| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / द्वेमातिकापाळि • Dvemātikāpāḷi |
५. चित्तागारवग्गो
5. Cittāgāravaggo
१. राजागारसिक्खापदवण्णना
1. Rājāgārasikkhāpadavaṇṇanā
चित्तागारवग्गस्स पठमे राजागारन्ति रञ्ञो कीळनघरं। चित्तागारन्ति कीळनचित्तसालं। आरामन्ति कीळनउपवनं। उय्यानन्ति कीळनुय्यानं। पोक्खरणिन्ति कीळनपोक्खरणिं। दस्सनायाति ‘‘एतेसु यंकिञ्चि पस्सिस्सामी’’ति गच्छन्तिया पदे पदे दुक्कटं, यत्थ ठत्वा पस्सति, तत्थ पदं अनुद्धरित्वा पञ्चापि पस्सन्तिया एकाव आपत्ति। सचे पन तं तं विलोकेत्वा पस्सति, गीवं परिवत्तनप्पयोगगणनाय आपत्तियो, न उम्मीलनगणनाय।
Cittāgāravaggassa paṭhame rājāgāranti rañño kīḷanagharaṃ. Cittāgāranti kīḷanacittasālaṃ. Ārāmanti kīḷanaupavanaṃ. Uyyānanti kīḷanuyyānaṃ. Pokkharaṇinti kīḷanapokkharaṇiṃ. Dassanāyāti ‘‘etesu yaṃkiñci passissāmī’’ti gacchantiyā pade pade dukkaṭaṃ, yattha ṭhatvā passati, tattha padaṃ anuddharitvā pañcāpi passantiyā ekāva āpatti. Sace pana taṃ taṃ viloketvā passati, gīvaṃ parivattanappayogagaṇanāya āpattiyo, na ummīlanagaṇanāya.
सावत्थियं छब्बग्गिया भिक्खुनियो आरब्भ चित्तागारं दस्सनाय गमनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, भिक्खुस्स सब्बत्थ दुक्कटं, अवसेसो विनिच्छयो नच्चदस्सनसिक्खापदे वुत्तनयेनेव वेदितब्बोति।
Sāvatthiyaṃ chabbaggiyā bhikkhuniyo ārabbha cittāgāraṃ dassanāya gamanavatthusmiṃ paññattaṃ, bhikkhussa sabbattha dukkaṭaṃ, avaseso vinicchayo naccadassanasikkhāpade vuttanayeneva veditabboti.
राजागारसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Rājāgārasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
२. आसन्दिपरिभुञ्जनसिक्खापदवण्णना
2. Āsandiparibhuñjanasikkhāpadavaṇṇanā
दुतिये आसन्दी नाम अतिक्कन्तप्पमाणा वुच्चति। पल्लङ्को नाम संहारिमेन वाळेन कतोति वुत्तो। परिभुञ्जेय्याति एत्थ पन निसीदननिपज्जनप्पयोगगणनाय पाचित्तियं वेदितब्बं।
Dutiye āsandī nāma atikkantappamāṇā vuccati. Pallaṅko nāma saṃhārimena vāḷena katoti vutto. Paribhuñjeyyāti ettha pana nisīdananipajjanappayogagaṇanāya pācittiyaṃ veditabbaṃ.
सावत्थियं सम्बहुला भिक्खुनियो आरब्भ आसन्दिपल्लङ्कपरिभोगवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, आसन्दिया पादे छिन्दित्वा, पल्लङ्कस्स वाळे भिन्दित्वा परिभुञ्जन्तिया, उम्मत्तिकादीनञ्च अनापत्ति। आसन्दिपल्लङ्कता, निसीदनं निपज्जनं वाति इमानेत्थ द्वे अङ्गानि। समुट्ठानादीनि एळकलोमसदिसानीति।
Sāvatthiyaṃ sambahulā bhikkhuniyo ārabbha āsandipallaṅkaparibhogavatthusmiṃ paññattaṃ, āsandiyā pāde chinditvā, pallaṅkassa vāḷe bhinditvā paribhuñjantiyā, ummattikādīnañca anāpatti. Āsandipallaṅkatā, nisīdanaṃ nipajjanaṃ vāti imānettha dve aṅgāni. Samuṭṭhānādīni eḷakalomasadisānīti.
आसन्दिपरिभुञ्जनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Āsandiparibhuñjanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
३. सुत्तकन्तनसिक्खापदवण्णना
3. Suttakantanasikkhāpadavaṇṇanā
ततिये सुत्तन्ति छन्नं अञ्ञतरं। कन्तेय्याति एत्थ यत्तकं हत्थेन अञ्छितं होति, तस्मिं तक्कम्हि वेठिते एका आपत्ति। इदञ्हि सन्धाय पदभाजनीये (पाचि॰ ९८८) ‘‘उज्जवुज्जवे’’ति वुत्तं।
Tatiye suttanti channaṃ aññataraṃ. Kanteyyāti ettha yattakaṃ hatthena añchitaṃ hoti, tasmiṃ takkamhi veṭhite ekā āpatti. Idañhi sandhāya padabhājanīye (pāci. 988) ‘‘ujjavujjave’’ti vuttaṃ.
सावत्थियं छब्बग्गिया भिक्खुनियो आरब्भ सुत्तं कन्तनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, कन्तनतो पुब्बे कप्पासविचिननं आदिं कत्वा सब्बप्पयोगेसु हत्थवारगणनाय दुक्कटं। कन्तितसुत्तं कन्तन्तिया, उम्मत्तिकादीनञ्च अनापत्ति। अकन्तितता, कन्तनन्ति इमानेत्थ द्वे अङ्गानि। समुट्ठानादीनि एळकलोमसदिसानीति।
Sāvatthiyaṃ chabbaggiyā bhikkhuniyo ārabbha suttaṃ kantanavatthusmiṃ paññattaṃ, kantanato pubbe kappāsavicinanaṃ ādiṃ katvā sabbappayogesu hatthavāragaṇanāya dukkaṭaṃ. Kantitasuttaṃ kantantiyā, ummattikādīnañca anāpatti. Akantitatā, kantananti imānettha dve aṅgāni. Samuṭṭhānādīni eḷakalomasadisānīti.
सुत्तकन्तनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Suttakantanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
४. गिहिवेय्यावच्चसिक्खापदवण्णना
4. Gihiveyyāvaccasikkhāpadavaṇṇanā
चतुत्थे गिहिवेय्यावच्चन्ति गिहीनं वेय्यावच्चं। सचेपि हि मातापितरो अत्तनो किञ्चि कम्मं अकारापेत्वा तेसं यागुपचनादीनि करोन्ति, पुब्बप्पयोगेसु पयोगगणनाय दुक्कटानि आपज्जित्वा यागुआदीसु भाजनगणनाय, खादनीयादीसु पूवगणनाय पाचित्तियं आपज्जति।
Catutthe gihiveyyāvaccanti gihīnaṃ veyyāvaccaṃ. Sacepi hi mātāpitaro attano kiñci kammaṃ akārāpetvā tesaṃ yāgupacanādīni karonti, pubbappayogesu payogagaṇanāya dukkaṭāni āpajjitvā yāguādīsu bhājanagaṇanāya, khādanīyādīsu pūvagaṇanāya pācittiyaṃ āpajjati.
सावत्थियं सम्बहुला भिक्खुनियो आरब्भ गिहीनं वेय्यावच्चकरणवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, मनुस्सेहि सङ्घस्स यागुपाने वा भत्ते वा चेतियपूजाय वा करीयमानाय तेसं सहायभावेन यागुपचनादीनि, अत्तनो वेय्यावच्चकरस्स च तानियेव करोन्तिया, उम्मत्तिकादीनञ्च अनापत्ति। गिहिवेय्यावच्चकरणं, अनुञ्ञातकारणाभावोति इमानेत्थ द्वे अङ्गानि। समुट्ठानादीनि एळकलोमसदिसानेवाति।
Sāvatthiyaṃ sambahulā bhikkhuniyo ārabbha gihīnaṃ veyyāvaccakaraṇavatthusmiṃ paññattaṃ, manussehi saṅghassa yāgupāne vā bhatte vā cetiyapūjāya vā karīyamānāya tesaṃ sahāyabhāvena yāgupacanādīni, attano veyyāvaccakarassa ca tāniyeva karontiyā, ummattikādīnañca anāpatti. Gihiveyyāvaccakaraṇaṃ, anuññātakāraṇābhāvoti imānettha dve aṅgāni. Samuṭṭhānādīni eḷakalomasadisānevāti.
गिहिवेय्यावच्चसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Gihiveyyāvaccasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
५. अधिकरणसिक्खापदवण्णना
5. Adhikaraṇasikkhāpadavaṇṇanā
पञ्चमे अधिकरणन्ति चतुन्नं अञ्ञतरं। पाचित्तियन्ति इध चीवरसिब्बने विय धुरं निक्खित्तमत्ते पाचित्तियं, एकाहम्पि परिहारो नत्थि।
Pañcame adhikaraṇanti catunnaṃ aññataraṃ. Pācittiyanti idha cīvarasibbane viya dhuraṃ nikkhittamatte pācittiyaṃ, ekāhampi parihāro natthi.
सावत्थियं थुल्लनन्दं आरब्भ अधिकरणं नवूपसमनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, सेसमेत्थ चीवरसिब्बनसिक्खापदे वुत्तनयेनेव वेदितब्बन्ति।
Sāvatthiyaṃ thullanandaṃ ārabbha adhikaraṇaṃ navūpasamanavatthusmiṃ paññattaṃ, sesamettha cīvarasibbanasikkhāpade vuttanayeneva veditabbanti.
अधिकरणसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Adhikaraṇasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
६. भोजनदानसिक्खापदवण्णना
6. Bhojanadānasikkhāpadavaṇṇanā
छट्ठे सहत्थाति कायेन वा कायप्पटिबद्धेन वा निस्सग्गियेन वा ठपेत्वा पञ्चसहधम्मिके अवसेसानं अञ्ञत्र उदकदन्तपोना यंकिञ्चि अज्झोहरणीयं ददन्तिया पाचित्तियं।
Chaṭṭhe sahatthāti kāyena vā kāyappaṭibaddhena vā nissaggiyena vā ṭhapetvā pañcasahadhammike avasesānaṃ aññatra udakadantaponā yaṃkiñci ajjhoharaṇīyaṃ dadantiyā pācittiyaṃ.
सावत्थियं थुल्लनन्दं आरब्भ अगारिकस्स खादनीयभोजनीयदानवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, उदकदन्तपोने दुक्कटं। या पन दापेति न देति, उपनिक्खिपित्वा देति, बाहिरलेपं देति, तस्सा, उम्मत्तिकादीनञ्च अनापत्ति। अञ्ञत्र उदकदन्तपोना अज्झोहरणियं, ठपेत्वा पञ्च सहधम्मिके अञ्ञस्स सहत्था दानन्ति इमानेत्थ द्वे अङ्गानि। समुट्ठानादीनि एळकलोमसदिसानीति।
Sāvatthiyaṃ thullanandaṃ ārabbha agārikassa khādanīyabhojanīyadānavatthusmiṃ paññattaṃ, udakadantapone dukkaṭaṃ. Yā pana dāpeti na deti, upanikkhipitvā deti, bāhiralepaṃ deti, tassā, ummattikādīnañca anāpatti. Aññatra udakadantaponā ajjhoharaṇiyaṃ, ṭhapetvā pañca sahadhammike aññassa sahatthā dānanti imānettha dve aṅgāni. Samuṭṭhānādīni eḷakalomasadisānīti.
भोजनदानसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Bhojanadānasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
७. आवसथचीवरसिक्खापदवण्णना
7. Āvasathacīvarasikkhāpadavaṇṇanā
सत्तमे आवसथचीवरन्ति ‘‘उतुनियो भिक्खुनियो परिभुञ्जन्तू’’ति दिन्नचीवरं। अनिस्सज्जित्वाति चतुत्थे दिवसे धोवित्वा अञ्ञिस्सा अन्तमसो सामणेरियापि उतुनिया अदत्वा। पाचित्तियन्ति एवं अनिस्सज्जित्वा परिभुञ्जन्तिया पाचित्तियं।
Sattame āvasathacīvaranti ‘‘utuniyo bhikkhuniyo paribhuñjantū’’ti dinnacīvaraṃ. Anissajjitvāti catutthe divase dhovitvā aññissā antamaso sāmaṇeriyāpi utuniyā adatvā. Pācittiyanti evaṃ anissajjitvā paribhuñjantiyā pācittiyaṃ.
सावत्थियं थुल्लनन्दं आरब्भ आवसथचीवरं अनिस्सज्जित्वा परिभुञ्जनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, तिकपाचित्तियं, निस्सज्जिते द्विकदुक्कटं। तस्मिं पन निस्सज्जितसञ्ञाय, पुन परियायेन वा, अञ्ञासं उतुनीनं अभावेन वा, अच्छिन्ननट्ठचीवरिकाय वा, आपदासु वा परिभुञ्जन्तिया, उम्मत्तिकादीनञ्च अनापत्ति। आवसथचीवरता, चतुत्थदिवसता, धोवित्वा अनिस्सज्जनं, अनुञ्ञातकारणाभावोति इमानेत्थ चत्तारि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि कथिनसदिसानि, इदं पन किरियाकिरियन्ति।
Sāvatthiyaṃ thullanandaṃ ārabbha āvasathacīvaraṃ anissajjitvā paribhuñjanavatthusmiṃ paññattaṃ, tikapācittiyaṃ, nissajjite dvikadukkaṭaṃ. Tasmiṃ pana nissajjitasaññāya, puna pariyāyena vā, aññāsaṃ utunīnaṃ abhāvena vā, acchinnanaṭṭhacīvarikāya vā, āpadāsu vā paribhuñjantiyā, ummattikādīnañca anāpatti. Āvasathacīvaratā, catutthadivasatā, dhovitvā anissajjanaṃ, anuññātakāraṇābhāvoti imānettha cattāri aṅgāni. Samuṭṭhānādīni kathinasadisāni, idaṃ pana kiriyākiriyanti.
आवसथचीवरसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Āvasathacīvarasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
८. आवसथविहारसिक्खापदवण्णना
8. Āvasathavihārasikkhāpadavaṇṇanā
अट्ठमे आवसथन्ति कवाटबद्धविहारं। अनिस्सज्जित्वाति रक्खणत्थाय अदत्वा, ‘‘इदं जग्गेय्यासी’’ति एवं अनापुच्छित्वाति अत्थो। चारिकं पक्कमेय्य पाचित्तियन्ति एत्थ सकगामतो अञ्ञं गामं एकरत्तिवासत्थायपि पक्कमन्तिया परिक्खित्तस्स आवसथस्स परिक्खेपं, अपरिक्खित्तस्स उपचारं पठमपादेन अतिक्कन्तमत्ते दुक्कटं, दुतियेन पाचित्तियं।
Aṭṭhame āvasathanti kavāṭabaddhavihāraṃ. Anissajjitvāti rakkhaṇatthāya adatvā, ‘‘idaṃ jaggeyyāsī’’ti evaṃ anāpucchitvāti attho. Cārikaṃ pakkameyya pācittiyanti ettha sakagāmato aññaṃ gāmaṃ ekarattivāsatthāyapi pakkamantiyā parikkhittassa āvasathassa parikkhepaṃ, aparikkhittassa upacāraṃ paṭhamapādena atikkantamatte dukkaṭaṃ, dutiyena pācittiyaṃ.
सावत्थियं थुल्लनन्दं आरब्भ आवसथं अनिस्सज्जित्वा चारिकं पक्कमनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, तिकपाचित्तियं, अकवाटबद्धे दुक्कटं, निस्सज्जिते द्विकदुक्कटं। तस्मिं पन निस्सज्जितसञ्ञाय, सति अन्तराये, पटिजग्गिकं परियेसित्वा अलभन्तिया, गिलानाय, आपदासु, उम्मत्तिकादीनञ्च अनापत्ति। सकवाटबद्धता, वुत्तनयेन पक्कमनं, अनुञ्ञातकारणाभावोति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि कथिनसदिसानीति, इदं पन किरियाकिरियन्ति।
Sāvatthiyaṃ thullanandaṃ ārabbha āvasathaṃ anissajjitvā cārikaṃ pakkamanavatthusmiṃ paññattaṃ, tikapācittiyaṃ, akavāṭabaddhe dukkaṭaṃ, nissajjite dvikadukkaṭaṃ. Tasmiṃ pana nissajjitasaññāya, sati antarāye, paṭijaggikaṃ pariyesitvā alabhantiyā, gilānāya, āpadāsu, ummattikādīnañca anāpatti. Sakavāṭabaddhatā, vuttanayena pakkamanaṃ, anuññātakāraṇābhāvoti imānettha tīṇi aṅgāni. Samuṭṭhānādīni kathinasadisānīti, idaṃ pana kiriyākiriyanti.
आवसथविहारसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Āvasathavihārasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
९. तिरच्छानविज्जापरियापुणनसिक्खापदवण्णना
9. Tiracchānavijjāpariyāpuṇanasikkhāpadavaṇṇanā
नवमे तिरच्छानविज्जन्ति यंकिञ्चि बाहिरकं अनत्थसंहितं हत्थिअस्सरथधनुथरुसिप्पआथब्बणखिलनवसीकरणसोसापनमन्तागदप्पयोगादिभेदं परूपघातकरं विज्जं। परियापुणेय्याति एत्थ यस्स कस्सचि सन्तिके तं पदादिवसेन परियापुणन्तिया पदगणनाय चेव अक्खरगणनाय च पाचित्तियन्ति।
Navame tiracchānavijjanti yaṃkiñci bāhirakaṃ anatthasaṃhitaṃ hatthiassarathadhanutharusippaāthabbaṇakhilanavasīkaraṇasosāpanamantāgadappayogādibhedaṃ parūpaghātakaraṃ vijjaṃ. Pariyāpuṇeyyāti ettha yassa kassaci santike taṃ padādivasena pariyāpuṇantiyā padagaṇanāya ceva akkharagaṇanāya ca pācittiyanti.
तिरच्छानविज्जापरियापुणनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Tiracchānavijjāpariyāpuṇanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
१०. तिरच्छानविज्जावाचनसिक्खापदवण्णना
10. Tiracchānavijjāvācanasikkhāpadavaṇṇanā
दसमे वाचेय्याति पदं विसेसो। उभयम्पि सावत्थियं छब्बग्गिया चेव सम्बहुला भिक्खुनियो च आरब्भ तिरच्छानविज्जं परियापुणनवाचनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं। लेखे, धारणाय च, गुत्तत्थाय च यक्खपरित्तनागमण्डलादिके सब्बपरित्ते, उम्मत्तिकादीनञ्च अनापत्ति। तिरच्छानविज्जता, परियापुणनवाचना, अनुञ्ञातकारणाभावोति इमानेत्थ द्वीसुपि तीणि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि पदसोधम्मसदिसानीति।
Dasame vāceyyāti padaṃ viseso. Ubhayampi sāvatthiyaṃ chabbaggiyā ceva sambahulā bhikkhuniyo ca ārabbha tiracchānavijjaṃ pariyāpuṇanavācanavatthusmiṃ paññattaṃ. Lekhe, dhāraṇāya ca, guttatthāya ca yakkhaparittanāgamaṇḍalādike sabbaparitte, ummattikādīnañca anāpatti. Tiracchānavijjatā, pariyāpuṇanavācanā, anuññātakāraṇābhāvoti imānettha dvīsupi tīṇi aṅgāni. Samuṭṭhānādīni padasodhammasadisānīti.
तिरच्छानविज्जावाचनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Tiracchānavijjāvācanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
चित्तागारवग्गो पञ्चमो।
Cittāgāravaggo pañcamo.
