹിമേ രാജകുലമ്ഹി സന്തി, പിളന്ധനാ ജാതരൂപസ്സ ദേവി;
‘‘Bahū hime rājakulamhi santi, piḷandhanā jātarūpassa devi;
മുത്താ മണീ വേളുരിയാമയാ ച, കിം കാഹസി ദന്തപിളന്ധനേന;
Muttā maṇī veḷuriyāmayā ca, kiṃ kāhasi dantapiḷandhanena;
മാരേതുകാമാ കുഞ്ജരം ഛബ്ബിസാണം, ഉദാഹു ഘാതേസ്സസി ലുദ്ദപുത്തേ’’തി.
Māretukāmā kuñjaraṃ chabbisāṇaṃ, udāhu ghātessasi luddaputte’’ti.
തത്ഥ പിളന്ധനാതി ആഭരണാനി. വേളുരിയാമയാതി വേളുരിയമയാനി. ഘാതേസ്സസീതി ഉദാഹു പിളന്ധനാപദേസേന ലുദ്ദപുത്തേ ഘാതാപേതുകാമാസീതി പുച്ഛതി.
Tattha piḷandhanāti ābharaṇāni. Veḷuriyāmayāti veḷuriyamayāni. Ghātessasīti udāhu piḷandhanāpadesena luddaputte ghātāpetukāmāsīti pucchati.
തതോ ദേവീ ഗാഥമാഹ –
Tato devī gāthamāha –
൧൧൦.
110.
‘‘സാ ഇസ്സിതാ ദുക്ഖിതാ ചസ്മി ലുദ്ദ, ഉദ്ധഞ്ച സുസ്സാമി അനുസ്സരന്തീ;
‘‘Sā issitā dukkhitā casmi ludda, uddhañca sussāmi anussarantī;
കരോഹി മേ ലുദ്ദക ഏതമത്ഥം, ദസ്സാമി തേ ഗാമവരാനി പഞ്ചാ’’തി.
Karohi me luddaka etamatthaṃ, dassāmi te gāmavarāni pañcā’’ti.
തത്ഥ സാതി സാ അഹം. അനുസ്സരന്തീതി തേന വാരണേന പുരേ മയി കതം വേരം അനുസ്സരമാനാ. ദസ്സാമി തേതി ഏതസ്മിം തേ അത്ഥേ നിപ്ഫാദിതേ സംവച്ഛരേ സതസഹസ്സുട്ഠാനകേ പഞ്ച ഗാമവരേ ദദാമീതി.
Tattha sāti sā ahaṃ. Anussarantīti tena vāraṇena pure mayi kataṃ veraṃ anussaramānā. Dassāmi teti etasmiṃ te atthe nipphādite saṃvacchare satasahassuṭṭhānake pañca gāmavare dadāmīti.
ഏവഞ്ച പന വത്വാ ‘‘സമ്മ ലുദ്ദപുത്ത അഹം ‘ഏതം ഛദ്ദന്തഹത്ഥിം മാരാപേത്വാ യമകദന്തേ ആഹരാപേതും സമത്ഥാ ഹോമീ’തി പുബ്ബേ പച്ചേകബുദ്ധാനം ദാനം ദത്വാ പത്ഥനം പട്ഠപേസിം, മയാ സുപിനന്തേന ദിട്ഠം നാമ നത്ഥി, സാ പന മയാ പത്ഥിതപത്ഥനാ സമിജ്ഝിസ്സതി, ത്വം ഗച്ഛന്തോ മാ ഭായീ’’തി തം സമസ്സാസേത്വാ പേസേസി. സോ ‘‘സാധു, അയ്യേ’’തി തസ്സാ വചനം സമ്പടിച്ഛിത്വാ ‘‘തേന ഹി മേ പാകടം കത്വാ തസ്സ വസനട്ഠാനം കഥേഹീ’’തി പുച്ഛന്തോ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Evañca pana vatvā ‘‘samma luddaputta ahaṃ ‘etaṃ chaddantahatthiṃ mārāpetvā yamakadante āharāpetuṃ samatthā homī’ti pubbe paccekabuddhānaṃ dānaṃ datvā patthanaṃ paṭṭhapesiṃ, mayā supinantena diṭṭhaṃ nāma natthi, sā pana mayā patthitapatthanā samijjhissati, tvaṃ gacchanto mā bhāyī’’ti taṃ samassāsetvā pesesi. So ‘‘sādhu, ayye’’ti tassā vacanaṃ sampaṭicchitvā ‘‘tena hi me pākaṭaṃ katvā tassa vasanaṭṭhānaṃ kathehī’’ti pucchanto imaṃ gāthamāha –
൧൧൧.
111.
‘‘കത്ഥച്ഛതീ കത്ഥ മുപേതി ഠാനം, വീഥിസ്സ കാ ന്ഹാനഗതസ്സ ഹോതി;
‘‘Katthacchatī kattha mupeti ṭhānaṃ, vīthissa kā nhānagatassa hoti;
കഥഞ്ഹി സോ ന്ഹായതി നാഗരാജാ, കഥം വിജാനേമു ഗതിം ഗജസ്സാ’’തി.
Kathañhi so nhāyati nāgarājā, kathaṃ vijānemu gatiṃ gajassā’’ti.
തത്ഥ കത്ഥച്ഛതീതി കത്ഥ വസതി. കത്ഥ മുപേതീതി കത്ഥ ഉപേതി, കത്ഥ തിട്ഠതീതി അത്ഥോ. വീഥിസ്സ കാതി തസ്സ ന്ഹാനഗതസ്സ കാ വീഥി ഹോതി, കതരമഗ്ഗേന സോ ഗച്ഛതി. കഥം വിജാനേമു ഗതിന്തി തയാ അകഥിതേ മയം കഥം തസ്സ നാഗരാജസ്സ ഗതിം വിജാനിസ്സാമ, തസ്മാ കഥേഹി നോതി അത്ഥോ.
Tattha katthacchatīti kattha vasati. Kattha mupetīti kattha upeti, kattha tiṭṭhatīti attho. Vīthissa kāti tassa nhānagatassa kā vīthi hoti, kataramaggena so gacchati. Kathaṃ vijānemu gatinti tayā akathite mayaṃ kathaṃ tassa nāgarājassa gatiṃ vijānissāma, tasmā kathehi noti attho.
തതോ സാ ജാതിസ്സരഞാണേന പച്ചക്ഖതോ ദിട്ഠട്ഠാനം തസ്സ ആചിക്ഖന്തീ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –
Tato sā jātissarañāṇena paccakkhato diṭṭhaṭṭhānaṃ tassa ācikkhantī dve gāthā abhāsi –
൧൧൨.
112.
‘‘തത്ഥേവ സാ പോക്ഖരണീ അദൂരേ, രമ്മാ സുതിത്ഥാ ച മഹോദികാ ച;
‘‘Tattheva sā pokkharaṇī adūre, rammā sutitthā ca mahodikā ca;
സമ്പുപ്ഫിതാ ഭമരഗണാനുചിണ്ണാ, ഏത്ഥ ഹി സോ ന്ഹായതി നാഗരാജാ.
Sampupphitā bhamaragaṇānuciṇṇā, ettha hi so nhāyati nāgarājā.
൧൧൩.
113.
‘‘സീസം നഹാതുപ്പലമാലഭാരീ, സബ്ബസേതോ പുണ്ഡരീകത്തചങ്ഗീ;
‘‘Sīsaṃ nahātuppalamālabhārī, sabbaseto puṇḍarīkattacaṅgī;
ആമോദമാനോ ഗച്ഛതി സന്നികേതം, പുരക്ഖത്വാ മഹേസിം സബ്ബഭദ്ദ’’ന്തി.
Āmodamāno gacchati sanniketaṃ, purakkhatvā mahesiṃ sabbabhadda’’nti.
തത്ഥ തത്ഥേവാതി തസ്സ വസനട്ഠാനേയേവ. പോക്ഖരണീതി ഛദ്ദന്തദഹം സന്ധായാഹ. സമ്പുപ്ഫിതാതി ദുവിധേഹി കുമുദേഹി തിവിധേഹി ഉപ്പലേഹി പഞ്ചവണ്ണേഹി ച പദുമേഹി സമന്തതോ പുപ്ഫിതാ. ഏത്ഥ ഹി സോതി സോ നാഗരാജാ ഏത്ഥ ഛദ്ദന്തദഹേ ന്ഹായതി. ഉപ്പലമാലഭാരീതി ഉപ്പലാദീനം ജലജഥലജാനം പുപ്ഫാനം മാലം ധാരേന്തോ. പുണ്ഡരീകത്തചങ്ഗീതി പുണ്ഡരീകസദിസതചേന ഓദാതേന അങ്ഗേന സമന്നാഗതോ. ആമോദമാനോതി ആമോദിതപമോദിതോ. സന്നികേതന്തി അത്തനോ വസനട്ഠാനം. പുരക്ഖത്വാതി സബ്ബഭദ്ദം നാമ മഹേസിം പുരതോ കത്വാ അട്ഠഹി നാഗസഹസ്സേഹി പരിവുതോ അത്തനോ വസനട്ഠാനം ഗച്ഛതീതി.
Tattha tatthevāti tassa vasanaṭṭhāneyeva. Pokkharaṇīti chaddantadahaṃ sandhāyāha. Sampupphitāti duvidhehi kumudehi tividhehi uppalehi pañcavaṇṇehi ca padumehi samantato pupphitā. Ettha hi soti so nāgarājā ettha chaddantadahe nhāyati. Uppalamālabhārīti uppalādīnaṃ jalajathalajānaṃ pupphānaṃ mālaṃ dhārento. Puṇḍarīkattacaṅgīti puṇḍarīkasadisatacena odātena aṅgena samannāgato. Āmodamānoti āmoditapamodito. Sanniketanti attano vasanaṭṭhānaṃ. Purakkhatvāti sabbabhaddaṃ nāma mahesiṃ purato katvā aṭṭhahi nāgasahassehi parivuto attano vasanaṭṭhānaṃ gacchatīti.
തം സുത്വാ സോനുത്തരോ ‘‘സാധു അയ്യേ, അഹം തം വാരണം മാരേത്വാ തസ്സ ദന്തേ ആഹരിസ്സാമീ’’തി സമ്പടിച്ഛി. അഥസ്സ സാ തുട്ഠാ സഹസ്സം ദത്വാ ‘‘ഗേഹം താവ ഗച്ഛ, ഇതോ സത്താഹച്ചയേന തത്ഥ ഗമിസ്സസീ’’തി തം ഉയ്യോജേത്വാ കമ്മാരേ പക്കോസാപേത്വാ ‘‘താതാ അമ്ഹാകം വാസിഫരസു-കുദ്ദാല-നിഖാദന-മുട്ഠികവേളുഗുമ്ബച്ഛേദന-സത്ഥ-തിണലായന-അസിലോഹദണ്ഡകകചഖാണുക- അയസിങ്ഘാടകേഹി അത്ഥോ, സബ്ബം സീഘം കത്വാ ആഹരഥാ’’തി ആണാപേത്വാ ചമ്മകാരേ പക്കോസാപേത്വാ ‘‘താതാ അമ്ഹാകം കുമ്ഭഭാരഗാഹിതം ചമ്മഭസ്തം കാതും വട്ടതി, ചമ്മയോത്തവരത്തഹത്ഥിപാദഉപാഹനചമ്മഛത്തേഹിപി നോ അത്ഥോ, സബ്ബം സീഘം കത്വാ ആഹരഥാ’’തി ആണാപേസി. തേ ഉഭോപി സബ്ബാനി താനി സീഘം കത്വാ ആഹരിത്വാ അദംസു. സാ തസ്സ പാഥേയ്യം സംവിദഹിത്വാ അരണിസഹിതം ആദിം കത്വാ സബ്ബം ഉപകരണഞ്ച ബദ്ധസത്തുമാദിം കത്വാ പാഥേയ്യഞ്ച ചമ്മഭസ്തായം പക്ഖിപി, തം സബ്ബമ്പി കുമ്ഭഭാരമത്തം അഹോസി.
Taṃ sutvā sonuttaro ‘‘sādhu ayye, ahaṃ taṃ vāraṇaṃ māretvā tassa dante āharissāmī’’ti sampaṭicchi. Athassa sā tuṭṭhā sahassaṃ datvā ‘‘gehaṃ tāva gaccha, ito sattāhaccayena tattha gamissasī’’ti taṃ uyyojetvā kammāre pakkosāpetvā ‘‘tātā amhākaṃ vāsipharasu-kuddāla-nikhādana-muṭṭhikaveḷugumbacchedana-sattha-tiṇalāyana-asilohadaṇḍakakacakhāṇuka- ayasiṅghāṭakehi attho, sabbaṃ sīghaṃ katvā āharathā’’ti āṇāpetvā cammakāre pakkosāpetvā ‘‘tātā amhākaṃ kumbhabhāragāhitaṃ cammabhastaṃ kātuṃ vaṭṭati, cammayottavarattahatthipādaupāhanacammachattehipi no attho, sabbaṃ sīghaṃ katvā āharathā’’ti āṇāpesi. Te ubhopi sabbāni tāni sīghaṃ katvā āharitvā adaṃsu. Sā tassa pātheyyaṃ saṃvidahitvā araṇisahitaṃ ādiṃ katvā sabbaṃ upakaraṇañca baddhasattumādiṃ katvā pātheyyañca cammabhastāyaṃ pakkhipi, taṃ sabbampi kumbhabhāramattaṃ ahosi.
സോനുത്തരോപി അത്തനോ പരിവച്ഛം കത്വാ സത്തമേ ദിവസേ ആഗന്ത്വാ ദേവിം വന്ദിത്വാ അട്ഠാസി. അഥ നം സാ ‘‘നിട്ഠിതം തേ സമ്മ സബ്ബൂപകരണം, ഇമം താവ പസിബ്ബകം ഗണ്ഹാ’’തി ആഹ. സോ പന മഹാഥാമോ പഞ്ചന്നം ഹത്ഥീനം ബലം ധാരേതി, തസ്മാ തമ്ബൂലപസിബ്ബകം വിയ ഉക്ഖിപിത്വാ ഉപകച്ഛന്തരേ ഠപേത്വാ രിത്തഹത്ഥോ വിയ അട്ഠാസി. സുഭദ്ദാ ലുദ്ദസ്സ പുത്തദാരാനം പരിബ്ബയം ദത്വാ രഞ്ഞോ ആചിക്ഖിത്വാ സോനുത്തരം ഉയ്യോജേസി. സോപി രാജാനഞ്ച ദേവിഞ്ച വന്ദിത്വാ രാജനിവേസനാ ഓരുയ്ഹ രഥേ ഠത്വാ മഹന്തേന പരിവാരേന നഗരാ നിക്ഖമിത്വാ ഗാമനിഗമജനപദപരമ്പരായ പച്ചന്തം പത്വാ ജാനപദേ നിവത്തേത്വാ പച്ചന്തവാസീഹി സദ്ധിം അരഞ്ഞം പവിസിത്വാ മനുസ്സപഥം അതിക്കമ്മ പച്ചന്തവാസിനോപി നിവത്തേത്വാ ഏകകോവ ഗച്ഛന്തോ തിംസയോജനം പത്വാ പഠമം ദബ്ബഗഹനം കാസഗഹനം തിണഗഹനം തുലസിഗഹനം സരഗഹനം തിരിവച്ഛഗഹനന്തി ഛ ഗഹനാനി, കണ്ടകവേളുഗുമ്ബഗഹനാനി വേത്തഗഹനം ഓമിസ്സകഗഹനം നളഗഹനം സരഗഹനസദിസം ഉരഗേനപി ദുബ്ബിനിവിജ്ഝം ഘനവനഗഹനം രുക്ഖഗഹനം വേളുഗഹനം അപരമ്പി വേളുഗുമ്ബഗഹനം കലലഗഹനം ഉദകഗഹനം പബ്ബതഗഹനന്തി അട്ഠാരസ ഗഹനാനി പടിപാടിയാ പത്വാ ദബ്ബഗഹനാദീനി അസിതേന ലായിത്വാ തുലസിഗഹനാദീനി വേളുഗുമ്ബച്ഛേദനസത്ഥേന ഛിന്ദിത്വാ രുക്ഖേ ഫരസുനാ കോട്ടേത്വാ അതിമഹന്തേ രുക്ഖേ നിഖാദനേന വിജ്ഝിത്വാ മഗ്ഗം കരോന്തോ വേളുവനേ നിസ്സേണിം കത്വാ വേളുഗുമ്ബം ആരുയ്ഹ വേളും ഛിന്ദിത്വാ അപരസ്സ വേളുഗുമ്ബസ്സ ഉപരി പാതേത്വാ വേളുഗുമ്ബമത്ഥകേന ഗന്ത്വാ കലലഗഹനേ സുക്ഖരുക്ഖപദരം അത്ഥരിത്വാ തേന ഗന്ത്വാ അപരം അത്ഥരിത്വാ ഇതരം ഉക്ഖിപിത്വാ പുന പുരതോ അത്ഥരന്തോ തം അതിക്കമിത്വാ ഉദകഗഹനേ ദോണിം കത്വാ തായ ഉദകഗഹനം തരിത്വാ പബ്ബതപാദേ ഠത്വാ അയസിങ്ഘാടകം യോത്തേന ബന്ധിത്വാ ഉദ്ധം ഖിപിത്വാ പബ്ബതേ ലഗ്ഗാപേത്വാ യോത്തേനാരുയ്ഹ വജിരഗ്ഗേന ലോഹദണ്ഡേന പബ്ബതം വിജ്ഝിത്വാ ഖാണുകം കോട്ടേത്വാ തത്ഥ ഠത്വാ സിങ്ഘാടകം ആകഡ്ഢിത്വാ പുന ഉപരി ലഗ്ഗാപേത്വാ തത്ഥ ഠിതോ ചമ്മയോത്തം ഓലമ്ബേത്വാ തം ആദായ ഓതരിത്വാ ഹേട്ഠിമഖാണുകേ ബന്ധിത്വാ വാമഹത്ഥേന യോത്തം ഗഹേത്വാ ദക്ഖിണഹത്ഥേന മുഗ്ഗരം ആദായ യോത്തം പഹരിത്വാ ഖാണുകം നീഹരിത്വാ പുന അഭിരുഹതി. ഏതേനുപായേന പബ്ബതമത്ഥകം അഭിരുയ്ഹ പരതോ ഓതരന്തോ പുരിമനയേനേവ പഠമം പബ്ബതമത്ഥകേ ഖാണുകം കോട്ടേത്വാ ചമ്മപസിബ്ബകേ യോത്തം ബന്ധിത്വാ ഖാണുകേ വേഠേത്വാ സയം അന്തോപസിബ്ബകേ നിസീദിത്വാ മക്കടകാനം മക്കടസുത്തവിസ്സജ്ജനാകാരേന യോത്തം വിനിവേഠേന്തോ ഓതരതി. ചമ്മഛത്തേന വാതം ഗാഹാപേത്വാ സകുണോ വിയ ഓതരതീതിപി വദന്തിയേവ.
Sonuttaropi attano parivacchaṃ katvā sattame divase āgantvā deviṃ vanditvā aṭṭhāsi. Atha naṃ sā ‘‘niṭṭhitaṃ te samma sabbūpakaraṇaṃ, imaṃ tāva pasibbakaṃ gaṇhā’’ti āha. So pana mahāthāmo pañcannaṃ hatthīnaṃ balaṃ dhāreti, tasmā tambūlapasibbakaṃ viya ukkhipitvā upakacchantare ṭhapetvā rittahattho viya aṭṭhāsi. Subhaddā luddassa puttadārānaṃ paribbayaṃ datvā rañño ācikkhitvā sonuttaraṃ uyyojesi. Sopi rājānañca deviñca vanditvā rājanivesanā oruyha rathe ṭhatvā mahantena parivārena nagarā nikkhamitvā gāmanigamajanapadaparamparāya paccantaṃ patvā jānapade nivattetvā paccantavāsīhi saddhiṃ araññaṃ pavisitvā manussapathaṃ atikkamma paccantavāsinopi nivattetvā ekakova gacchanto tiṃsayojanaṃ patvā paṭhamaṃ dabbagahanaṃ kāsagahanaṃ tiṇagahanaṃ tulasigahanaṃ saragahanaṃ tirivacchagahananti cha gahanāni, kaṇṭakaveḷugumbagahanāni vettagahanaṃ omissakagahanaṃ naḷagahanaṃ saragahanasadisaṃ uragenapi dubbinivijjhaṃ ghanavanagahanaṃ rukkhagahanaṃ veḷugahanaṃ aparampi veḷugumbagahanaṃ kalalagahanaṃ udakagahanaṃ pabbatagahananti aṭṭhārasa gahanāni paṭipāṭiyā patvā dabbagahanādīni asitena lāyitvā tulasigahanādīni veḷugumbacchedanasatthena chinditvā rukkhe pharasunā koṭṭetvā atimahante rukkhe nikhādanena vijjhitvā maggaṃ karonto veḷuvane nisseṇiṃ katvā veḷugumbaṃ āruyha veḷuṃ chinditvā aparassa veḷugumbassa upari pātetvā veḷugumbamatthakena gantvā kalalagahane sukkharukkhapadaraṃ attharitvā tena gantvā aparaṃ attharitvā itaraṃ ukkhipitvā puna purato attharanto taṃ atikkamitvā udakagahane doṇiṃ katvā tāya udakagahanaṃ taritvā pabbatapāde ṭhatvā ayasiṅghāṭakaṃ yottena bandhitvā uddhaṃ khipitvā pabbate laggāpetvā yottenāruyha vajiraggena lohadaṇḍena pabbataṃ vijjhitvā khāṇukaṃ koṭṭetvā tattha ṭhatvā siṅghāṭakaṃ ākaḍḍhitvā puna upari laggāpetvā tattha ṭhito cammayottaṃ olambetvā taṃ ādāya otaritvā heṭṭhimakhāṇuke bandhitvā vāmahatthena yottaṃ gahetvā dakkhiṇahatthena muggaraṃ ādāya yottaṃ paharitvā khāṇukaṃ nīharitvā puna abhiruhati. Etenupāyena pabbatamatthakaṃ abhiruyha parato otaranto purimanayeneva paṭhamaṃ pabbatamatthake khāṇukaṃ koṭṭetvā cammapasibbake yottaṃ bandhitvā khāṇuke veṭhetvā sayaṃ antopasibbake nisīditvā makkaṭakānaṃ makkaṭasuttavissajjanākārena yottaṃ viniveṭhento otarati. Cammachattena vātaṃ gāhāpetvā sakuṇo viya otaratītipi vadantiyeva.
ഏവം തസ്സ സുഭദ്ദായ വചനം ആദായ നഗരാ നിക്ഖമിത്വാ സത്തരസ ഗഹനാനി അതിക്കമിത്വാ പബ്ബതഗഹനം പത്വാ തത്രാപി ഛ പബ്ബതേ അതിക്കമിത്വാ സുവണ്ണപസ്സപബ്ബതമത്ഥകം ആരുള്ഹഭാവം ആവികരോന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Evaṃ tassa subhaddāya vacanaṃ ādāya nagarā nikkhamitvā sattarasa gahanāni atikkamitvā pabbatagahanaṃ patvā tatrāpi cha pabbate atikkamitvā suvaṇṇapassapabbatamatthakaṃ āruḷhabhāvaṃ āvikaronto satthā āha –
൧൧൪.
114.
‘‘തത്ഥേവ സോ ഉഗ്ഗഹേത്വാന വാക്യം, ആദായ തൂണിഞ്ച ധനുഞ്ച ലുദ്ദോ;
‘‘Tattheva so uggahetvāna vākyaṃ, ādāya tūṇiñca dhanuñca luddo;
വിതുരിയതി സത്ത ഗിരീ ബ്രഹന്തേ, സുവണ്ണപസ്സം നാമ ഗിരിം ഉളാരം.
Vituriyati satta girī brahante, suvaṇṇapassaṃ nāma giriṃ uḷāraṃ.
൧൧൫.
115.
‘‘ആരുയ്ഹ സേലം ഭവനം കിന്നരാനം, ഓലോകയീ പബ്ബതപാദമൂലം;
‘‘Āruyha selaṃ bhavanaṃ kinnarānaṃ, olokayī pabbatapādamūlaṃ;
തത്ഥദ്ദസാ മേഘസമാനവണ്ണം, നിഗ്രോധരാജം അട്ഠസഹസ്സപാദം.
Tatthaddasā meghasamānavaṇṇaṃ, nigrodharājaṃ aṭṭhasahassapādaṃ.
൧൧൬.
116.
‘‘തത്ഥദ്ദസാ കുഞ്ജരം ഛബ്ബിസാണം, സബ്ബസേതം ദുപ്പസഹം പരേഭി;
‘‘Tatthaddasā kuñjaraṃ chabbisāṇaṃ, sabbasetaṃ duppasahaṃ parebhi;
രക്ഖന്തി നം അട്ഠസഹസ്സനാഗാ, ഈസാദന്താ വാതജവപ്പഹാരിനോ.
Rakkhanti naṃ aṭṭhasahassanāgā, īsādantā vātajavappahārino.
൧൧൭.
117.
‘‘തത്ഥദ്ദസാ പോക്ഖരണിം അദൂരേ, രമ്മം സുതിത്ഥഞ്ച മഹോദികഞ്ച;
‘‘Tatthaddasā pokkharaṇiṃ adūre, rammaṃ sutitthañca mahodikañca;
സമ്പുപ്ഫിതം ഭമരഗണാനുചിണ്ണം, യത്ഥ ഹി സോ ന്ഹായതി നാഗരാജാ.
Sampupphitaṃ bhamaragaṇānuciṇṇaṃ, yattha hi so nhāyati nāgarājā.
൧൧൮.
118.
‘‘ദിസ്വാന നാഗസ്സ ഗതിം ഠിതിഞ്ച, വീഥിസ്സയാ ന്ഹാനഗതസ്സ ഹോതി;
‘‘Disvāna nāgassa gatiṃ ṭhitiñca, vīthissayā nhānagatassa hoti;
ഓപാതമാഗച്ഛി അനരിയരൂപോ, പയോജിതോ ചിത്തവസാനുഗായാ’’തി.
Opātamāgacchi anariyarūpo, payojito cittavasānugāyā’’ti.
തത്ഥ സോതി, ഭിക്ഖവേ, സോ ലുദ്ദോ തത്ഥേവ സത്തഭൂമികപാസാദതലേ ഠിതായ തസ്സാ സുഭദ്ദായ വചനം ഉഗ്ഗഹേത്വാ സരതൂണിഞ്ച മഹാധനുഞ്ച ആദായ പബ്ബതഗഹനം പത്വാ ‘‘കതരോ നു ഖോ സുവണ്ണപസ്സപബ്ബതോ നാമാ’’തി സത്ത മഹാപബ്ബതേ വിതുരിയതി, തസ്മിം കാലേ തുലേതി തീരേതി. സോ ഏവം തീരേന്തോ സുവണ്ണപസ്സം നാമ ഗിരിം ഉളാരം ദിസ്വാ ‘‘അയം സോ ഭവിസ്സതീ’’തി ചിന്തേസി. ഓലോകയീതി തം കിന്നരാനം ഭവനഭൂതം പബ്ബതം ആരുയ്ഹ സുഭദ്ദായ ദിന്നസഞ്ഞാവസേന ഹേട്ഠാ ഓലോകേസി. തത്ഥാതി തസ്മിം പബ്ബതപാദമൂലേ അവിദൂരേയേവ തം നിഗ്രോധം അദ്ദസ.
Tattha soti, bhikkhave, so luddo tattheva sattabhūmikapāsādatale ṭhitāya tassā subhaddāya vacanaṃ uggahetvā saratūṇiñca mahādhanuñca ādāya pabbatagahanaṃ patvā ‘‘kataro nu kho suvaṇṇapassapabbato nāmā’’ti satta mahāpabbate vituriyati, tasmiṃ kāle tuleti tīreti. So evaṃ tīrento suvaṇṇapassaṃ nāma giriṃ uḷāraṃ disvā ‘‘ayaṃ so bhavissatī’’ti cintesi. Olokayīti taṃ kinnarānaṃ bhavanabhūtaṃ pabbataṃ āruyha subhaddāya dinnasaññāvasena heṭṭhā olokesi. Tatthāti tasmiṃ pabbatapādamūle avidūreyeva taṃ nigrodhaṃ addasa.
തത്ഥാതി തസ്മിം നിഗ്രോധരുക്ഖമൂലേ ഠിതം. തത്ഥാതി തത്ഥേവ അന്തോപബ്ബതേ തസ്സ നിഗ്രോധസ്സാവിദൂരേ യത്ഥ സോ ന്ഹായതി, തം പോക്ഖരണിം അദ്ദസ. ദിസ്വാനാതി സുവണ്ണപസ്സപബ്ബതാ ഓരുയ്ഹ ഹത്ഥീനം ഗതകാലേ ഹത്ഥിപാദഉപാഹനം ആരുയ്ഹ തസ്സ നാഗരഞ്ഞോ ഗതട്ഠാനം നിബദ്ധവസനട്ഠാനം ഉപധാരേന്തോ ‘‘ഇമിനാ മഗ്ഗേന ഗച്ഛതി, ഇധ ന്ഹായതി, ന്ഹത്വാ ഉത്തിണ്ണോ, ഇധ തിട്ഠതീ’’തി സബ്ബം ദിസ്വാ അഹിരികഭാവേന അനരിയരൂപോ തായ ചിത്തവസാനുഗായ പയോജിതോ, തസ്മാ ഓപാതം ആഗച്ഛി പടിപജ്ജി, ആവാടം ഖണീതി അത്ഥോ.
Tatthāti tasmiṃ nigrodharukkhamūle ṭhitaṃ. Tatthāti tattheva antopabbate tassa nigrodhassāvidūre yattha so nhāyati, taṃ pokkharaṇiṃ addasa. Disvānāti suvaṇṇapassapabbatā oruyha hatthīnaṃ gatakāle hatthipādaupāhanaṃ āruyha tassa nāgarañño gataṭṭhānaṃ nibaddhavasanaṭṭhānaṃ upadhārento ‘‘iminā maggena gacchati, idha nhāyati, nhatvā uttiṇṇo, idha tiṭṭhatī’’ti sabbaṃ disvā ahirikabhāvena anariyarūpo tāya cittavasānugāya payojito, tasmā opātaṃ āgacchi paṭipajji, āvāṭaṃ khaṇīti attho.
തത്രായം അനുപുബ്ബികഥാ – ‘‘സോ കിര മഹാസത്തസ്സ വസനോകാസം സത്തമാസാധികേഹി സത്തഹി സംവച്ഛരേഹി സത്തഹി ച ദിവസേഹി പത്വാ വുത്തനയേനേവ തസ്സ വസനോകാസം സല്ലക്ഖേത്വാ ‘‘ഇധ ആവാടം ഖണിത്വാ തസ്മിം ഠിതോ വാരണാധിപതിം വിസപീതേന സല്ലേന വിജ്ഝിത്വാ ജീവിതക്ഖയം പാപേസ്സാമീ’’തി വവത്ഥപേത്വാ അരഞ്ഞം പവിസിത്വാ ഥമ്ഭാദീനം അത്ഥായ രുക്ഖേ ഛിന്ദിത്വാ ദബ്ബസമ്ഭാരേ സജ്ജേത്വാ ഹത്ഥീസു ന്ഹാനത്ഥായ ഗതേസു തസ്സ വസനോകാസേ മഹാകുദ്ദാലേന ചതുരസ്സം ആവാടം ഖണിത്വാ ഉദ്ധതപംസും ബീജം വപന്തോ വിയ ഉദകേന വികിരിത്വാ ഉദുക്ഖലപാസാണാനം ഉപരി ഥമ്ഭേ പതിട്ഠപേത്വാ തുലാ ച കാജേ ച ദത്വാ പദരാനി അത്ഥരിത്വാ കണ്ഡപ്പമാണം ഛിദ്ദം കത്വാ ഉപരി പംസുഞ്ച കചവരഞ്ച പക്ഖിപിത്വാ ഏകേന പസ്സേന അത്തനോ പവിസനട്ഠാനം കത്വാ ഏവം നിട്ഠിതേ ആവാടേ പച്ചൂസകാലേയേവ പതിസീസകം പടിമുഞ്ചിത്വാ കാസായാനി പരിദഹിത്വാ സദ്ധിം വിസപീതേന സല്ലേന ധനും ആദായ ആവാടം ഓതരിത്വാ അട്ഠാസി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Tatrāyaṃ anupubbikathā – ‘‘so kira mahāsattassa vasanokāsaṃ sattamāsādhikehi sattahi saṃvaccharehi sattahi ca divasehi patvā vuttanayeneva tassa vasanokāsaṃ sallakkhetvā ‘‘idha āvāṭaṃ khaṇitvā tasmiṃ ṭhito vāraṇādhipatiṃ visapītena sallena vijjhitvā jīvitakkhayaṃ pāpessāmī’’ti vavatthapetvā araññaṃ pavisitvā thambhādīnaṃ atthāya rukkhe chinditvā dabbasambhāre sajjetvā hatthīsu nhānatthāya gatesu tassa vasanokāse mahākuddālena caturassaṃ āvāṭaṃ khaṇitvā uddhatapaṃsuṃ bījaṃ vapanto viya udakena vikiritvā udukkhalapāsāṇānaṃ upari thambhe patiṭṭhapetvā tulā ca kāje ca datvā padarāni attharitvā kaṇḍappamāṇaṃ chiddaṃ katvā upari paṃsuñca kacavarañca pakkhipitvā ekena passena attano pavisanaṭṭhānaṃ katvā evaṃ niṭṭhite āvāṭe paccūsakāleyeva patisīsakaṃ paṭimuñcitvā kāsāyāni paridahitvā saddhiṃ visapītena sallena dhanuṃ ādāya āvāṭaṃ otaritvā aṭṭhāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൧൧൯.
119.
‘‘ഖണിത്വാന കാസും ഫലകേഹി ഛാദയി, അത്താനമോധായ ധനുഞ്ച ലുദ്ദോ;
‘‘Khaṇitvāna kāsuṃ phalakehi chādayi, attānamodhāya dhanuñca luddo;
പസ്സാഗതം പുഥുസല്ലേന നാഗം, സമപ്പയീ ദുക്കടകമ്മകാരീ.
Passāgataṃ puthusallena nāgaṃ, samappayī dukkaṭakammakārī.
൧൨൦.
120.
‘‘വിദ്ധോ ച നാഗോ കോഞ്ചമനാദി ഘോരം, സബ്ബേ ച നാഗാ നിന്നദും ഘോരരൂപം;
‘‘Viddho ca nāgo koñcamanādi ghoraṃ, sabbe ca nāgā ninnaduṃ ghorarūpaṃ;
തിണഞ്ച കട്ഠഞ്ച രണം കരോന്താ, ധാവിംസു തേ അട്ഠ ദിസാ സമന്തതോ.
Tiṇañca kaṭṭhañca raṇaṃ karontā, dhāviṃsu te aṭṭha disā samantato.
൧൨൧.
121.
‘‘വധിസ്സമേതന്തി പരാമസന്തോ, കാസാവമദ്ദക്ഖി ധജം ഇസീനം;
‘‘Vadhissametanti parāmasanto, kāsāvamaddakkhi dhajaṃ isīnaṃ;
ദുക്ഖേന ഫുട്ഠസ്സുദപാദി സഞ്ഞാ, അരഹദ്ധജോ സബ്ഭി അവജ്ഝരൂപോ’’തി.
Dukkhena phuṭṭhassudapādi saññā, arahaddhajo sabbhi avajjharūpo’’ti.
തത്ഥ ഓധായാതി ഓദഹിത്വാ പവേസേത്വാ. പസ്സാഗതന്തി അത്തനോ ആവാടസ്സ പസ്സം ആഗതം. സോ കിര ദുതിയദിവസേ ആഗന്ത്വാ ന്ഹത്വാ ഉത്തിണ്ണോ തസ്മിം മഹാവിസാലമാലകേ നാമ പദേസേ അട്ഠാസി. അഥസ്സ സരീരതോ ഉദകം നാഭിപദേസേന ഓഗലിത്വാ തേന ഛിദ്ദേന ലുദ്ദസ്സ സരീരേ പതി. തായ സഞ്ഞായ സോ മഹാസത്തസ്സ ആഗന്ത്വാ ഠിതഭാവം ഞത്വാ തം പസ്സാഗതം പുഥുനാ സല്ലേന സമപ്പയി വിജ്ഝി. ദുക്കടകമ്മകാരീതി തസ്സ മഹാസത്തസ്സ കായികചേതസികസ്സ ദുക്ഖസ്സ ഉപ്പാദനേന ദുക്കടസ്സ കമ്മസ്സ കാരകോ.
Tattha odhāyāti odahitvā pavesetvā. Passāgatanti attano āvāṭassa passaṃ āgataṃ. So kira dutiyadivase āgantvā nhatvā uttiṇṇo tasmiṃ mahāvisālamālake nāma padese aṭṭhāsi. Athassa sarīrato udakaṃ nābhipadesena ogalitvā tena chiddena luddassa sarīre pati. Tāya saññāya so mahāsattassa āgantvā ṭhitabhāvaṃ ñatvā taṃ passāgataṃ puthunā sallena samappayi vijjhi. Dukkaṭakammakārīti tassa mahāsattassa kāyikacetasikassa dukkhassa uppādanena dukkaṭassa kammassa kārako.
കോഞ്ചമനാദീതി കോഞ്ചനാദം അകരി. തസ്സ കിര തം സല്ലം നാഭിയം പവിസിത്വാ പിഹകാദീനി സഞ്ചുണ്ണേത്വാ അന്താനി ഛിന്ദിത്വാ പിട്ഠിഭാഗം ഫരസുനാ പദാലേന്തം വിയ ഉഗ്ഗന്ത്വാ ആകാസേ പക്ഖന്ദി. ഭിന്നരജതകുമ്ഭതോ രജനം വിയ പഹാരമുഖേന ലോഹിതം പഗ്ഘരി, ബലവവേദനാ ഉപ്പജ്ജി. സോ വേദനം അധിവാസേതും അസക്കോന്തോ വേദനാപ്പത്തോ സകലപബ്ബതം ഏകനിന്നാദം കരോന്തോ തിക്ഖത്തും മഹന്തം കോഞ്ചനാദം നദി. സബ്ബേ ചാതി തേപി സബ്ബേ അട്ഠസഹസ്സനാഗാ തം സദ്ദം സുത്വാ മരണഭയഭീതാ ഘോരരൂപം നിന്നദും അനുരവം കരിംസു. രണം കരോന്താതി തേന സദ്ദേന ഗന്ത്വാ ഛദ്ദന്തവാരണം വേദനാപ്പത്തം ദിസ്വാ ‘‘പച്ചാമിത്തം ഗണ്ഹിസ്സാമാ’’തി തിണഞ്ച കട്ഠഞ്ച ചുണ്ണവിചുണ്ണം കരോന്താ സമന്താ ധാവിംസു.
Koñcamanādīti koñcanādaṃ akari. Tassa kira taṃ sallaṃ nābhiyaṃ pavisitvā pihakādīni sañcuṇṇetvā antāni chinditvā piṭṭhibhāgaṃ pharasunā padālentaṃ viya uggantvā ākāse pakkhandi. Bhinnarajatakumbhato rajanaṃ viya pahāramukhena lohitaṃ pagghari, balavavedanā uppajji. So vedanaṃ adhivāsetuṃ asakkonto vedanāppatto sakalapabbataṃ ekaninnādaṃ karonto tikkhattuṃ mahantaṃ koñcanādaṃ nadi. Sabbe cāti tepi sabbe aṭṭhasahassanāgā taṃ saddaṃ sutvā maraṇabhayabhītā ghorarūpaṃ ninnaduṃ anuravaṃ kariṃsu. Raṇaṃ karontāti tena saddena gantvā chaddantavāraṇaṃ vedanāppattaṃ disvā ‘‘paccāmittaṃ gaṇhissāmā’’ti tiṇañca kaṭṭhañca cuṇṇavicuṇṇaṃ karontā samantā dhāviṃsu.
വധിസ്സമേതന്തി ‘‘ഭിക്ഖവേ, സോ ഛദ്ദന്തവാരണോ ദിസാ പക്കന്തേസു നാഗേസു സുഭദ്ദായ കരേണുയാ പസ്സേ ഠത്വാ സന്ധാരേത്വാ സമസ്സാസയമാനായ വേദനം അധിവാസേത്വാ കണ്ഡസ്സ ആഗതട്ഠാനം സല്ലക്ഖേന്തോ ‘സചേ ഇദം പുരത്ഥിമദിസാദീഹി ആഗതം അഭവിസ്സ, കുമ്ഭാദീഹി പവിസിത്വാ പച്ഛിമകായീദീഹി നിക്ഖമിസ്സ, ഇദം പന നാഭിയാ പവിസിത്വാ ആകാസം പക്ഖന്ദി, തസ്മാ പഥവിയം ഠിതേന വിസ്സട്ഠം ഭവിസ്സതീ’തി ഉപധാരേത്വാ ഠിതട്ഠാനം ഉപപരിക്ഖിതുകാമോ ‘‘കോ ജാനാതി, കിം ഭവിസ്സതി, സുഭദ്ദം അപനേതും വട്ടതീ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘ഭദ്ദേ, അട്ഠസഹസ്സനാഗാ മമ പച്ചാമിത്തം പരിയേസന്താ ദിസാ പക്ഖന്ദാ, ത്വം ഇധ കിം കരോസീ’’തി വത്വാ, ‘‘ദേവ, അഹം തുമ്ഹേ സന്ധാരേത്വാ സമസ്സാസേന്തീ ഠിതാ, ഖമഥ മേ’’തി തിക്ഖത്തും പദക്ഖിണം കത്വാ ചതൂസു ഠാനേസു വന്ദിത്വാ തായ ആകാസം പക്ഖന്ദായ നാഗരാജാ ഭൂമിം പാദനഖേന പഹരി, പദരം ഉപ്പതിത്വാ ഗതം. സോ ഛിദ്ദേന ഓലോകേന്തോ സോനുത്തരം ദിസ്വാ ‘‘വധിസ്സാമി ന’’ന്തി ചിത്തം ഉപ്പാദേത്വാ രജതദാമവണ്ണസോണ്ഡം പവേസേത്വാ പരാമസന്തോ ബുദ്ധാനം ഇസീനം ധജം കാസാവം അദ്ദക്ഖി. ലുദ്ദോ കാസാവം മഹാസത്തസ്സ ഹത്ഥേ ഠപേസി. സോ തം ഉക്ഖിപിത്വാ പുരതോ ഠപേസി. അഥസ്സ തേന തഥാരൂപേനപി ദുക്ഖേന ഫുട്ഠസ്സ ‘‘അരഹദ്ധജോ നാമ സബ്ഭി പണ്ഡിതേഹി അവജ്ഝരൂപോ, അഞ്ഞദത്ഥു സക്കാതബ്ബോ ഗരുകാതബ്ബോയേവാ’’തി അയം സഞ്ഞാ ഉദപാദി.
Vadhissametanti ‘‘bhikkhave, so chaddantavāraṇo disā pakkantesu nāgesu subhaddāya kareṇuyā passe ṭhatvā sandhāretvā samassāsayamānāya vedanaṃ adhivāsetvā kaṇḍassa āgataṭṭhānaṃ sallakkhento ‘sace idaṃ puratthimadisādīhi āgataṃ abhavissa, kumbhādīhi pavisitvā pacchimakāyīdīhi nikkhamissa, idaṃ pana nābhiyā pavisitvā ākāsaṃ pakkhandi, tasmā pathaviyaṃ ṭhitena vissaṭṭhaṃ bhavissatī’ti upadhāretvā ṭhitaṭṭhānaṃ upaparikkhitukāmo ‘‘ko jānāti, kiṃ bhavissati, subhaddaṃ apanetuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā ‘‘bhadde, aṭṭhasahassanāgā mama paccāmittaṃ pariyesantā disā pakkhandā, tvaṃ idha kiṃ karosī’’ti vatvā, ‘‘deva, ahaṃ tumhe sandhāretvā samassāsentī ṭhitā, khamatha me’’ti tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā catūsu ṭhānesu vanditvā tāya ākāsaṃ pakkhandāya nāgarājā bhūmiṃ pādanakhena pahari, padaraṃ uppatitvā gataṃ. So chiddena olokento sonuttaraṃ disvā ‘‘vadhissāmi na’’nti cittaṃ uppādetvā rajatadāmavaṇṇasoṇḍaṃ pavesetvā parāmasanto buddhānaṃ isīnaṃ dhajaṃ kāsāvaṃ addakkhi. Luddo kāsāvaṃ mahāsattassa hatthe ṭhapesi. So taṃ ukkhipitvā purato ṭhapesi. Athassa tena tathārūpenapi dukkhena phuṭṭhassa ‘‘arahaddhajo nāma sabbhi paṇḍitehi avajjharūpo, aññadatthu sakkātabbo garukātabboyevā’’ti ayaṃ saññā udapādi.
സോ തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തോ ഗാഥാദ്വയമാഹ –
So tena saddhiṃ sallapanto gāthādvayamāha –
൧൨൨.
122.
‘‘അനിക്കസാവോ കാസാവം, യോ വത്ഥം പരിദഹിസ്സതി;
‘‘Anikkasāvo kāsāvaṃ, yo vatthaṃ paridahissati;
അപേതോ ദമസച്ചേന, ന സോ കാസാവമരഹതി.
Apeto damasaccena, na so kāsāvamarahati.
൧൨൩.
123.
‘‘യോ ച വന്തകസാവസ്സ, സീലേസു സുസമാഹിതോ;
‘‘Yo ca vantakasāvassa, sīlesu susamāhito;
ഉപേതോ ദമസച്ചേന, സ വേ കാസാവമരഹതീ’’തി.
Upeto damasaccena, sa ve kāsāvamarahatī’’ti.
തസ്സത്ഥോ – സമ്മ ലുദ്ദപുത്ത യോ പുരിസോ രാഗാദീഹി കസാവേഹി അനിക്കസാവോ ഇന്ദ്രിയദമേന ചേവ വചീസച്ചേന ച അപേതോ അനുപഗതോ തേഹി ഗുണേഹി കസാവരസപീതം കാസാവവത്ഥം പരിദഹതി, സോ തം കാസാവം നാരഹതി, നാനുച്ഛവികോ സോ തസ്സ വത്ഥസ്സ. യോ പന തേസം കസാവാനം വന്തത്താ വന്തകസാവോ അസ്സ സീലേസു സുസമാഹിതോ സുപതിട്ഠിതോ പരിപുണ്ണസീലാചാരോ, സോ തം കാസാവം അരഹതി നാമാതി.
Tassattho – samma luddaputta yo puriso rāgādīhi kasāvehi anikkasāvo indriyadamena ceva vacīsaccena ca apeto anupagato tehi guṇehi kasāvarasapītaṃ kāsāvavatthaṃ paridahati, so taṃ kāsāvaṃ nārahati, nānucchaviko so tassa vatthassa. Yo pana tesaṃ kasāvānaṃ vantattā vantakasāvo assa sīlesu susamāhito supatiṭṭhito paripuṇṇasīlācāro, so taṃ kāsāvaṃ arahati nāmāti.
ഏവം വത്വാ മഹാസത്തോ തസ്മിം ചിത്തം നിബ്ബാപേത്വാ ‘‘സമ്മ കിമത്ഥം ത്വം മം വിജ്ഝസി, കിം അത്തനോ അത്ഥായ, ഉദാഹു അഞ്ഞേന പയോജിതോസീ’’തി പുച്ഛി. തമത്ഥം ആവീകരോന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Evaṃ vatvā mahāsatto tasmiṃ cittaṃ nibbāpetvā ‘‘samma kimatthaṃ tvaṃ maṃ vijjhasi, kiṃ attano atthāya, udāhu aññena payojitosī’’ti pucchi. Tamatthaṃ āvīkaronto satthā āha –
൧൨൪.
124.
‘‘സമപ്പിതോ പുഥുസല്ലേന നാഗോ, അദുട്ഠചിത്തോ ലുദ്ദകമജ്ഝഭാസി;
‘‘Samappito puthusallena nāgo, aduṭṭhacitto luddakamajjhabhāsi;
കിമത്ഥയം കിസ്സ വാ സമ്മ ഹേതു, മമം വധീ കസ്സ വായം പയോഗോ’’തി.
Kimatthayaṃ kissa vā samma hetu, mamaṃ vadhī kassa vāyaṃ payogo’’ti.
തത്ഥ കിമത്ഥയന്തി ആയതിം കിം പത്ഥേന്തോ. കിസ്സ വാതി കിസ്സ ഹേതു കേന കാരണേന, കിം നാമ തവ മയാ സദ്ധിം വേരന്തി അധിപ്പായോ. കസ്സ വാതി കസ്സ വാ അഞ്ഞസ്സ അയം പയോഗോ, കേന പയോജിതോ മം അവധീതി അത്ഥോ.
Tattha kimatthayanti āyatiṃ kiṃ patthento. Kissa vāti kissa hetu kena kāraṇena, kiṃ nāma tava mayā saddhiṃ veranti adhippāyo. Kassa vāti kassa vā aññassa ayaṃ payogo, kena payojito maṃ avadhīti attho.
അഥസ്സ ആചിക്ഖന്തോ ലുദ്ദോ ഗാഥമാഹ –
Athassa ācikkhanto luddo gāthamāha –
൧൨൫.
125.
‘‘കാസിസ്സ രഞ്ഞോ മഹേസീ ഭദന്തേ, സാ പൂജിതാ രാജകുലേ സുഭദ്ദാ;
‘‘Kāsissa rañño mahesī bhadante, sā pūjitā rājakule subhaddā;
തം അദ്ദസാ സാ ച മമം അസംസി, ദന്തേഹി അത്ഥോതി ച മം അവോചാ’’തി.
Taṃ addasā sā ca mamaṃ asaṃsi, dantehi atthoti ca maṃ avocā’’ti.
തത്ഥ പൂജിതാതി അഗ്ഗമഹേസിട്ഠാനേ ഠപേത്വാ പൂജിതാ. അദ്ദസാതി സാ കിര തം സുപിനന്തേ അദ്ദസ. അസംസീതി സാ ച മമ സക്കാരം കാരേത്വാ ‘‘ഹിമവന്തപദേസേ ഏവരൂപോ നാമ നാഗോ അസുകസ്മിം നാമ ഠാനേ വസതീ’’തി മമം ആചിക്ഖി. ദന്തേഹീതി തസ്സ നാഗസ്സ ഛബ്ബണ്ണരംസിസമുജ്ജലാ ദന്താ, തേഹി മമ അത്ഥോ, പിളന്ധനം കാരേതുകാമാമ്ഹി, തേ മേ ആഹരാതി മം അവോചാതി.
Tattha pūjitāti aggamahesiṭṭhāne ṭhapetvā pūjitā. Addasāti sā kira taṃ supinante addasa. Asaṃsīti sā ca mama sakkāraṃ kāretvā ‘‘himavantapadese evarūpo nāma nāgo asukasmiṃ nāma ṭhāne vasatī’’ti mamaṃ ācikkhi. Dantehīti tassa nāgassa chabbaṇṇaraṃsisamujjalā dantā, tehi mama attho, piḷandhanaṃ kāretukāmāmhi, te me āharāti maṃ avocāti.
തം സുത്വാ ‘‘ഇദം ചൂളസുഭദ്ദായ കമ്മ’’ന്തി ഞത്വാ മഹാസത്തോ വേദനം അധിവാസേത്വാ ‘‘തസ്സാ മമ ദന്തേഹി അത്ഥോ നത്ഥി, മം മാരേതുകാമതായ പന പഹിണീ’’തി ദീപേന്തോ ഗാഥാദ്വയമാഹ –
Taṃ sutvā ‘‘idaṃ cūḷasubhaddāya kamma’’nti ñatvā mahāsatto vedanaṃ adhivāsetvā ‘‘tassā mama dantehi attho natthi, maṃ māretukāmatāya pana pahiṇī’’ti dīpento gāthādvayamāha –
൧൨൬.
126.
‘‘ബഹൂ ഹിമേ ദന്തയുഗാ ഉളാരാ, യേ മേ പിതൂനഞ്ച പിതാമഹാനം;
‘‘Bahū hime dantayugā uḷārā, ye me pitūnañca pitāmahānaṃ;
ജാനാതി സാ കോധനാ രാജപുത്തീ, വധത്ഥികാ വേരമകാസി ബാലാ.
Jānāti sā kodhanā rājaputtī, vadhatthikā veramakāsi bālā.
൧൨൭.
127.
‘‘ഉട്ഠേഹി ത്വം ലുദ്ദ ഖരം ഗഹേത്വാ, ദന്തേ ഇമേ ഛിന്ദ പുരാ മരാമി;
‘‘Uṭṭhehi tvaṃ ludda kharaṃ gahetvā, dante ime chinda purā marāmi;
വജ്ജാസി തം കോധനം രാജപുത്തിം, നാഗോ ഹതോ ഹന്ദ ഇമസ്സ ദന്താ’’തി.
Vajjāsi taṃ kodhanaṃ rājaputtiṃ, nāgo hato handa imassa dantā’’ti.
തത്ഥ ഇമേതി തസ്സ കിര പിതു പിതാമഹാനം ദന്താ മാ വിനസ്സന്തൂതി ഗുഹായം സന്നിചിതാ, തേ സന്ധായ ഏവമാഹ. ജാനാതീതി ബഹൂനം വാരണാനം ഇധ സന്നിചിഹേ ദന്തേ ജാനാതി. വധത്ഥികാതി കേവലം പന സാ മം മാരേതുകാമാ അപ്പമത്തകം ദോസം ഹദയേ ഠപേത്വാ അത്തനോ വേരം അകാസി, ഏവരൂപേന ഫരുസകമ്മേന മത്ഥകം പാപേസി. ഖരന്തി കകചം. പുരാ മരാമീതി യാവ ന മരാമി. വജ്ജസീതി വദേയ്യാസി. ഹന്ദ ഇമസ്സ ദന്താതി ഹതോ സോ മയാ നാഗോ, മനോരഥോ തേ മത്ഥകപ്പത്തോ, ഗണ്ഹ, ഇമേ തസ്സ ദന്താതി.
Tattha imeti tassa kira pitu pitāmahānaṃ dantā mā vinassantūti guhāyaṃ sannicitā, te sandhāya evamāha. Jānātīti bahūnaṃ vāraṇānaṃ idha sannicihe dante jānāti. Vadhatthikāti kevalaṃ pana sā maṃ māretukāmā appamattakaṃ dosaṃ hadaye ṭhapetvā attano veraṃ akāsi, evarūpena pharusakammena matthakaṃ pāpesi. Kharanti kakacaṃ. Purā marāmīti yāva na marāmi. Vajjasīti vadeyyāsi. Handa imassa dantāti hato so mayā nāgo, manoratho te matthakappatto, gaṇha, ime tassa dantāti.
സോ തസ്സ വചനം സുത്വാ നിസീദനട്ഠാനാ വുട്ഠായ കകചം ആദായ ‘‘ദന്തേ ഛിന്ദിസ്സാമീ’’തി തസ്സ സന്തികം ഉപഗതോ. സോ പന ഉബ്ബേധതോ അട്ഠാസീതിഹത്ഥോ രജതപബ്ബതോ വിയ ഠിതോ, തേനസ്സ സോ ദന്തട്ഠാനം ന പാപുണി. അഥ മഹാസത്തോ കായം ഉപനാമേന്തോ ഹേട്ഠാസീസകോ നിപജ്ജി. തദാ നേസാദോ മഹാസത്തസ്സ രജതദാമസദിസം സോണ്ഡം മദ്ദന്തോ അഭിരുഹിത്വാ കേലാസകൂടേ വിയ കുമ്ഭേ ഠത്വാ മുഖകോടിമംസം ധനുകേന പഹരിത്വാ അന്തോ പക്ഖിപിത്വാ കുമ്ഭതോ ഓരുയ്ഹ കകചം അന്തോമുഖേ പവേസേസി, ഉഭോഹി ഹത്ഥേഹി ദള്ഹം അപരാപരം കഡ്ഢി. മഹാസത്തസ്സ ബലവവേദനാ ഉപ്പജ്ജി, മുഖം ലോഹിതേന പൂരി. നേസാദോ ഇതോ ചിതോ ച സഞ്ചാരേന്തോ കകചേന ഛിന്ദിതും നാസക്ഖി. അഥ നം മഹാസത്തോ മുഖതോ ലോഹിതം ഛഡ്ഡേത്വാ വേദനം അധിവാസേത്വാ ‘‘കിം സമ്മ ഛിന്ദിതും ന സക്കോസീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ആമ, സാമീ’’തി. മഹാസത്തോ സതിം പച്ചുപട്ഠപേത്വാ ‘‘തേന ഹി സമ്മ മമ സോണ്ഡം ഉക്ഖിപിത്വാ കകചകോടിം ഗണ്ഹാപേഹി, മമ സയം സോണ്ഡം ഉക്ഖിപിതും ബലം നത്ഥീ’’തി ആഹ. നേസാദോ തഥാ അകാസി.
So tassa vacanaṃ sutvā nisīdanaṭṭhānā vuṭṭhāya kakacaṃ ādāya ‘‘dante chindissāmī’’ti tassa santikaṃ upagato. So pana ubbedhato aṭṭhāsītihattho rajatapabbato viya ṭhito, tenassa so dantaṭṭhānaṃ na pāpuṇi. Atha mahāsatto kāyaṃ upanāmento heṭṭhāsīsako nipajji. Tadā nesādo mahāsattassa rajatadāmasadisaṃ soṇḍaṃ maddanto abhiruhitvā kelāsakūṭe viya kumbhe ṭhatvā mukhakoṭimaṃsaṃ dhanukena paharitvā anto pakkhipitvā kumbhato oruyha kakacaṃ antomukhe pavesesi, ubhohi hatthehi daḷhaṃ aparāparaṃ kaḍḍhi. Mahāsattassa balavavedanā uppajji, mukhaṃ lohitena pūri. Nesādo ito cito ca sañcārento kakacena chindituṃ nāsakkhi. Atha naṃ mahāsatto mukhato lohitaṃ chaḍḍetvā vedanaṃ adhivāsetvā ‘‘kiṃ samma chindituṃ na sakkosī’’ti pucchi. ‘‘Āma, sāmī’’ti. Mahāsatto satiṃ paccupaṭṭhapetvā ‘‘tena hi samma mama soṇḍaṃ ukkhipitvā kakacakoṭiṃ gaṇhāpehi, mama sayaṃ soṇḍaṃ ukkhipituṃ balaṃ natthī’’ti āha. Nesādo tathā akāsi.
മഹാസത്തോ സോണ്ഡായ കകചം ഗഹേത്വാ അപരാപരം ചാരേസി, ദന്താ കളീരാ വിയ ഛിജ്ജിംസു. അഥ നം തേ ആഹരാപേത്വാ ഗണ്ഹിത്വാ ‘‘സമ്മ ലുദ്ദപുത്ത അഹം ഇമേ ദന്തേ തുയ്ഹം ദദമാനോ നേവ ‘മയ്ഹം അപ്പിയാ’തി ദമ്മി, ന സക്കത്തമാരത്തബ്രഹ്മത്താനി പത്ഥേന്തോ, ഇമേഹി പന മേ ദന്തേഹി സതഗുണേന സഹസ്സഗുണേന സതസഹസ്സഗുണേന സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണദന്താവ പിയതരാ, സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണപ്പടിവേധായ മേ ഇദം പുഞ്ഞം പച്ചയോ ഹോതൂ’’തി ദന്തേ ദത്വാ ‘‘സമ്മ ഇദം ഠാനം കിത്തകേന കാലേന ആഗതോസീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘സത്തമാസസത്തദിവസാധികേഹി സത്തഹി സംവച്ഛരേഹീ’’തി വുത്തേ – ‘‘ഗച്ഛ ഇമേസം ദന്താനം ആനുഭാവേന സത്തദിവസബ്ഭന്തരേയേവ ബാരാണസിം പാപുണിസ്സസീ’’തി വത്വാ തസ്സ പരിത്തം കത്വാ തം ഉയ്യോജേസി . ഉയ്യോജേത്വാ ച പന അനാഗതേസുയേവ തേസു നാഗേസു സുഭദ്ദായ ച അനാഗതായ കാലമകാസി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Mahāsatto soṇḍāya kakacaṃ gahetvā aparāparaṃ cāresi, dantā kaḷīrā viya chijjiṃsu. Atha naṃ te āharāpetvā gaṇhitvā ‘‘samma luddaputta ahaṃ ime dante tuyhaṃ dadamāno neva ‘mayhaṃ appiyā’ti dammi, na sakkattamārattabrahmattāni patthento, imehi pana me dantehi sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena sabbaññutaññāṇadantāva piyatarā, sabbaññutaññāṇappaṭivedhāya me idaṃ puññaṃ paccayo hotū’’ti dante datvā ‘‘samma idaṃ ṭhānaṃ kittakena kālena āgatosī’’ti pucchitvā ‘‘sattamāsasattadivasādhikehi sattahi saṃvaccharehī’’ti vutte – ‘‘gaccha imesaṃ dantānaṃ ānubhāvena sattadivasabbhantareyeva bārāṇasiṃ pāpuṇissasī’’ti vatvā tassa parittaṃ katvā taṃ uyyojesi . Uyyojetvā ca pana anāgatesuyeva tesu nāgesu subhaddāya ca anāgatāya kālamakāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൧൨൮.
128.
‘‘ഉട്ഠായ സോ ലുദ്ദോ ഖരം ഗഹേത്വാ, ഛേത്വാന ദന്താനി ഗജുത്തമസ്സ;
‘‘Uṭṭhāya so luddo kharaṃ gahetvā, chetvāna dantāni gajuttamassa;
വഗ്ഗൂ സുഭേ അപ്പടിമേ പഥബ്യാ, ആദായ പക്കാമി തതോ ഹി ഖിപ്പ’’ന്തി.
Vaggū subhe appaṭime pathabyā, ādāya pakkāmi tato hi khippa’’nti.
തത്ഥ വഗ്ഗൂതി വിലാസവന്തേ. സുഭേതി സുന്ദരേ. അപ്പടിമേതി ഇമിസ്സം പഥവിയം അഞ്ഞേഹി ദന്തേഹി അസദിസേതി.
Tattha vaggūti vilāsavante. Subheti sundare. Appaṭimeti imissaṃ pathaviyaṃ aññehi dantehi asadiseti.
തസ്മിം പക്കന്തേ തേ നാഗാ പച്ചാമിത്തം അദിസ്വാ ആഗമിംസു. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Tasmiṃ pakkante te nāgā paccāmittaṃ adisvā āgamiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൧൨൯.
129.
‘‘ഭയട്ടിതാ നാഗവധേന അട്ടാ, യേ തേ നാഗാ അട്ഠ ദിസാ വിധാവും;
‘‘Bhayaṭṭitā nāgavadhena aṭṭā, ye te nāgā aṭṭha disā vidhāvuṃ;
അദിസ്വാന പോസം ഗജപച്ചമിത്തം, പച്ചാഗമും യേന സോ നാഗരാജാ’’തി.
Adisvāna posaṃ gajapaccamittaṃ, paccāgamuṃ yena so nāgarājā’’ti.
തത്ഥ ഭയട്ടിതാതി മരണഭയേന ഉപദ്ദുതാ. അട്ടാതി ദുക്ഖിതാ. ഗജപച്ചമിത്തന്തി ഗജസ്സ പച്ചാമിത്തം. യേന സോതി യത്ഥ വിസാലമാലകേ സോ നാഗരാജാ കാലം കത്വാ കേലാസപബ്ബതോ വിയ പതിതോ, തം ഠാനം പച്ചാഗമുന്തി അത്ഥോ.
Tattha bhayaṭṭitāti maraṇabhayena upaddutā. Aṭṭāti dukkhitā. Gajapaccamittanti gajassa paccāmittaṃ. Yena soti yattha visālamālake so nāgarājā kālaṃ katvā kelāsapabbato viya patito, taṃ ṭhānaṃ paccāgamunti attho.
തേഹി പന സദ്ധിം മഹാസുഭദ്ദാപി ആഗതാ. തേ സബ്ബേപി അട്ഠസഹസ്സനാഗാ തത്ഥ രോദിത്വാ കന്ദിത്വാ മഹാസത്തസ്സ കുലുപകാനം പച്ചേകബുദ്ധാനം സന്തികം ഗന്ത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, തുമ്ഹാകം പച്ചയദായകോ വിസപീതേന സല്ലേന വിദ്ധോ കാലകതോ, സീവഥികദസ്സനമസ്സ ആഗച്ഛഥാ’’തി വദിംസു. പഞ്ചസതാ പച്ചേകബുദ്ധാപി ആകാസേനാഗന്ത്വാ വിസാലമാലകേ ഓതരിംസു. തസ്മിം ഖണേ ദ്വേ തരുണനാഗാ നാഗരഞ്ഞോ സരീരം ദന്തേഹി ഉക്ഖിപിത്വാ പച്ചേകബുദ്ധേ വന്ദാപേത്വാ ചിതകം ആരോപേത്വാ ഝാപയിംസു. പച്ചേകബുദ്ധാ സബ്ബരത്തിം ആളാഹനേ ധമ്മസജ്ഝായമകംസു. അട്ഠസഹസ്സനാഗാ ആളാഹനം നിബ്ബാപേത്വാ വന്ദിത്വാ ന്ഹത്വാ മഹാസുഭദ്ദം പുരതോ കത്വാ അത്തനോ വസനട്ഠാനം അഗമംസു. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Tehi pana saddhiṃ mahāsubhaddāpi āgatā. Te sabbepi aṭṭhasahassanāgā tattha roditvā kanditvā mahāsattassa kulupakānaṃ paccekabuddhānaṃ santikaṃ gantvā, ‘‘bhante, tumhākaṃ paccayadāyako visapītena sallena viddho kālakato, sīvathikadassanamassa āgacchathā’’ti vadiṃsu. Pañcasatā paccekabuddhāpi ākāsenāgantvā visālamālake otariṃsu. Tasmiṃ khaṇe dve taruṇanāgā nāgarañño sarīraṃ dantehi ukkhipitvā paccekabuddhe vandāpetvā citakaṃ āropetvā jhāpayiṃsu. Paccekabuddhā sabbarattiṃ āḷāhane dhammasajjhāyamakaṃsu. Aṭṭhasahassanāgā āḷāhanaṃ nibbāpetvā vanditvā nhatvā mahāsubhaddaṃ purato katvā attano vasanaṭṭhānaṃ agamaṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൧൩൦.
130.
‘‘തേ തത്ഥ കന്ദിത്വാ രോദിത്വാന നാഗാ, സീസേ സകേ പംസുകം ഓകിരിത്വാ;
‘‘Te tattha kanditvā roditvāna nāgā, sīse sake paṃsukaṃ okiritvā;
അഗമംസു തേ സബ്ബേ സകം നികേതം, പുരക്ഖത്വാ മഹേസിം സബ്ബഭദ്ദ’’ന്തി.
Agamaṃsu te sabbe sakaṃ niketaṃ, purakkhatvā mahesiṃ sabbabhadda’’nti.
തത്ഥ പംസുകന്തി ആളാഹനപംസുകം.
Tattha paṃsukanti āḷāhanapaṃsukaṃ.
സോനുത്തരോപി അപ്പത്തേയേവ സത്തമേ ദിവസേ ദന്തേ ആദായ ബാരാണസിം സമ്പാപുണി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Sonuttaropi appatteyeva sattame divase dante ādāya bārāṇasiṃ sampāpuṇi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൧൩൧.
131.
‘‘ആദായ ദന്താനി ഗജുത്തമസ്സ, വഗ്ഗൂ സുഭേ അപ്പടിമേ പഥബ്യാ;
‘‘Ādāya dantāni gajuttamassa, vaggū subhe appaṭime pathabyā;
സുവണ്ണരാജീഹി സമന്തമോദരേ, സോ ലുദ്ദകോ കാസിപുരം ഉപാഗമി;
Suvaṇṇarājīhi samantamodare, so luddako kāsipuraṃ upāgami;
ഉപനേസി സോ രാജകഞ്ഞായ ദന്തേ, നാഗോ ഹതോ ഹന്ദ ഇമസ്സ ദന്താ’’തി.
Upanesi so rājakaññāya dante, nāgo hato handa imassa dantā’’ti.
തത്ഥ സുവണ്ണരാജീഹീതി സുവണ്ണരാജിരംസീഹി. സമന്തമോദരേതി സമന്തതോ ഓഭാസന്തേ സകലവനസണ്ഡം സുവണ്ണവണ്ണം വിയ കരോന്തേ. ഉപനേസീതി അഹം ഛദ്ദന്തവാരണസ്സ ഛബ്ബണ്ണരംസിവിസ്സജ്ജനേ യമകദന്തേ ആദായ ആഗച്ഛാമി, നഗരം അലങ്കാരാപേഥാതി ദേവിയാ സാസനം പേസേത്വാ തായ രഞ്ഞോ ആരോചാപേത്വാ ദേവനഗരം വിയ നഗരേ അലങ്കാരാപിതേ സോനുത്തരോപി നഗരം പവിസിത്വാ പാസാദം ആരുഹിത്വാ ദന്തേ ഉപനേസി, ഉപനേത്വാ ച പന, ‘‘അയ്യേ, യസ്സ കിര തുമ്ഹേ അപ്പമത്തകം ദോസം ഹദയേ കരിത്ഥ, സോ നാഗോ മയാ ഹതോ മതോ, ‘മതഭാവം മേ ആരോചേയ്യാസീ’തി ആഹ, തസ്സ മതഭാവം തുമ്ഹേ ജാനാഥ, ഗണ്ഹഥ, ഇമേ തസ്സ ദന്താ’’തി ദന്തേ അദാസി.
Tattha suvaṇṇarājīhīti suvaṇṇarājiraṃsīhi. Samantamodareti samantato obhāsante sakalavanasaṇḍaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ viya karonte. Upanesīti ahaṃ chaddantavāraṇassa chabbaṇṇaraṃsivissajjane yamakadante ādāya āgacchāmi, nagaraṃ alaṅkārāpethāti deviyā sāsanaṃ pesetvā tāya rañño ārocāpetvā devanagaraṃ viya nagare alaṅkārāpite sonuttaropi nagaraṃ pavisitvā pāsādaṃ āruhitvā dante upanesi, upanetvā ca pana, ‘‘ayye, yassa kira tumhe appamattakaṃ dosaṃ hadaye karittha, so nāgo mayā hato mato, ‘matabhāvaṃ me āroceyyāsī’ti āha, tassa matabhāvaṃ tumhe jānātha, gaṇhatha, ime tassa dantā’’ti dante adāsi.
സാ മഹാസത്തസ്സ ഛബ്ബണ്ണരംസിവിചിത്തദന്തേ മണിതാലവണ്ടേന ഗഹേത്വാ ഊരൂസു ഠപേത്വാ പുരിമഭവേ അത്തനോ പിരസാമികസ്സ ദന്തേ ഓലോകേന്തീ ‘‘ഏവരൂപം സോഭഗ്ഗപ്പത്തം വാരണം വിസപീതേന സല്ലേന ജീവിതക്ഖയം പാപേത്വാ ഇമേ ദന്തേ ഛിന്ദിത്വാ സോനുത്തരോ ആഗതോ’’തി മഹാസത്തം അനുസ്സരന്തീ സോകം ഉപ്പാദേത്വാ അധിവാസേതും നാസക്ഖി. അഥസ്സാ തത്ഥേവ ഹദയം ഫലി, തം ദിവസമേവ കാലമകാസി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Sā mahāsattassa chabbaṇṇaraṃsivicittadante maṇitālavaṇṭena gahetvā ūrūsu ṭhapetvā purimabhave attano pirasāmikassa dante olokentī ‘‘evarūpaṃ sobhaggappattaṃ vāraṇaṃ visapītena sallena jīvitakkhayaṃ pāpetvā ime dante chinditvā sonuttaro āgato’’ti mahāsattaṃ anussarantī sokaṃ uppādetvā adhivāsetuṃ nāsakkhi. Athassā tattheva hadayaṃ phali, taṃ divasameva kālamakāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൧൩൨.
132.
‘‘ദിസ്വാന ദന്താനി ഗജുത്തമസ്സ, ഭത്തുപ്പിയസ്സ പുരിമായ ജാതിയാ;
‘‘Disvāna dantāni gajuttamassa, bhattuppiyassa purimāya jātiyā;
തത്ഥേവ തസ്സാ ഹദയം അഫാലി, തേനേവ സാ കാലമകാസി ബാലാ’’തി.
Tattheva tassā hadayaṃ aphāli, teneva sā kālamakāsi bālā’’ti.
൧൩൩.
133.
‘‘സമ്ബോധിപത്തോ സ മഹാനുഭാവോ, സിതം അകാസീ പരിസായ മജ്ഝേ;
‘‘Sambodhipatto sa mahānubhāvo, sitaṃ akāsī parisāya majjhe;
പുച്ഛിംസു ഭിക്ഖൂ സുവിമുത്തചിത്താ, നാകാരണേ പാതുകരോന്തി ബുദ്ധാ.
Pucchiṃsu bhikkhū suvimuttacittā, nākāraṇe pātukaronti buddhā.
൧൩൪.
134.
‘‘യമദ്ദസാഥ ദഹരിം കുമാരിം, കാസായവത്ഥം അനഗാരിയം ചരന്തിം;
‘‘Yamaddasātha dahariṃ kumāriṃ, kāsāyavatthaṃ anagāriyaṃ carantiṃ;
സാ ഖോ തദാ രാജകഞ്ഞാ അഹോസി, അഹം തദാ നാഗരാജാ അഹോസിം.
Sā kho tadā rājakaññā ahosi, ahaṃ tadā nāgarājā ahosiṃ.
൧൩൫.
135.
‘‘ആദായ ദന്താനി ഗജുത്തമസ്സ, വഗ്ഗൂ സുഭേ അപ്പടിമേ പഥബ്യാ;
‘‘Ādāya dantāni gajuttamassa, vaggū subhe appaṭime pathabyā;
യോ ലുദ്ദകോ കാസിപുരം ഉപാഗമി, സോ ഖോ തദാ ദേവദത്തോ അഹോസി.
Yo luddako kāsipuraṃ upāgami, so kho tadā devadatto ahosi.
൧൩൬.
136.
‘‘അനാവസൂരം ചിരരത്തസംസിതം, ഉച്ചാവചം ചരിതമിദം പുരാണം;
‘‘Anāvasūraṃ cirarattasaṃsitaṃ, uccāvacaṃ caritamidaṃ purāṇaṃ;
വീതദ്ദരോ വീതസോകോ വിസല്ലോ, സയം അഭിഞ്ഞായ അഭാസി ബുദ്ധോ.
Vītaddaro vītasoko visallo, sayaṃ abhiññāya abhāsi buddho.
൧൩൭.
137.
‘‘അഹം വോ തേന കാലേന, അഹോസിം തത്ഥ ഭിക്ഖവോ;
‘‘Ahaṃ vo tena kālena, ahosiṃ tattha bhikkhavo;
നാഗരാജാ തദാ ഹോമി, ഏവം ധാരേഥ ജാതക’’ന്തി. –
Nāgarājā tadā homi, evaṃ dhāretha jātaka’’nti. –
ഇമാ ഗാഥാ ദസബലസ്സ ഗുണേ വണ്ണേന്തേഹി ധമ്മസങ്ഗാഹകത്ഥേരേഹി ഠപിതാ.
Imā gāthā dasabalassa guṇe vaṇṇentehi dhammasaṅgāhakattherehi ṭhapitā.
തത്ഥ സിതം അകാസീതി സോ സമ്ബോധിപ്പത്തോ സത്ഥാ മഹാനുഭാവോ അലങ്കതധമ്മസഭായം അലങ്കതധമ്മാസനേ പരിസമജ്ഝേ നിസിന്നോ ഏകദിവസം സിതം അകാസി. നാകാരണേതി ‘‘ഭന്തേ, ബുദ്ധാ നാമ അകാരണേ സിതം ന കരോന്തി, തുമ്ഹേഹി ച സിതം കതം, കേന നു ഖോ കാരണേന സിതം കത’’ന്തി മഹാഖീണാസവാ ഭിക്ഖൂ പുച്ഛിംസു. യമദ്ദസാഥാതി ഏവം പുട്ഠോ, ആവുസോ, സത്ഥാ അത്തനോ സിതകാരണം ആചിക്ഖന്തോ ഏകം ദഹരഭിക്ഖുനിം ദസ്സേത്വാ ഏവമാഹ – ‘‘ഭിക്ഖവേ, യം ഏകം ദഹരം യോബ്ബനപ്പത്തം കുമാരിം കാസായവത്ഥം അനഗാരിയം ഉപേതം പബ്ബജിത്വാ ഇമസ്മിം സാസനേ ചരന്തിം അദ്ദസാഥ പസ്സഥ, സാ തദാ ‘വിസപീതേന സല്ലേന നാഗരാജം വിജ്ഝിത്വാ വധേഹീ’’’തി സോനുത്തരസ്സ പേസേതാ രാജകഞ്ഞാ അഹോസി. തേന ഗന്ത്വാ ജീവിതക്ഖയം പാപിതോ അഹം തദാ സോ നാഗരാജാ അഹോസിന്തി അത്ഥോ. ദേവദത്തോതി, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനി ദേവദത്തോ തദാ സോ ലുദ്ദകോ അഹോസി.
Tattha sitaṃ akāsīti so sambodhippatto satthā mahānubhāvo alaṅkatadhammasabhāyaṃ alaṅkatadhammāsane parisamajjhe nisinno ekadivasaṃ sitaṃ akāsi. Nākāraṇeti ‘‘bhante, buddhā nāma akāraṇe sitaṃ na karonti, tumhehi ca sitaṃ kataṃ, kena nu kho kāraṇena sitaṃ kata’’nti mahākhīṇāsavā bhikkhū pucchiṃsu. Yamaddasāthāti evaṃ puṭṭho, āvuso, satthā attano sitakāraṇaṃ ācikkhanto ekaṃ daharabhikkhuniṃ dassetvā evamāha – ‘‘bhikkhave, yaṃ ekaṃ daharaṃ yobbanappattaṃ kumāriṃ kāsāyavatthaṃ anagāriyaṃ upetaṃ pabbajitvā imasmiṃ sāsane carantiṃ addasātha passatha, sā tadā ‘visapītena sallena nāgarājaṃ vijjhitvā vadhehī’’’ti sonuttarassa pesetā rājakaññā ahosi. Tena gantvā jīvitakkhayaṃ pāpito ahaṃ tadā so nāgarājā ahosinti attho. Devadattoti, bhikkhave, idāni devadatto tadā so luddako ahosi.
അനാവസൂരന്തി ന അവസൂരം, അനത്ഥങ്ഗതസൂരിയന്തി അത്ഥോ. ചിരരത്തസംസിതന്തി ഇതോ ചിരരത്തേ അനേകവസ്സകോടിമത്ഥകേ സംസിതം സംസരിതം അനുചിണ്ണം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ആവുസോ, ഇതോ അനേകവസ്സകോടിമത്ഥകേ സംസരിതമ്പി പുബ്ബണ്ഹേ കതം തം ദിവസമേവ സായന്ഹേ സരന്തോ വിയ അത്തനോ ചരിതവസേന ഉച്ചത്താ തായ രാജധീതായ ച സോനുത്തരസ്സ ച ചരിതവസേന നീചത്താ ഉച്ചാനീചം ചരിതം ഇദം പുരാണം രാഗാദീനം ദരാനം വിഗതതായ വീതദ്ദരോ, ഞാതിധനസോകാദീനം അഭാവേന വീതസോകോ, രാഗസല്ലാദീനം വിഗതത്താ വിസല്ലോ അത്തനാവ ജാനിത്വാ ബുദ്ധോ അഭാസീതി. അഹം വോതി ഏത്ഥ വോതി നിപാതമത്തം, ഭിക്ഖവേ, അഹം തേന കാലേന തത്ഥ ഛദ്ദന്തദഹേ അഹോസിന്തി അത്ഥോ. നാഗരാജാതി ഹോന്തോ ച പന ന അഞ്ഞോ കോചി തദാ ഹോമി, അഥ ഖോ നാഗരാജാ ഹോമീതി അത്ഥോ. ഏവം ചാരേഥാതി തുമ്ഹേ തം ജാതകം ഏവം ധാരേഥ ഉഗ്ഗണ്ഹാഥ പരിയാപുണാഥാതി.
Anāvasūranti na avasūraṃ, anatthaṅgatasūriyanti attho. Cirarattasaṃsitanti ito ciraratte anekavassakoṭimatthake saṃsitaṃ saṃsaritaṃ anuciṇṇaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – āvuso, ito anekavassakoṭimatthake saṃsaritampi pubbaṇhe kataṃ taṃ divasameva sāyanhe saranto viya attano caritavasena uccattā tāya rājadhītāya ca sonuttarassa ca caritavasena nīcattā uccānīcaṃ caritaṃ idaṃ purāṇaṃ rāgādīnaṃ darānaṃ vigatatāya vītaddaro, ñātidhanasokādīnaṃ abhāvena vītasoko, rāgasallādīnaṃ vigatattā visallo attanāva jānitvā buddho abhāsīti. Ahaṃ voti ettha voti nipātamattaṃ, bhikkhave, ahaṃ tena kālena tattha chaddantadahe ahosinti attho. Nāgarājāti honto ca pana na añño koci tadā homi, atha kho nāgarājā homīti attho. Evaṃ cārethāti tumhe taṃ jātakaṃ evaṃ dhāretha uggaṇhātha pariyāpuṇāthāti.
ഇമഞ്ച പന ധമ്മദേസനം സുത്വാ ബഹൂ സോതാപന്നാദയോ അഹേസും. സാ പന ഭിക്ഖുനീ പച്ഛാ വിപസ്സിത്വാ അരഹത്തം പത്താതി.
Imañca pana dhammadesanaṃ sutvā bahū sotāpannādayo ahesuṃ. Sā pana bhikkhunī pacchā vipassitvā arahattaṃ pattāti.
ഛദ്ദന്തജാതകവണ്ണനാ ചതുത്ഥാ.
Chaddantajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ജാതകപാളി • Jātakapāḷi / ൫൧൪. ഛദ്ദന്തജാതകം • 514. Chaddantajātakaṃ