| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ખુદ્દસિક્ખા-મૂલસિક્ખા • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
૩. ચીવરનિદ્દેસવણ્ણના
3. Cīvaraniddesavaṇṇanā
૩૦. ‘‘ખોમઞ્ચ કોસેય્યઞ્ચા’’તિઆદિના નપુંસકવિગ્ગહેન દ્વન્દે કતે ખોમ…પે॰… ભઙ્ગાનિ. તત્થ ખોમન્તિ ગચ્છજાતિ. ઉપચારતો પન ખોમેન ખોમસુત્તેન વાયિતન્તિ તદ્ધિતેન ઉપચારેન વા ખોમં ખોમપટચીવરં, તથા અવસેસાનિ. સાણં સાણવાકસુત્તેહિ વાયિતં ચીવરં. ભઙ્ગં ખોમસુત્તાદીનિ સબ્બાનિ એકચ્ચાનિ વા વોમિસ્સેત્વા વાયિતચીવરં. વાકમયમેવ વાતિ કેચિ. કમ્બલન્તિ મનુસ્સલોમં વાળલોમઞ્ચ ઠપેત્વા સેસલોમેહિ વાયિતં. એતાનીતિ ખોમાદીનિ યથાવુત્તાનિ. સહ અનુલોમેહીતિ સાનુલોમાનિ. જાતિતો કપ્પિયાનિ છ ચીવરાનિ ભવન્તિ.
30. ‘‘Khomañca koseyyañcā’’tiādinā napuṃsakaviggahena dvande kate khoma…pe… bhaṅgāni. Tattha khomanti gacchajāti. Upacārato pana khomena khomasuttena vāyitanti taddhitena upacārena vā khomaṃ khomapaṭacīvaraṃ, tathā avasesāni. Sāṇaṃ sāṇavākasuttehi vāyitaṃ cīvaraṃ. Bhaṅgaṃ khomasuttādīni sabbāni ekaccāni vā vomissetvā vāyitacīvaraṃ. Vākamayameva vāti keci. Kambalanti manussalomaṃ vāḷalomañca ṭhapetvā sesalomehi vāyitaṃ. Etānīti khomādīni yathāvuttāni. Saha anulomehīti sānulomāni. Jātito kappiyāni cha cīvarāni bhavanti.
૩૧. ઇદાનિ ‘‘દુકૂલ’’ન્તિઆદિના તેસં અનુલોમાનિ દસ્સેતિ. તત્થ દુકૂલન્તિ દુકૂલસઙ્ખાતેન કેનચિ વાકવિસેસેન વાયિતં ચીવરં. ચેવાતિ સમુચ્ચયે, સો ઉપરિ આકડ્ઢિતબ્બો. પટ્ટુણ્ણન્તિ પટ્ટુણ્ણેસુ જાતં પટ્ટુણ્ણં. દેસવાચિનો બહુવચનન્તાતિ બહુવચનેન વિગ્ગહો. તથા સોમારા ચ ચીના ચ, તેસુ જાતં સોમારચીનજં. ઇમાનિ તીણિ પાણકેહિ કતસુત્તમયાનિ. એહિભિક્ખૂનં પુઞ્ઞિદ્ધિયા જાતં ઇદ્ધિજં, તં પન ખોમાદીનં અઞ્ઞતરં. દેવદિન્નન્તિ દેવેહિ દિન્નં કપ્પરુક્ખે નિબ્બત્તં ચીવરં. તદેતં દુકૂલાદિ તસ્સ તસ્સ યથાવુત્તસ્સ ખોમાદિનો અનુલોમિકં હોતિ. તત્થ લોમાનિ અનુગતં અનુલોમં, યથા સેસલોમાનિ અનુગતં લોમં તદનુકૂલત્તા ‘‘અનુલોમ’’ન્તિ વુચ્ચતિ, તથા તંજાતિયકં યેસં કેસઞ્ચિ અનુકૂલં સબ્બમ્પિ રુળ્હીવસેન ‘‘અનુલોમ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. તમેવ અનુલોમિકં, અનુકૂલન્તિ અત્થો. કથં? દુકૂલં સાણસ્સ અનુલોમં, પટ્ટુણ્ણાદીનિ તીણિ કોસેય્યસ્સ અનુલોમાનિ, ઇદ્ધિજં દેવદિન્નઞ્ચ ખોમાદીનમનુલોમન્તિ.
31. Idāni ‘‘dukūla’’ntiādinā tesaṃ anulomāni dasseti. Tattha dukūlanti dukūlasaṅkhātena kenaci vākavisesena vāyitaṃ cīvaraṃ. Cevāti samuccaye, so upari ākaḍḍhitabbo. Paṭṭuṇṇanti paṭṭuṇṇesu jātaṃ paṭṭuṇṇaṃ. Desavācino bahuvacanantāti bahuvacanena viggaho. Tathā somārā ca cīnā ca, tesu jātaṃ somāracīnajaṃ. Imāni tīṇi pāṇakehi katasuttamayāni. Ehibhikkhūnaṃ puññiddhiyā jātaṃ iddhijaṃ, taṃ pana khomādīnaṃ aññataraṃ. Devadinnanti devehi dinnaṃ kapparukkhe nibbattaṃ cīvaraṃ. Tadetaṃ dukūlādi tassa tassa yathāvuttassa khomādino anulomikaṃ hoti. Tattha lomāni anugataṃ anulomaṃ, yathā sesalomāni anugataṃ lomaṃ tadanukūlattā ‘‘anuloma’’nti vuccati, tathā taṃjātiyakaṃ yesaṃ kesañci anukūlaṃ sabbampi ruḷhīvasena ‘‘anuloma’’nti vuccati. Tameva anulomikaṃ, anukūlanti attho. Kathaṃ? Dukūlaṃ sāṇassa anulomaṃ, paṭṭuṇṇādīni tīṇi koseyyassa anulomāni, iddhijaṃ devadinnañca khomādīnamanulomanti.
૩૨-૩. એવં સાનુલોમાનિ ચીવરાનિ દસ્સેત્વા ઇદાનિ અધિટ્ઠાનાદિકં દસ્સેતું ‘‘તિચીવર’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ અવુત્તેપિ અવસ્સં વત્તબ્બતાય સબ્બત્થ ચ-સદ્દો અજ્ઝાહરિતબ્બો, તિચીવરઞ્ચ…પે॰… કણ્ડુચ્છાદિઞ્ચ અધિટ્ઠેય્ય ન વિકપ્પેય્યાતિ સમ્બન્ધો. તત્થ તિણ્ણં ચીવરાનં સમાહારો તિચીવરં. પરિક્ખારઞ્ચ તં ચોળઞ્ચાતિ પરિક્ખારચોળં. વસ્સસ્સ યોગ્ગા વસ્સિકા, સાવ સાટિકા વસ્સિકસાટિકા. પુઞ્છતિ અનેનાતિ પુઞ્છનં, મુખસ્સ પુઞ્છનં મુખપુઞ્છનં. નિસીદન્તિ એત્થાતિ નિસીદનં, મુખપુઞ્છનઞ્ચ નિસીદનઞ્ચ મુખપુઞ્છનનિસીદનં . સયનસુખાદિં પટિચ્ચ અત્થરીયતીતિ પચ્ચત્થરણં, તદેવ પચ્ચત્થરણકં. કણ્ડું છાદેતીતિ કણ્ડુચ્છાદિ. અધિટ્ઠહેતિ ‘‘ઇમં સઙ્ઘાટિં અધિટ્ઠામી’’તિઆદિના નવન્નં નામં ગહેત્વા અધિટ્ઠેય્ય. ન વિકપ્પેય્યાતિ તસ્સ તસ્સ નામં ગહેત્વા ન વિકપ્પેય્ય, તસ્સ તસ્સ પન નામં અગ્ગહેત્વા ‘‘ઇમં ચીવરં તુય્હં વિકપ્પેમી’’તિ વિકપ્પેય્યાતિ અધિપ્પાયો. એત્થાતિ ઇમેસુ નવસુ ચીવરેસુ. તિચીવરન્તિ તિચીવરનામેન અધિટ્ઠિતં. તથા હિ અધિટ્ઠાનતો પુબ્બે વિસું તિચીવરં નામ નત્થિ સઙ્ઘાટિઆદિપ્પહોનકસ્સ પચ્ચત્થરણાદિવસેનાપિ અધિટ્ઠાતું અનુઞ્ઞાતત્તા. તં વિના એકાહં એકદિવસમ્પિ. ન વસેય્યાતિ અલદ્ધસમ્મુતિકો ભિક્ખુ અવિપ્પવાસસીમતો અઞ્ઞત્થ વાસં ન કરેય્યાતિ અત્થો. એવં સતિ તિચીવરઞ્ચ નિસ્સજ્જિતબ્બં હોતિ, પાચિત્તિયઞ્ચ આપત્તિં આપજ્જતીતિ દીપેતિ. નિસીદનં વિના ચાતુમાસં ન વસેય્યાતિ સમ્બન્ધો. ચતુન્નં માસાનં સમાહારો ચતુમાસં, તમેવ ચાતુમાસં. તં અચ્ચન્તસંયોગવસેન.
32-3. Evaṃ sānulomāni cīvarāni dassetvā idāni adhiṭṭhānādikaṃ dassetuṃ ‘‘ticīvara’’ntiādimāha. Tattha avuttepi avassaṃ vattabbatāya sabbattha ca-saddo ajjhāharitabbo, ticīvarañca…pe… kaṇḍucchādiñca adhiṭṭheyya na vikappeyyāti sambandho. Tattha tiṇṇaṃ cīvarānaṃ samāhāro ticīvaraṃ. Parikkhārañca taṃ coḷañcāti parikkhāracoḷaṃ. Vassassa yoggā vassikā, sāva sāṭikā vassikasāṭikā. Puñchati anenāti puñchanaṃ, mukhassa puñchanaṃ mukhapuñchanaṃ. Nisīdanti etthāti nisīdanaṃ, mukhapuñchanañca nisīdanañca mukhapuñchananisīdanaṃ. Sayanasukhādiṃ paṭicca attharīyatīti paccattharaṇaṃ, tadeva paccattharaṇakaṃ. Kaṇḍuṃ chādetīti kaṇḍucchādi. Adhiṭṭhaheti ‘‘imaṃ saṅghāṭiṃ adhiṭṭhāmī’’tiādinā navannaṃ nāmaṃ gahetvā adhiṭṭheyya. Na vikappeyyāti tassa tassa nāmaṃ gahetvā na vikappeyya, tassa tassa pana nāmaṃ aggahetvā ‘‘imaṃ cīvaraṃ tuyhaṃ vikappemī’’ti vikappeyyāti adhippāyo. Etthāti imesu navasu cīvaresu. Ticīvaranti ticīvaranāmena adhiṭṭhitaṃ. Tathā hi adhiṭṭhānato pubbe visuṃ ticīvaraṃ nāma natthi saṅghāṭiādippahonakassa paccattharaṇādivasenāpi adhiṭṭhātuṃ anuññātattā. Taṃ vinā ekāhaṃ ekadivasampi. Na vaseyyāti aladdhasammutiko bhikkhu avippavāsasīmato aññattha vāsaṃ na kareyyāti attho. Evaṃ sati ticīvarañca nissajjitabbaṃ hoti, pācittiyañca āpattiṃ āpajjatīti dīpeti. Nisīdanaṃ vinā cātumāsaṃ na vaseyyāti sambandho. Catunnaṃ māsānaṃ samāhāro catumāsaṃ, tameva cātumāsaṃ. Taṃ accantasaṃyogavasena.
૩૪. ઇદાનિ ‘‘ઇમ’’ન્તિઆદિના ‘‘અધિટ્ઠેય્યા’’તિ વુત્તમધિટ્ઠાનં દસ્સેતિ. સઙ્ઘાટિં ‘‘ઇમં સઙ્ઘાટિં અધિટ્ઠામી’’તિ અધિટ્ઠહેતિ સમ્બન્ધો. તત્થ અધિટ્ઠહેતિ હત્થપાસે ઠિતં એવં અધિટ્ઠેય્ય. અહત્થપાસન્તિ હત્થસ્સ પાસો સમીપો હત્થપાસો, અડ્ઢતેય્યહત્થબ્ભન્તરો. દ્વાદસહત્થબ્ભન્તરોતિપિ વદન્તિ. નત્થિ હત્થપાસો એતિસ્સાતિ અહત્થપાસા, તં એતન્તિ અધિટ્ઠહેતિ સમ્બન્ધો. કિં વુત્તં હોતિ? અન્તોગબ્ભે વા ઉપરિપાસાદે વા તદહેવ ગન્ત્વા નિવત્તનયોગ્ગે પદેસે વા ઠિતં ચીવરં સલ્લક્ખેત્વા ‘‘એતં સઙ્ઘાટિં અધિટ્ઠામી’’તિ અધિટ્ઠેય્યાતિ વુત્તં હોતિ. તતો દૂરે ઠિતમ્પિ અધિટ્ઠાતબ્બન્તિપિ વદન્તિ. સેસેસુપીતિ ઉત્તરાસઙ્ગાદિકણ્ડુપ્પટિચ્છાદિપરિયન્તેસુપિ અવસેસચીવરેસુ. અયં નયોતિ અયમેવ નયો. યથા સઙ્ઘાટિયા, એવં ‘‘ઇમં ઉત્તરાસઙ્ગં અધિટ્ઠામી’’તિઆદિ વુત્તનયોવાતિ વુત્તં હોતિ. અધિટ્ઠહન્તેન પન હત્થેન ગહેત્વા કાયવિકારં કરોન્તેન ‘‘ઇમં સઙ્ઘાટિં અધિટ્ઠામી’’તિ ચિત્તેન આભોગં કત્વા કાયેન વા અધિટ્ઠાતબ્બં, વચીભેદમત્તં કત્વા વાચાય વા. પરિક્ખારચોળં નામ પાટેક્કં નિધાનમુખન્તિ તિચીવરં પરિક્ખારચોળમ્પિ અધિટ્ઠાતું વટ્ટતીતિ.
34. Idāni ‘‘ima’’ntiādinā ‘‘adhiṭṭheyyā’’ti vuttamadhiṭṭhānaṃ dasseti. Saṅghāṭiṃ ‘‘imaṃ saṅghāṭiṃ adhiṭṭhāmī’’ti adhiṭṭhaheti sambandho. Tattha adhiṭṭhaheti hatthapāse ṭhitaṃ evaṃ adhiṭṭheyya. Ahatthapāsanti hatthassa pāso samīpo hatthapāso, aḍḍhateyyahatthabbhantaro. Dvādasahatthabbhantarotipi vadanti. Natthi hatthapāso etissāti ahatthapāsā, taṃ etanti adhiṭṭhaheti sambandho. Kiṃ vuttaṃ hoti? Antogabbhe vā uparipāsāde vā tadaheva gantvā nivattanayogge padese vā ṭhitaṃ cīvaraṃ sallakkhetvā ‘‘etaṃ saṅghāṭiṃ adhiṭṭhāmī’’ti adhiṭṭheyyāti vuttaṃ hoti. Tato dūre ṭhitampi adhiṭṭhātabbantipi vadanti. Sesesupīti uttarāsaṅgādikaṇḍuppaṭicchādipariyantesupi avasesacīvaresu. Ayaṃ nayoti ayameva nayo. Yathā saṅghāṭiyā, evaṃ ‘‘imaṃ uttarāsaṅgaṃ adhiṭṭhāmī’’tiādi vuttanayovāti vuttaṃ hoti. Adhiṭṭhahantena pana hatthena gahetvā kāyavikāraṃ karontena ‘‘imaṃ saṅghāṭiṃ adhiṭṭhāmī’’ti cittena ābhogaṃ katvā kāyena vā adhiṭṭhātabbaṃ, vacībhedamattaṃ katvā vācāya vā. Parikkhāracoḷaṃ nāma pāṭekkaṃ nidhānamukhanti ticīvaraṃ parikkhāracoḷampi adhiṭṭhātuṃ vaṭṭatīti.
૩૫. ઇદાનિ એવં અધિટ્ઠહતો અઞ્ઞં લદ્ધા અધિટ્ઠાતુકામેન પચ્ચુદ્ધરિત્વા અધિટ્ઠાતબ્બન્તિ દસ્સેતું ‘‘અધિટ્ઠહન્તો’’તિઆદિમાહ. તત્થ સઙ્ઘાટિ પભુતિ આદિ યસ્સ તં સઙ્ઘાટિપ્પભુતિ. એતં ‘‘અધિટ્ઠહન્તો’’તિ એત્થાપિ ‘‘અધિટ્ઠેય્યા’’તિ એત્થાપિ કમ્મપદં, ‘‘પુબ્બચીવર’’ન્તિ એત્થ પન વિસેસનં હુત્વા તિટ્ઠતિ. પચ્ચુદ્ધરિત્વાતિ પરિચ્ચજિત્વા. પરિક્ખારચોળનામેન અધિટ્ઠહિત્વા ઠપિતવત્થેહિ સઙ્ઘાટિઆદીનિ કરોતિ, નિટ્ઠિતે રજને ચ કપ્પે ચ ઇમં પરિક્ખારચોળં પચ્ચુદ્ધરિત્વા પુન અધિટ્ઠાતબ્બાનિ. પત્તાધિટ્ઠહનેતિ પત્તસ્સ અધિટ્ઠાને. તથાતિ ચ યથા ચીવરે, તથા પત્તેપિ અધિટ્ઠાનાદિકં સબ્બન્તિ અત્થો. એત્થ પન ‘‘ઇમં પત્તં, એતં પત્ત’’ન્તિ વા વિસેસો.
35. Idāni evaṃ adhiṭṭhahato aññaṃ laddhā adhiṭṭhātukāmena paccuddharitvā adhiṭṭhātabbanti dassetuṃ ‘‘adhiṭṭhahanto’’tiādimāha. Tattha saṅghāṭi pabhuti ādi yassa taṃ saṅghāṭippabhuti. Etaṃ ‘‘adhiṭṭhahanto’’ti etthāpi ‘‘adhiṭṭheyyā’’ti etthāpi kammapadaṃ, ‘‘pubbacīvara’’nti ettha pana visesanaṃ hutvā tiṭṭhati. Paccuddharitvāti pariccajitvā. Parikkhāracoḷanāmena adhiṭṭhahitvā ṭhapitavatthehi saṅghāṭiādīni karoti, niṭṭhite rajane ca kappe ca imaṃ parikkhāracoḷaṃ paccuddharitvā puna adhiṭṭhātabbāni. Pattādhiṭṭhahaneti pattassa adhiṭṭhāne. Tathāti ca yathā cīvare, tathā pattepi adhiṭṭhānādikaṃ sabbanti attho. Ettha pana ‘‘imaṃ pattaṃ, etaṃ patta’’nti vā viseso.
૩૬. ઇદાનિ પચ્ચુદ્ધારવિધિં દસ્સેતું ‘‘એત’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ ઇમં વ ઇતિ વા-સદ્દો રસ્સં કત્વા નિદ્દિટ્ઠો, સો ઇતિ-સદ્દતો પરં યોજેતબ્બો, તસ્મા ‘‘એતં સઙ્ઘાટિં પચ્ચુદ્ધરામી’’તિ વા ‘‘ઇમં સઙ્ઘાટિં પચ્ચુદ્ધરામી’’તિ વા સંસેતિ સમ્બન્ધો વેદિતબ્બો. સંસેતિ વદેય્ય. એવન્તિ યથા નામેન સઙ્ઘાટિ પચ્ચુદ્ધરિતબ્બા, તથા ઉત્તરાસઙ્ગાદીનીતિ અત્થો. વિદૂતિ પચ્ચુદ્ધરેતિમસ્સ કત્તુપદં, પઞ્ઞવાતિ અત્થો. સબ્બત્થાપિ દૂરાસન્નતાદી વુત્તનયેન વેદિતબ્બા.
36. Idāni paccuddhāravidhiṃ dassetuṃ ‘‘eta’’ntiādimāha. Tattha imaṃ va iti vā-saddo rassaṃ katvā niddiṭṭho, so iti-saddato paraṃ yojetabbo, tasmā ‘‘etaṃ saṅghāṭiṃ paccuddharāmī’’ti vā ‘‘imaṃ saṅghāṭiṃ paccuddharāmī’’ti vā saṃseti sambandho veditabbo. Saṃseti vadeyya. Evanti yathā nāmena saṅghāṭi paccuddharitabbā, tathā uttarāsaṅgādīnīti attho. Vidūti paccuddharetimassa kattupadaṃ, paññavāti attho. Sabbatthāpi dūrāsannatādī vuttanayena veditabbā.
૩૭-૮. ઇદાનિ સઙ્ઘાટિઆદીનં છન્નં પમાણપરિચ્છેદં દસ્સેતિ ‘‘સઙ્ઘાટી’’તિઆદિના. પચ્છિમો અન્તો પચ્છિમન્તો, તેન, પચ્છિમકોટિયાતિ અત્થો. દીઘસોતિ દીઘતો. મુટ્ઠિયા સહિતં પઞ્ચકં યસ્સા સા મુટ્ઠિપઞ્ચકા, લિઙ્ગવિપલ્લાસવસેન પન મુટ્ઠિપઞ્ચકો. મુટ્ઠિ-સદ્દેનેત્થ ઉપચારવસેન કતમુટ્ઠિકો હત્થોવ વુત્તો. સુગતસ્સ ચીવરતો ઊનાતિ સમાસો. અપીતિ વુત્તસમુચ્ચયે, તેન યથાવુત્તપચ્છિમપ્પમાણા ચ અયઞ્ચ ઉત્તમપ્પમાણાતિ અત્થો. ‘‘પચ્છિમન્તેના’’તિ ઇદં મુટ્ઠિત્તિકઞ્ચ તિરિયન્તિ એત્થાપિ અનુવત્તેત્વા અત્થો વેદિતબ્બો. ચ-સદ્દો ‘‘ઉત્તમન્તેન સુગતચીવરૂનાપિ વટ્ટતી’’તિ ઇદં સમુચ્ચિનોતિ. તત્થ ઇદાનિ મજ્ઝિમસ્સ પુરિસસ્સ તિસ્સો વિદત્થિયો એકા સુગતવિદત્થિ, તાય વિદત્થિયા નવ વિદત્થિયો દીઘતો સુગતચીવરપ્પમાણં, તિરિયં છ વિદત્થિયો, તં પન વડ્ઢકિહત્થેન દીઘતો તેરસ હત્થા એકા ચ વિદત્થિ, તિરિયતો નવ હત્થા હોન્તિ. તંવસેન ઉભયત્થ ઊનતા વિઞ્ઞાતબ્બા.
37-8. Idāni saṅghāṭiādīnaṃ channaṃ pamāṇaparicchedaṃ dasseti ‘‘saṅghāṭī’’tiādinā. Pacchimo anto pacchimanto, tena, pacchimakoṭiyāti attho. Dīghasoti dīghato. Muṭṭhiyā sahitaṃ pañcakaṃ yassā sā muṭṭhipañcakā, liṅgavipallāsavasena pana muṭṭhipañcako. Muṭṭhi-saddenettha upacāravasena katamuṭṭhiko hatthova vutto. Sugatassa cīvarato ūnāti samāso. Apīti vuttasamuccaye, tena yathāvuttapacchimappamāṇā ca ayañca uttamappamāṇāti attho. ‘‘Pacchimantenā’’ti idaṃ muṭṭhittikañca tiriyanti etthāpi anuvattetvā attho veditabbo. Ca-saddo ‘‘uttamantena sugatacīvarūnāpi vaṭṭatī’’ti idaṃ samuccinoti. Tattha idāni majjhimassa purisassa tisso vidatthiyo ekā sugatavidatthi, tāya vidatthiyā nava vidatthiyo dīghato sugatacīvarappamāṇaṃ, tiriyaṃ cha vidatthiyo, taṃ pana vaḍḍhakihatthena dīghato terasa hatthā ekā ca vidatthi, tiriyato nava hatthā honti. Taṃvasena ubhayattha ūnatā viññātabbā.
ઉત્તરાસઙ્ગોપિ તત્તકોવાતિ દસ્સેતું ‘‘તથા એકંસિકસ્સપી’’તિ આહ. એકો અંસો એકંસો, તત્થ કાતબ્બન્તિ તદ્ધિતે એકંસિકં. ‘‘અન્તરવાસકો’’ચ્ચાદિના નિવાસનં દસ્સેતિ. તત્થ અન્તરં મજ્ઝપદેસો, અન્તરે મજ્ઝે કટિપ્પદેસે વાસો વત્થં અન્તરવાસો, સોયેવ અન્તરવાસકો. ચાપીતિ સમુદાયો, એકો વા સમુચ્ચયો. અડ્ઢેન તતિયો ભાગો અડ્ઢતેય્યો. એત્થ દ્વિન્નં હત્થકોટ્ઠાસાનં સમ્પુણ્ણાનં તતિયકોટ્ઠાસસંસિજ્ઝને કરણભૂતા અડ્ઢ-સદ્દનિદ્દિટ્ઠા યા વિદત્થિ , સાવ તતિયોતિ નિદ્દિટ્ઠોતિ ઉપડ્ઢહત્થસઙ્ખાતો તતિયો ભાગો અડ્ઢતેય્યો. સો ચ નાનન્તરેન દ્વિહત્થતતિયતા લબ્ભતીતિ દ્વે હત્થા, એકા ચ વિદત્થિ અડ્ઢતેય્યો. તંસન્નિયોગેન પનેત્થ અન્તરવાસકોવ અડ્ઢતેય્યોતિ વેદિતબ્બો. દ્વે હત્થા યસ્સાતિ બાહિરત્થસમાસો. પારુપનેનાપિ સક્કા નાભિં પટિચ્છાદેતુન્તિ ‘‘દ્વિહત્થો’’તિ વુત્તં. વા-સદ્દો અડ્ઢતેય્યં વિકપ્પેતિ. તિરિયસ્સ અન્તોતિ છટ્ઠીતપ્પુરિસો, તિરિયમેવ અન્તોતિ વા કમ્મધારયો ‘‘ગામન્તો’’તિઆદીસુ વિય.
Uttarāsaṅgopi tattakovāti dassetuṃ ‘‘tathā ekaṃsikassapī’’ti āha. Eko aṃso ekaṃso, tattha kātabbanti taddhite ekaṃsikaṃ. ‘‘Antaravāsako’’ccādinā nivāsanaṃ dasseti. Tattha antaraṃ majjhapadeso, antare majjhe kaṭippadese vāso vatthaṃ antaravāso, soyeva antaravāsako. Cāpīti samudāyo, eko vā samuccayo. Aḍḍhena tatiyo bhāgo aḍḍhateyyo. Ettha dvinnaṃ hatthakoṭṭhāsānaṃ sampuṇṇānaṃ tatiyakoṭṭhāsasaṃsijjhane karaṇabhūtā aḍḍha-saddaniddiṭṭhā yā vidatthi , sāva tatiyoti niddiṭṭhoti upaḍḍhahatthasaṅkhāto tatiyo bhāgo aḍḍhateyyo. So ca nānantarena dvihatthatatiyatā labbhatīti dve hatthā, ekā ca vidatthi aḍḍhateyyo. Taṃsanniyogena panettha antaravāsakova aḍḍhateyyoti veditabbo. Dve hatthā yassāti bāhiratthasamāso. Pārupanenāpi sakkā nābhiṃ paṭicchādetunti ‘‘dvihattho’’ti vuttaṃ. Vā-saddo aḍḍhateyyaṃ vikappeti. Tiriyassa antoti chaṭṭhītappuriso, tiriyameva antoti vā kammadhārayo ‘‘gāmanto’’tiādīsu viya.
૩૯. ‘‘નિસીદનસ્સા’’તિઆદિના નિસીદનચીવરં દસ્સેતિ. એત્થ નિસીદનં નામ સમે ભૂમિભાગે એળકલોમાનિ ઉપરૂપરિ સન્થરિત્વા કઞ્જિકાદીહિ સિઞ્ચિત્વા કતો દ્વીસુ ઠાનેસુ ફાલિતત્તા તીહિ દસાહિ યુત્તો પરિક્ખારવિસેસો. વિદત્થી દ્વેતિ દ્વે વિદત્થી. વિસાલતો પુથુલતો.
39.‘‘Nisīdanassā’’tiādinā nisīdanacīvaraṃ dasseti. Ettha nisīdanaṃ nāma same bhūmibhāge eḷakalomāni uparūpari santharitvā kañjikādīhi siñcitvā kato dvīsu ṭhānesu phālitattā tīhi dasāhi yutto parikkhāraviseso. Vidatthī dveti dve vidatthī. Visālato puthulato.
૪૦. ‘‘કણ્ડુપ્પટિચ્છાદી’’તિઆદિના કણ્ડુપ્પટિચ્છાદિં દસ્સેતિ. તત્થ કણ્ડૂતિ હિ ન અત્થતો નાનં, તગ્ગહણેન પનેત્થ પિળકસ્સાવથુલ્લકચ્છાબાધં ગય્હતિ. કણ્ડું યથાવુત્તં પિળકાદિં પટિચ્છાદેતીતિ કણ્ડુપ્પટિચ્છાદિ. પટિચ્છદનં વા પટિચ્છાદો, યથાવુત્તકણ્ડુયા પટિચ્છાદો કણ્ડુપ્પટિચ્છાદો, સો અસ્સ અત્થીતિ કણ્ડુપ્પટિચ્છાદી, તસ્સ. તિરિયન્તિ તિરિયતો.
40.‘‘Kaṇḍuppaṭicchādī’’tiādinā kaṇḍuppaṭicchādiṃ dasseti. Tattha kaṇḍūti hi na atthato nānaṃ, taggahaṇena panettha piḷakassāvathullakacchābādhaṃ gayhati. Kaṇḍuṃ yathāvuttaṃ piḷakādiṃ paṭicchādetīti kaṇḍuppaṭicchādi. Paṭicchadanaṃ vā paṭicchādo, yathāvuttakaṇḍuyā paṭicchādo kaṇḍuppaṭicchādo, so assa atthīti kaṇḍuppaṭicchādī, tassa. Tiriyanti tiriyato.
૪૧. ‘‘વસ્સિકા’’તિઆદિના વસ્સિકસાટિકં દસ્સેતિ, તં સુવિઞ્ઞેય્યં.
41.‘‘Vassikā’’tiādinā vassikasāṭikaṃ dasseti, taṃ suviññeyyaṃ.
૪૨. એવં પમાણવન્તાનં પમાણં દસ્સેત્વા વુત્તપ્પમાણાતિક્કમે દોસં, કેસઞ્ચિ પમાણાભાવગણનાભાવઞ્ચ દસ્સેતું ‘‘એત્થા’’તિઆદિમાહ. તત્થ એત્થાતિ વુત્તપ્પમાણવન્તેસુ ચીવરેસુ. તદુત્તરિ તતો વુત્તપ્પમાણતો ઉત્તરિ નિપાતેન ઉત્તરિ-સદ્દેન તપ્પુરિસો. કરોન્તસ્સ સમ્પાદેન્તસ્સ. છેદનપાચિત્તીતિ છેદનેન સહિતા પાચિત્તિ, અતિરેકં છિન્દિત્વા પાચિત્તિયં દેસેતબ્બન્તિ વુત્તં હોતિ. વુત્તપ્પમાણતો પન અતિરેકઞ્ચ ઊનકઞ્ચ ‘‘પરિક્ખારચોળ’’ન્તિ અધિટ્ઠાતબ્બં. યેન મુખં પુઞ્છન્તિ, તં મુખસમ્બન્ધીતિ મુખસ્સ ચોળન્તિ સમાસે દ્વન્દો. આકઙ્ખિતં ઇચ્છિતં પમાણન્તિ કમ્મધારયો. તમેતેસમત્થીતિ આકઙ્ખિતપ્પમાણિકા. એત્થ ચ તિચીવરાદીસુ અવુત્તેપિ ગણનવિભાગે પચ્ચત્થરણમુખપુઞ્છનપરિક્ખારચોળે ઠપેત્વા આદિતો પટ્ઠાય છક્કમેકેકમેવ વટ્ટતિ. મુખપુઞ્છનચોળાનિ પચ્ચત્થરણાનિ ચ બહૂનિપીતિ વિઞ્ઞાતબ્બં.
42. Evaṃ pamāṇavantānaṃ pamāṇaṃ dassetvā vuttappamāṇātikkame dosaṃ, kesañci pamāṇābhāvagaṇanābhāvañca dassetuṃ ‘‘etthā’’tiādimāha. Tattha etthāti vuttappamāṇavantesu cīvaresu. Taduttari tato vuttappamāṇato uttari nipātena uttari-saddena tappuriso. Karontassa sampādentassa. Chedanapācittīti chedanena sahitā pācitti, atirekaṃ chinditvā pācittiyaṃ desetabbanti vuttaṃ hoti. Vuttappamāṇato pana atirekañca ūnakañca ‘‘parikkhāracoḷa’’nti adhiṭṭhātabbaṃ. Yena mukhaṃ puñchanti, taṃ mukhasambandhīti mukhassa coḷanti samāse dvando. Ākaṅkhitaṃ icchitaṃ pamāṇanti kammadhārayo. Tametesamatthīti ākaṅkhitappamāṇikā. Ettha ca ticīvarādīsu avuttepi gaṇanavibhāge paccattharaṇamukhapuñchanaparikkhāracoḷe ṭhapetvā ādito paṭṭhāya chakkamekekameva vaṭṭati. Mukhapuñchanacoḷāni paccattharaṇāni ca bahūnipīti viññātabbaṃ.
૪૩. ગણનાતિ એત્થ નપુંસકસ્સ ઇત્થિવચનેન યોગાભાવા ‘‘ન દીપિતા’’તિ લિઙ્ગં વિપરિણામેત્વા સમ્બન્ધિતબ્બં, અટ્ઠકથાયં ન પકાસિતાતિ અત્થો. તિણ્ણં પનેતેસં ઉક્કટ્ઠપરિચ્છેદવસેનેવ વુત્તં, વિકપ્પનૂપગપચ્છિમેન પચ્છિમપ્પમાણં અત્થિયેવ. ઇદાનિ યસ્મા તત્થ તં સબ્બં ન દીપિતં, તસ્મા વિકપ્પનૂપગથવિકાદિ સબ્બં એકં ‘‘પરિક્ખારચોળ’’ન્તિ, બહૂનિ એકતો કત્વા ‘‘પરિક્ખારચોળાની’’તિપિ વત્વા અધિટ્ઠાતબ્બન્તિ દસ્સેન્તો ‘‘તથા’’તિઆદિમાહ. ઇમિના પરિક્ખારચોળં નામ પાટેક્કં નિધાનમુખન્તિ દસ્સેતિ. થવિકાદિં થવિકા આદિ યસ્સ પરિસ્સાવનાદિનોતિ સમાસો. વિકપ્પસ્સ ઉપગં વિકપ્પિયં, તઞ્ચ ઉપરિ વક્ખતિ.
43.Gaṇanāti ettha napuṃsakassa itthivacanena yogābhāvā ‘‘na dīpitā’’ti liṅgaṃ vipariṇāmetvā sambandhitabbaṃ, aṭṭhakathāyaṃ na pakāsitāti attho. Tiṇṇaṃ panetesaṃ ukkaṭṭhaparicchedavaseneva vuttaṃ, vikappanūpagapacchimena pacchimappamāṇaṃ atthiyeva. Idāni yasmā tattha taṃ sabbaṃ na dīpitaṃ, tasmā vikappanūpagathavikādi sabbaṃ ekaṃ ‘‘parikkhāracoḷa’’nti, bahūni ekato katvā ‘‘parikkhāracoḷānī’’tipi vatvā adhiṭṭhātabbanti dassento ‘‘tathā’’tiādimāha. Iminā parikkhāracoḷaṃ nāma pāṭekkaṃ nidhānamukhanti dasseti. Thavikādiṃ thavikā ādi yassa parissāvanādinoti samāso. Vikappassa upagaṃ vikappiyaṃ, tañca upari vakkhati.
૪૪. ઇદાનિ તિણ્ણં ચીવરાનં પટિભાગં દસ્સેતું ‘‘અહતા’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ અહતેન નવેન અધોતેન કપ્પં સદિસં અહતકપ્પં, એકવારધોતં. અહતઞ્ચ અહતકપ્પઞ્ચ અહતાહતકપ્પાનિ, વત્થાનિ, તેસં. દ્વે ગુણા પટલાનિ યસ્સ સાતિ દુગુણા. ‘‘ગુણો પટલરાસીસૂ’’તિ હિ અભિધાનપ્પદીપિકા. દુગુણા દુપટ્ટા, ઉત્તરસ્મિં દેહભાગે આસઞ્જીયતીતિ ઉક્કરાસઙ્ગો. એકચ્ચં એકપટ્ટં અસ્સ અત્થીતિ એકચ્ચી, એકપટ્ટોતિ અત્થો. નિપાતો વા એકચ્ચીતિ. તથાતિ સમુચ્ચયે, અન્તરવાસકો ચાતિ વુત્તં હોતિ. ઉપમાયં વા, યથા ઉત્તરાસઙ્ગો એકચ્ચિયો, એવં અન્તરવાસકોતિ અત્થો.
44. Idāni tiṇṇaṃ cīvarānaṃ paṭibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘ahatā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha ahatena navena adhotena kappaṃ sadisaṃ ahatakappaṃ, ekavāradhotaṃ. Ahatañca ahatakappañca ahatāhatakappāni, vatthāni, tesaṃ. Dve guṇā paṭalāni yassa sāti duguṇā. ‘‘Guṇo paṭalarāsīsū’’ti hi abhidhānappadīpikā. Duguṇā dupaṭṭā, uttarasmiṃ dehabhāge āsañjīyatīti ukkarāsaṅgo. Ekaccaṃ ekapaṭṭaṃ assa atthīti ekaccī, ekapaṭṭoti attho. Nipāto vā ekaccīti. Tathāti samuccaye, antaravāsako cāti vuttaṃ hoti. Upamāyaṃ vā, yathā uttarāsaṅgo ekacciyo, evaṃ antaravāsakoti attho.
૪૫. ‘‘ઉતૂ’’તિ અનેકઉતુ ગહિતાતિ ઉતુતો દીઘકાલતો ઉદ્ધટા ઉતુદ્ધટા, તેસં પિલોતિકાનન્તિ અત્થો. સેસાતિ ઉત્તરાસઙ્ગઅન્તરવાસકા. પંસુ વિય કુચ્છિતં ઉલતિ પવત્તતીતિ પંસુકૂલં, રથિકાસુસાનસઙ્કારકૂટાદીનં યત્થ કત્થચિ ઠિતં ચોળખણ્ડં, તસ્મિં. યા યા રુચીતિ અબ્યયીભાવે યથારુચિ, યાવદત્થં સતપટ્ટમ્પિ વટ્ટતીતિ અધિપ્પાયો.
45. ‘‘Utū’’ti anekautu gahitāti ututo dīghakālato uddhaṭā utuddhaṭā, tesaṃ pilotikānanti attho. Sesāti uttarāsaṅgaantaravāsakā. Paṃsu viya kucchitaṃ ulati pavattatīti paṃsukūlaṃ, rathikāsusānasaṅkārakūṭādīnaṃ yattha katthaci ṭhitaṃ coḷakhaṇḍaṃ, tasmiṃ. Yā yā rucīti abyayībhāve yathāruci, yāvadatthaṃ satapaṭṭampi vaṭṭatīti adhippāyo.
૪૬. ઇદાનિ તીસુ છિન્દિત્વા કાતું અપ્પહોન્તેસુ કાતબ્બવિધિં દસ્સેતું ‘‘તીસૂ’’તિઆદિમાહ. તત્થ તિચીવરસમુદાયતો એકદેસભૂતાનં દ્વિન્નમેકસ્સ ચ સઙ્ખાગુણેન નિદ્ધારિયમાનત્તા તીસૂતિ નિદ્ધારણે ભુમ્મં. એકવચનસ્સ બહ્વત્થેન યોગાભાવતો દ્વિચીવરસઙ્ખાતબહ્વત્થવસેન વચનં વિપરિણામેત્વા યાનિ પહોન્તિ, તાનિ દ્વે વાપિ છિન્દિતબ્બાનિ, યં પહોતિ, તં એકં વા છિન્દિતબ્બન્તિ યોજેતબ્બં. પહોન્તીતિ પચ્છિમચીવરપ્પમાણછિન્નકાનિ પહોન્તિ. અપીતિ સમ્ભાવને, તીસુ કા કથાતિ અત્થો. અન્વાધિન્તિ આગન્તુકપત્તં. અનુ પચ્છા આધીયતીતિ અન્વાધિ, યં ચીવરસ્સોપરિ સઙ્ઘાટિઆકારેન આરોપેતબ્બં. અનાદિણ્ણન્તિ અનારોપિતં અન્વાધિકં. ન ધારેય્યાતિ ઇમિના યદિ ધારેય્ય, દુક્કટન્તિ દીપેતિ.
46. Idāni tīsu chinditvā kātuṃ appahontesu kātabbavidhiṃ dassetuṃ ‘‘tīsū’’tiādimāha. Tattha ticīvarasamudāyato ekadesabhūtānaṃ dvinnamekassa ca saṅkhāguṇena niddhāriyamānattā tīsūti niddhāraṇe bhummaṃ. Ekavacanassa bahvatthena yogābhāvato dvicīvarasaṅkhātabahvatthavasena vacanaṃ vipariṇāmetvā yāni pahonti, tāni dve vāpi chinditabbāni, yaṃ pahoti, taṃ ekaṃ vā chinditabbanti yojetabbaṃ. Pahontīti pacchimacīvarappamāṇachinnakāni pahonti. Apīti sambhāvane, tīsu kā kathāti attho. Anvādhinti āgantukapattaṃ. Anu pacchā ādhīyatīti anvādhi, yaṃ cīvarassopari saṅghāṭiākārena āropetabbaṃ. Anādiṇṇanti anāropitaṃ anvādhikaṃ. Na dhāreyyāti iminā yadi dhāreyya, dukkaṭanti dīpeti.
૪૭-૮. ઇદાનિ ‘‘તિચીવરં ન વસેય્ય વિનેકાહ’’ન્તિ વુત્તાનં તિણ્ણં અવિપ્પવાસલક્ખણં દસ્સેતું ‘‘ગામે’’તિઆદિના ઉદોસિતસિક્ખાપદે (પારા॰ ૪૭૧ આદયો) વુત્તપરિહારમાહ. તત્થ ગામે વા…પે॰… વિહારે વા તિચીવરં નિક્ખિપિત્વાતિ સમ્બન્ધો. તત્થ ‘‘પટો દડ્ઢો’’તિઆદીસુ વિય અવયવેપિ સમુદાયવોહારવસેન તીસુ એકમ્પિ ‘‘તિચીવર’’ન્તિ વુત્તં. ભિક્ખુસમ્મુતિયઞ્ઞત્રાતિ સઙ્ઘેન ગિલાનસ્સ ભિક્ખુનો દીયમાનં ચીવરેન વિપ્પવાસસમ્મુતિં વિના. વિપ્પવત્થુન્તિ એકૂપચારનાનૂપચારગામાદિતો બહિ, અથ વા નિવેસનાદીનં, તત્થ ચ ગબ્ભોવરકાનં ચીવરસ્સ વા હત્થપાસં અતિક્કમ્મ ચીવરેન વિપ્પયુત્તો હુત્વા વસિતું. એત્થ ચ ગામાદીનં એકૂપચારનાનૂપચારતા એકકુલનાનાકુલસન્તકસ્સ ગામાદિનો પરિક્ખેપસ્સ, પરિક્ખેપોકાસસ્સ ચ વસેન સત્થઅબ્ભોકાસાનં સત્તબ્ભન્તરવસેન ચ વેદિતબ્બા. તત્થ એકો અબ્ભન્તરો અટ્ઠવીસતિહત્થો હોતિ. એત્થ ચ નિવેસનાદીનિ ગામતો બહિ સન્નિવિટ્ઠાનીતિ દટ્ઠબ્બં વિસું ગામસ્સ ગહિતત્તા, તથા ઉદોસિતાદીહિ અઞ્ઞં નિવેસનં.
47-8. Idāni ‘‘ticīvaraṃ na vaseyya vinekāha’’nti vuttānaṃ tiṇṇaṃ avippavāsalakkhaṇaṃ dassetuṃ ‘‘gāme’’tiādinā udositasikkhāpade (pārā. 471 ādayo) vuttaparihāramāha. Tattha gāme vā…pe… vihāre vā ticīvaraṃ nikkhipitvāti sambandho. Tattha ‘‘paṭo daḍḍho’’tiādīsu viya avayavepi samudāyavohāravasena tīsu ekampi ‘‘ticīvara’’nti vuttaṃ. Bhikkhusammutiyaññatrāti saṅghena gilānassa bhikkhuno dīyamānaṃ cīvarena vippavāsasammutiṃ vinā. Vippavatthunti ekūpacāranānūpacāragāmādito bahi, atha vā nivesanādīnaṃ, tattha ca gabbhovarakānaṃ cīvarassa vā hatthapāsaṃ atikkamma cīvarena vippayutto hutvā vasituṃ. Ettha ca gāmādīnaṃ ekūpacāranānūpacāratā ekakulanānākulasantakassa gāmādino parikkhepassa, parikkhepokāsassa ca vasena satthaabbhokāsānaṃ sattabbhantaravasena ca veditabbā. Tattha eko abbhantaro aṭṭhavīsatihattho hoti. Ettha ca nivesanādīni gāmato bahi sanniviṭṭhānīti daṭṭhabbaṃ visuṃ gāmassa gahitattā, tathā udositādīhi aññaṃ nivesanaṃ.
તત્થ ઉદોસિતો નામ યાનાદીનં ભણ્ડાનં સાલા. પાસાદો દીઘપાસાદો. હમ્મિયં મુણ્ડચ્છદનપાસાદો. નાવા ચ અટ્ટો ચ માળો ચ આરામો ચ નાવા…પે॰… આરામં, તસ્મિં. અટ્ટો નામ પટિરાજાદીનં પટિબાહનત્થં ઇટ્ઠકાહિ કતો બહલભિત્તિકો ચતુપઞ્ચભૂમિકો પતિસ્સયવિસેસો. માળો એકકૂટસઙ્ગહિતો ચતુરસ્સપાસાદો. આરામો પુપ્ફારામો વા ફલારામો વા. સત્થો ચ ખેત્તઞ્ચ ખલઞ્ચાતિ દ્વન્દો. સત્થો નામ જઙ્ઘસત્થો વા સકટસત્થો વા. ખલં વુચ્ચતિ ધઞ્ઞકરણં. દુમો નામ દુમમૂલં છાયાય ફુટ્ઠોકાસો ઉપચારવસેન. અબ્ભોકાસો પન અગામકે અરઞ્ઞેવ અધિપ્પેતો.
Tattha udosito nāma yānādīnaṃ bhaṇḍānaṃ sālā. Pāsādo dīghapāsādo. Hammiyaṃ muṇḍacchadanapāsādo. Nāvā ca aṭṭo ca māḷo ca ārāmo ca nāvā…pe… ārāmaṃ, tasmiṃ. Aṭṭo nāma paṭirājādīnaṃ paṭibāhanatthaṃ iṭṭhakāhi kato bahalabhittiko catupañcabhūmiko patissayaviseso. Māḷo ekakūṭasaṅgahito caturassapāsādo. Ārāmo pupphārāmo vā phalārāmo vā. Sattho ca khettañca khalañcāti dvando. Sattho nāma jaṅghasattho vā sakaṭasattho vā. Khalaṃ vuccati dhaññakaraṇaṃ. Dumo nāma dumamūlaṃ chāyāya phuṭṭhokāso upacāravasena. Abbhokāso pana agāmake araññeva adhippeto.
૪૯. ઇદાનિ ‘‘એતં…પે॰… સઙ્ઘાટિ’’ન્તિઆદિના નવન્નમેવ પચ્ચુદ્ધારો વુત્તો, ન પન તેસં કાલપરિચ્છેદોતિ તં દસ્સેતું ‘‘રોગા’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ દેવદત્તો દત્તોતિ નામેકદેસેનાપિ નામવોહારતો વસ્સિકસાટિકાવ ‘‘સાટિકા’’તિ પકરણવસેન ગમ્મમાનત્થત્તા વુત્તા. કણ્ડુપ્પટિચ્છાદિકા ચ રોગવસ્સાનપરિયન્તા. રોગા ચ વસ્સાના ચ માસા રોગવસ્સાના, તે તદતિક્કમેન પચ્ચુદ્ધરિતબ્બતાય પરિયન્તા યાસન્તિ વિગ્ગહો.
49. Idāni ‘‘etaṃ…pe… saṅghāṭi’’ntiādinā navannameva paccuddhāro vutto, na pana tesaṃ kālaparicchedoti taṃ dassetuṃ ‘‘rogā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha devadatto dattoti nāmekadesenāpi nāmavohārato vassikasāṭikāva ‘‘sāṭikā’’ti pakaraṇavasena gammamānatthattā vuttā. Kaṇḍuppaṭicchādikā ca rogavassānapariyantā. Rogā ca vassānā ca māsā rogavassānā, te tadatikkamena paccuddharitabbatāya pariyantā yāsanti viggaho.
કિં વુત્તં હોતિ? વસ્સિકસાટિકા વસ્સાનમાસાતિક્કમે કત્તિકપુણ્ણમાય એવ પચ્ચુદ્ધરિતબ્બા. તથા કણ્ડુપ્પટિચ્છાદિકા આબાધેસુ વૂપસન્તેસૂતિ વુત્તં હોતિ. ‘‘પચ્ચુદ્ધરિત્વા વિકપ્પેતબ્બા’’તિ હિ અટ્ઠકથાયં (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૪૬૯) વુત્તં. એત્થ પન કેચિ આચરિયા ‘‘પચ્ચુદ્ધરિત્વાતિ વસ્સિકસાટિકભાવતો અપનેત્વા’’તિ વદિંસુ, તં ન યુજ્જતિ. પચ્ચુદ્ધારવિનયકમ્મવિસયેયેવ પચ્ચુદ્ધાર-સદ્દસ્સ દિટ્ઠત્તા, ‘‘ચાતુમાસં અધિટ્ઠાતું તતો પરં વિકપ્પેતુ’’ન્તિ (મહાવ॰ ૩૫૮) પાળિવચનતો ચ. ‘‘ચાતુમાસં અધિટ્ઠાતુ’’ન્તિ ચ ચતુન્નં માસાનં અધિટ્ઠાનેન સહ અચ્ચન્તસંયોગો દસ્સિતોતિ ન તેન અધિટ્ઠાનભેદો વિઞ્ઞાયતિ. તેનેવ કુરુન્દટ્ઠકથાયમ્પિ ‘‘વસ્સાનં ચાતુમાસં અધિટ્ઠાતું, તતો પરં વિકપ્પેતુ’’ન્તિ (મહાવ॰ ૩૫૮) વચનતો કત્તિકપુણ્ણમાય એવ પચ્ચુદ્ધરિત્વા હેમન્તે વિકપ્પેતબ્બાતિ વુત્તં. તસ્મા ‘‘વસ્સિકસાટિકા વસ્સાનમાસાતિક્કમેનાપિ કણ્ડુપ્પટિચ્છાદિ આબાધવૂપસમેનાપિ અધિટ્ઠાનં વિજહતી’’તિ (કઙ્કા॰ અટ્ઠ॰ કથિનસિક્ખાપદવણ્ણના) વુત્તં. માતિકાટ્ઠકથાયમ્પિ પચ્ચુદ્ધારવસેનાપિ અધિટ્ઠાનં વિજહતીતિ એવમત્થો ગહેતબ્બો. એવઞ્હિ સતિ સબ્બટ્ઠકથાયો સમેન્તિ, યુત્તિ ચ અવિરુદ્ધા હોન્તીતિ. તતો પરન્તિ પચ્ચુદ્ધારતો ઉપરિ. વિકપ્પેય્યાતિ કણ્ડુપ્પટિચ્છાદિં પચ્ચુદ્ધરિત્વા વિકપ્પેય્ય. વસ્સિકસાટિકં કત્તિકપુણ્ણમાયં પચ્ચુદ્ધરિત્વા હેમન્તસ્સ પઠમદિવસે વિકપ્પેય્ય, એવં અસતિ દુક્કટન્તિ અધિપ્પાયો. સેસાતિ અપરે સત્ત ચીવરાનિ સેસા. નત્થિ પરિયન્તં વુત્તસદિસો કાલપરિચ્છેદો એતેસન્તિ અપરિયન્તિકા.
Kiṃ vuttaṃ hoti? Vassikasāṭikā vassānamāsātikkame kattikapuṇṇamāya eva paccuddharitabbā. Tathā kaṇḍuppaṭicchādikā ābādhesu vūpasantesūti vuttaṃ hoti. ‘‘Paccuddharitvā vikappetabbā’’ti hi aṭṭhakathāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.469) vuttaṃ. Ettha pana keci ācariyā ‘‘paccuddharitvāti vassikasāṭikabhāvato apanetvā’’ti vadiṃsu, taṃ na yujjati. Paccuddhāravinayakammavisayeyeva paccuddhāra-saddassa diṭṭhattā, ‘‘cātumāsaṃ adhiṭṭhātuṃ tato paraṃ vikappetu’’nti (mahāva. 358) pāḷivacanato ca. ‘‘Cātumāsaṃ adhiṭṭhātu’’nti ca catunnaṃ māsānaṃ adhiṭṭhānena saha accantasaṃyogo dassitoti na tena adhiṭṭhānabhedo viññāyati. Teneva kurundaṭṭhakathāyampi ‘‘vassānaṃ cātumāsaṃ adhiṭṭhātuṃ, tato paraṃ vikappetu’’nti (mahāva. 358) vacanato kattikapuṇṇamāya eva paccuddharitvā hemante vikappetabbāti vuttaṃ. Tasmā ‘‘vassikasāṭikā vassānamāsātikkamenāpi kaṇḍuppaṭicchādi ābādhavūpasamenāpi adhiṭṭhānaṃ vijahatī’’ti (kaṅkā. aṭṭha. kathinasikkhāpadavaṇṇanā) vuttaṃ. Mātikāṭṭhakathāyampi paccuddhāravasenāpi adhiṭṭhānaṃ vijahatīti evamattho gahetabbo. Evañhi sati sabbaṭṭhakathāyo samenti, yutti ca aviruddhā hontīti. Tato paranti paccuddhārato upari. Vikappeyyāti kaṇḍuppaṭicchādiṃ paccuddharitvā vikappeyya. Vassikasāṭikaṃ kattikapuṇṇamāyaṃ paccuddharitvā hemantassa paṭhamadivase vikappeyya, evaṃ asati dukkaṭanti adhippāyo. Sesāti apare satta cīvarāni sesā. Natthi pariyantaṃ vuttasadiso kālaparicchedo etesanti apariyantikā.
૫૦. ઇદાનિ પચ્ચત્થરણાદિકં ચીવરચતુક્કં સદસાદિકં વટ્ટતિ, નાપરન્તિ દસ્સેતું ‘‘પચ્ચત્થરણા’’તિઆદિમાહ. તત્થ પરિક્ખારો ચ મુખપુઞ્છનઞ્ચાતિ દ્વન્દો. પરિક્ખારમુખપુઞ્છનમેવ ચોળકન્તિ કમ્મધારયો. દ્વન્દસમાસન્તે સુય્યમાનત્તા પન ચોળક-સદ્દો પરિક્ખાર-સદ્દતો ચ પરં દટ્ઠબ્બો ‘‘પરિક્ખારચોળક’’ન્તિ. તં પન સામઞ્ઞજોતનાય વિસેસેપિ અવટ્ઠાનતો ઠપેત્વા પઞ્ચ ચીવરાનિ પરિક્ખારચોળનામેનાધિટ્ઠિતાનિ અવસેસં દટ્ઠબ્બં. પચ્ચત્થરણઞ્ચ પરિક્ખારમુખપુઞ્છનચોળકઞ્ચ પચ્ચત્થરણ…પે॰… ચોળકઞ્ચ નિસીદનઞ્ચાતિ એતં ચીવરચતુક્કં સદસમ્પિ અરત્તમ્પિ અનાદિણ્ણકપ્પમ્પિ લબ્ભન્તિ સમ્બન્ધો. સદસન્તિ સહ યાહિ કાહિચિ દસાહીતિ સદસં. સદસકે લબ્ભમાને અદસમ્પિ લબ્ભતેવાતિ સદસમ્પિ અદસમ્પિ પુપ્ફદસમ્પીતિ એત્થ અત્થો. પિ-સદ્દો વુત્તાવુત્તસમ્પિણ્ડનત્થો. અરત્તન્તિ નીલપીતાદિરજનેન અરઞ્જિતમ્પિ. પિ-સદ્દેન રઞ્જિતનીલપીતાદિકમ્પિ અનાદિણ્ણકપ્પમ્પીતિ. આદિણ્ણો કપ્પો યસ્સ નત્થીતિ તં અનાદિણ્ણકપ્પમ્પિ. પિ-સદ્દેન આદિણ્ણકપ્પમ્પિ.
50. Idāni paccattharaṇādikaṃ cīvaracatukkaṃ sadasādikaṃ vaṭṭati, nāparanti dassetuṃ ‘‘paccattharaṇā’’tiādimāha. Tattha parikkhāro ca mukhapuñchanañcāti dvando. Parikkhāramukhapuñchanameva coḷakanti kammadhārayo. Dvandasamāsante suyyamānattā pana coḷaka-saddo parikkhāra-saddato ca paraṃ daṭṭhabbo ‘‘parikkhāracoḷaka’’nti. Taṃ pana sāmaññajotanāya visesepi avaṭṭhānato ṭhapetvā pañca cīvarāni parikkhāracoḷanāmenādhiṭṭhitāni avasesaṃ daṭṭhabbaṃ. Paccattharaṇañca parikkhāramukhapuñchanacoḷakañca paccattharaṇa…pe… coḷakañca nisīdanañcāti etaṃ cīvaracatukkaṃ sadasampi arattampi anādiṇṇakappampi labbhanti sambandho. Sadasanti saha yāhi kāhici dasāhīti sadasaṃ. Sadasake labbhamāne adasampi labbhatevāti sadasampi adasampi pupphadasampīti ettha attho. Pi-saddo vuttāvuttasampiṇḍanattho. Arattanti nīlapītādirajanena arañjitampi. Pi-saddena rañjitanīlapītādikampi anādiṇṇakappampīti. Ādiṇṇo kappo yassa natthīti taṃ anādiṇṇakappampi. Pi-saddena ādiṇṇakappampi.
નનુ ચ ‘‘ન ભિક્ખવે સબ્બનીલકાનિ ચીવરાનિ ધારેતબ્બાની’’તિઆદિના (મહાવ॰ ૩૭૨) સબ્બનીલકસબ્બપીતકસબ્બલોહિતકચીવરાનિ સામઞ્ઞેન પટિક્ખિત્તાનીતિ કથમિદં ચીવરચતુક્કં સદસાદિકં વટ્ટતિ, કથઞ્ચ અનાદિણ્ણકપ્પમ્પિ વટ્ટતીતિ? વુચ્ચતે – ‘‘તેન ખો પન સમયેન અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ કુસચીરં નિવાસેત્વા’’તિઆદિના ઉપ્પન્નવત્થૂસુ (મહાવ॰ ૩૭૧) ‘‘ન ભિક્ખવે કુસચીરં…પે॰… તિત્થિયદ્ધજો ધારેતબ્બો. યો ધારેય્ય, આપત્તિ થુલ્લચ્ચયસ્સા’’તિઆદિના (મહાવ॰ ૩૭૧) ઉપ્પન્નવત્થુવસેનેવ નિવાસનપારુપનસઙ્ખાતધારણસ્સ પટિક્ખિત્તત્તા ચ તત્થેવ અટ્ઠકથાયઞ્ચ (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૭૨) ‘‘સબ્બનીલકાદીનિ રજનં ધોવિત્વા પુન રજિત્વા ધારેતબ્બાનિ, ન સક્કા ચે હોન્તિ ધોવિતું, પચ્ચત્થરણાનિ વા કાતબ્બાનિ, દુપટ્ટચીવરસ્સ વા મજ્ઝે દાતબ્બાનિ, અચ્છિન્નદસદીઘદસાનિ દસા છિન્દિત્વા ધારેતબ્બાનિ, કઞ્ચુકં લભિત્વા ફાલેત્વા રજિત્વા પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ, વેઠનેપિ એસેવ નયો’’તિ નિવાસનપારુપનવસેનેવ ધારણપરિભોગાનં વુત્તત્તા ચ દુબ્બણ્ણકરણસિક્ખાપદે (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૩૬૮) ‘‘યં નિવાસેતું વા પારુપિતું વા સક્કા હોતિ, તદેવ ચીવરન્તિ વેદિતબ્બ’’ન્તિ પઞ્ચન્નંયેવ કપ્પબિન્દુનો અનુઞ્ઞાતત્તા ચ તિચીવરકણ્ડુપ્પટિચ્છાદિવસ્સિકસાટિકસઙ્ખાતાનિ પઞ્ચ ચીવરાનિ કાયપરિહારિયાનેવ અદસાનિ અસબ્બનીલકાદીનિ કપ્પિયરજનરજિતાનિ આદિણ્ણકપ્પાનિયેવ હોન્તિ, ન નિયમેન નિવત્તિતાનિ પરાનિ ચત્તારીતિ ચીવરચતુક્કમેવ સદસાદિકં અનાદિણ્ણકપ્પમ્પિ વટ્ટતીતિ.
Nanu ca ‘‘na bhikkhave sabbanīlakāni cīvarāni dhāretabbānī’’tiādinā (mahāva. 372) sabbanīlakasabbapītakasabbalohitakacīvarāni sāmaññena paṭikkhittānīti kathamidaṃ cīvaracatukkaṃ sadasādikaṃ vaṭṭati, kathañca anādiṇṇakappampi vaṭṭatīti? Vuccate – ‘‘tena kho pana samayena aññataro bhikkhu kusacīraṃ nivāsetvā’’tiādinā uppannavatthūsu (mahāva. 371) ‘‘na bhikkhave kusacīraṃ…pe… titthiyaddhajo dhāretabbo. Yo dhāreyya, āpatti thullaccayassā’’tiādinā (mahāva. 371) uppannavatthuvaseneva nivāsanapārupanasaṅkhātadhāraṇassa paṭikkhittattā ca tattheva aṭṭhakathāyañca (mahāva. aṭṭha. 372) ‘‘sabbanīlakādīni rajanaṃ dhovitvā puna rajitvā dhāretabbāni, na sakkā ce honti dhovituṃ, paccattharaṇāni vā kātabbāni, dupaṭṭacīvarassa vā majjhe dātabbāni, acchinnadasadīghadasāni dasā chinditvā dhāretabbāni, kañcukaṃ labhitvā phāletvā rajitvā paribhuñjituṃ vaṭṭati, veṭhanepi eseva nayo’’ti nivāsanapārupanavaseneva dhāraṇaparibhogānaṃ vuttattā ca dubbaṇṇakaraṇasikkhāpade (pāci. aṭṭha. 368) ‘‘yaṃ nivāsetuṃ vā pārupituṃ vā sakkā hoti, tadeva cīvaranti veditabba’’nti pañcannaṃyeva kappabinduno anuññātattā ca ticīvarakaṇḍuppaṭicchādivassikasāṭikasaṅkhātāni pañca cīvarāni kāyaparihāriyāneva adasāni asabbanīlakādīni kappiyarajanarajitāni ādiṇṇakappāniyeva honti, na niyamena nivattitāni parāni cattārīti cīvaracatukkameva sadasādikaṃ anādiṇṇakappampi vaṭṭatīti.
૫૧. સેસચીવરપઞ્ચકં અદસંયેવ રજિતંયેવ આદિણ્ણકપ્પંવ કપ્પતીતિ યોજના. રજિતન્તિ કપ્પિયરજનેન રજિતં. નિસીદનસ્સ યથાવુત્તેનત્થેન સબ્બત્થ અદસત્થં નિસેધેતું ‘‘સદસંવ નિસીદન’’ન્તિ વુત્તં. સતિ હિ સમ્ભવે બ્યભિચારે ચ વિસેસનં સાત્થકં હોતિ.
51. Sesacīvarapañcakaṃ adasaṃyeva rajitaṃyeva ādiṇṇakappaṃva kappatīti yojanā. Rajitanti kappiyarajanena rajitaṃ. Nisīdanassa yathāvuttenatthena sabbattha adasatthaṃ nisedhetuṃ ‘‘sadasaṃva nisīdana’’nti vuttaṃ. Sati hi sambhave byabhicāre ca visesanaṃ sātthakaṃ hoti.
૫૨. ઇદાનિ અનધિટ્ઠિતે અનિસ્સટ્ઠે ચ કા પવત્તીતિ તં દસ્સેતું ‘‘અનધિટ્ઠિત’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ અનધિટ્ઠિતન્તિ તિચીવરાદિવસેન અનધિટ્ઠિતં. અનિસ્સટ્ઠન્તિ યસ્સ કસ્સચિ દાનલક્ખણેન અદિન્નં. વિકપ્પેત્વા પરિભુઞ્જયેતિ વક્ખમાનનયેન એકબહુભાવં, સન્નિહિતાસન્નિહિતભાવઞ્ચ સલ્લક્ખેત્વા વિકપ્પેત્વા પચ્ચુદ્ધરિત્વા પરિભુઞ્જેય્ય. વક્ખમાનનયેન પન વિઞ્ઞાયતીતિ ‘‘પચ્ચુદ્ધરિત્વા’’તિ ન વુત્તં.
52. Idāni anadhiṭṭhite anissaṭṭhe ca kā pavattīti taṃ dassetuṃ ‘‘anadhiṭṭhita’’ntiādimāha. Tattha anadhiṭṭhitanti ticīvarādivasena anadhiṭṭhitaṃ. Anissaṭṭhanti yassa kassaci dānalakkhaṇena adinnaṃ. Vikappetvā paribhuñjayeti vakkhamānanayena ekabahubhāvaṃ, sannihitāsannihitabhāvañca sallakkhetvā vikappetvā paccuddharitvā paribhuñjeyya. Vakkhamānanayena pana viññāyatīti ‘‘paccuddharitvā’’ti na vuttaṃ.
ઇદાનિ ‘‘વિકપ્પેત્વા’’તિ વુત્તં કીદિસં તં હેટ્ઠિમન્તેન વિકપ્પિયન્તિ આહ ‘‘હત્થા’’તિઆદિ. તત્થ હત્થો દીઘેન યસ્સ તં હત્થદીઘં. તતોતિ તસ્મા હત્થતો. ઉપડ્ઢો હત્થસ્સ દુતિયો ભાગો વિદત્થિસઙ્ખાતો વિત્થારેન યસ્સ તં ઉપડ્ઢવિત્થારં.
Idāni ‘‘vikappetvā’’ti vuttaṃ kīdisaṃ taṃ heṭṭhimantena vikappiyanti āha ‘‘hatthā’’tiādi. Tattha hattho dīghena yassa taṃ hatthadīghaṃ. Tatoti tasmā hatthato. Upaḍḍho hatthassa dutiyo bhāgo vidatthisaṅkhāto vitthārena yassa taṃ upaḍḍhavitthāraṃ.
૫૩. ઇદાનિ યથાવુત્તવિધાનં તેચીવરિકસ્સેવ વસેન, અપરો પન અઞ્ઞથા પટિપજ્જતીતિ તં દસ્સેતું ‘‘તિચીવરસ્સા’’તિઆદિમાહ . તત્થ નામેનાધિટ્ઠિતાનિ તીણિ ચીવરાનિ એતસ્સાતિ તિચીવરો. તસ્સ વિનયતેચીવરિકસ્સાતિ અત્થો, ન પરિક્ખારચોળનામેન અધિટ્ઠિતચીવરસ્સ. વિનયતેચીવરિકસ્સ પન ઉદોસિતસિક્ખાપદે વુત્તપરિહારો નત્થિ. પરિક્ખારચોળિયોતિ પરિક્ખારચોળમસ્સ અત્થીતિ ણિકેન ય-કારો. સબ્બન્તિ સકલં નવવિધમ્પિ ચીવરં. તથા વત્વાતિ એકબહુભાવં, સન્નિહિતાસન્નિહિતભાવઞ્ચ ઞત્વા ‘‘ઇમં પરિક્ખારચોળં અધિટ્ઠામી’’તિઆદિના વત્વા. અધિટ્ઠતીતિ અધિટ્ઠાતિ.
53. Idāni yathāvuttavidhānaṃ tecīvarikasseva vasena, aparo pana aññathā paṭipajjatīti taṃ dassetuṃ ‘‘ticīvarassā’’tiādimāha . Tattha nāmenādhiṭṭhitāni tīṇi cīvarāni etassāti ticīvaro. Tassa vinayatecīvarikassāti attho, na parikkhāracoḷanāmena adhiṭṭhitacīvarassa. Vinayatecīvarikassa pana udositasikkhāpade vuttaparihāro natthi. Parikkhāracoḷiyoti parikkhāracoḷamassa atthīti ṇikena ya-kāro. Sabbanti sakalaṃ navavidhampi cīvaraṃ. Tathā vatvāti ekabahubhāvaṃ, sannihitāsannihitabhāvañca ñatvā ‘‘imaṃ parikkhāracoḷaṃ adhiṭṭhāmī’’tiādinā vatvā. Adhiṭṭhatīti adhiṭṭhāti.
૫૪. અધિટ્ઠિતચીવરં પન પરિભુઞ્જતો કથં અધિટ્ઠાનં વિજહતીતિ તં દસ્સેન્તો ‘‘અચ્છેદા’’તિઆદિમાહ. તત્થ અચ્છેદો ચ વિસ્સજ્જનઞ્ચ ગાહો ચ વિબ્ભમો ચાતિ દ્વન્દો. અચ્છેદો નામ ચોરાદીહિ અચ્છિન્દિત્વા ગહણં. વિસ્સજ્જનં પરેસં દાનં. ગાહો વિસ્સાસેન ગહણં. વિબ્ભમો સિક્ખં અપ્પચ્ચક્ખાય ગિહિભાવૂપગમનં. તદાપિ તસ્સ અઞ્ઞસ્સ દાને વિય ચીવરસ્સ નિરાલયભાવેન પન પરિચ્ચાગોતિ. ટીકાયં પન ભાદિસો ભિક્ખુયેવાતિ અધિટ્ઠાનં ન વિજહતીતિ અત્થં વિકપ્પેત્વા ભિક્ખુનિયા ગિહિભાવૂપગમનં વુત્તં, તં ન ગહેતબ્બં, કારણં પનેત્થ અમ્હાકં ગરૂહિયેવ સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ ૨.૪૬૯) ‘‘ભિક્ખુનિયા ‘હીનાયાવત્તનેના’તિ વિસેસેત્વા અવુત્તત્તા ભિક્ખુનિયા હિ ગિહિભાવૂપગમને અધિટ્ઠાનવિજહનં વિસું વત્તબ્બં નત્થિ તસ્સા વિબ્ભમનેનેવ અસ્સમણીભાવતો’’તિ વુત્તં. નનુ ચ ભિક્ખુનો અપ્પચ્ચક્ખાતસિક્ખસ્સ ગિહિભાવૂપગમનેન અધિટ્ઠાનવિજહનેન નિરાલયભાવો કારણભાવેન વુત્તો, એવં સતિ પરિવત્તલિઙ્ગસ્સ નત્થિ નિરાલયભાવોતિ કથમસ્સ અધિટ્ઠાનં વિજહતીતિ? સચ્ચમેતં, તથાપિ બુદ્ધમતઞ્ઞૂહિ અટ્ઠકથાચરિયેહિ અટ્ઠકથાયં (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૧.૬૯) ‘‘યં પનસ્સ ભિક્ખુભાવે અધિટ્ઠિતં તિચીવરઞ્ચ પત્તો ચ, તં અધિટ્ઠાનં વિજહતિ, પુન અધિટ્ઠાતબ્બ’’ન્તિ વુત્તત્તા નત્થેત્થ દોસોતિ.
54. Adhiṭṭhitacīvaraṃ pana paribhuñjato kathaṃ adhiṭṭhānaṃ vijahatīti taṃ dassento ‘‘acchedā’’tiādimāha. Tattha acchedo ca vissajjanañca gāho ca vibbhamo cāti dvando. Acchedo nāma corādīhi acchinditvā gahaṇaṃ. Vissajjanaṃ paresaṃ dānaṃ. Gāho vissāsena gahaṇaṃ. Vibbhamo sikkhaṃ appaccakkhāya gihibhāvūpagamanaṃ. Tadāpi tassa aññassa dāne viya cīvarassa nirālayabhāvena pana pariccāgoti. Ṭīkāyaṃ pana bhādiso bhikkhuyevāti adhiṭṭhānaṃ na vijahatīti atthaṃ vikappetvā bhikkhuniyā gihibhāvūpagamanaṃ vuttaṃ, taṃ na gahetabbaṃ, kāraṇaṃ panettha amhākaṃ garūhiyeva sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 2.469) ‘‘bhikkhuniyā ‘hīnāyāvattanenā’ti visesetvā avuttattā bhikkhuniyā hi gihibhāvūpagamane adhiṭṭhānavijahanaṃ visuṃ vattabbaṃ natthi tassā vibbhamaneneva assamaṇībhāvato’’ti vuttaṃ. Nanu ca bhikkhuno appaccakkhātasikkhassa gihibhāvūpagamanena adhiṭṭhānavijahanena nirālayabhāvo kāraṇabhāvena vutto, evaṃ sati parivattaliṅgassa natthi nirālayabhāvoti kathamassa adhiṭṭhānaṃ vijahatīti? Saccametaṃ, tathāpi buddhamataññūhi aṭṭhakathācariyehi aṭṭhakathāyaṃ (pārā. aṭṭha. 1.69) ‘‘yaṃ panassa bhikkhubhāve adhiṭṭhitaṃ ticīvarañca patto ca, taṃ adhiṭṭhānaṃ vijahati, puna adhiṭṭhātabba’’nti vuttattā natthettha dosoti.
મારણલિઙ્ગસિક્ખાતિ ઉત્તરપદલોપેન ઉપચારેન વા લિઙ્ગપરિવત્તનં સિક્ખાપચ્ચક્ખાનઞ્ચ ‘‘લિઙ્ગસિક્ખા’’તિ ચ વુત્તં. ઇતિ એતે અટ્ઠ સબ્બેસુ નવસુ ચીવરેસુ અધિટ્ઠાનસ્સ વિયોગો વિપ્પવાસો, તસ્સ કારણા હોન્તીતિ પાઠસેસો. તિચીવરસ્સ પન ન કેવલં ઇમેયેવ અટ્ઠ, વિનિવિદ્ધછિદ્દઞ્ચ અધિટ્ઠાનવિયોગકારણન્તિ લિઙ્ગવચનઞ્ચ પરિવત્તેત્વા યોજેતબ્બં. તત્થ અબ્ભન્તરે એકસ્સપિ તન્તુનો અભાવેન વિનિવિદ્ધં વિનિવિજ્ઝિત્વા ગતછિદ્દંકનિટ્ઠઙ્ગુલિનખપિટ્ઠિપ્પમાણં વિનિવિદ્ધછિદ્દં. તત્થ સઙ્ઘાટિયા ચ ઉત્તરાસઙ્ગસ્સ ચ દીઘન્તતો વિદત્થિપ્પમાણસ્સ, તિરિયન્તતો અટ્ઠઙ્ગુલપ્પમાણસ્સ, અન્તરવાસકસ્સ પન દીઘન્તતો વિદત્થિપ્પમાણસ્સેવ તિરિયન્તતો ચતુરઙ્ગુલપ્પમાણસ્સ પદેસસ્સ ઓરતો છિદ્દં અધિટ્ઠાનં ભિન્દતિ, સૂચિકમ્મં કત્વા પુન અધિટ્ઠાતબ્બં. સૂચિકમ્મં કરોન્તેન ચ છિન્દિત્વા દુબ્બલટ્ઠાનાપનયનેન છિદ્દં અદસ્સેત્વા કાતબ્બં.
Māraṇaliṅgasikkhāti uttarapadalopena upacārena vā liṅgaparivattanaṃ sikkhāpaccakkhānañca ‘‘liṅgasikkhā’’ti ca vuttaṃ. Iti ete aṭṭha sabbesu navasu cīvaresu adhiṭṭhānassa viyogo vippavāso, tassa kāraṇā hontīti pāṭhaseso. Ticīvarassa pana na kevalaṃ imeyeva aṭṭha, vinividdhachiddañca adhiṭṭhānaviyogakāraṇanti liṅgavacanañca parivattetvā yojetabbaṃ. Tattha abbhantare ekassapi tantuno abhāvena vinividdhaṃ vinivijjhitvā gatachiddaṃkaniṭṭhaṅgulinakhapiṭṭhippamāṇaṃ vinividdhachiddaṃ. Tattha saṅghāṭiyā ca uttarāsaṅgassa ca dīghantato vidatthippamāṇassa, tiriyantato aṭṭhaṅgulappamāṇassa, antaravāsakassa pana dīghantato vidatthippamāṇasseva tiriyantato caturaṅgulappamāṇassa padesassa orato chiddaṃ adhiṭṭhānaṃ bhindati, sūcikammaṃ katvā puna adhiṭṭhātabbaṃ. Sūcikammaṃ karontena ca chinditvā dubbalaṭṭhānāpanayanena chiddaṃ adassetvā kātabbaṃ.
૫૫. ઇદાનિ અકપ્પિયાનિ દસ્સેતું ‘‘કુસા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ કુસા ચ વાકા ચ ફલકાનિ ચ, તેસં ચીરાનિ કુસ…પે॰… ચીરાનિ. તત્થ કુસેન ગન્થેત્વા કતં કુસચીરં. તથા વાકેન ગન્થેત્વા કતં વાકચીરં, તાપસાનં વક્કલં. ફલકસણ્ઠાનાનિ ફલકાનિ સિબ્બિત્વા કતં ફલકચીરં. કેસવાલજન્તિ કેસેહિ ચ વાલેહિ ચ જાતં વાયિતં કમ્બલન્તિ સમ્બન્ધો. ઉલૂકપક્ખાજિનક્ખિપેતિ ઉલૂકાનં કોસિયસકુણાનં પક્ખં પક્ખેન કતં નિવાસનઞ્ચ અજિનક્ખિપં સલોમં સખુરં અજિનમિગાનં ચમ્મઞ્ચ ધારયતો થુલ્લચ્ચયન્તિ સમ્બન્ધો.
55. Idāni akappiyāni dassetuṃ ‘‘kusā’’tiādi vuttaṃ. Tattha kusā ca vākā ca phalakāni ca, tesaṃ cīrāni kusa…pe… cīrāni. Tattha kusena ganthetvā kataṃ kusacīraṃ. Tathā vākena ganthetvā kataṃ vākacīraṃ, tāpasānaṃ vakkalaṃ. Phalakasaṇṭhānāni phalakāni sibbitvā kataṃ phalakacīraṃ. Kesavālajanti kesehi ca vālehi ca jātaṃ vāyitaṃ kambalanti sambandho. Ulūkapakkhājinakkhipeti ulūkānaṃ kosiyasakuṇānaṃ pakkhaṃ pakkhena kataṃ nivāsanañca ajinakkhipaṃ salomaṃ sakhuraṃ ajinamigānaṃ cammañca dhārayato thullaccayanti sambandho.
૫૬. કદલેરકક્કદુસ્સેસૂતિ કદલિયો ચ એરકો ચ અક્કો ચ, તેસં દુસ્સાનિ વત્થાનિ, તેસુ ચેવ મકચિવાકેહિ કતે પોત્થકે ચાપિ દુક્કટં. નિમિત્તત્થે ચેતં ભુમ્મં. કદલિદુસ્સાદિસદ્દેન તંધારણમધિપ્પેતં, તસ્મા તંધારણનિમિત્તં દુક્કટં હોતીતિ અત્થો. એવં સબ્બત્થ. ‘‘નીલકો ચા’’તિઆદિના દ્વન્દો. સબ્બા નીલક…પે॰… કણ્હકાતિ કમ્મધારયો. નીલાદિવણ્ણયોગેન વત્થં નીલાદિ. નીલકં ઉમાપુપ્ફવણ્ણં. મઞ્જેટ્ઠં મઞ્જેટ્ઠિકવણ્ણં. પીતં કણિકારપુપ્ફવણ્ણં. લોહિતં જયસુમનપુપ્ફવણ્ણં. કણ્હકં અદ્દારિટ્ઠકવણ્ણં. સબ્બ-સદ્દો પનેત્થ પચ્ચેકં યોજેતબ્બો.
56.Kadalerakakkadussesūti kadaliyo ca erako ca akko ca, tesaṃ dussāni vatthāni, tesu ceva makacivākehi kate potthake cāpi dukkaṭaṃ. Nimittatthe cetaṃ bhummaṃ. Kadalidussādisaddena taṃdhāraṇamadhippetaṃ, tasmā taṃdhāraṇanimittaṃ dukkaṭaṃ hotīti attho. Evaṃ sabbattha. ‘‘Nīlako cā’’tiādinā dvando. Sabbā nīlaka…pe… kaṇhakāti kammadhārayo. Nīlādivaṇṇayogena vatthaṃ nīlādi. Nīlakaṃ umāpupphavaṇṇaṃ. Mañjeṭṭhaṃ mañjeṭṭhikavaṇṇaṃ. Pītaṃ kaṇikārapupphavaṇṇaṃ. Lohitaṃ jayasumanapupphavaṇṇaṃ. Kaṇhakaṃ addāriṭṭhakavaṇṇaṃ. Sabba-saddo panettha paccekaṃ yojetabbo.
૫૭. મહા…પે॰… રત્તેતિ મહારઙ્ગો ચ મહાનામરઙ્ગો ચ, તેહિ રત્તે. એત્થાપિ પુન સુય્યમાનં સબ્બસદ્દમનુવત્તિયં, ‘‘સબ્બમહારઙ્ગરત્તે’’તિઆદિના અત્થો વેદિતબ્બો. ઇમિના ચ અસબ્બનીલકાદિ કપ્પિયરજનરજિતં પરિભુઞ્જન્તસ્સ નત્થિ દોસોતિ દીપેતિ. તત્થ મહારઙ્ગો સતપદિપિટ્ઠિવણ્ણો. મહાનામરઙ્ગો સમ્ભિન્નવણ્ણો, સો પન પણ્ડુપલાસવણ્ણો હોતિ, પદુમવણ્ણોતિપિ વદન્તિ. તિરીટકેતિ તં નામક રુક્ખતચે. અચ્છિન્નદીઘદસકેતિ સબ્બસો અચ્છિન્નત્તા અચ્છિન્ના ચ મજ્ઝે છિન્નત્તા દીઘા ચ સા દસા ચ વત્થકોટિ યસ્સાતિ અઞ્ઞપદત્થસમાસો. ફલપુપ્ફદસેતિ અઞ્ઞમઞ્ઞં સંસિબ્બિત્વા કતા ફલસદિસા દસા ‘‘ફલા’’તિ વુચ્ચન્તિ, કેતકાદિ પુપ્ફસદિસાનિ ‘‘પુપ્ફાની’’તિ ચ, ફલા ચ પુપ્ફા ચ દસા યસ્સ, ફલસદિસે દસે, પુપ્ફસદિસે દસે ચાતિ અત્થો. વેઠનેતિ સીસવેઠને. તથાતિ ઇમિના સબ્બનીલકાદીસુ દુક્કટં અતિદિસતિ. સબ્બન્તિ કુસચીરાદિકં સકલં. અચ્છિન્નં ચીવરં યસ્સ સો લભતીતિ સમ્બન્ધો.
57.Mahā…pe… ratteti mahāraṅgo ca mahānāmaraṅgo ca, tehi ratte. Etthāpi puna suyyamānaṃ sabbasaddamanuvattiyaṃ, ‘‘sabbamahāraṅgaratte’’tiādinā attho veditabbo. Iminā ca asabbanīlakādi kappiyarajanarajitaṃ paribhuñjantassa natthi dosoti dīpeti. Tattha mahāraṅgo satapadipiṭṭhivaṇṇo. Mahānāmaraṅgo sambhinnavaṇṇo, so pana paṇḍupalāsavaṇṇo hoti, padumavaṇṇotipi vadanti. Tirīṭaketi taṃ nāmaka rukkhatace. Acchinnadīghadasaketi sabbaso acchinnattā acchinnā ca majjhe chinnattā dīghā ca sā dasā ca vatthakoṭi yassāti aññapadatthasamāso. Phalapupphadaseti aññamaññaṃ saṃsibbitvā katā phalasadisā dasā ‘‘phalā’’ti vuccanti, ketakādi pupphasadisāni ‘‘pupphānī’’ti ca, phalā ca pupphā ca dasā yassa, phalasadise dase, pupphasadise dase cāti attho. Veṭhaneti sīsaveṭhane. Tathāti iminā sabbanīlakādīsu dukkaṭaṃ atidisati. Sabbanti kusacīrādikaṃ sakalaṃ. Acchinnaṃ cīvaraṃ yassa so labhatīti sambandho.
ચીવરનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Cīvaraniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
