Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੯. ਛਨ੍ਨਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
9. Channattheragāthāvaṇṇanā
ਸੁਤ੍વਾਨ ਧਮ੍ਮਂ ਮਹਤੋ ਮਹਾਰਸਨ੍ਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਛਨ੍ਨਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਯਮ੍ਪਿ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਉਪਚਿਨਨ੍ਤੋ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਥਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਕੁਲਗੇਹੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਿਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਥਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲਂ ਉਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤੋ ਮੁਦੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਂ ਪਣ੍ਣਸਨ੍ਥਰਂ ਸਨ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਅਦਾਸਿ। ਪੁਪ੍ਫੇਹਿ ਚ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਓਕਿਰਿਤ੍વਾ ਪੂਜਂ ਅਕਾਸਿ। ਸੋ ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਦੇવਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਪੁਨਪਿ ਅਪਰਾਪਰਂ ਪੁਞ੍ਞਾਨਿ ਕਤ੍વਾ ਸੁਗਤੀਸੁਯੇવ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਸੁਦ੍ਧੋਦਨਮਹਾਰਾਜਸ੍ਸ ਗੇਹੇ ਦਾਸਿਯਾ ਕੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ, ਛਨ੍ਨੋਤਿਸ੍ਸ ਨਾਮਂ ਅਹੋਸਿ, ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇਨ ਸਹਜਾਤੋ। ਸੋ ਸਤ੍ਥੁ ਞਾਤਿਸਮਾਗਮੇ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਦ੍ਧੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਭਗવਤਿ ਪੇਮੇਨ, ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ ਮਮਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਸਿਨੇਹਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਸਮਣਧਮ੍ਮਂ ਅਕਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥਰਿ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੇ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਆਣਤ੍ਤવਿਧਿਨਾ ਕਤੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਣ੍ਡੇਨ ਸਨ੍ਤਜ੍ਜਿਤੋ ਸਂવੇਗਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸਿਨੇਹਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਨਚਿਰੇਨੇવ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੧.੧੦.੪੫-੫੦) –
Sutvānadhammaṃ mahato mahārasanti āyasmato channattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ siddhatthaṃ bhagavantaṃ aññataraṃ rukkhamūlaṃ upagacchantaṃ disvā pasannacitto mudusamphassaṃ paṇṇasantharaṃ santharitvā adāsi. Pupphehi ca samantato okiritvā pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā punapi aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto amhākaṃ bhagavato kāle suddhodanamahārājassa gehe dāsiyā kucchimhi nibbatti, channotissa nāmaṃ ahosi, bodhisattena sahajāto. So satthu ñātisamāgame paṭiladdhasaddho pabbajitvā bhagavati pemena, ‘‘amhākaṃ buddho, amhākaṃ dhammo’’ti mamattaṃ uppādetvā sinehaṃ chindituṃ asakkonto samaṇadhammaṃ akatvā satthari parinibbute satthārā āṇattavidhinā katena brahmadaṇḍena santajjito saṃvegappatto hutvā sinehaṃ chinditvā vipassanto nacireneva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.10.45-50) –
‘‘ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਥਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ, ਅਦਾਸਿਂ ਪਣ੍ਣਸਨ੍ਥਰਂ।
‘‘Siddhatthassa bhagavato, adāsiṃ paṇṇasantharaṃ;
ਸਮਨ੍ਤਾ ਉਪਹਾਰਞ੍ਚ, ਕੁਸੁਮਂ ਓਕਿਰਿਂ ਅਹਂ॥
Samantā upahārañca, kusumaṃ okiriṃ ahaṃ.
‘‘ਪਾਸਾਦੇવਂ ਗੁਣਂ ਰਮ੍ਮਂ, ਅਨੁਭੋਮਿ ਮਹਾਰਹਂ।
‘‘Pāsādevaṃ guṇaṃ rammaṃ, anubhomi mahārahaṃ;
ਮਹਗ੍ਘਾਨਿ ਚ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ, ਸਯਨੇਭਿਸવਨ੍ਤਿ ਮੇ॥
Mahagghāni ca pupphāni, sayanebhisavanti me.
‘‘ਸਯਨੇਹਂ ਤੁવਟ੍ਟਾਮਿ, વਿਚਿਤ੍ਤੇ ਪੁਪ੍ਫਸਨ੍ਥਤੇ।
‘‘Sayanehaṃ tuvaṭṭāmi, vicitte pupphasanthate;
ਪੁਪ੍ਫવੁਟ੍ਠਿ ਚ ਸਯਨੇ, ਅਭਿવਸ੍ਸਤਿ ਤਾવਦੇ॥
Pupphavuṭṭhi ca sayane, abhivassati tāvade.
‘‘ਚਤੁਨ੍ਨવੁਤਿਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਅਦਾਸਿਂ ਪਣ੍ਣਸਨ੍ਥਰਂ।
‘‘Catunnavutito kappe, adāsiṃ paṇṇasantharaṃ;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਸਨ੍ਥਰਸ੍ਸ ਇਦਂ ਫਲਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, santharassa idaṃ phalaṃ.
‘‘ਤਿਣਸਨ੍ਥਰਕਾ ਨਾਮ, ਸਤ੍ਤੇਤੇ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨੋ।
‘‘Tiṇasantharakā nāma, sattete cakkavattino;
ਇਤੋ ਤੇ ਪਞ੍ਚਮੇ ਕਪ੍ਪੇ, ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਂਸੁ ਜਨਾਧਿਪਾ॥
Ito te pañcame kappe, uppajjiṃsu janādhipā.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਨ ਪਤ੍વਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿਸੁਖਸਨ੍ਤਪ੍ਪਿਤੋ ਪੀਤਿવੇਗવਿਸ੍ਸਟ੍ਠਂ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਨ੍ਤੋ –
Arahattaṃ pana patvā vimuttisukhasantappito pītivegavissaṭṭhaṃ udānaṃ udānento –
੬੯.
69.
‘‘ਸੁਤ੍વਾਨ ਧਮ੍ਮਂ ਮਹਤੋ ਮਹਾਰਸਂ,
‘‘Sutvāna dhammaṃ mahato mahārasaṃ,
ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣવਰੇਨ ਦੇਸਿਤਂ।
Sabbaññutaññāṇavarena desitaṃ;
ਮਗ੍ਗਂ ਪਪਜ੍ਜਿਂ ਅਮਤਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਿਯਾ,
Maggaṃ papajjiṃ amatassa pattiyā,
ਸੋ ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਸ੍ਸ ਪਥਸ੍ਸ ਕੋવਿਦੋ’’ਤਿ॥ – ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ।
So yogakkhemassa pathassa kovido’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
ਤਤ੍ਥ ਸੁਤ੍વਾਨਾਤਿ ਸੁਣਿਤ੍વਾ, ਸੋਤੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ਓਹਿਤਸੋਤੋ ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰੇਨ ਉਪਧਾਰੇਤ੍વਾ। ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਂ। ਮਹਤੋਤਿ ਭਗવਤੋ। ਭਗવਾ ਹਿ ਮਹਨ੍ਤੇਹਿ ਉਲ਼ਾਰਤਮੇਹਿ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ, ਸਦੇવਕੇਨ ਲੋਕੇਨ વਿਸੇਸਤੋ ਮਹਨੀਯਤਾਯ ਚ ‘‘ਮਹਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਯਾ ਤਸ੍ਸ ਮਹਾਸਮਣੋਤਿ ਸਮਞ੍ਞਾ ਜਾਤਾ। ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕવਚਨਞ੍ਚੇਤਂ ‘‘ਮਹਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾਨਾ’’ਤਿ। ਮਹਾਰਸਨ੍ਤਿ વਿਮੁਤ੍ਤਿਰਸਸ੍ਸ ਦਾਯਕਤ੍ਤਾ ਉਲ਼ਾਰਰਸਂ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣવਰੇਨ ਦੇਸਿਤਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾ। ਞਾਣਮੇવ વਰਂ, ਞਾਣੇਸੁ વਾ વਰਨ੍ਤਿ ਞਾਣવਰਂ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾ ਞਾਣવਰਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣવਰੋ, ਭਗવਾ। ਤੇਨ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਸਙ੍ਖਾਤਅਗ੍ਗਞਾਣੇਨ વਾ ਕਰਣਭੂਤੇਨ ਦੇਸਿਤਂ ਕਥਿਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾਨਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਪਰਮਤ੍ਥਦੀਪਨਿਯਂ ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕવਣ੍ਣਨਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਮਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਂ। ਪਪਜ੍ਜਿਨ੍ਤਿ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਂ। ਅਮਤਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਯ ਉਪਾਯਭੂਤਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਸੋਤਿ ਸੋ ਭਗવਾ। ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਸ੍ਸ ਪਥਸ੍ਸ ਕੋવਿਦੋਤਿ ਚਤੂਹਿ ਯੋਗੇਹਿ ਅਨੁਪਦ੍ਦੁਤਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਯੋ ਪਥੋ, ਤਸ੍ਸ ਕੋવਿਦੋ ਤਤ੍ਥ ਸੁਕੁਸਲੋ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ – ਭਗવਤੋ ਚਤੁਸਚ੍ਚਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਅਮਤਾਧਿਗਮੂਪਾਯਮਗ੍ਗਂ ਅਹਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨਮਗ੍ਗਂ ਮਯਾ ਕਤਂ, ਸੋ ਏવ ਪਨ ਭਗવਾ ਸਬ੍ਬਥਾ ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਸ੍ਸ ਪਥਸ੍ਸ ਕੋવਿਦੋ, ਪਰਸਨ੍ਤਾਨੇ વਾ ਪਰਮਨੇਸੁ ਕੁਸਲੋ, ਯਸ੍ਸ ਸਂવਿਧਾਨਮਾਗਮ੍ਮ ਅਹਮ੍ਪਿ ਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਨ੍ਤਿ। ਅਯਮੇવ ਚ ਥੇਰਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਾਬ੍ਯਾਕਰਣਗਾਥਾ ਅਹੋਸੀਤਿ।
Tattha sutvānāti suṇitvā, sotena gahetvā ohitasoto sotadvārānusārena upadhāretvā. Dhammanti catusaccadhammaṃ. Mahatoti bhagavato. Bhagavā hi mahantehi uḷāratamehi sīlādiguṇehi samannāgatattā, sadevakena lokena visesato mahanīyatāya ca ‘‘mahā’’ti vuccati, yā tassa mahāsamaṇoti samaññā jātā. Nissakkavacanañcetaṃ ‘‘mahato dhammaṃ sutvānā’’ti. Mahārasanti vimuttirasassa dāyakattā uḷārarasaṃ. Sabbaññutaññāṇavarena desitanti sabbaṃ jānātīti sabbaññū, tassa bhāvo sabbaññutā. Ñāṇameva varaṃ, ñāṇesu vā varanti ñāṇavaraṃ, sabbaññutā ñāṇavaraṃ etassāti sabbaññutaññāṇavaro, bhagavā. Tena sabbaññutaññāṇasaṅkhātaaggañāṇena vā karaṇabhūtena desitaṃ kathitaṃ dhammaṃ sutvānāti yojanā. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ paramatthadīpaniyaṃ itivuttakavaṇṇanāyaṃ vuttanayena veditabbaṃ. Magganti aṭṭhaṅgikaṃ ariyamaggaṃ. Papajjinti paṭipajjiṃ. Amatassa pattiyāti nibbānassa adhigamāya upāyabhūtaṃ paṭipajjinti yojanā. Soti so bhagavā. Yogakkhemassa pathassa kovidoti catūhi yogehi anupaddutassa nibbānassa yo patho, tassa kovido tattha sukusalo. Ayañhettha attho – bhagavato catusaccadesanaṃ sutvā amatādhigamūpāyamaggaṃ ahaṃ paṭipajjiṃ paṭipajjanamaggaṃ mayā kataṃ, so eva pana bhagavā sabbathā yogakkhemassa pathassa kovido, parasantāne vā paramanesu kusalo, yassa saṃvidhānamāgamma ahampi maggaṃ paṭipajjinti. Ayameva ca therassa aññābyākaraṇagāthā ahosīti.
ਛਨ੍ਨਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Channattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੯. ਛਨ੍ਨਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 9. Channattheragāthā