| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
੬. ਛਟ੍ਠਨਯੋ ਸਮ੍ਪਯੋਗવਿਪ੍ਪਯੋਗਪਦવਣ੍ਣਨਾ
6. Chaṭṭhanayo sampayogavippayogapadavaṇṇanā
੨੨੮. ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ‘‘ਸਮ੍ਪਯੋਗવਿਪ੍ਪਯੋਗਪਦਂ ਭਾਜੇਤ੍વਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਮ੍ਪਯੋਗવਿਪ੍ਪਯੋਗਪਦਂ ਭਾਜਿਤਂ, ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਤਾਯ ਚ ਪਧਾਨਭੂਤਂ ਪਚ੍ਚਾਮਟ੍ਠਂ, ਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਪਦਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਂ ਲਬ੍ਭਤਿ…ਪੇ॰… વੇਦਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਮਤ੍ਥਂ વਿવਰਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ‘‘ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਅਲਬ੍ਭਮਾਨਮ੍ਪਿ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਗਹਿਤਂ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤੁਂ। ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋਪਿ ਹਿ ਪੁਚ੍ਛਾਯ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਮੇવ। ਤਥਾ ਹਿ ਯਮਕੇ (ਯਮ॰ ੧.ਖਨ੍ਧਯਮਕ.੫੯-੬੧) ‘‘ਯਸ੍ਸ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥ, ਤਸ੍ਸ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ‘‘ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਂ। ਤੇਨ ਪਨੇਤ੍ਥ ਰੂਪਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਮ੍ਪਯੋਗਟ੍ਠੋ ਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਅਲਬ੍ਭਮਾਨਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗਪਦਂ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧવੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ। ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਰੂਪਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਂ। વਿਸਭਾਗਤਾਤਿ ਅਤਂਸਭਾਗਤਾ। ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਭਾવੋ ਹਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗੇ ਸਭਾਗਤਾ, ਨ ਸਙ੍ਗਹੇ વਿਯ ਸਮਾਨਸਭਾਗਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਭਾવਰਹਿਤਾਨਂ ਰੂਪਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਂ ਸਾ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਤਾ વਿਸਭਾਗਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਦਭਾવਤੋਤਿ ਤਸ੍ਸਾ વਿਸਭਾਗਤਾਯ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਤਾਯ ਅਭਾવਤੋ। વਿਪ੍ਪਯੋਗੋਪਿ ਨਿવਾਰਿਤੋ ਏવ ਹੋਤਿ, વਿਸਭਾਗੋ ਭਾવੋ વਿਪ੍ਪਯੋਗੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋવਾਯਮਤ੍ਥੋਤਿ। ‘‘ਚਤੂਸੁ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਤਰਂ ਕਰੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਤੇਸਂ ਤੇਹੀਤਿ ਚ ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਏવ ਪਰਾਮਸਤਿ। વਿਸਭਾਗਤਾ ਚ ਹੋਤਿ ਰੂਪਨਿਬ੍ਬਾਨੇਸੁ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਚ ਰੂਪੇਕਦੇਸਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤੇਨੇવਾਤਿ ਚਤੁਕ੍ਖਨ੍ਧਸਭਾਗਤ੍ਤਾ ਏવ।
228. ‘‘Tatthā’’ti iminā ‘‘sampayogavippayogapadaṃ bhājetvā’’ti ettha sampayogavippayogapadaṃ bhājitaṃ, saṃvaṇṇetabbatāya ca padhānabhūtaṃ paccāmaṭṭhaṃ, na rūpakkhandhādipadanti dassento ‘‘yaṃ labbhati…pe… veditabba’’nti vatvā puna ‘‘rūpakkhandhādīsu hī’’tiādinā tamatthaṃ vivarati. Tattha na labbhatīti ‘‘sampayuttaṃ vippayutta’’nti vā gahetuṃ na labbhati, alabbhamānampi pucchāya gahitaṃ paṭikkhepena vissajjetuṃ. Paṭikkhepopi hi pucchāya vissajjanameva. Tathā hi yamake (yama. 1.khandhayamaka.59-61) ‘‘yassa rūpakkhandho nuppajjittha, tassa vedanākkhandho nuppajjitthā’’ti pucchāya ‘‘natthī’’ti vissajjitaṃ. Tena panettha rūpadhammesu sampayogaṭṭho na labbhatīti ayamattho dassito hoti. Alabbhamānampi sampayogapadaṃ gahitanti sambandho. Sabbatthāti rūpakkhandhavedanākkhandhādīsu. Etesanti rūpanibbānānaṃ. Visabhāgatāti ataṃsabhāgatā. Ekuppādādibhāvo hi sampayoge sabhāgatā, na saṅgahe viya samānasabhāgatā, tasmā ekuppādādibhāvarahitānaṃ rūpanibbānānaṃ sā ekuppādāditā visabhāgatā vuttā. Tadabhāvatoti tassā visabhāgatāya ekuppādāditāya abhāvato. Vippayogopi nivārito eva hoti, visabhāgo bhāvo vippayogoti vuttovāyamatthoti. ‘‘Catūsuhī’’tiādinā vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ karoti. Tattha tesaṃ tehīti ca arūpakkhandhe eva parāmasati. Visabhāgatā ca hoti rūpanibbānesu avijjamānattāti attho. Tenāha ‘‘na ca rūpekadesassā’’tiādi. Tenevāti catukkhandhasabhāgattā eva.
ਤੀਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂਹੀਤਿ ਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂਹਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਮਿਸ੍ਸਕੇ ਰੂਪਧਮ੍ਮਮਿਸ੍ਸਕੇ ਧਮ੍ਮੇ ਦੀਪੇਤਿ ਰੂਪਭવੋਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਪਞ੍ਚਹੀਤਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂਹਿ। ਏਕਾਯ ਮਨੋਧਾਤੁਯਾ। ਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਤਿ ਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਏવ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਅਹੋਨ੍ਤੇ ਸਤ੍ਤਹਿਪਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਸਤ੍ਤਪਿ વਾ ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਤਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ। ਤਾਹੀਤਿ ਸਤ੍ਤવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂਹਿ। ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਦੀਪੇਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਦੀਪੇਨ੍ਤਿਯੇવ, ਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਏવਾਤਿ ਏવਮવਧਾਰਣਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ વੇਦਨਾਦਿਕੇ। ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਭਾવੇਹਿ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂਯੇવ વਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਸਤ੍ਤਕਂ। ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਭਾવੇਨ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਨਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਨਿ, ਭਿਨ੍ਨਸਨ੍ਤਾਨਿਕਾਨਿ, ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਿਕਾਨਿ ਚ ਅਰੂਪਾਨਿਪਿ ਧਮ੍ਮਜਾਤਾਨਿ। ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਮਿਸ੍ਸਕਸਬ੍ਬવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਾਦਿਪਦੇਹਿ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਾ, ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਮਿਸ੍ਸਕਸਬ੍ਬવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਯੋ ਅਚੇਤਸਿਕਾਦਿਪਦੇਹਿ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਾ, ਤਦੁਭਯਸਮੁਦਾਯਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਾਦਿਪਦੇਹਿ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Tīhi viññāṇadhātūhīti ghānajivhākāyaviññāṇadhātūhi vippayutte anārammaṇamissake rūpadhammamissake dhamme dīpeti rūpabhavoti yojanā. Pañcahīti cakkhuviññāṇādīhi pañcahi viññāṇadhātūhi. Ekāya manodhātuyā. Na sampayutteti na sampayutte eva. Tathā hi ‘‘vippayutte ahonte sattahipi sampayutte sattapi vā tā’’ti vuttaṃ. Tenāti vippayuttatāpaṭikkhepena. Tāhīti sattaviññāṇadhātūhi. Sampayutte dīpentīti sampayutte dīpentiyeva, na sampayutte evāti evamavadhāraṇaṃ gahetabbaṃ. Esa nayo sesesupi. Sampayutte vedanādike. Sampayuttavippayuttabhāvehi navattabbaṃ, taṃyeva viññāṇadhātusattakaṃ. Sampayuttabhāvena navattabbāni sampayuttanavattabbāni, bhinnasantānikāni, nānākkhaṇikāni ca arūpānipi dhammajātāni. Anārammaṇamissakasabbaviññāṇadhātutaṃsampayuttā dhammāyatanādipadehi dīpetabbā, anārammaṇamissakasabbaviññāṇadhātuyo acetasikādipadehi dīpetabbā, tadubhayasamudāyā dukkhasaccādipadehi dīpetabbāti veditabbā.
ਯਦਿ ਏવਨ੍ਤਿ ਯਦਿ ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਮਿਸ੍ਸਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਪ੍ਪਯੋਗੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਮਿਸ੍ਸੋਭਯਧਮ੍ਮਾਤਿ ਰੂਪਨਿਬ੍ਬਾਨਸਹਿਤਸਬ੍ਬવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾ। ਖਨ੍ਧਾਦੀਹੇવਾਤਿ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਧਾਤੂਹਿ ਏવ, ਨ ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਮਤ੍ਤੇਨ। ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇਯੇવ ਪਨ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨਾਯਂ ਦੋਸੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਦੇਕਦੇਸਾਤਿ ‘‘ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਮਿਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਏਕਦੇਸਾ। ਤਦੇਕਦੇਸਞ੍ਞਸਮੁਦਾਯਾਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਏਕਦੇਸਾ ਹੁਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਅવਯવਾਨਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਂ ਸਮੁਦਾਯਭੂਤਾ। વਿਭਾਗਾਭਾવਤੋਤਿ ਭੇਦਾਭਾવਤੋ। ਭੇਦੋਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਭੇਦੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਨ ਹਿ ਸਮੁਦਾਯਾવਯવਾਨਂ ਸਾਮਞ੍ਞવਿਸੇਸਾਨਂ વਿਯ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਭੇਦੋ ਅਤ੍ਥਿ ਭੇਦਾਭੇਦਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਤੇਸਂ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਭੇਦਮੇવ ਹਿ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਸਮੁਦਾਯਨ੍ਤੋਗਧਾਨਂ ਏਕਦੇਸਾਨਂ ਨ વਿਭਾਗੋ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਸਙ੍ਗਹੇਪਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਤਿ ਅવਿਭਾਗਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਸਭਾਗવਿਸਭਾਗਤ੍ਤਾਭਾવੇਨ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਮਿਸ੍ਸਕਸਬ੍ਬવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਆਦੀਨਂ । ਤੇ ਚ ਅਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਾ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ વਿਭਤ੍ਤਸਭਾવਾਨਂ ਨ ਤੇਸਂ ਸਮੁਦਾਯੇਕਦੇਸਾਦਿਭਾવੋ, ਤਸ੍ਮਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਕੁਸਲਾਦਯੋ ਏવ ਖਨ੍ਧਾਦਯੋਤਿ ਖਨ੍ਧਾਦਿਆਮਸਨੇਨ ਸਮੁਦਾਯੇਕਦੇਸਾਦਿਭਾવੋ ਆਪਨ੍ਨੋ ਏવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વਿਪ੍ਪਯੋਗਾਭਾવੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤੋ ‘‘ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਿ ਅਨਾਮਸਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਾਦੀਨਂ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾ વੁਤ੍ਤਾ ‘‘ਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਸਬ੍ਬੇਸੂਤਿ ਦੁਤਿਯਾਦਿਸਬ੍ਬਪਞ੍ਹੇਸੁ।
Yadi evanti yadi anārammaṇamissānaṃ dhammānaṃ vippayogo natthi. Anārammaṇamissobhayadhammāti rūpanibbānasahitasabbaviññāṇadhātutaṃsampayuttadhammā. Khandhādīhevāti khandhāyatanadhātūhi eva, na arūpakkhandhamattena. Arūpakkhandheyeva pana sandhāya ‘‘tehi dhammehi ye dhammā vippayuttā’’ti vuttanti nāyaṃ dosoti dasseti. Tadekadesāti ‘‘anārammaṇamissā’’tiādinā vuttadhammasamudāyassa ekadesā. Tadekadesaññasamudāyāti tasseva yathāvuttassa samudāyassa ekadesā hutvā aññesaṃ avayavānaṃ rūpakkhandhādīnaṃ samudāyabhūtā. Vibhāgābhāvatoti bhedābhāvato. Bhedoti cettha accantabhedo adhippeto. Na hi samudāyāvayavānaṃ sāmaññavisesānaṃ viya accantabhedo atthi bhedābhedayuttattā. Tesaṃ accantabhedameva hi sandhāya ‘‘samudāyantogadhānaṃ ekadesānaṃ na vibhāgo atthī’’ti saṅgahepi vuttaṃ. Tenāti avibhāgasabbhāvato sabhāgavisabhāgattābhāvena. Tesanti anārammaṇamissakasabbaviññāṇadhātuādīnaṃ . Te ca akusalābyākatā. Tesanti kusalākusalābyākatadhammānaṃ. Tasmāti yasmā vibhattasabhāvānaṃ na tesaṃ samudāyekadesādibhāvo, tasmā. Yasmā pana kusalādayo eva khandhādayoti khandhādiāmasanena samudāyekadesādibhāvo āpanno evāti vuttanayena vippayogābhāvo hoti, tasmā taṃ pariharanto ‘‘khandhādīni anāmasitvā’’tiādimāha. Tesanti kusalādīnaṃ. Aññamaññavippayuttatā vuttā ‘‘kusalehi dhammehi ye dhammā vippayuttā’’tiādinā. Sabbesūti dutiyādisabbapañhesu.
ਛਤ੍ਤਿਂਸਾਯ ਪਿਟ੍ਠਿਦੁਕਪਦੇਸੁ વੀਸਤਿ ਦੁਕਪਦਾਨਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਨਯੇ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਅવਸਿਟ੍ਠਾਨਿ ਸੋਲ਼ਸੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੋਲ਼ਸਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਏવ ‘‘ਤੇવੀਸਪਦਸਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਤੇવੀਸ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਞ੍ਚ ‘‘ਏਕવੀਸ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਸਬ੍ਬਪਞ੍ਹੇਸੁ। ਏਕਕਾਲੇਕਸਨ੍ਤਾਨਾਨਂ ਭਿਨ੍ਨਕਾਲਭਿਨ੍ਨਸਨ੍ਤਾਨਾਨਞ੍ਚ ਅਨੇਕੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮੁਦਾਯਭੂਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਧਮ੍ਮਾਯਤਨਧਮ੍ਮਧਾਤੁਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਾਲਸਨ੍ਤਾਨ…ਪੇ॰… ਧਾਤੂਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਏਕਦੇਸਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਿਦ੍ਧਿਪਾਦਾਦਿਨਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਏਕਦੇਸੇਨੇવ ਖਨ੍ਧਨ੍ਤਰਾਦੀਹਿ ਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਾ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਦਯੋ, ਅਨਾਰਮ੍ਮਣੇਹਿ ਰੂਪਨਿਬ੍ਬਾਨੇਹਿ ਚ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਾ। ਸਮਾਨਕਾਲਸਨ੍ਤਾਨੇਹੀਤਿ ਏਕਕਾਲਸਨ੍ਤਾਨੇਹਿ ਕਾਲਸਨ੍ਤਾਨਭੇਦਰਹਿਤੇਹਿ ਏਕਦੇਸਨ੍ਤਰੇਹਿ, ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਂ ਏਕਦੇਸਨ੍ਤਰੇਹਿ, ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਂ ਏਕਦੇਸવਿਸੇਸਭੂਤੇਹਿ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਹਿ વਿਭਤ੍ਤਾ ਏવ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਾਦਯੋ ਸਮ੍ਪਯੋਗੀવਿਪ੍ਪਯੋਗੀਭਾવੇਨ, ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ વਿਪ੍ਪਯੋਗੀਭਾવੇਨ ਗਹਿਤਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤੇਹਿ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਾਦੀਹਿ। ਤੇ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ। ਕੇਹਿਚਿ ਸਹੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਾਰਹੇਹਿ ਏਕਦੇਸਨ੍ਤਰੇਹਿ વਿਭਤ੍ਤੇਹਿ। ਨ ਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤੇਪਿ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਾਦਯੋ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਾਦੀਹਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗਂ ਲਭਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਂ। ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾ…ਪੇ॰… વਿਸਭਾਗਤਾ ਚਾਤਿ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਤਾਸਙ੍ਖਾਤਾ ਯਥਾਰਹਂ ਸਭਾਗਤਾ વਿਸਭਾਗਤਾ ਚ। ਤੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਕਾਰਣੇਨ ਸਮ੍ਪਯੋਗਸ੍ਸ વਿਪ੍ਪਯੋਗਸ੍ਸ ਚ ਲਭਨਤੋ।
Chattiṃsāya piṭṭhidukapadesu vīsati dukapadāni imasmiṃ naye labbhanti, avasiṭṭhāni soḷasevāti āha ‘‘soḷasāti vattabba’’nti. Tato eva ‘‘tevīsapadasata’’nti ettha ‘‘tevīsa’’nti idañca ‘‘ekavīsa’’nti vattabbanti yojanā. Sabbatthāti sabbapañhesu. Ekakālekasantānānaṃ bhinnakālabhinnasantānānañca anekesaṃ dhammānaṃ samudāyabhūtā saṅkhārakkhandhadhammāyatanadhammadhātuyoti āha ‘‘kālasantāna…pe… dhātūna’’nti. Ekadesasammissāti cittiddhipādādinā attano ekadeseneva khandhantarādīhi sammissā iddhipādādayo, anārammaṇehi rūpanibbānehi ca asammissā. Samānakālasantānehīti ekakālasantānehi kālasantānabhedarahitehi ekadesantarehi, saṅkhārakkhandhādīnaṃ ekadesantarehi, saṅkhārakkhandhādīnaṃ ekadesavisesabhūtehi satipaṭṭhānasammappadhānasaññākkhandhādīhi vibhattā eva samudayasaccādayo sampayogīvippayogībhāvena, rūpakkhandhādayo vippayogībhāvena gahitāti yojanā. Tehi samudayasaccādīhi. Te saññākkhandhādayo. Kehici sahuppajjanārahehi ekadesantarehi vibhattehi. Na hi saṅkhārakkhandhādipariyāpannattepi samudayasaccādayo maggasaccādīhi sampayogaṃ labhanti. Tesanti vedanākkhandhasaññākkhandhādīnaṃ. Ekuppādā…pe… visabhāgatā cāti ekuppādāditāsaṅkhātā yathārahaṃ sabhāgatā visabhāgatā ca. Tena yathāvuttakāraṇena sampayogassa vippayogassa ca labhanato.
ਭਿਨ੍ਨਕਾਲਾਨਂ ਸਮੁਦਾਯੀਨਂ ਸਮੁਦਾਯਾ ਭਿਨ੍ਨਕਾਲਸਮੁਦਾਯਾ। વਤ੍ਤਮਾਨਾ ਚ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਏਕੇਕਧਮ੍ਮਾ વਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਏਤਦੇવ, ਤਸ੍ਮਾ। ਤੇਸਂ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਂ વਿਭਜਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਏਕਦੇਸਭੂਤਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਸੁਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਿ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੇਕਦੇਸਭੂਤਾਨਿਪਿ। ਤੇਨ વਿਭਾਗਾਕਰਣੇਨ । ਯਦਿ ਸਮਾਨਕਾਲਸ੍ਸ વਿਭਜਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤਾਦਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ વਿਭਾਗਂ ਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ‘‘ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ…ਪੇ॰… ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ ਸੋਲ਼ਸਹਿ ਧਾਤੂਹਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚੋਦਨਂ ਮਨਸਿ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਖਨ੍ਧਾਯਤਨ…ਪੇ॰… વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਏવਮੇવਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਧਾਤੁવਿਭਾਗੇਨ વਿਭਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ, ਏવਮੇવਂ।
Bhinnakālānaṃ samudāyīnaṃ samudāyā bhinnakālasamudāyā. Vattamānā ca ekasmiṃ santāne ekekadhammā vattanti. Tasmāti yasmā etadeva, tasmā. Tesaṃ vedanākkhandhādīnaṃ vibhajitabbassa ekadesabhūtassa abhāvato. Sukhindriyādīni vedanākkhandhekadesabhūtānipi. Tena vibhāgākaraṇena . Yadi samānakālassa vibhajitabbassa abhāvato cakkhuviññāṇadhātādayo viññāṇakkhandhassa vibhāgaṃ na karonti, atha kasmā ‘‘cakkhuviññāṇadhātu…pe… manoviññāṇadhātu soḷasahi dhātūhi vippayuttā’’ti vuttanti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘khandhāyatana…pe… vippayuttāti vutta’’nti. Evamevanti yathā dhātuvibhāgena vibhattassa viññāṇassa, evamevaṃ.
੨੩੫. ਤਂਸਮ੍ਪਯੋਗੀਭਾવਨ੍ਤਿ ਤੇਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗੀਭਾવਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਸਮਾਨਕਾਲਸਨ੍ਤਾਨੇਹਿ ਏਕਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਗਤੇਹਿ વੇਦਨਾਸਞ੍ਞਾવਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾ, ਏવਂ ਭਿਨ੍ਨਸਨ੍ਤਾਨੇਹਿ ਭਿਨ੍ਨਕਾਲੇਹਿ ਚ ਤੇਹਿ ਤਸ੍ਸ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਏવਂ ਤਂવਿਪ੍ਪਯੋਗੀਭਾવਂ…ਪੇ॰… ਨ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। વਿਸਭਾਗਤਾਨਿਬਨ੍ਧਸ੍ਸ વਿਭਾਗਸ੍ਸ ਅਭਾવੇਨ ਅવਿਭਾਗੇਹਿ ਤੇਹਿ ਤੀਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ। વਿਭਾਗੇ ਹੀਤਿਆਦਿਨਾ ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਤਰਂ ਕਰੋਤਿ। વਿਭਾਗਰਹਿਤੇਹੀਤਿ ਸਮਾਨਕਾਲਸਨ੍ਤਾਨੇਹਿ ਏਕਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਗਤਤ੍ਤਾ ਅવਿਭਤ੍ਤੇਹਿ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਹਿ ਨ ਯੁਤ੍ਤਂ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਹਿ…ਪੇ॰… ਭਾવਤੋ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ વਿਜ੍ਜਮਾਨਸ੍ਸ ਸਮਾਨਸ੍ਸ ਸਮਾਨਜਾਤਿਕਸ੍ਸਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਨ ਹਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨਂ ਰੂਪਾਰੂਪਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸ વਿਸਭਾਗਂ ਨ ਹੋਤਿ। ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਧਮ੍ਮਾ વਿਯਾਤਿ ਇਦਂ વਿਸਦਿਸੁਦਾਹਰਣਦਸ੍ਸਨਂ। ਯਥਾ ‘‘ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਅਨਾਗਤਕਾਲਂ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਆਮਟ੍ਠਕਾਲਭੇਦਂ, ਏવਂ ਯਂ ਆਮਟ੍ਠਕਾਲਭੇਦਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਦ੍ਧਰਿਤਬ੍ਬਂ ਦੇਸਨਾਯ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। વਿਜ੍ਜਮਾਨਸ੍ਸੇવ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਨ ਸਮ੍ਪਯੋਗੋ, ਸਮ੍ਪਯੋਗਾਰਹਸ੍ਸੇવ ਚ વਿਪ੍ਪਯੋਗੋਤਿ ਅਤ੍ਥਿਭਾવਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯਾ’’ਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਞ੍ਚਾਤਿ ਉਦ੍ਧਰਣਂ।
235. Taṃsampayogībhāvanti tehi khandhehi sampayogībhāvaṃ. Yathā hi samānakālasantānehi ekacittuppādagatehi vedanāsaññāviññāṇakkhandhehi samudayasaccassa sampayuttatā, evaṃ bhinnasantānehi bhinnakālehi ca tehi tassa vippayuttatāti āha ‘‘evaṃ taṃvippayogībhāvaṃ…pe… na vutta’’nti. Visabhāgatānibandhassa vibhāgassa abhāvena avibhāgehi tehi tīhi khandhehi. Vibhāge hītiādinā tamevatthaṃ pākaṭataraṃ karoti. Vibhāgarahitehīti samānakālasantānehi ekacittuppādagatattā avibhattehi vedanākkhandhādīhi na yuttaṃ vippayuttanti vattuṃ. Tenāha ‘‘vijjamānehi…pe… bhāvato’’ti. Tattha vijjamānassa samānassa samānajātikassāti adhippāyo. Na hi vijjamānaṃ rūpārūpaṃ aññamaññassa visabhāgaṃ na hoti. Anuppannā dhammā viyāti idaṃ visadisudāharaṇadassanaṃ. Yathā ‘‘anuppannā dhammā’’ti anāgatakālaṃ vuccatīti āmaṭṭhakālabhedaṃ, evaṃ yaṃ āmaṭṭhakālabhedaṃ na hotīti attho. Uddharitabbaṃ desanāya desetabbanti vuttaṃ hoti. Vijjamānasseva vijjamānena sampayogo, sampayogārahasseva ca vippayogoti atthibhāvasannissayā sampayuttavippayuttatāti āha ‘‘paccuppannabhāvaṃ nissāyā’’ti. Tenevāha ‘‘avijjamānassā’’tiādi. Tañcāti uddharaṇaṃ.
વਿਭਾਗਰਹਿਤੇਹੀਤਿ વਿਸਭਾਗਤਾਭਾવਤੋ ਅવਿਭਾਗੇਹਿ। ਅਨਾਮਟ੍ਠਕਾਲਭੇਦੇਤਿ ਅਨਾਮਟ੍ਠਕਾਲવਿਸੇਸੇ। ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਪਯੋਗੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਏਤੇਨ ਪਾਰਿਸੇਸਤੋ વਿਜ੍ਜਮਾਨਸ੍ਸ ਚ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਨ ਸਮ੍ਪਯੋਗੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਤਾਦੀਪਕੇ ਭੇਦੇ ਗਹਿਤੇਤਿ ਯਥਾਗਹਿਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਤੇਹਿ વਿਪ੍ਪਯੋਗੀਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਭਾવਦੀਪਕੇ ਤੇਸਂਯੇવ વਿਸੇਸੇ ‘‘ਅਰੂਪਭવੋ ਏਕੇਨ ਖਨ੍ਧੇਨ ਦਸਹਾਯਤਨੇਹਿ ਸੋਲ਼ਸਹਿ ਧਾਤੂਹਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧਾਤੁ॰ ੨੪੬) ਗਹਿਤੇ ਤੇਨੇવ ਰੁਪ੍ਪਨਾਦਿਨਾ ਭੇਦੇਨ ਤੇਸਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਸਭਾਗਤਾਪਿ ਗਹਿਤਾ ਏવਾਤਿ વਿਪ੍ਪਯੋਗੋ ਹੋਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਭੇਦੇ ਪਨ ਅਗ੍ਗਹਿਤੇ ਤੇਨ ਤੇਨ ਗਹਣੇਨਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਤਾਦੀਪਕੇ વਿਸੇਸੇ, વਿਸਭਾਗੇ વਾ ਅਗ੍ਗਹਿਤੇ ‘‘વੇਦਨਾ, ਸਞ੍ਞਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਤੀਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਏਕੇਨਾਯਤਨੇਨ ਸਤ੍ਤਹਿ ਧਾਤੂਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤੇਨ ਤੇਨ ਗਹਣੇਨ ਸਭਾਗਤਾਦੀਪਨੇਨ વਿਸਭਾਗਤਾਯ ਅਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਸਭਾਗਤਾવ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਚ ਸਤਿ ਸਭਾਗਤ੍ਤੇ ਕਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਭਾਗਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਜ੍ਜਮਾਨਤਾਯ…ਪੇ॰… ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸਭਾਗਤਾਯ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ વਿਸਭਾਗਤਾਯ ਅਲਬ੍ਭਮਾਨਤ੍ਤਾ, ਸਭਾਗਤਾਯ ਚ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤ੍ਤਾ।
Vibhāgarahitehīti visabhāgatābhāvato avibhāgehi. Anāmaṭṭhakālabhedeti anāmaṭṭhakālavisese. Avijjamānassa…pe… sampayogo natthīti etena pārisesato vijjamānassa ca vijjamānena sampayogo dassito. Avijjamānatādīpake bhede gahiteti yathāgahitesu dhammesu tehi vippayogīnaṃ avijjamānabhāvadīpake tesaṃyeva visese ‘‘arūpabhavo ekena khandhena dasahāyatanehi soḷasahi dhātūhi vippayutto’’tiādinā (dhātu. 246) gahite teneva ruppanādinā bhedena tesaṃ aññamaññaṃ visabhāgatāpi gahitā evāti vippayogo hotīti yojanā. Bhede pana aggahite tena tena gahaṇenāti yathāvutte avijjamānatādīpake visese, visabhāge vā aggahite ‘‘vedanā, saññā, saṅkhārakkhandho tīhi khandhehi ekenāyatanena sattahi dhātūhi sampayutto’’tiādinā tena tena gahaṇena sabhāgatādīpanena visabhāgatāya aggahitattā sabhāgatāva hoti. Tathā ca sati sabhāgatte kā panettha sabhāgatāti āha ‘‘vijjamānatāya…pe… hotī’’ti. Tassāti sabhāgatāya. Tasmāti visabhāgatāya alabbhamānattā, sabhāgatāya ca labbhamānattā.
੨੬੨. વਿਤਕ੍ਕੋ વਿਯਾਤਿ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਸੁ વਿਤਕ੍ਕੋ વਿਯ। ਸੋ ਹਿ વਿਤਕ੍ਕਰਹਿਤਤ੍ਤਾ ਅવਿਤਕ੍ਕੋ વਿਚਾਰਮਤ੍ਤੋ ਚ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕੋਟ੍ਠਾਸਨ੍ਤਰਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਸੁ ਅਲੀਨਾ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਏવ ਸੋ ਅਪ੍ਪਧਾਨੋ, ਦੁਤਿਯਝਾਨਧਮ੍ਮਾ ਏવੇਤ੍ਥ ਪਧਾਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਯੇ ਪਧਾਨਾ’’ਤਿ। ਤੇਨੇવਾਤਿ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਸੁ વਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਇਧ ਅਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ, વਿਤਕ੍ਕਤ੍ਤਿਕੇ ਦੁਤਿਯਰਾਸਿਯੇવ ਚ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ। ਅਨਨ੍ਤਰਨਯੇਤਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਨવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸੇ। ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚੇਨ ਸਮਾਨਗਤਿਕਾ ਸਦਿਸਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਾ। ਇਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਾਰਣੇਨ। ਤੇ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਾ ਨ ਗਹਿਤਾ, ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ વਿਯ ਨ ਦੇਸਨਾਰੁਲ਼੍ਹਾ। ਨ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰੇਹਿ ਸਮਾਨਗਤਿਕਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਯਦਿ ਹਿ ਤੇ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰੇਹਿ ਸਮਾਨਗਤਿਕਾ ਸਿਯੁਂ, ‘‘ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ, ਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਨ ਕੇਹਿਚਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ, ਨ ਕੇਹਿਚਿ ਆਯਤਨੇਹਿ, ਏਕਾਯ ਧਾਤੁਯਾ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯੁਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤੇ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚੇਨ ਸਮਾਨਗਤਿਕਾ। ਯਥਾ ਹਿ ਯੇ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਹਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ, ਤੇਸਂ ਕੇਹਿਚਿ વਿਪ੍ਪਯੋਗਂ વਤ੍ਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਏવਂ ਤੇਹਿਪਿ । ਤਥਾ ਹਿ વਕ੍ਖਤਿ ‘‘ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਾਦੀਨੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਦਸਮੋ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦਸਮਨਯੇ ਤੇਹਿ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤੇਹਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਹਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸੋਲ਼ਸਹਿ ਧਾਤੂਹਿ વਿਪ੍ਪਯੋਗੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਓਸਾਨਨਯੇ ਤੇਹਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਅਟ੍ਠਾਰਸਹਿ ਧਾਤੂਹਿ ਸਙ੍ਗਹੋ ਚ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਤੇ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰੇਹਿ ਸਮਾਨਗਤਿਕਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
262. Vitakko viyāti savitakkasavicāresu cittuppādesu vitakko viya. So hi vitakkarahitattā avitakko vicāramatto ca. Tenāha ‘‘koṭṭhāsantaracittuppādesu alīnā’’ti. Tato eva so appadhāno, dutiyajhānadhammā evettha padhānāti āha ‘‘ye padhānā’’ti. Tenevāti savitakkasavicāresu cittuppādesu vitakkassa avitakkavicāramattaggahaṇena idha aggahitattā, vitakkattike dutiyarāsiyeva ca adhippetattā. Anantaranayeti sampayuttenavippayuttapadaniddese. Samudayasaccena samānagatikā sadisappavattikā. Itīti iminā kāraṇena. Te avitakkavicāramattā dhammā na gahitā, samudayasaccaṃ viya na desanāruḷhā. Na savitakkasavicārehi samānagatikāti yojanā. Yadi hi te savitakkasavicārehi samānagatikā siyuṃ, ‘‘avitakkavicāramattehi dhammehi ye dhammā sampayuttā, tehi dhammehi ye dhammā vippayuttā, te dhammā na kehici khandhehi, na kehici āyatanehi, ekāya dhātuyā vippayuttā’’ti vattabbā siyuṃ. Yasmā pana te samudayasaccena samānagatikā. Yathā hi ye samudayasaccena sampayuttehi vippayuttā, tesaṃ kehici vippayogaṃ vattuṃ na sakkā, evaṃ tehipi . Tathā hi vakkhati ‘‘samudayasaccādīnī’’tiādi. Dasamo…pe… vuttoti ettha dasamanaye tehi avitakkavicāramattehi vippayuttehi vippayuttānaṃ soḷasahi dhātūhi vippayogo vutto, osānanaye tehi vippayuttānaṃ aṭṭhārasahi dhātūhi saṅgaho ca vuttoti tasmā na te savitakkasavicārehi samānagatikāti dasseti.
વਿਤਕ੍ਕਸਹਿਤੇਸੂਤਿ ਸਹવਿਤਕ੍ਕੇਸੁ। ਤੇਸੂਤਿ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤੇਸੁ ਸਹ વਿਤਕ੍ਕੇਨ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਧਮ੍ਮੇਸੁ, ‘‘ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਗਹਿਤੇਸੁ વੁਤ੍ਤੇਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇਤਿ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਧਮ੍ਮਾ વਿਤਕ੍ਕੋ ਚਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗવਿਪ੍ਪਯੋਗਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ‘‘ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਾ ਏਕੇਨ ਖਨ੍ਧੇਨ ਏਕੇਨਾਯਤਨੇਨ ਏਕਾਯ ਧਾਤੁਯਾ ਕੇਹਿਚਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਏਕੇਨ ਖਨ੍ਧੇਨਾਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ। ਸੋ ਹਿ ਸਮੁਦਾਯੋਤਿ ‘‘ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਸਮੁਦਾਯੋ। ਨਨੁ વਿਤਕ੍ਕੋਪੇਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਹਂ ਗਤੋ, ਸੋ ਚ વਿਚਾਰਤੋ ਅਞ੍ਞੇਨਪਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਨ ਹਿ ਤਦੇਕਦੇਸਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਯਥਾਤਿਆਦਿਨਾ ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਨਿਦਸ੍ਸਨੇਨ વਿਭਾવੇਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯਥਾ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਏਕਦੇਸਭੂਤਾਨਂ ਛਨ੍ਦਿਦ੍ਧਿਪਾਦਾਦੀਨਂ ਤੀਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਂਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਇਧਾਪਿ વਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗੋ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤੀਤਿ।
Vitakkasahitesūti sahavitakkesu. Tesūti avitakkavicāramattesu saha vitakkena dutiyajjhānadhammesu, ‘‘avitakkavicāramattā’’ti gahitesu vuttesūti attho. Sabbepi teti dutiyajjhānadhammā vitakko cāti sabbepi te dhammā sakkā vattuṃ. Tathā hi sampayogavippayogapadaniddese ‘‘avitakkavicāramattā dhammā ekena khandhena ekenāyatanena ekāya dhātuyā kehici sampayuttā’’ti vuttaṃ. Tattha ekena khandhenāti saṅkhārakkhandhena. So hi samudāyoti ‘‘avitakkavicāramattā dhammā’’ti vuttadhammasamudāyo. Nanu vitakkopettha dhammasaṅgahaṃ gato, so ca vicārato aññenapi sampayuttoti codanaṃ sandhāyāha ‘‘na hi tadekadesassa…pe… hotī’’ti. Yathātiādinā tamevatthaṃ iddhipādanidassanena vibhāveti. Tassattho – yathā iddhipādasamudāyassa ekadesabhūtānaṃ chandiddhipādādīnaṃ tīhi khandhehi sampayogo vutto, taṃsamudāyassa na hoti, evaṃ idhāpi vitakkassa aññehi sampayogo avitakkavicāramattassa samudāyassa na hotīti.
ਯਦਿ ਏવਂ ‘‘ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ ਦ੍વੀਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਚੇ? ਨੋ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਥਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਤੇਸੂਤਿ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇਸੁ। ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸਾਤਿ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ। ਤੇਹਿ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾ વੁਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ ਦ੍વੀਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਤੇਨਾਤਿ વਿਚਾਰੇਨ। ਨ ਹੀਤਿਆਦਿਨਾ ਯਥਾਧਿਗਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾਯ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਭਾવਂ ਉਦਾਹਰਣਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ વਿਭਾવੇਤਿ। ਕੇਚਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਤਂਸਹਗਤਾ ਚ ਮੋਹવਜ੍ਜਾ ਮੋਹੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ, ਕੇਚਿ ਅਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ। ਮੋਹੇਨਾਤਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਸਹਗਤਮੋਹਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ। ਇਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਾਰਣੇਨ ਨ ਸਮੁਦਾਯੋ ਤੇਨ ਮੋਹੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ। ਅਞ੍ਞੋ ਕੋਚਿ ਧਮ੍ਮੋ ਹੇਤੁਭਾવੋ ਨਾਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਯੇਨ ਹੇਤੁਨਾ ਸੋ ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ ਸਮੁਦਾਯੋ। ਏવਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ‘‘ਭਾવਨਾ…ਪੇ॰… ਯੋਪਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਯ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਹੇਤੁਕਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ, ਏવਂ ਯੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨ ਅવਿਤਕ੍ਕ…ਪੇ॰… ਸਿਯਾ, ਤਂ ਨ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤੇਸੁ ਕੋਚਿਪਿ વਿਚਾਰੇਨ ਅਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ। ਤੇਤਿ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਏਕਧਮ੍ਮੇਪਿ…ਪੇ॰… ਕਤੋ ਯਥਾ ‘‘ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਸਙ੍ਖਤਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ।
Yadi evaṃ ‘‘iddhipādo dvīhi khandhehi sampayutto’’tiādi na vattabbanti ce? No na vattabbanti dassento ‘‘yathā panā’’tiādimāha. Tattha tesūti iddhipādesu. Samudāyassāti iddhipādasamudāyassa. Tehi vedanākkhandhādīhi sampayuttatā vuttā ‘‘iddhipādo dvīhi khandhehi sampayutto’’tiādinā. Tenāti vicārena. Na hītiādinā yathādhigatadhammānaṃ sampayuttatāya navattabbābhāvaṃ udāharaṇadassanavasena vibhāveti. Keci vicikicchā taṃsahagatā ca mohavajjā mohena sampayuttā, keci asampayuttā. Mohenāti vicikicchāsahagatamohameva sandhāya vadati. Iti iminā kāraṇena na samudāyo tena mohena sampayutto. Añño koci dhammo hetubhāvo nāpi atthi, yena hetunā so dassanenapahātabbahetukoti vutto samudāyo. Evanti iminā nayena ‘‘bhāvanā…pe… yopi sampayuttā’’ti navattabbatāya nidassetabbāti attho. Evanti yathā dassanenapahātabbahetukasamudāyassa sampayuttatā na vattabbā, evaṃ yena dhammena avitakka…pe… siyā, taṃ na natthi. Tasmāti yasmā avitakkavicāramattesu kocipi vicārena asampayutto natthi, tasmā. Teti avitakkavicāramattā dhammā. Ekadhammepi…pe… kato yathā ‘‘appaccayā dhammā asaṅkhatā dhammā’’ti.
ਛਟ੍ਠਨਯਸਮ੍ਪਯੋਗવਿਪ੍ਪਯੋਗਪਦવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Chaṭṭhanayasampayogavippayogapadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਾਤੁਕਥਾਪਾਲ਼ਿ • Dhātukathāpāḷi / ੬. ਸਮ੍ਪਯੋਗવਿਪ੍ਪਯੋਗਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 6. Sampayogavippayogapadaniddeso
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ੬. ਛਟ੍ਠਨਯੋ ਸਮ੍ਪਯੋਗવਿਪ੍ਪਯੋਗਪਦવਣ੍ਣਨਾ • 6. Chaṭṭhanayo sampayogavippayogapadavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ੬. ਛਟ੍ਠਨਯੋ ਸਮ੍ਪਯੋਗવਿਪ੍ਪਯੋਗਪਦવਣ੍ਣਨਾ • 6. Chaṭṭhanayo sampayogavippayogapadavaṇṇanā
