Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
૨. છન્નોવાદસુત્તવણ્ણના
2. Channovādasuttavaṇṇanā
૩૮૯. છન્નોતિ ઇદં તસ્સ નામન્તિ આહ ‘‘એવંનામકો થેરો’’તિ. યસ્સ પન સત્થારા પરિનિબ્બાનકાલે બ્રહ્મદણ્ડો આણત્તો, અયં સો ન હોતીતિ દસ્સેન્તો આહ – ‘‘ન અભિનિક્ખમનં નિક્ખન્તત્થેરો’’તિ, લોકનાથસ્સ અભિનિક્ખમનકાલે કપિલપુરતો નિક્ખન્તોતિ અત્થો. ગિલાનપુચ્છકાતિ ગિલાનસ્સ પુચ્છનકા, ગિલાનભાવસ્સ અવત્થં સોતુકામાતિ અત્થો. સસનતો હિંસનતો સત્થન્તિ આહ ‘‘જીવિતહારકસત્થ’’ન્તિ.
389.Channoti idaṃ tassa nāmanti āha ‘‘evaṃnāmako thero’’ti. Yassa pana satthārā parinibbānakāle brahmadaṇḍo āṇatto, ayaṃ so na hotīti dassento āha – ‘‘na abhinikkhamanaṃ nikkhantatthero’’ti, lokanāthassa abhinikkhamanakāle kapilapurato nikkhantoti attho. Gilānapucchakāti gilānassa pucchanakā, gilānabhāvassa avatthaṃ sotukāmāti attho. Sasanato hiṃsanato satthanti āha ‘‘jīvitahārakasattha’’nti.
૩૯૦. ઉપવજ્જં એતસ્સ નત્થીતિ અનુપવજ્જં, કરજકાયં કત્વા આયતિં ઉપ્પત્તિરહિતન્તિ અત્થો. તેનાહ ‘‘અનુપ્પત્તિક’’ન્તિ.
390. Upavajjaṃ etassa natthīti anupavajjaṃ, karajakāyaṃ katvā āyatiṃ uppattirahitanti attho. Tenāha ‘‘anuppattika’’nti.
૩૯૧. ખયવયં ઞત્વાતિ સઙ્ખારગતં ખણભઙ્ગં નેત્વા ઞાણેન યાથાવતો ઞત્વા. નેતં મમાતિ દુક્ખતો સમનુપસ્સના સઙ્ખારેસુ દિટ્ઠેસુ મમંકારાભાવતો. નેસોહમસ્મીતિ અનિચ્ચતો સમનુપસ્સના અનિચ્ચતો તેસુ દિટ્ઠેસુ અહંકારાભાવતો. ન મેસો અત્તાતિ અનત્તતો સમનુપસ્સના અનત્તતો તેસુ દિટ્ઠેસુ અત્તગ્ગાહાભાવતોતિ આહ – ‘‘નેતં મમ…પે॰… અત્તાતિ સમનુપસ્સામી’’તિ.
391.Khayavayaṃ ñatvāti saṅkhāragataṃ khaṇabhaṅgaṃ netvā ñāṇena yāthāvato ñatvā. Netaṃ mamāti dukkhato samanupassanā saṅkhāresu diṭṭhesu mamaṃkārābhāvato. Nesohamasmīti aniccato samanupassanā aniccato tesu diṭṭhesu ahaṃkārābhāvato. Na meso attāti anattato samanupassanā anattato tesu diṭṭhesu attaggāhābhāvatoti āha – ‘‘netaṃ mama…pe… attāti samanupassāmī’’ti.
૩૯૩. તસ્મા પુથુજ્જનોતિ યસ્મા અરિયો સબ્બસો પરિઞ્ઞાતવત્થુકો દુક્ખવેદનં અધિવાસેતું અસક્કોન્તો નામ નત્થિ, તસ્મા પુથુજ્જનો, કેવલં પન અધિમાનેનેવ – ‘‘નાભિકઙ્ખામિ જીવિતં, પરિચિણ્ણો મે સત્થા, નિરોધં દિસ્વા’’તિ વદતીતિ અધિપ્પાયો. ઇદમ્પીતિ ઇદમ્પિ, ‘‘નિસ્સિતસ્સ ચલિત’’ન્તિઆદિ. તણ્હાનિસ્સિતભાવેન હિ આયસ્મા છન્નો મારણન્તિકં વેદનં અધિવાસેતું અસક્કોન્તો ઇતો ચિતો પરિવત્તન્તો ચલતિ વિપ્ફન્દતિ, તસ્મા ‘‘નિસ્સિતસ્સ ચલિત’’ન્તિઆદિ મનસિકાતબ્બં, તેન ઇદં સબ્બં તં વિપ્ફન્દિતં ન ભવિસ્સતીતિ અધિપ્પાયો. કપ્પસદ્દો કાલપરિયાયોપિ હોતિ, ન કાલવિસેસવાચકો એવાતિ આહ – ‘‘નિચ્ચકપ્પન્તિ નિચ્ચકાલ’’ન્તિ. યથા અપ્પહીનતણ્હાદિટ્ઠિકો પુગ્ગલો તંનિસ્સિતો અલ્લિનો, એવં તાહિપિ નિસ્સિતો અમુત્તભાવતોતિ આહ – ‘‘તણ્હાદિટ્ઠીહિ નિસ્સિતસ્સા’’તિ. ચલિતન્તિ યથા યથા અસમારદ્ધાય સમ્માપટિપત્તિયા આદીનવવસેન ચલન્તં પન યસ્મા અરિયસ્સ વિનયે વિરૂપં ચલિતં નામ હોતિ, તસ્મા આહ – ‘‘વિપ્ફન્દિતં હોતી’’તિ. તાદિસે પન પપઞ્ચવિક્ખમ્ભનવસેન ચિત્તસ્સ ચલિતે અસતિ ભાવનાય વીથિપટિપન્નતાય કિલેસપટિપ્પસ્સદ્ધિ એવ હોતીતિ આહ ‘‘ચલિતે અસતિ પસ્સદ્ધી’’તિ. તેન વુત્તં – ‘‘કિલેસપસ્સદ્ધિ નામ હોતી’’તિ.
393.Tasmā puthujjanoti yasmā ariyo sabbaso pariññātavatthuko dukkhavedanaṃ adhivāsetuṃ asakkonto nāma natthi, tasmā puthujjano, kevalaṃ pana adhimāneneva – ‘‘nābhikaṅkhāmi jīvitaṃ, pariciṇṇo me satthā, nirodhaṃ disvā’’ti vadatīti adhippāyo. Idampīti idampi, ‘‘nissitassa calita’’ntiādi. Taṇhānissitabhāvena hi āyasmā channo māraṇantikaṃ vedanaṃ adhivāsetuṃ asakkonto ito cito parivattanto calati vipphandati, tasmā ‘‘nissitassa calita’’ntiādi manasikātabbaṃ, tena idaṃ sabbaṃ taṃ vipphanditaṃ na bhavissatīti adhippāyo. Kappasaddo kālapariyāyopi hoti, na kālavisesavācako evāti āha – ‘‘niccakappanti niccakāla’’nti. Yathā appahīnataṇhādiṭṭhiko puggalo taṃnissito allino, evaṃ tāhipi nissito amuttabhāvatoti āha – ‘‘taṇhādiṭṭhīhi nissitassā’’ti. Calitanti yathā yathā asamāraddhāya sammāpaṭipattiyā ādīnavavasena calantaṃ pana yasmā ariyassa vinaye virūpaṃ calitaṃ nāma hoti, tasmā āha – ‘‘vipphanditaṃ hotī’’ti. Tādise pana papañcavikkhambhanavasena cittassa calite asati bhāvanāya vīthipaṭipannatāya kilesapaṭippassaddhi eva hotīti āha ‘‘calite asati passaddhī’’ti. Tena vuttaṃ – ‘‘kilesapassaddhi nāma hotī’’ti.
ભવન્તરં દિસ્વા નમનટ્ઠેન નતિ. તેનાહ – ‘‘નતિયા અસતીતિ ભવત્થાય આલયનિકન્તિપરિયુટ્ઠાનેસુ અસતી’’તિ. પટિસન્ધિવસેન આગતિ નામાતિ પટિસન્ધિગ્ગહણવસેન ભવન્તરતો ઇધેવ આગમનં નામ, ચુતિવસેન ચવનવસેન ઇતો ભવન્તરસ્સ ગમનં નામ ન હોતિ આગતિગતિયા અસતિ કતૂપચિતસ્સપિ કમ્મસ્સ ઉપ્પત્તિપરિકપ્પવસેન પવત્તિયા અભાવતો. ચવનવસેનાતિ નિબ્બત્તભવતો ચવનવસેન ચુતિ, આયતિં ઉપપજ્જનવસેન ઉપપાતો ન હોતિ. યતો ગતિ આગતિ ચવનં ઉપપાતો ન હોતિ, તતો એવ નેવિધ, ન હુરં, ન ઉભયમન્તરેન, કાયસ્સ ગતિયા આગતિયા ચ અભાવતો સબ્બસો ચુતૂપપાતો નત્થિ; તેન ન ઇધલોકે ઠિતોતિ વત્તબ્બો. ન પરલોકે ઠિતોતિ વત્તબ્બો, ન ઉભયમન્તરેન ઠિતોતિ વત્તબ્બો. તેનાહ ‘‘નયિધ લોકે’’તિઆદિ. તત્થ ઇધલોકપરલોકવિનિમુત્તસ્સ સંસરણપદેસસ્સ અભાવતો, ‘‘ન ઉભયમન્તરેના’’તિ વુત્તોતિ ઉભયપરિયાપન્નો ન હોતીતિ પટિક્ખિપન્તો, ‘‘ન ઉભયત્થ હોતી’’તિ આહ. અયમેવ અન્તોતિ યો ઇધલોકે પરલોકે ચ અભાવો અવિજ્જમાનતા અનુપ્પજ્જનં, અયમેવ સકલસ્સ દુક્ખમૂલસ્સ અન્તો પરિયોસાનં.
Bhavantaraṃ disvā namanaṭṭhena nati. Tenāha – ‘‘natiyā asatīti bhavatthāya ālayanikantipariyuṭṭhānesu asatī’’ti. Paṭisandhivasena āgati nāmāti paṭisandhiggahaṇavasena bhavantarato idheva āgamanaṃ nāma, cutivasena cavanavasena ito bhavantarassa gamanaṃ nāma na hoti āgatigatiyā asati katūpacitassapi kammassa uppattiparikappavasena pavattiyā abhāvato. Cavanavasenāti nibbattabhavato cavanavasena cuti, āyatiṃ upapajjanavasena upapāto na hoti. Yato gati āgati cavanaṃ upapāto na hoti, tato eva nevidha, na huraṃ, na ubhayamantarena, kāyassa gatiyā āgatiyā ca abhāvato sabbaso cutūpapāto natthi; tena na idhaloke ṭhitoti vattabbo. Na paraloke ṭhitoti vattabbo, na ubhayamantarena ṭhitoti vattabbo. Tenāha ‘‘nayidha loke’’tiādi. Tattha idhalokaparalokavinimuttassa saṃsaraṇapadesassa abhāvato, ‘‘na ubhayamantarenā’’ti vuttoti ubhayapariyāpanno na hotīti paṭikkhipanto, ‘‘na ubhayattha hotī’’ti āha. Ayameva antoti yo idhaloke paraloke ca abhāvo avijjamānatā anuppajjanaṃ, ayameva sakalassa dukkhamūlassa anto pariyosānaṃ.
૩૯૪. કણ્ઠનાળિં છિન્દીતિ નાળિં છિન્દિતું આરભિ. તસ્મિં છિન્દિતું આરદ્ધક્ખણે છેદો ચ વત્તતિ; મરણભયઞ્ચ ઓક્કમિ અવીતરાગભાવતો, તતો એવ ગતિનિમિત્તં ઉપટ્ઠાતિ. ‘‘સોપિ નામ સબ્રહ્મચારીનં અનુપવજ્જતં બ્યાકરિત્વા સરાગમરણં મરિસ્સતી’’તિ સંવિગ્ગમાનસો સઙ્ખારે અનિચ્ચાદિવસેન પરિગ્ગણ્હન્તો. અરહત્તં પત્વાતિ પુબ્બે બહુસો વિપસ્સનાય ઉદયબ્બયઞાણં પાવિતત્તા તાવદેવ અરહત્તં પત્વા અરહત્તફલપચ્ચવેક્ખણાનન્તરં કણ્ઠનાળિચ્છેદપચ્ચયા જીવિતનિરોધેન સમસીસી હુત્વા પરિનિબ્બાયિ. ન હિ અન્તિમભવિકસ્સ અરહત્તં અપ્પત્વા જીવિતન્તરાયો હોતિ. થેરસ્સાતિ આયસ્મતો છન્નત્થેરસ્સ. બ્યાકરણેનાતિ હેતુમ્હિ કરણવચનં ‘‘બ્યાકરણેન હેતુના’’તિ. તન્નિમિત્તઞ્હિ થેરો વીરિયં પગ્ગણ્હન્તો વિપસ્સનં ઉસ્સુક્કાપેતિ. ઇમિનાતિ, ‘‘અત્થિ, ભન્તે’’તિઆદિવચનેન. થેરોતિ આયસ્મા સારિપુત્તત્થેરો. પુચ્છતીતિ, ભન્તે, તથા કુલસંસગ્ગપસુતો કથં પરિનિબ્બાયિસ્સતીતિ પુચ્છતિ. ‘‘પુબ્બે કુલેસુ સંસટ્ઠવિહારી’’તિ સબ્રહ્મચારીનં પઞ્ઞાતસ્સપિ ઇમસ્મિં ‘‘હોન્તિ હેતે સારિપુત્તા’’તિઆદિના ભગવતો વુત્ત-ટ્ઠાને અસંસટ્ઠભાવો પાકટો અહોસિ. પક્કમ્પિ નિપક્કં વિય સમ્માપટિપજ્જમાનાપિ કેચિ અસઞ્ઞતા ઉપટ્ઠહન્તિ. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
394.Kaṇṭhanāḷiṃ chindīti nāḷiṃ chindituṃ ārabhi. Tasmiṃ chindituṃ āraddhakkhaṇe chedo ca vattati; maraṇabhayañca okkami avītarāgabhāvato, tato eva gatinimittaṃ upaṭṭhāti. ‘‘Sopi nāma sabrahmacārīnaṃ anupavajjataṃ byākaritvā sarāgamaraṇaṃ marissatī’’ti saṃviggamānaso saṅkhāre aniccādivasena pariggaṇhanto. Arahattaṃ patvāti pubbe bahuso vipassanāya udayabbayañāṇaṃ pāvitattā tāvadeva arahattaṃ patvā arahattaphalapaccavekkhaṇānantaraṃ kaṇṭhanāḷicchedapaccayā jīvitanirodhena samasīsī hutvā parinibbāyi. Na hi antimabhavikassa arahattaṃ appatvā jīvitantarāyo hoti. Therassāti āyasmato channattherassa. Byākaraṇenāti hetumhi karaṇavacanaṃ ‘‘byākaraṇena hetunā’’ti. Tannimittañhi thero vīriyaṃ paggaṇhanto vipassanaṃ ussukkāpeti. Imināti, ‘‘atthi, bhante’’tiādivacanena. Theroti āyasmā sāriputtatthero. Pucchatīti, bhante, tathā kulasaṃsaggapasuto kathaṃ parinibbāyissatīti pucchati. ‘‘Pubbe kulesu saṃsaṭṭhavihārī’’ti sabrahmacārīnaṃ paññātassapi imasmiṃ ‘‘honti hete sāriputtā’’tiādinā bhagavato vutta-ṭṭhāne asaṃsaṭṭhabhāvo pākaṭo ahosi. Pakkampi nipakkaṃ viya sammāpaṭipajjamānāpi keci asaññatā upaṭṭhahanti. Sesaṃ suviññeyyameva.
છન્નોવાદસુત્તવણ્ણનાય લીનત્થપ્પકાસના સમત્તા.
Channovādasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૨. છન્નોવાદસુત્તં • 2. Channovādasuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ૨. છન્નોવાદસુત્તવણ્ણના • 2. Channovādasuttavaṇṇanā