| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / द्वेमातिकापाळि • Dvemātikāpāḷi |
निस्सग्गियकण्डो
Nissaggiyakaṇḍo
इतो परं पन इमे खो पनातिआदि सब्बत्थ वुत्तनयेनेव वेदितब्बं।
Ito paraṃ pana ime kho panātiādi sabbattha vuttanayeneva veditabbaṃ.
१. चीवरवग्गो
1. Cīvaravaggo
१. कथिनसिक्खापदवण्णना
1. Kathinasikkhāpadavaṇṇanā
निस्सग्गियेसु पन चीवरवग्गस्स ताव पठमसिक्खापदे निट्ठितचीवरस्मिन्ति सूचिकम्मपरियोसानेन वा, ‘‘नट्ठं वा विनट्ठं वा दड्ढं वा चीवरासा वा उपच्छिन्ना’’ति (पारा॰ ४६३) इमेसु वा येन केनचि आकारेन निट्ठिते चीवरस्मिं, चीवरस्स करणपलिबोधे उपच्छिन्नेति अत्थो। अत्थतकथिनस्स हि भिक्खुनो याव इमेहाकारेहि चीवरपलिबोधो न छिज्जति, ताव कथिनानिसंसं लभति। उब्भतस्मिं कथिनेति यं सङ्घस्स कथिनं अत्थतं, तस्मिञ्च उब्भते। तत्रेवं सङ्खेपतो कथिनत्थारो च उब्भारो च वेदितब्बो। अयञ्हि कथिनत्थारो नाम भगवता पुरिमवस्संवुट्ठानं अनुञ्ञातो, सो सब्बन्तिमेन परिच्छेदेन पञ्चन्नं जनानं वट्टति, तस्मा यत्थ चत्तारो वा तयो वा द्वे वा एको वा पुरिमवस्सं उपगतो, तत्थ पच्छिमवस्सूपगते गणपूरके कत्वा अत्थरितब्बं, ते च गणपूरकाव होन्ति, आनिसंसे न लभन्ति, तस्मा सचे पुरिमवस्संवुट्ठानं गहट्ठपब्बजितेसु यो कोचि धम्मेन समेन चीवरं देति ‘‘इमिना कथिनं अत्थरथा’’ति (महाव॰ ३०६-३०९), तं खन्धके वुत्ताय ञत्तिदुतियकम्मवाचाय कथिनत्थारारहस्स भिक्खुनो दातब्बं। तेन तदहेव पञ्च वा अतिरेकानि वा खण्डानि छिन्दित्वा सङ्घाटि वा उत्तरासङ्गो वा अन्तरवासको वा कातब्बो, सेसभिक्खूहिपि तस्स सहायेहि भवितब्बं, सचे कतचीवरमेव उप्पज्जति, सुन्दरमेव। अच्छिन्नासिब्बितं पन न वट्टति। तेन भिक्खुना सचे सङ्घाटिया अत्थरितुकामो होति, पोराणिकं सङ्घाटिं पच्चुद्धरित्वा नवं सङ्घाटिं अधिट्ठहित्वा ‘‘इमाय सङ्घाटिया कथिनं अत्थरामी’’ति अत्थरितब्बं। उत्तरासङ्गअन्तरवासकेसुपि एसेव नयो। ततो तेन पुरिमवस्संवुट्ठे अन्तोसीमागते भिक्खू उपसङ्कमित्वा ‘‘अत्थतं, भन्ते, सङ्घस्स कथिनं, धम्मिको कथिनत्थारो, अनुमोदथा’’ति (परि॰ ४१३) वत्तब्बं, थेरानञ्च नवानञ्च बहूनञ्च एकस्स च अनुरूपं सल्लक्खेत्वा वत्तब्बं। तेहिपि ‘‘अत्थतं, भन्ते, सङ्घस्स कथिन’’न्ति वा ‘‘अत्थतं, आवुसो, सङ्घस्स कथिन’’न्ति वा वत्वा ‘‘धम्मिको कथिनत्थारो, अनुमोदामा’’ति वा ‘‘अनुमोदामी’’ति वा वत्तब्बं। पुरिमवस्संवुट्ठेसुपि ये अनुमोदन्ति, तेसंयेव अत्थतं होति कथिनं। ते ततो पट्ठाय याव कथिनस्सुब्भारा अनामन्तचारो, असमादानचारो, यावदत्थचीवरं, गणभोजनं, यो च तत्थ चीवरुप्पादो, तस्मिं आवासे सङ्घस्स उप्पन्नचीवरञ्चाति इमे पञ्चानिसंसे लभन्ति, अयं ताव कथिनत्थारो। तं पनेतं कथिनं ‘‘अट्ठिमा, भिक्खवे, मातिका कथिनस्सुब्भाराय पक्कमनन्तिका निट्ठानन्तिका सन्निट्ठानन्तिका नासनन्तिका सवनन्तिका आसावच्छेदिका सीमातिक्कमनन्तिका सहुब्भारा’’ति (महाव॰ ३१०) एवं वुत्तासु अट्ठसु मातिकासु अञ्ञतरवसेन उद्धरीयति, तत्थ वित्थारविनिच्छयो समन्तपासादिकायं (महाव॰ अट्ठ॰ ३१०) वुत्तनयेन वेदितब्बो। इति ‘‘उब्भतस्मिं कथिने’’तिइमिना सेसपलिबोधाभावं दस्सेति।
Nissaggiyesu pana cīvaravaggassa tāva paṭhamasikkhāpade niṭṭhitacīvarasminti sūcikammapariyosānena vā, ‘‘naṭṭhaṃ vā vinaṭṭhaṃ vā daḍḍhaṃ vā cīvarāsā vā upacchinnā’’ti (pārā. 463) imesu vā yena kenaci ākārena niṭṭhite cīvarasmiṃ, cīvarassa karaṇapalibodhe upacchinneti attho. Atthatakathinassa hi bhikkhuno yāva imehākārehi cīvarapalibodho na chijjati, tāva kathinānisaṃsaṃ labhati. Ubbhatasmiṃ kathineti yaṃ saṅghassa kathinaṃ atthataṃ, tasmiñca ubbhate. Tatrevaṃ saṅkhepato kathinatthāro ca ubbhāro ca veditabbo. Ayañhi kathinatthāro nāma bhagavatā purimavassaṃvuṭṭhānaṃ anuññāto, so sabbantimena paricchedena pañcannaṃ janānaṃ vaṭṭati, tasmā yattha cattāro vā tayo vā dve vā eko vā purimavassaṃ upagato, tattha pacchimavassūpagate gaṇapūrake katvā attharitabbaṃ, te ca gaṇapūrakāva honti, ānisaṃse na labhanti, tasmā sace purimavassaṃvuṭṭhānaṃ gahaṭṭhapabbajitesu yo koci dhammena samena cīvaraṃ deti ‘‘iminā kathinaṃ attharathā’’ti (mahāva. 306-309), taṃ khandhake vuttāya ñattidutiyakammavācāya kathinatthārārahassa bhikkhuno dātabbaṃ. Tena tadaheva pañca vā atirekāni vā khaṇḍāni chinditvā saṅghāṭi vā uttarāsaṅgo vā antaravāsako vā kātabbo, sesabhikkhūhipi tassa sahāyehi bhavitabbaṃ, sace katacīvarameva uppajjati, sundarameva. Acchinnāsibbitaṃ pana na vaṭṭati. Tena bhikkhunā sace saṅghāṭiyā attharitukāmo hoti, porāṇikaṃ saṅghāṭiṃ paccuddharitvā navaṃ saṅghāṭiṃ adhiṭṭhahitvā ‘‘imāya saṅghāṭiyā kathinaṃ attharāmī’’ti attharitabbaṃ. Uttarāsaṅgaantaravāsakesupi eseva nayo. Tato tena purimavassaṃvuṭṭhe antosīmāgate bhikkhū upasaṅkamitvā ‘‘atthataṃ, bhante, saṅghassa kathinaṃ, dhammiko kathinatthāro, anumodathā’’ti (pari. 413) vattabbaṃ, therānañca navānañca bahūnañca ekassa ca anurūpaṃ sallakkhetvā vattabbaṃ. Tehipi ‘‘atthataṃ, bhante, saṅghassa kathina’’nti vā ‘‘atthataṃ, āvuso, saṅghassa kathina’’nti vā vatvā ‘‘dhammiko kathinatthāro, anumodāmā’’ti vā ‘‘anumodāmī’’ti vā vattabbaṃ. Purimavassaṃvuṭṭhesupi ye anumodanti, tesaṃyeva atthataṃ hoti kathinaṃ. Te tato paṭṭhāya yāva kathinassubbhārā anāmantacāro, asamādānacāro, yāvadatthacīvaraṃ, gaṇabhojanaṃ, yo ca tattha cīvaruppādo, tasmiṃ āvāse saṅghassa uppannacīvarañcāti ime pañcānisaṃse labhanti, ayaṃ tāva kathinatthāro. Taṃ panetaṃ kathinaṃ ‘‘aṭṭhimā, bhikkhave, mātikā kathinassubbhārāya pakkamanantikā niṭṭhānantikā sanniṭṭhānantikā nāsanantikā savanantikā āsāvacchedikā sīmātikkamanantikā sahubbhārā’’ti (mahāva. 310) evaṃ vuttāsu aṭṭhasu mātikāsu aññataravasena uddharīyati, tattha vitthāravinicchayo samantapāsādikāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 310) vuttanayena veditabbo. Iti ‘‘ubbhatasmiṃ kathine’’tiiminā sesapalibodhābhāvaṃ dasseti.
दसाहपरमन्ति दस अहानि परमो परिच्छेदो अस्साति दसाहपरमो, तं दसाहपरमं कालं धारेतब्बन्ति अत्थो। अधिट्ठितविकप्पितेसु अपरियापन्नत्ता अतिरेकं चीवरन्ति अतिरेकचीवरं, चीवरं नाम खोमं कप्पासिकं कोसेय्यं कम्बलं साणं भङ्गन्ति एतेसं वा तदनुलोमानं वा अञ्ञतरं अयमस्स जाति, पमाणतो पन तं विकप्पनुपगं पच्छिमं इध अधिप्पेतं। वुत्तञ्हेतं ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, आयामतो अट्ठङ्गुलं सुगतङ्गुलेन चतुरङ्गुलवित्थतं पच्छिमं चीवरं विकप्पेतु’’न्ति (महाव॰ ३५८)। यं पन वुत्तं ‘‘अधिट्ठितविकप्पितेसु अपरियापन्नत्ता’’ति, एत्थ ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तिचीवरं अधिट्ठातुं न विकप्पेतुं, वस्सिकसाटिकं वस्सानं चतुमासं अधिट्ठातुं ततो परं विकप्पेतुं, निसीदनं अधिट्ठातुं न विकप्पेतुं पच्चत्थरणं अधिट्ठातुं न विकप्पेतुं, कण्डुप्पटिच्छादिं याव आबाधा अधिट्ठातुं ततो परं विकप्पेतुं, मुखपुञ्छनचोळकं अधिट्ठातुं न विकप्पेतुं, परिक्खारचोळं अधिट्ठातुं न विकप्पेतु’’न्ति (महाव॰ ३५८) इमिना नयेन अधिट्ठातब्बविकप्पेतब्बता जानितब्बा। तत्थ तिचीवरं अधिट्ठहन्तेन रजित्वा कप्पबिन्दुं दत्वा पमाणयुत्तमेव अधिट्ठातब्बं, तस्स पमाणं उक्कट्ठपरिच्छेदेन सुगतचीवरतो ऊनकं वट्टति, लामकपरिच्छेदेन सङ्घाटिया ताव उत्तरासङ्गस्स च दीघतो मुट्ठिपञ्चकं, तिरियं मुट्ठित्तिकं, अन्तरवासको दीघतो मुट्ठिपञ्चको , तिरियं द्विहत्थोपि वट्टति। वुत्तप्पमाणतो पन अतिरेकञ्च ऊनकञ्च ‘‘परिक्खारचोळ’’न्ति अधिट्ठातब्बं। तत्थ यस्मा ‘‘द्वे चीवरस्स अधिट्ठानानि कायेन वा अधिट्ठेति, वाचाय वा अधिट्ठेती’’ति वुत्तं, तस्मा पुराणसङ्घाटिं ‘‘इमं सङ्घाटिं पच्चुद्धरामी’’ति पच्चुद्धरित्वा नवं हत्थेन गहेत्वा ‘‘इमं सङ्घाटिं अधिट्ठामी’’ति चित्तेन आभोगं कत्वा कायविकारं करोन्तेन कायेन वा अधिट्ठातब्बा, वचीभेदं कत्वा वाचाय वा अधिट्ठातब्बा। तत्र दुविधं अधिट्ठानं – सचे हत्थपासे होति, ‘‘इमं सङ्घाटिं अधिट्ठामी’’ति वाचा भिन्दितब्बा। अथ अन्तोगब्भादीसु सामन्तविहारे वा होति, ठपितट्ठानं सल्लक्खेत्वा ‘‘एतं सङ्घाटिं अधिट्ठामी’’ति वाचा भिन्दितब्बा। एस नयो उत्तरासङ्गे च अन्तरवासके च। नाममत्तमेव हि विसेसो। तस्मा सब्बानि सङ्घाटिं उत्तरासङ्गं अन्तरवासकन्ति एवं अत्तनो अत्तनो नामेनेव अधिट्ठातब्बानि। सचे अधिट्ठहित्वा ठपितवत्थेहि सङ्घाटिआदीनि करोति, निट्ठिते रजने च कप्पे च ‘‘इमं पच्चुद्धरामी’’ति पच्चुद्धरित्वा पुन अधिट्ठातब्बानि। इदञ्च पन तिचीवरं सुखपरिभोगत्थं परिक्खारचोळं अधिट्ठातुम्पि वट्टति।
Dasāhaparamanti dasa ahāni paramo paricchedo assāti dasāhaparamo, taṃ dasāhaparamaṃ kālaṃ dhāretabbanti attho. Adhiṭṭhitavikappitesu apariyāpannattā atirekaṃ cīvaranti atirekacīvaraṃ, cīvaraṃ nāma khomaṃ kappāsikaṃ koseyyaṃ kambalaṃ sāṇaṃ bhaṅganti etesaṃ vā tadanulomānaṃ vā aññataraṃ ayamassa jāti, pamāṇato pana taṃ vikappanupagaṃ pacchimaṃ idha adhippetaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, āyāmato aṭṭhaṅgulaṃ sugataṅgulena caturaṅgulavitthataṃ pacchimaṃ cīvaraṃ vikappetu’’nti (mahāva. 358). Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘adhiṭṭhitavikappitesu apariyāpannattā’’ti, ettha ‘‘anujānāmi, bhikkhave, ticīvaraṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetuṃ, vassikasāṭikaṃ vassānaṃ catumāsaṃ adhiṭṭhātuṃ tato paraṃ vikappetuṃ, nisīdanaṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetuṃ paccattharaṇaṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetuṃ, kaṇḍuppaṭicchādiṃ yāva ābādhā adhiṭṭhātuṃ tato paraṃ vikappetuṃ, mukhapuñchanacoḷakaṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetuṃ, parikkhāracoḷaṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetu’’nti (mahāva. 358) iminā nayena adhiṭṭhātabbavikappetabbatā jānitabbā. Tattha ticīvaraṃ adhiṭṭhahantena rajitvā kappabinduṃ datvā pamāṇayuttameva adhiṭṭhātabbaṃ, tassa pamāṇaṃ ukkaṭṭhaparicchedena sugatacīvarato ūnakaṃ vaṭṭati, lāmakaparicchedena saṅghāṭiyā tāva uttarāsaṅgassa ca dīghato muṭṭhipañcakaṃ, tiriyaṃ muṭṭhittikaṃ, antaravāsako dīghato muṭṭhipañcako , tiriyaṃ dvihatthopi vaṭṭati. Vuttappamāṇato pana atirekañca ūnakañca ‘‘parikkhāracoḷa’’nti adhiṭṭhātabbaṃ. Tattha yasmā ‘‘dve cīvarassa adhiṭṭhānāni kāyena vā adhiṭṭheti, vācāya vā adhiṭṭhetī’’ti vuttaṃ, tasmā purāṇasaṅghāṭiṃ ‘‘imaṃ saṅghāṭiṃ paccuddharāmī’’ti paccuddharitvā navaṃ hatthena gahetvā ‘‘imaṃ saṅghāṭiṃ adhiṭṭhāmī’’ti cittena ābhogaṃ katvā kāyavikāraṃ karontena kāyena vā adhiṭṭhātabbā, vacībhedaṃ katvā vācāya vā adhiṭṭhātabbā. Tatra duvidhaṃ adhiṭṭhānaṃ – sace hatthapāse hoti, ‘‘imaṃ saṅghāṭiṃ adhiṭṭhāmī’’ti vācā bhinditabbā. Atha antogabbhādīsu sāmantavihāre vā hoti, ṭhapitaṭṭhānaṃ sallakkhetvā ‘‘etaṃ saṅghāṭiṃ adhiṭṭhāmī’’ti vācā bhinditabbā. Esa nayo uttarāsaṅge ca antaravāsake ca. Nāmamattameva hi viseso. Tasmā sabbāni saṅghāṭiṃ uttarāsaṅgaṃ antaravāsakanti evaṃ attano attano nāmeneva adhiṭṭhātabbāni. Sace adhiṭṭhahitvā ṭhapitavatthehi saṅghāṭiādīni karoti, niṭṭhite rajane ca kappe ca ‘‘imaṃ paccuddharāmī’’ti paccuddharitvā puna adhiṭṭhātabbāni. Idañca pana ticīvaraṃ sukhaparibhogatthaṃ parikkhāracoḷaṃ adhiṭṭhātumpi vaṭṭati.
वस्सिकसाटिका अनतिरित्तपमाणा नामं गहेत्वा वुत्तनयेनेव चत्तारो वस्सिके मासे अधिट्ठातब्बा, ततो परं पच्चुद्धरित्वा विकप्पेतब्बा, वण्णभेदमत्तरत्तापि चेसा वट्टति, द्वे पन न वट्टन्ति। निसीदनं वुत्तनयेन अधिट्ठातब्बमेव, तञ्च खो पमाणयुत्तं एकमेव, द्वे न वट्टन्ति। पच्चत्थरणम्पि अधिट्ठातब्बमेव, तं पन महन्तम्पि एकम्पि बहूनिपि वट्टन्ति, नीलम्पि पीतकम्पि सदसम्पि पुप्फदसम्पीति सब्बप्पकारम्पि वट्टति। कण्डुप्पटिच्छादि याव आबाधो अत्थि, ताव पमाणिका अधिट्ठातब्बा, आबाधे वूपसन्ते पच्चुद्धरित्वा विकप्पेतब्बा, सा एकाव वट्टति। मुखपुञ्छनचोळं अधिट्ठातब्बमेव, तं पन एकम्पि बहूनिपि महन्तम्पि वट्टतियेव। परिक्खारचोळे गणना नत्थि, यत्तकं इच्छति, तत्तकं अधिट्ठातब्बमेव। थविकापि परिस्सावनम्पि विकप्पनुपगं पच्छिमपमाणं ‘‘परिक्खारचोळ’’न्ति अधिट्ठातब्बमेव, बहूनिपि एकतो कत्वा ‘‘इमानि चीवरानि परिक्खारचोळानि अधिट्ठामी’’तिआदिना नयेन अधिट्ठातुं वट्टतियेव। मञ्चभिसि पीठभिसि बिब्बोहनं पावारो कोजवोति एतेसु पन सेनासनपरिक्खारत्थाय दिन्नपच्चत्थरणे च अधिट्ठानकिच्चं नत्थियेव। सब्बञ्च पनेतं वुत्तप्पकारेन अधिट्ठितचीवरं अञ्ञस्स दानेन, अच्छिन्दित्वा गहणेन, विस्सासग्गाहेन, हीनायावत्तनेन, सिक्खापच्चक्खानेन, कालङ्किरियाय, लिङ्गपरिवत्तनेन, पच्चुद्धरणेनाति इमेहि अट्ठहि कारणेहि अधिट्ठानं विजहति। तिचीवरं पन कनिट्ठङ्गुलिनखपिट्ठिप्पमाणेन छिद्देनापि विजहति, तञ्च खो विनिब्बेधेनेव। सचे हि छिद्दस्स अब्भन्तरे एकतन्तुपि अच्छिन्नो होति, रक्खतियेव। तत्थ सङ्घाटिया च उत्तरासङ्गस्स च दीघन्ततो विदत्थिप्पमाणस्स तिरियन्ततो अट्ठङ्गुलप्पमाणस्स पदेसस्स ओरतो छिद्दं अधिट्ठानं भिन्दति, अन्तरवासकेपि दीघन्ततो एतदेव पमाणं, तिरियन्तेन पन चतुरङ्गुलता वेदितब्बा। तिण्णन्नम्पि वुत्तोकासस्स परतो न भिन्दति, तस्मा छिद्दे जाते तिचीवरं अतिरेकचीवरट्ठाने तिट्ठति, सूचिकम्मं कत्वा पुन अधिट्ठातब्बं। वस्सिकसाटिका वस्सानमासातिक्कमेनापि, कण्डुप्पटिच्छादि आबाधवूपसमेनापि अधिट्ठानं विजहति। तस्मा सा ततो परं विकप्पेतब्बा। विकप्पनलक्खणं पन सब्बचीवरानं विकप्पनसिक्खापदेयेव वण्णयिस्साम। केवलञ्हि इमस्मिं ओकासे यं एवं अनधिट्ठितं अविकप्पितञ्च, तं ‘‘अतिरेकचीवर’’न्ति वेदितब्बं।
Vassikasāṭikā anatirittapamāṇā nāmaṃ gahetvā vuttanayeneva cattāro vassike māse adhiṭṭhātabbā, tato paraṃ paccuddharitvā vikappetabbā, vaṇṇabhedamattarattāpi cesā vaṭṭati, dve pana na vaṭṭanti. Nisīdanaṃ vuttanayena adhiṭṭhātabbameva, tañca kho pamāṇayuttaṃ ekameva, dve na vaṭṭanti. Paccattharaṇampi adhiṭṭhātabbameva, taṃ pana mahantampi ekampi bahūnipi vaṭṭanti, nīlampi pītakampi sadasampi pupphadasampīti sabbappakārampi vaṭṭati. Kaṇḍuppaṭicchādi yāva ābādho atthi, tāva pamāṇikā adhiṭṭhātabbā, ābādhe vūpasante paccuddharitvā vikappetabbā, sā ekāva vaṭṭati. Mukhapuñchanacoḷaṃ adhiṭṭhātabbameva, taṃ pana ekampi bahūnipi mahantampi vaṭṭatiyeva. Parikkhāracoḷe gaṇanā natthi, yattakaṃ icchati, tattakaṃ adhiṭṭhātabbameva. Thavikāpi parissāvanampi vikappanupagaṃ pacchimapamāṇaṃ ‘‘parikkhāracoḷa’’nti adhiṭṭhātabbameva, bahūnipi ekato katvā ‘‘imāni cīvarāni parikkhāracoḷāni adhiṭṭhāmī’’tiādinā nayena adhiṭṭhātuṃ vaṭṭatiyeva. Mañcabhisi pīṭhabhisi bibbohanaṃ pāvāro kojavoti etesu pana senāsanaparikkhāratthāya dinnapaccattharaṇe ca adhiṭṭhānakiccaṃ natthiyeva. Sabbañca panetaṃ vuttappakārena adhiṭṭhitacīvaraṃ aññassa dānena, acchinditvā gahaṇena, vissāsaggāhena, hīnāyāvattanena, sikkhāpaccakkhānena, kālaṅkiriyāya, liṅgaparivattanena, paccuddharaṇenāti imehi aṭṭhahi kāraṇehi adhiṭṭhānaṃ vijahati. Ticīvaraṃ pana kaniṭṭhaṅgulinakhapiṭṭhippamāṇena chiddenāpi vijahati, tañca kho vinibbedheneva. Sace hi chiddassa abbhantare ekatantupi acchinno hoti, rakkhatiyeva. Tattha saṅghāṭiyā ca uttarāsaṅgassa ca dīghantato vidatthippamāṇassa tiriyantato aṭṭhaṅgulappamāṇassa padesassa orato chiddaṃ adhiṭṭhānaṃ bhindati, antaravāsakepi dīghantato etadeva pamāṇaṃ, tiriyantena pana caturaṅgulatā veditabbā. Tiṇṇannampi vuttokāsassa parato na bhindati, tasmā chidde jāte ticīvaraṃ atirekacīvaraṭṭhāne tiṭṭhati, sūcikammaṃ katvā puna adhiṭṭhātabbaṃ. Vassikasāṭikā vassānamāsātikkamenāpi, kaṇḍuppaṭicchādi ābādhavūpasamenāpi adhiṭṭhānaṃ vijahati. Tasmā sā tato paraṃ vikappetabbā. Vikappanalakkhaṇaṃ pana sabbacīvarānaṃ vikappanasikkhāpadeyeva vaṇṇayissāma. Kevalañhi imasmiṃ okāse yaṃ evaṃ anadhiṭṭhitaṃ avikappitañca, taṃ ‘‘atirekacīvara’’nti veditabbaṃ.
तं अतिक्कामयतो निस्सग्गियं पाचित्तियन्ति तं यथावुत्तजातिप्पमाणं चीवरंदसाहपरमं कालं अतिक्कामयतो एत्थन्तरे यथा अतिरेकचीवरं न होति, तथा अक्रुब्बतो निस्सग्गियं पाचित्तियं, तञ्च चीवरं निस्सग्गियं होति, पाचित्तियं आपत्ति चस्स होतीति अत्थो। अथ वा निस्सज्जनं निस्सग्गियं, पुब्बभागे कत्तब्बस्स विनयकम्मस्सेतं नामं, निस्सग्गियमस्स अत्थीति निस्सग्गियमिच्चेव। किं तं? पाचित्तियं। तं अतिक्कामयतो सह निस्सग्गियेन निस्सग्गियविनयकम्मं पाचित्तियं होतीति अयमेत्थ अत्थो। तञ्च पनेतं चीवरं यं दिवसं उप्पन्नं, तस्स यो अरुणो, सो उप्पन्नदिवसनिस्सितो, तस्मा चीवरुप्पाददिवसेन सद्धिं एकादसे अरुणुग्गमने दसाहातिक्कमितं होति, तं गहेत्वा सङ्घस्स वा गणस्स वा पुग्गलस्स वा निस्सज्जितब्बं, तत्रायं नयो – सङ्घस्स ताव एवं निस्सज्जितब्बं ‘‘इदं मे, भन्ते, चीवरं दसहातिक्कन्तं निस्सग्गियं, इमाहं सङ्घस्स निस्सज्जामी’’ति निस्सज्जित्वा ‘‘अहं, भन्ते, एकं निस्सग्गियं पाचित्तियं आपन्नो, तं पटिदेसेमी’’ति एवं आपत्ति देसेतब्बा। सचे द्वे होन्ति, ‘‘द्वे’’ति वत्तब्बं, सचे तदुत्तरि, ‘‘सम्बहुला’’ति वत्तब्बं। निस्सज्जनेपि सचे द्वे वा बहूनि वा होन्ति, ‘‘इमानि मे, भन्ते, चीवरानि दसाहातिक्कन्तानि निस्सग्गियानि, इमानाहं सङ्घस्स निस्सज्जामी’’ति वत्तब्बं, पाळिं वत्तुं असक्कोन्तेन अञ्ञथापि वत्तब्बं। ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन सङ्घो ञापेतब्बो ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु आपत्तिं सरति विवरति उत्तानिं करोति देसेति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, अहं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो आपत्तिं पटिग्गण्हेय्य’’न्ति (चूळव॰ २३९), इमिना लक्खणेन आपत्तिं पटिग्गण्हित्वा वत्तब्बो ‘‘पस्ससी’’ति, ‘‘आम पस्सामी’’ति, ‘‘आयतिं संवरेय्यासी’’ति, ‘‘साधु सुट्ठु संवरिस्सामी’’ति। द्वीसु पन सम्बहुलासु वा पुरिमनयेनेव वचनभेदो कातब्बो। देसिताय आपत्तिया ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, इदं चीवरं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो निस्सग्गियं सङ्घस्स निस्सट्ठं, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं , सङ्घो इमं चीवरं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो ददेय्या’’ति (पारा॰ ४६४) एवं निस्सट्ठचीवरं दातब्बं, द्वीसु बहूसु वा वचनभेदो कातब्बो।
Taṃ atikkāmayato nissaggiyaṃ pācittiyanti taṃ yathāvuttajātippamāṇaṃ cīvaraṃdasāhaparamaṃ kālaṃ atikkāmayato etthantare yathā atirekacīvaraṃ na hoti, tathā akrubbato nissaggiyaṃ pācittiyaṃ, tañca cīvaraṃ nissaggiyaṃ hoti, pācittiyaṃ āpatti cassa hotīti attho. Atha vā nissajjanaṃ nissaggiyaṃ, pubbabhāge kattabbassa vinayakammassetaṃ nāmaṃ, nissaggiyamassa atthīti nissaggiyamicceva. Kiṃ taṃ? Pācittiyaṃ. Taṃ atikkāmayato saha nissaggiyena nissaggiyavinayakammaṃ pācittiyaṃ hotīti ayamettha attho. Tañca panetaṃ cīvaraṃ yaṃ divasaṃ uppannaṃ, tassa yo aruṇo, so uppannadivasanissito, tasmā cīvaruppādadivasena saddhiṃ ekādase aruṇuggamane dasāhātikkamitaṃ hoti, taṃ gahetvā saṅghassa vā gaṇassa vā puggalassa vā nissajjitabbaṃ, tatrāyaṃ nayo – saṅghassa tāva evaṃ nissajjitabbaṃ ‘‘idaṃ me, bhante, cīvaraṃ dasahātikkantaṃ nissaggiyaṃ, imāhaṃ saṅghassa nissajjāmī’’ti nissajjitvā ‘‘ahaṃ, bhante, ekaṃ nissaggiyaṃ pācittiyaṃ āpanno, taṃ paṭidesemī’’ti evaṃ āpatti desetabbā. Sace dve honti, ‘‘dve’’ti vattabbaṃ, sace taduttari, ‘‘sambahulā’’ti vattabbaṃ. Nissajjanepi sace dve vā bahūni vā honti, ‘‘imāni me, bhante, cīvarāni dasāhātikkantāni nissaggiyāni, imānāhaṃ saṅghassa nissajjāmī’’ti vattabbaṃ, pāḷiṃ vattuṃ asakkontena aññathāpi vattabbaṃ. Byattena bhikkhunā paṭibalena saṅgho ñāpetabbo ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, ayaṃ itthannāmo bhikkhu āpattiṃ sarati vivarati uttāniṃ karoti deseti, yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ itthannāmassa bhikkhuno āpattiṃ paṭiggaṇheyya’’nti (cūḷava. 239), iminā lakkhaṇena āpattiṃ paṭiggaṇhitvā vattabbo ‘‘passasī’’ti, ‘‘āma passāmī’’ti, ‘‘āyatiṃ saṃvareyyāsī’’ti, ‘‘sādhu suṭṭhu saṃvarissāmī’’ti. Dvīsu pana sambahulāsu vā purimanayeneva vacanabhedo kātabbo. Desitāya āpattiyā ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, idaṃ cīvaraṃ itthannāmassa bhikkhuno nissaggiyaṃ saṅghassa nissaṭṭhaṃ, yadi saṅghassa pattakallaṃ , saṅgho imaṃ cīvaraṃ itthannāmassa bhikkhuno dadeyyā’’ti (pārā. 464) evaṃ nissaṭṭhacīvaraṃ dātabbaṃ, dvīsu bahūsu vā vacanabhedo kātabbo.
गणस्स पन निस्सज्जन्तेन ‘‘इमाह’’न्ति वा ‘‘इमानि अह’’न्ति वा वत्वा ‘‘आयस्मन्तानं निस्सज्जामी’’ति वत्तब्बं, आपत्तिप्पटिग्गाहकेनापि ‘‘सुणन्तु मे आयस्मन्ता, अयं इत्थन्नामो भिक्खु आपत्तिं सरति…पे॰… देसेति, यदायस्मन्तानं पत्तकल्ल’’न्ति वत्तब्बं, चीवरदानेपि ‘‘सुणन्तु मे आयस्मन्ता, इदं चीवरं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो निस्सग्गियं आयस्मन्तानं निस्सट्ठं, यदायस्मन्तानं पत्तकल्लं, आयस्मन्ता इमं चीवरं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो ददेय्यु’’न्ति (पारा॰ ४६६) वत्तब्बं, सेसं पुरिमसदिसमेव। पुग्गलस्स पन निस्सज्जन्तेन ‘‘इमाह’’न्ति वा ‘‘इमानि अह’’न्ति वा वत्वा ‘‘आयस्मतो निस्सज्जामी’’ति वत्तब्बं, निस्सज्जित्वा ‘‘अहं, भन्ते, एकं निस्सग्गियं पाचित्तियं आपन्नो, तं पटिदेसेमी’’ति एवं आपत्ति देसेतब्बा। सचे पन नवकतरो होति, ‘‘आवुसो’’ति वत्तब्बं, तेनापि ‘‘पस्ससी’’ति वा ‘‘पस्सथा’’ति वा वुत्ते ‘‘आम, भन्ते’’ति वा ‘‘आम आवुसो’’ति वा वत्वा ‘‘पस्सामी’’ति वत्तब्बं, ततो ‘‘आयतिं संवरेय्यासी’’ति वा ‘‘संवरेय्याथा’’ति वा वुत्ते ‘‘साधु सुट्ठु संवरिस्सामी’’ति वत्तब्बं। एवं देसिताय आपत्तिया ‘‘इमं चीवरं आयस्मतो दम्मी’’ति दातब्बं, द्वीसु तीसु वा पुब्बे वुत्तानुसारेनेव नयो वेदितब्बो। द्विन्नं पन यथा गणस्स, एवं निस्सज्जितब्बं, ततो आपत्तिप्पटिग्गहणञ्च निस्सट्ठचीवरदानञ्च तेसं अञ्ञतरेन यथा एकेन पुग्गलेन, तथा कातब्बं, इदं पन सब्बनिस्सग्गियेसु विधानं। चीवरं पत्तो निसीदनन्ति वत्थुमत्तमेव हि नानं, परम्मुखं पन वत्थु ‘‘एत’’न्ति निस्सज्जितब्बं। सचे बहूनि होन्ति, ‘‘एतानी’’ति वत्तब्बं। निस्सट्ठदानेपि एसेव नयो। निस्सट्ठवत्थुं ‘‘दिन्नमिदं इमिना मय्ह’’न्ति सञ्ञाय न पटिदेन्तस्स दुक्कटं, तस्स सन्तकभावं ञत्वा लेसेन अच्छिन्दन्तो सामिकस्स धुरनिक्खेपेन भण्डं अग्घापेत्वा कारेतब्बोति।
Gaṇassa pana nissajjantena ‘‘imāha’’nti vā ‘‘imāni aha’’nti vā vatvā ‘‘āyasmantānaṃ nissajjāmī’’ti vattabbaṃ, āpattippaṭiggāhakenāpi ‘‘suṇantu me āyasmantā, ayaṃ itthannāmo bhikkhu āpattiṃ sarati…pe… deseti, yadāyasmantānaṃ pattakalla’’nti vattabbaṃ, cīvaradānepi ‘‘suṇantu me āyasmantā, idaṃ cīvaraṃ itthannāmassa bhikkhuno nissaggiyaṃ āyasmantānaṃ nissaṭṭhaṃ, yadāyasmantānaṃ pattakallaṃ, āyasmantā imaṃ cīvaraṃ itthannāmassa bhikkhuno dadeyyu’’nti (pārā. 466) vattabbaṃ, sesaṃ purimasadisameva. Puggalassa pana nissajjantena ‘‘imāha’’nti vā ‘‘imāni aha’’nti vā vatvā ‘‘āyasmato nissajjāmī’’ti vattabbaṃ, nissajjitvā ‘‘ahaṃ, bhante, ekaṃ nissaggiyaṃ pācittiyaṃ āpanno, taṃ paṭidesemī’’ti evaṃ āpatti desetabbā. Sace pana navakataro hoti, ‘‘āvuso’’ti vattabbaṃ, tenāpi ‘‘passasī’’ti vā ‘‘passathā’’ti vā vutte ‘‘āma, bhante’’ti vā ‘‘āma āvuso’’ti vā vatvā ‘‘passāmī’’ti vattabbaṃ, tato ‘‘āyatiṃ saṃvareyyāsī’’ti vā ‘‘saṃvareyyāthā’’ti vā vutte ‘‘sādhu suṭṭhu saṃvarissāmī’’ti vattabbaṃ. Evaṃ desitāya āpattiyā ‘‘imaṃ cīvaraṃ āyasmato dammī’’ti dātabbaṃ, dvīsu tīsu vā pubbe vuttānusāreneva nayo veditabbo. Dvinnaṃ pana yathā gaṇassa, evaṃ nissajjitabbaṃ, tato āpattippaṭiggahaṇañca nissaṭṭhacīvaradānañca tesaṃ aññatarena yathā ekena puggalena, tathā kātabbaṃ, idaṃ pana sabbanissaggiyesu vidhānaṃ. Cīvaraṃ patto nisīdananti vatthumattameva hi nānaṃ, parammukhaṃ pana vatthu ‘‘eta’’nti nissajjitabbaṃ. Sace bahūni honti, ‘‘etānī’’ti vattabbaṃ. Nissaṭṭhadānepi eseva nayo. Nissaṭṭhavatthuṃ ‘‘dinnamidaṃ iminā mayha’’nti saññāya na paṭidentassa dukkaṭaṃ, tassa santakabhāvaṃ ñatvā lesena acchindanto sāmikassa dhuranikkhepena bhaṇḍaṃ agghāpetvā kāretabboti.
वेसालियं छब्बग्गिये भिक्खू आरब्भ अतिरेकचीवरधारणवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, ‘‘दसाहपरम’’न्ति अयमेत्थ अनुपञ्ञत्ति, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, अनिस्सज्जित्वा परिभुञ्जन्तस्स दुक्कटं, यथा च इध, एवं सब्बत्थ, तस्मा नं परतो न वक्खाम। दसाहं अनतिक्कन्तेपि अतिक्कन्तसञ्ञिनो वेमतिकस्स च दुक्कटं। अतिक्कन्ते अनतिक्कन्तसञ्ञिनोपि वेमतिकस्सपि निस्सग्गियं पाचित्तियमेव, तथा अनधिट्ठिताविकप्पितअअस्सज्जितअनट्ठाविनट्ठअदड्ढाविलुत्तेसु अधिट्ठितादिसञ्ञिनो। अन्तोदसाहं अधिट्ठिते विकप्पिते विस्सज्जिते नट्ठे विनट्ठे दड्ढे अच्छिन्ने विस्सासेन गाहिते उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। आचारविपत्ति, यथा च इदं, एवं इतो परानिपि, उभतोपातिमोक्खेसुपि हि पाराजिकानि च सङ्घादिसेसा च सीलविपत्ति, सेसापत्तियो आचारविपत्ति, आजीवविपत्ति वा दिट्ठिविपत्ति वा काचि आपत्ति नाम नत्थि। आजीवविपत्तिपच्चया पन ठपेत्वा दुब्भासितं छ आपत्तिक्खन्धा पञ्ञत्ता, दिट्ठिविपत्तिपच्चया पाचित्तियदुक्कटवसेन द्वे आपत्तिक्खन्धा पञ्ञत्ताति, इदमेत्थ लक्खणं, इति विपत्तिकथा इधेव निट्ठिताति, न नं इतो परं विचारयिस्साम। जातिप्पमाणसम्पन्नस्स चीवरस्स अत्तनो सन्तकता, गणनुपगता, छिन्नपलिबोधभावो, अतिरेकचीवरता, दसाहातिक्कमोति इमानेत्थ पञ्च अङ्गानि। कथिनसमुट्ठानं, अकिरियं, नोसञ्ञाविमोक्खं, अचित्तकं, पण्णत्तिवज्जं, कायकम्मं, वचीकम्मं, तिचित्तं, तिवेदनन्ति।
Vesāliyaṃ chabbaggiye bhikkhū ārabbha atirekacīvaradhāraṇavatthusmiṃ paññattaṃ, ‘‘dasāhaparama’’nti ayamettha anupaññatti, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, anissajjitvā paribhuñjantassa dukkaṭaṃ, yathā ca idha, evaṃ sabbattha, tasmā naṃ parato na vakkhāma. Dasāhaṃ anatikkantepi atikkantasaññino vematikassa ca dukkaṭaṃ. Atikkante anatikkantasaññinopi vematikassapi nissaggiyaṃ pācittiyameva, tathā anadhiṭṭhitāvikappitaaassajjitaanaṭṭhāvinaṭṭhaadaḍḍhāviluttesu adhiṭṭhitādisaññino. Antodasāhaṃ adhiṭṭhite vikappite vissajjite naṭṭhe vinaṭṭhe daḍḍhe acchinne vissāsena gāhite ummattakādīnañca anāpatti. Ācāravipatti, yathā ca idaṃ, evaṃ ito parānipi, ubhatopātimokkhesupi hi pārājikāni ca saṅghādisesā ca sīlavipatti, sesāpattiyo ācāravipatti, ājīvavipatti vā diṭṭhivipatti vā kāci āpatti nāma natthi. Ājīvavipattipaccayā pana ṭhapetvā dubbhāsitaṃ cha āpattikkhandhā paññattā, diṭṭhivipattipaccayā pācittiyadukkaṭavasena dve āpattikkhandhā paññattāti, idamettha lakkhaṇaṃ, iti vipattikathā idheva niṭṭhitāti, na naṃ ito paraṃ vicārayissāma. Jātippamāṇasampannassa cīvarassa attano santakatā, gaṇanupagatā, chinnapalibodhabhāvo, atirekacīvaratā, dasāhātikkamoti imānettha pañca aṅgāni. Kathinasamuṭṭhānaṃ, akiriyaṃ, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedananti.
कथिनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Kathinasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
२. उदोसितसिक्खापदवण्णना
2. Udositasikkhāpadavaṇṇanā
दुतिये निट्ठितचीवरस्मिं भिक्खुनातिएत्थ पुरिमसिक्खापदे विय अत्थं अग्गहेत्वा निट्ठिते चीवरस्मिं भिक्खुनोति एवं सामिवसेन करणवचनस्स अत्थो वेदितब्बो। करणवसेन हि भिक्खुना इदं नाम कम्मं कातब्बं, तं नत्थि, सामिवसेन पन भिक्खुनो चीवरस्मिं निट्ठिते कथिने च उब्भते एवं इमेहि चीवरनिट्ठानकथिनुब्भारेहि छिन्नपलिबोधो एकरत्तम्पि चे भिक्खु तिचीवरेन विप्पवसेय्याति एवं अत्थो युज्जति। तत्थ तिचीवरेनाति तिचीवराधिट्ठाननयेन अधिट्ठितेसु सङ्घाटिआदीसु येनकेनचि। विप्पवसेय्याति वियुत्तो वसेय्य, ‘‘गामो एकूपचारो नानूपचारो’’तिआदिना (पारा॰ ४७७) नयेन पाळियं वुत्तानं गामनिगमननिवेसनउदोसितअट्टमाळपासादहम्मियनावासत्थखेत्तधञ्ञकरणआरामविहाररुक्खमूलअज्झोकासप्पभेदानं पन्नरसानं निक्खेपट्ठानानं यत्थकत्थचि निक्खिपित्वा तेसं गामादीनं बहि हत्थपासातिक्कमेन अरुणं उट्ठापेय्याति अयमेत्थ सङ्खेपो, वित्थारो पन समन्तपासादिकायं (पारा॰ अट्ठ॰ २.४७३-४७७-८) वुत्तो। अञ्ञत्र भिक्खुसम्मुतियाति यं सङ्घो गिलानस्स भिक्खुनो तिचीवरेन अविप्पवाससम्मुतिं देति, तं ठपेत्वा अलद्धसम्मुतिकस्स भिक्खुनो एकरत्तम्पि विप्पवासतो वुत्तनयेनेव निस्सग्गियं पाचित्तियन्ति वेदितब्बं, केवलं इध ‘‘इदं मे, भन्ते, चीवरं रत्तिविप्पवुत्थं अञ्ञत्र भिक्खुसम्मुतिया निस्सग्गिय’’न्तिआदिना नयेन वचनभेदो होति, अयं पन विसेसो।
Dutiye niṭṭhitacīvarasmiṃ bhikkhunātiettha purimasikkhāpade viya atthaṃ aggahetvā niṭṭhite cīvarasmiṃ bhikkhunoti evaṃ sāmivasena karaṇavacanassa attho veditabbo. Karaṇavasena hi bhikkhunā idaṃ nāma kammaṃ kātabbaṃ, taṃ natthi, sāmivasena pana bhikkhuno cīvarasmiṃ niṭṭhite kathine ca ubbhate evaṃ imehi cīvaraniṭṭhānakathinubbhārehi chinnapalibodho ekarattampi ce bhikkhu ticīvarena vippavaseyyāti evaṃ attho yujjati. Tattha ticīvarenāti ticīvarādhiṭṭhānanayena adhiṭṭhitesu saṅghāṭiādīsu yenakenaci. Vippavaseyyāti viyutto vaseyya, ‘‘gāmo ekūpacāro nānūpacāro’’tiādinā (pārā. 477) nayena pāḷiyaṃ vuttānaṃ gāmanigamananivesanaudositaaṭṭamāḷapāsādahammiyanāvāsatthakhettadhaññakaraṇaārāmavihārarukkhamūlaajjhokāsappabhedānaṃ pannarasānaṃ nikkhepaṭṭhānānaṃ yatthakatthaci nikkhipitvā tesaṃ gāmādīnaṃ bahi hatthapāsātikkamena aruṇaṃ uṭṭhāpeyyāti ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana samantapāsādikāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.473-477-8) vutto. Aññatra bhikkhusammutiyāti yaṃ saṅgho gilānassa bhikkhuno ticīvarena avippavāsasammutiṃ deti, taṃ ṭhapetvā aladdhasammutikassa bhikkhuno ekarattampi vippavāsato vuttanayeneva nissaggiyaṃ pācittiyanti veditabbaṃ, kevalaṃ idha ‘‘idaṃ me, bhante, cīvaraṃ rattivippavutthaṃ aññatra bhikkhusammutiyā nissaggiya’’ntiādinā nayena vacanabhedo hoti, ayaṃ pana viseso.
सावत्थियं सम्बहुले भिक्खू आरब्भ सन्तरुत्तरेन जनपदचारिकं पक्कमनवत्थुस्मिं
Sāvatthiyaṃ sambahule bhikkhū ārabbha santaruttarena janapadacārikaṃ pakkamanavatthusmiṃ
पञ्ञत्तं, ‘‘अञ्ञत्र भिक्खुसम्मुतिया’’ति अयमेत्थ अनुपञ्ञत्ति, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, अविप्पवुत्थे विप्पवुत्थसञ्ञिनो चेव वेमतिकस्स च दुक्कटं। विप्पवुत्थे विप्पवुत्थसञ्ञिनोपि अविप्पवुत्थसञ्ञिनोपि वेमतिकस्सापि निस्सग्गियं पाचित्तियं, तथा अपच्चुद्धटअविस्सज्जितादीसु च पच्चुद्धटविस्सज्जितादिसञ्ञिनो। अन्तोअरुणे पच्चुद्धटे पन पठमकथिने वुत्तविस्सज्जितादिभेदे च अनापत्ति, तथा लद्धसम्मुतिकस्स विप्पवासे। आबाधे पन वूपसन्ते पच्चागन्तब्बं, तत्थेव वा ठितेन पच्चुद्धरितब्बं, अथापिस्स पुन सो वा अञ्ञो वा आबाधो कुप्पति, लद्धकप्पियमेव। अधिट्ठितचीवरता , अनत्थतकथिनता, अलद्धसम्मुतिकता, रत्तिविप्पवासोति इमानेत्थ चत्तारि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि पठमकथिने वुत्तप्पकारानेव। केवलञ्हि तत्थ अनधिट्ठानं अविकप्पनञ्च अकिरिया, इध अप्पच्चुद्धरणं, अयं विसेसोति।
Paññattaṃ, ‘‘aññatra bhikkhusammutiyā’’ti ayamettha anupaññatti, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, avippavutthe vippavutthasaññino ceva vematikassa ca dukkaṭaṃ. Vippavutthe vippavutthasaññinopi avippavutthasaññinopi vematikassāpi nissaggiyaṃ pācittiyaṃ, tathā apaccuddhaṭaavissajjitādīsu ca paccuddhaṭavissajjitādisaññino. Antoaruṇe paccuddhaṭe pana paṭhamakathine vuttavissajjitādibhede ca anāpatti, tathā laddhasammutikassa vippavāse. Ābādhe pana vūpasante paccāgantabbaṃ, tattheva vā ṭhitena paccuddharitabbaṃ, athāpissa puna so vā añño vā ābādho kuppati, laddhakappiyameva. Adhiṭṭhitacīvaratā , anatthatakathinatā, aladdhasammutikatā, rattivippavāsoti imānettha cattāri aṅgāni. Samuṭṭhānādīni paṭhamakathine vuttappakārāneva. Kevalañhi tattha anadhiṭṭhānaṃ avikappanañca akiriyā, idha appaccuddharaṇaṃ, ayaṃ visesoti.
उदोसितसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Udositasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
३. अकालचीवरसिक्खापदवण्णना
3. Akālacīvarasikkhāpadavaṇṇanā
ततिये निट्ठितचीवरस्मिं भिक्खुनाति सामिवसेनेव करणत्थो वेदितब्बो। अकालचीवरं नाम य्वायं ‘‘अनत्थते कथिने वस्सानस्स पच्छिमो मासो, अत्थते कथिने पञ्चमासा’’ति (पारा॰ ६४९) चीवरकालो वुत्तो, तं ठपेत्वा अञ्ञदा उप्पन्नं, यञ्च कालेपि सङ्घस्स वा ‘‘इदं अकालचीवर’’न्ति, पुग्गलस्स वा ‘‘इदं तुय्हं दम्मी’’तिआदिना नयेन दिन्नं, एतं अकालचीवरं नाम। उप्पज्जेय्याति एवरूपं चीवरं अत्तनो भागपटिलाभवसेन सङ्घतो वा सुत्तन्तिकादिगणतो वा ञातितो वा मित्ततो वा पंसुकूलं वा अत्तनो वा धनेन (पारा॰ ५००), अथ वा पन ‘‘अट्ठिमा, भिक्खवे, मातिका चीवरस्स उप्पादाय सीमाय देति, कतिकाय देति, भिक्खापञ्ञत्तिकाय देति, सङ्घस्स देति, उभतोसङ्घस्स देति, वस्संवुट्ठसङ्घस्स देति, आदिस्स देति, पुग्गलस्स देती’’ति (महाव॰ ३७९) इमासं अट्ठन्नं मातिकानं अञ्ञतरतो उप्पज्जेय्य। एत्थ च ‘‘सीमाय दम्मी’’ति एवं सीमं परामसित्वा देन्तो सीमाय देति नाम, एस नयो सब्बत्थ। एत्थ च सीमाति खण्डसीमा उपचारसीमा समानसंवाससीमा अविप्पवाससीमा लाभसीमा गामसीमा निगमसीमा नगरसीमा अब्भन्तरसीमा उदकुक्खेपसीमा जनपदसीमा रट्ठसीमा रज्जसीमा दीपसीमा चक्कवाळसीमाति पन्नरसविधा। तत्थ उपचारसीमा नाम परिक्खित्तस्स विहारस्स परिक्खेपेन, अपरिक्खित्तस्स परिक्खेपारहट्ठानेन परिच्छिन्ना। अपि च भिक्खूनं धुवसन्निपातट्ठानतो वा परियन्ते ठितभोजनसालतो वा निबद्धवसनकआवासतो वा थाममज्झिमस्स पुरिसस्स द्विन्नं लेड्डुपातानं अन्तो ‘‘उपचारसीमा’’ति वेदितब्बा। सा पन आवासे वड्ढन्ते वड्ढति, हायन्ते हायति , योजनसतम्पि उपचारसीमाव होति। तत्थ दिन्नलाभो सब्बेसं अन्तोसीमगतानं पापुणाति, भिक्खुनीनं आरामपवेसनसेनासनापुच्छनानि परिवासमानत्तारोचनं वस्सच्छेदनिस्सयसेनासनग्गाहादिविधानन्ति इदम्पि सब्बं इमिस्साव सीमाय वसेन वेदितब्बं। लाभसीमाति यं राजराजमहामत्तादयो विहारं कारापेत्वा गावुतं वा अद्धयोजनं वा योजनं वा समन्ता परिच्छिन्दित्वा ‘‘अयं अम्हाकं विहारस्स लाभसीमा, यं एत्थन्तरे उप्पज्जति, तं सब्बं अम्हाकं विहारस्स देमा’’ति ठपेन्ति, अयं लाभसीमा नाम। कासिकोसलादीनं पन रट्ठानं अन्तो बहू जनपदा होन्ति, तत्थ एको जनपदपरिच्छेदो जनपदसीमा, कासिकोसलादिरट्ठपरिच्छेदो रट्ठसीमा, एकस्स रञ्ञो आणापवत्तिट्ठानं रज्जसीमा, समुद्दन्तेन परिच्छिन्नो महादीपो वा अन्तरदीपो वा दीपसीमा, एकचक्कवाळपब्बतपरिक्खेपब्भन्तरं चक्कवाळसीमा, सेसा निदानकथायं वुत्तनया एव। तत्थ ‘‘खण्डसीमाय देमा’’ति दिन्नं खण्डसीमट्ठानंयेव पापुणाति, ततो बहिसीमाय सीमन्तरिकट्ठानम्पि न पापुणाति। ‘‘उपचारसीमाय देमा’’ति दिन्नं पन अन्तोपरिच्छेदे खण्डसीमासीमन्तरिकासु ठितानम्पि पापुणाति, समानसंवाससीमाय दिन्नं खण्डसीमासीमन्तरिकट्ठानं न पापुणाति, अविप्पवाससीमालाभसीमासु दिन्नं तासं अन्तोगधानंयेव पापुणाति, गामसीमादीसु दिन्नं तासं सीमानं अब्भन्तरे बद्धसीमट्ठानम्पि पापुणाति, अब्भन्तरसीमाउदकुक्खेपसीमासु दिन्नं तत्थ अन्तोगधानंयेव पापुणाति, जनपदसीमादीसु दिन्नम्पि तासं अब्भन्तरे बद्धसीमट्ठानम्पि पापुणाति, तस्मा यं जम्बुदीपे ठत्वा ‘‘तम्बपण्णिदीपे सङ्घस्स देमा’’ति दीयति, तं तम्बपण्णिदीपतो एकोपि गन्त्वा सब्बेसं सङ्गण्हितुं लभति। सचेपि तत्थेव एको सभागो भिक्खु सभागानं भागं गण्हाति, न वारेतब्बो। यो पन विहारं पविसित्वा ‘‘असुकसीमाया’’ति अवत्वाव केवलं ‘‘सीमाय दम्मी’’ति वदति, सो पुच्छितब्बो ‘‘सीमा नाम बहुविधा, कतरं सन्धाय वदसी’’ति, सचे वदति ‘‘अहमेतं भेदं न जानामि, सीमट्ठकसङ्घो गण्हतू’’ति, उपचारसीमट्ठेहि भाजेतब्बं।
Tatiye niṭṭhitacīvarasmiṃ bhikkhunāti sāmivaseneva karaṇattho veditabbo. Akālacīvaraṃ nāma yvāyaṃ ‘‘anatthate kathine vassānassa pacchimo māso, atthate kathine pañcamāsā’’ti (pārā. 649) cīvarakālo vutto, taṃ ṭhapetvā aññadā uppannaṃ, yañca kālepi saṅghassa vā ‘‘idaṃ akālacīvara’’nti, puggalassa vā ‘‘idaṃ tuyhaṃ dammī’’tiādinā nayena dinnaṃ, etaṃ akālacīvaraṃ nāma. Uppajjeyyāti evarūpaṃ cīvaraṃ attano bhāgapaṭilābhavasena saṅghato vā suttantikādigaṇato vā ñātito vā mittato vā paṃsukūlaṃ vā attano vā dhanena (pārā. 500), atha vā pana ‘‘aṭṭhimā, bhikkhave, mātikā cīvarassa uppādāya sīmāya deti, katikāya deti, bhikkhāpaññattikāya deti, saṅghassa deti, ubhatosaṅghassa deti, vassaṃvuṭṭhasaṅghassa deti, ādissa deti, puggalassa detī’’ti (mahāva. 379) imāsaṃ aṭṭhannaṃ mātikānaṃ aññatarato uppajjeyya. Ettha ca ‘‘sīmāya dammī’’ti evaṃ sīmaṃ parāmasitvā dento sīmāya deti nāma, esa nayo sabbattha. Ettha ca sīmāti khaṇḍasīmā upacārasīmā samānasaṃvāsasīmā avippavāsasīmā lābhasīmā gāmasīmā nigamasīmā nagarasīmā abbhantarasīmā udakukkhepasīmā janapadasīmā raṭṭhasīmā rajjasīmā dīpasīmā cakkavāḷasīmāti pannarasavidhā. Tattha upacārasīmā nāma parikkhittassa vihārassa parikkhepena, aparikkhittassa parikkhepārahaṭṭhānena paricchinnā. Api ca bhikkhūnaṃ dhuvasannipātaṭṭhānato vā pariyante ṭhitabhojanasālato vā nibaddhavasanakaāvāsato vā thāmamajjhimassa purisassa dvinnaṃ leḍḍupātānaṃ anto ‘‘upacārasīmā’’ti veditabbā. Sā pana āvāse vaḍḍhante vaḍḍhati, hāyante hāyati , yojanasatampi upacārasīmāva hoti. Tattha dinnalābho sabbesaṃ antosīmagatānaṃ pāpuṇāti, bhikkhunīnaṃ ārāmapavesanasenāsanāpucchanāni parivāsamānattārocanaṃ vassacchedanissayasenāsanaggāhādividhānanti idampi sabbaṃ imissāva sīmāya vasena veditabbaṃ. Lābhasīmāti yaṃ rājarājamahāmattādayo vihāraṃ kārāpetvā gāvutaṃ vā addhayojanaṃ vā yojanaṃ vā samantā paricchinditvā ‘‘ayaṃ amhākaṃ vihārassa lābhasīmā, yaṃ etthantare uppajjati, taṃ sabbaṃ amhākaṃ vihārassa demā’’ti ṭhapenti, ayaṃ lābhasīmā nāma. Kāsikosalādīnaṃ pana raṭṭhānaṃ anto bahū janapadā honti, tattha eko janapadaparicchedo janapadasīmā, kāsikosalādiraṭṭhaparicchedo raṭṭhasīmā, ekassa rañño āṇāpavattiṭṭhānaṃ rajjasīmā, samuddantena paricchinno mahādīpo vā antaradīpo vā dīpasīmā, ekacakkavāḷapabbataparikkhepabbhantaraṃ cakkavāḷasīmā, sesā nidānakathāyaṃ vuttanayā eva. Tattha ‘‘khaṇḍasīmāya demā’’ti dinnaṃ khaṇḍasīmaṭṭhānaṃyeva pāpuṇāti, tato bahisīmāya sīmantarikaṭṭhānampi na pāpuṇāti. ‘‘Upacārasīmāya demā’’ti dinnaṃ pana antoparicchede khaṇḍasīmāsīmantarikāsu ṭhitānampi pāpuṇāti, samānasaṃvāsasīmāya dinnaṃ khaṇḍasīmāsīmantarikaṭṭhānaṃ na pāpuṇāti, avippavāsasīmālābhasīmāsu dinnaṃ tāsaṃ antogadhānaṃyeva pāpuṇāti, gāmasīmādīsu dinnaṃ tāsaṃ sīmānaṃ abbhantare baddhasīmaṭṭhānampi pāpuṇāti, abbhantarasīmāudakukkhepasīmāsu dinnaṃ tattha antogadhānaṃyeva pāpuṇāti, janapadasīmādīsu dinnampi tāsaṃ abbhantare baddhasīmaṭṭhānampi pāpuṇāti, tasmā yaṃ jambudīpe ṭhatvā ‘‘tambapaṇṇidīpe saṅghassa demā’’ti dīyati, taṃ tambapaṇṇidīpato ekopi gantvā sabbesaṃ saṅgaṇhituṃ labhati. Sacepi tattheva eko sabhāgo bhikkhu sabhāgānaṃ bhāgaṃ gaṇhāti, na vāretabbo. Yo pana vihāraṃ pavisitvā ‘‘asukasīmāyā’’ti avatvāva kevalaṃ ‘‘sīmāya dammī’’ti vadati, so pucchitabbo ‘‘sīmā nāma bahuvidhā, kataraṃ sandhāya vadasī’’ti, sace vadati ‘‘ahametaṃ bhedaṃ na jānāmi, sīmaṭṭhakasaṅgho gaṇhatū’’ti, upacārasīmaṭṭhehi bhājetabbaṃ.
कतिकायातिएत्थ कतिका नाम समानलाभकतिका। सा पन एवं कातब्बा, एकस्मिं विहारे सन्निपतितेहि भिक्खूहि यं विहारं सङ्गण्हितुकामा समानलाभं कातुं इच्छन्ति, तस्स नामं गहेत्वा ‘‘असुको नाम विहारो पोराणको अप्पलाभो’’ति यं किञ्चि कारणं वत्वा ‘‘तं विहारं इमिना विहारेन सद्धिं एकलाभं कातुं सङ्घस्स रुच्चती’’ति तिक्खत्तुं सावेतब्बं, एत्तावता तस्मिं विहारे निसिन्नोपि इध निसिन्नोव होति, तस्मिं विहारेपि एवमेव कातब्बं, एत्तावता इध निसिन्नोपि तस्मिं निसिन्नोव होति। एकस्मिं विहारे लाभे भाजियमाने इतरस्मिं ठितस्स भागं गहेतुं वट्टति।
Katikāyātiettha katikā nāma samānalābhakatikā. Sā pana evaṃ kātabbā, ekasmiṃ vihāre sannipatitehi bhikkhūhi yaṃ vihāraṃ saṅgaṇhitukāmā samānalābhaṃ kātuṃ icchanti, tassa nāmaṃ gahetvā ‘‘asuko nāma vihāro porāṇako appalābho’’ti yaṃ kiñci kāraṇaṃ vatvā ‘‘taṃ vihāraṃ iminā vihārena saddhiṃ ekalābhaṃ kātuṃ saṅghassa ruccatī’’ti tikkhattuṃ sāvetabbaṃ, ettāvatā tasmiṃ vihāre nisinnopi idha nisinnova hoti, tasmiṃ vihārepi evameva kātabbaṃ, ettāvatā idha nisinnopi tasmiṃ nisinnova hoti. Ekasmiṃ vihāre lābhe bhājiyamāne itarasmiṃ ṭhitassa bhāgaṃ gahetuṃ vaṭṭati.
भिक्खापञ्ञत्तियाति एत्थ भिक्खापञ्ञत्ति नाम दायकस्स परिच्चागपञ्ञत्तिट्ठानं, तस्मा ‘‘यत्थ मय्हं धुवकारा करीयन्ति, तत्थ दम्मी’’ति वा ‘‘तत्थ देथा’’ति वा वुत्ते यत्थ तस्स पाकवत्तं वा वत्तति, यतो वा भिक्खू निच्चं भोजेति, यत्थ वा तेन किञ्चि सेनासनं कतं, सब्बत्थ दिन्नमेव होति। सचे पन एकस्मिं धुवकारट्ठाने थोकतरा भिक्खू होन्ति, एकमेव वा वत्थं होति, मातिकं आरोपेत्वा यथा सो वदति, तथा गहेतब्बं।
Bhikkhāpaññattiyāti ettha bhikkhāpaññatti nāma dāyakassa pariccāgapaññattiṭṭhānaṃ, tasmā ‘‘yattha mayhaṃ dhuvakārā karīyanti, tattha dammī’’ti vā ‘‘tattha dethā’’ti vā vutte yattha tassa pākavattaṃ vā vattati, yato vā bhikkhū niccaṃ bhojeti, yattha vā tena kiñci senāsanaṃ kataṃ, sabbattha dinnameva hoti. Sace pana ekasmiṃ dhuvakāraṭṭhāne thokatarā bhikkhū honti, ekameva vā vatthaṃ hoti, mātikaṃ āropetvā yathā so vadati, tathā gahetabbaṃ.
सङ्घस्स देतीति एत्थ विहारं पविसित्वा ‘‘सङ्घस्स दम्मी’’ति दिन्नं उपचारसीमागतानञ्च ततो बहिद्धापि तेहि सद्धिं एकाबद्धानञ्च पापुणाति, तस्मा तेसं गाहके सति असम्पत्तानम्पि भागो दातब्बो। यं पन बहि उपचारसीमाय भिक्खू दिस्वा ‘‘सङ्घस्सा’’ति दीयति, तं एकाबद्धपरिसाय पापुणाति। ये पन द्वादसहि हत्थेहि परिसं असम्पत्ता, तेसं न पापुणाति।
Saṅghassa detīti ettha vihāraṃ pavisitvā ‘‘saṅghassa dammī’’ti dinnaṃ upacārasīmāgatānañca tato bahiddhāpi tehi saddhiṃ ekābaddhānañca pāpuṇāti, tasmā tesaṃ gāhake sati asampattānampi bhāgo dātabbo. Yaṃ pana bahi upacārasīmāya bhikkhū disvā ‘‘saṅghassā’’ti dīyati, taṃ ekābaddhaparisāya pāpuṇāti. Ye pana dvādasahi hatthehi parisaṃ asampattā, tesaṃ na pāpuṇāti.
उभतोसङ्घस्साति एत्थ पन यं उभतोसङ्घस्स दिन्नं, ततो उपड्ढं भिक्खूनं, उपड्ढं भिक्खुनीनं दातब्बं। सचेपि एको भिक्खु होति, एका वा भिक्खुनी, अन्तमसो अनुपसम्पन्नस्सापि उपड्ढमेव दातब्बं। ‘‘उभतोसङ्घस्स च तुय्हञ्चा’’ति वुत्ते पन सचे दस भिक्खू च दस भिक्खुनियो च होन्ति, एकवीसति पटिवीसे कत्वा एको पुग्गलस्स दातब्बो, दस भिक्खुसङ्घस्स, दस भिक्खुनिसङ्घस्स च, येन पुग्गलिको लद्धो, सो सङ्घतोपि अत्तनो वस्सग्गेन गहेतुं लभति, कस्मा? उभतोसङ्घग्गहणेन गहितत्ता, ‘‘उभतोसङ्घस्स च चेतियस्स चा’’ति वुत्तेपि एसेव नयो। इध पन चेतियस्स सङ्घतो पापुणकोट्ठासो नाम नत्थि, एकपुग्गलस्स पत्तकोट्ठाससमो एको कोट्ठासो होति। ‘‘भिक्खुसङ्घस्स च भिक्खुनीनञ्चा’’ति वुत्ते पन न मज्झे भिन्दित्वा दातब्बं, भिक्खू च भिक्खुनियो च गणेत्वा दातब्बं। ‘‘भिक्खुसङ्घस्स च भिक्खुनीनञ्च तुय्हञ्चा’’ति वुत्ते पुग्गलो विसुं न लभति, पापुणकोट्ठासतो एकमेव लभति । ‘‘चेतियस्स चा’’ति वुत्ते पन चेतियस्स एको पुग्गलपटिवीसो लब्भति। ‘‘भिक्खूनञ्च भिक्खुनीनञ्चा’’ति वुत्तेपि न मज्झे भिन्दित्वा दातब्बं, पुग्गलगणनाय एव विभजितब्बं, तेहि सद्धिं पुग्गलचेतियपरामसनं अनन्तरनयसदिसमेव, यथा च भिक्खुसङ्घं आदिं कत्वा नयो नीतो, एवं भिक्खुनिसङ्घं आदिं कत्वापि नेतब्बो। ‘‘भिक्खुसङ्घस्स च तुय्हञ्चा’’ति वुत्तेपि पुग्गलस्स विसुं न लब्भति , चेतियस्स पन लब्भति। ‘‘भिक्खूनञ्च तुय्हञ्चा’’ति वुत्तेपि विसुं न लब्भति, चेतियस्स पन लब्भतियेव।
Ubhatosaṅghassāti ettha pana yaṃ ubhatosaṅghassa dinnaṃ, tato upaḍḍhaṃ bhikkhūnaṃ, upaḍḍhaṃ bhikkhunīnaṃ dātabbaṃ. Sacepi eko bhikkhu hoti, ekā vā bhikkhunī, antamaso anupasampannassāpi upaḍḍhameva dātabbaṃ. ‘‘Ubhatosaṅghassa ca tuyhañcā’’ti vutte pana sace dasa bhikkhū ca dasa bhikkhuniyo ca honti, ekavīsati paṭivīse katvā eko puggalassa dātabbo, dasa bhikkhusaṅghassa, dasa bhikkhunisaṅghassa ca, yena puggaliko laddho, so saṅghatopi attano vassaggena gahetuṃ labhati, kasmā? Ubhatosaṅghaggahaṇena gahitattā, ‘‘ubhatosaṅghassa ca cetiyassa cā’’ti vuttepi eseva nayo. Idha pana cetiyassa saṅghato pāpuṇakoṭṭhāso nāma natthi, ekapuggalassa pattakoṭṭhāsasamo eko koṭṭhāso hoti. ‘‘Bhikkhusaṅghassa ca bhikkhunīnañcā’’ti vutte pana na majjhe bhinditvā dātabbaṃ, bhikkhū ca bhikkhuniyo ca gaṇetvā dātabbaṃ. ‘‘Bhikkhusaṅghassa ca bhikkhunīnañca tuyhañcā’’ti vutte puggalo visuṃ na labhati, pāpuṇakoṭṭhāsato ekameva labhati . ‘‘Cetiyassa cā’’ti vutte pana cetiyassa eko puggalapaṭivīso labbhati. ‘‘Bhikkhūnañca bhikkhunīnañcā’’ti vuttepi na majjhe bhinditvā dātabbaṃ, puggalagaṇanāya eva vibhajitabbaṃ, tehi saddhiṃ puggalacetiyaparāmasanaṃ anantaranayasadisameva, yathā ca bhikkhusaṅghaṃ ādiṃ katvā nayo nīto, evaṃ bhikkhunisaṅghaṃ ādiṃ katvāpi netabbo. ‘‘Bhikkhusaṅghassa ca tuyhañcā’’ti vuttepi puggalassa visuṃ na labbhati , cetiyassa pana labbhati. ‘‘Bhikkhūnañca tuyhañcā’’ti vuttepi visuṃ na labbhati, cetiyassa pana labbhatiyeva.
वस्संवुट्ठसङ्घस्साति एत्थ सचे विहारं पविसित्वा ‘‘वस्संवुट्ठसङ्घस्स दम्मी’’ति वदति, ये तत्थ वस्सच्छेदं अकत्वा पुरिमवस्संवुट्ठा, तेसं बहि सीमट्ठानम्पि पापुणाति, न अञ्ञेसं। सचे पन बहिउपचारसीमायं ठितो ‘‘वस्संवुट्ठसङ्घस्सा’’ति वदति, यत्थकत्थचि वुट्ठवस्सानं सब्बेसं सम्पत्तानं पापुणाति। अथ ‘‘असुकविहारे वस्संवुट्ठस्सा’’ति वदति, तत्थ वस्संवुट्ठानंयेव याव कथिनस्सुब्भारा पापुणाति। गिम्हानं पठमदिवसतो पट्ठाय एवं वदति, तत्र सम्मुखीभूतानं सब्बेसं पापुणाति, न अञ्ञेसं।
Vassaṃvuṭṭhasaṅghassāti ettha sace vihāraṃ pavisitvā ‘‘vassaṃvuṭṭhasaṅghassa dammī’’ti vadati, ye tattha vassacchedaṃ akatvā purimavassaṃvuṭṭhā, tesaṃ bahi sīmaṭṭhānampi pāpuṇāti, na aññesaṃ. Sace pana bahiupacārasīmāyaṃ ṭhito ‘‘vassaṃvuṭṭhasaṅghassā’’ti vadati, yatthakatthaci vuṭṭhavassānaṃ sabbesaṃ sampattānaṃ pāpuṇāti. Atha ‘‘asukavihāre vassaṃvuṭṭhassā’’ti vadati, tattha vassaṃvuṭṭhānaṃyeva yāva kathinassubbhārā pāpuṇāti. Gimhānaṃ paṭhamadivasato paṭṭhāya evaṃ vadati, tatra sammukhībhūtānaṃ sabbesaṃ pāpuṇāti, na aññesaṃ.
आदिस्स देतीति आदिसित्वा परिच्छिन्दित्वा देति, कथं? भिक्खू अज्जतनाय वा स्वातनाय वा यागुया निमन्तेत्वा ते घरे यागुं पायेत्वा ‘‘इमानि चीवरानि येहि मय्हं यागु पीता, तेसं दम्मी’’ति वदति, येहि निमन्तितेहि यागु पीता, तेसंयेव पापुणाति, भत्तखज्जकादीहि निमन्तितेसुपि एसेव नयो।
Ādissa detīti ādisitvā paricchinditvā deti, kathaṃ? Bhikkhū ajjatanāya vā svātanāya vā yāguyā nimantetvā te ghare yāguṃ pāyetvā ‘‘imāni cīvarāni yehi mayhaṃ yāgu pītā, tesaṃ dammī’’ti vadati, yehi nimantitehi yāgu pītā, tesaṃyeva pāpuṇāti, bhattakhajjakādīhi nimantitesupi eseva nayo.
पुग्गलस्स देतीति ‘‘इदं चीवरं इत्थन्नामस्स दम्मी’’ति एवं परम्मुखा वा, पादमूले ठपेत्वा ‘‘इदं तुम्हाक’’न्ति एवं सम्मुखा वा देतीति अयमेत्थ सङ्खेपकथा, वित्थारो पन समन्तपासादिकायं वुत्तो। इति इमासं अट्ठन्नं मातिकापदानं वसेन यं अकालचीवरलक्खणेन पटिलद्धं, तं सन्धाय ‘‘अकालचीवरं उप्पज्जेय्या’’ति वुत्तं।
Puggalassa detīti ‘‘idaṃ cīvaraṃ itthannāmassa dammī’’ti evaṃ parammukhā vā, pādamūle ṭhapetvā ‘‘idaṃ tumhāka’’nti evaṃ sammukhā vā detīti ayamettha saṅkhepakathā, vitthāro pana samantapāsādikāyaṃ vutto. Iti imāsaṃ aṭṭhannaṃ mātikāpadānaṃ vasena yaṃ akālacīvaralakkhaṇena paṭiladdhaṃ, taṃ sandhāya ‘‘akālacīvaraṃ uppajjeyyā’’ti vuttaṃ.
आकङ्खमानेनाति इच्छमानेन। खिप्पमेव कारेतब्बन्ति सीघं अन्तोदसाहेयेव कारेतब्बं। नो चस्स पारिपूरीति नो चे पारिपूरी भवेय्य, यत्तकेन करियमानं अधिट्ठानचीवरं पहोति, तं चीवरं तत्तकं न भवेय्य, ऊनकं भवेय्याति अत्थो। सतिया पच्चासायाति ‘‘असुकदिवसं नाम सङ्घो चीवरानि लभिस्सति, ततो मे चीवरं उप्पज्जिस्सती’’तिइमिना नयेन सङ्घगणञातिमित्तेसु वा अञ्ञतरट्ठानतो, ‘‘पंसुकूलं वा लच्छामी’’ति, ‘‘इमिना वा कप्पियभण्डेन चीवरं गण्हिस्सामी’’ति एवं विज्जमानाय चीवरासाय। ततो चे उत्तरीति मासपरमतो चे उत्तरि निक्खिपेय्य, निस्सग्गियन्ति अत्थो। यदि पनस्स मूलचीवरं सण्हं होति, पच्चासाचीवरं थूलं होति, न सक्का योजेतुं, रत्तियो च सेसा होन्ति, न ताव मासो पूरति, न अकामा चीवरं कारेतब्बं, अञ्ञं पच्चासाचीवरं लभित्वा एव कालब्भन्तरे कारेतब्बं। सचे न लभति, पच्चासाचीवरम्पि परिक्खारचोळं अधिट्ठातब्बं। अथ मूलचीवरं थूलं होति, पच्चासाचीवरं सण्हं, मूलचीवरं परिक्खारचोळं अधिट्ठहित्वा पच्चासाचीवरमेव मूलचीवरं कत्वा ठपेतब्बं, तं पुन मासपरिहारं लभति, एतेनुपायेन याव न लच्छति, ताव अञ्ञं मूलचीवरं कत्वा ठपेतुं लब्भति। इमस्स ‘‘इदं मे, भन्ते, अकालचीवरं मासातिक्कन्तं निस्सग्गिय’’न्ति (पारा॰ ५००) इमिना नयेन निस्सज्जनविधानं वेदितब्बं।
Ākaṅkhamānenāti icchamānena. Khippameva kāretabbanti sīghaṃ antodasāheyeva kāretabbaṃ. No cassa pāripūrīti no ce pāripūrī bhaveyya, yattakena kariyamānaṃ adhiṭṭhānacīvaraṃ pahoti, taṃ cīvaraṃ tattakaṃ na bhaveyya, ūnakaṃ bhaveyyāti attho. Satiyā paccāsāyāti ‘‘asukadivasaṃ nāma saṅgho cīvarāni labhissati, tato me cīvaraṃ uppajjissatī’’tiiminā nayena saṅghagaṇañātimittesu vā aññataraṭṭhānato, ‘‘paṃsukūlaṃ vā lacchāmī’’ti, ‘‘iminā vā kappiyabhaṇḍena cīvaraṃ gaṇhissāmī’’ti evaṃ vijjamānāya cīvarāsāya. Tato ce uttarīti māsaparamato ce uttari nikkhipeyya, nissaggiyanti attho. Yadi panassa mūlacīvaraṃ saṇhaṃ hoti, paccāsācīvaraṃ thūlaṃ hoti, na sakkā yojetuṃ, rattiyo ca sesā honti, na tāva māso pūrati, na akāmā cīvaraṃ kāretabbaṃ, aññaṃ paccāsācīvaraṃ labhitvā eva kālabbhantare kāretabbaṃ. Sace na labhati, paccāsācīvarampi parikkhāracoḷaṃ adhiṭṭhātabbaṃ. Atha mūlacīvaraṃ thūlaṃ hoti, paccāsācīvaraṃ saṇhaṃ, mūlacīvaraṃ parikkhāracoḷaṃ adhiṭṭhahitvā paccāsācīvarameva mūlacīvaraṃ katvā ṭhapetabbaṃ, taṃ puna māsaparihāraṃ labhati, etenupāyena yāva na lacchati, tāva aññaṃ mūlacīvaraṃ katvā ṭhapetuṃ labbhati. Imassa ‘‘idaṃ me, bhante, akālacīvaraṃ māsātikkantaṃ nissaggiya’’nti (pārā. 500) iminā nayena nissajjanavidhānaṃ veditabbaṃ.
सावत्थियं सम्बहुले भिक्खू आरब्भ अकालचीवरं पटिग्गहेत्वा मासं अतिक्कमनवत्थुस्मिं
Sāvatthiyaṃ sambahule bhikkhū ārabbha akālacīvaraṃ paṭiggahetvā māsaṃ atikkamanavatthusmiṃ
पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, इतो परं सब्बं पठमकथिने वुत्तसदिसमेव। केवलञ्हि तत्थ दसाहातिक्कमो, इध मासातिक्कमोति अयं विसेसो। सेसं तादिसमेवाति।
Paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, ito paraṃ sabbaṃ paṭhamakathine vuttasadisameva. Kevalañhi tattha dasāhātikkamo, idha māsātikkamoti ayaṃ viseso. Sesaṃ tādisamevāti.
अकालचीवरसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Akālacīvarasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
४. पुराणचीवरसिक्खापदवण्णना
4. Purāṇacīvarasikkhāpadavaṇṇanā
चतुत्थे अञ्ञातिकायाति न ञातिकाय, मातितो वा पितितो वा याव सत्तमं युगं, ताव केनचि आकारेन असम्बद्धायाति अत्थो। भिक्खुनियाति साकियानियो विय सुद्धभिक्खुसङ्घे वा उभतोसङ्घे वा उपसम्पन्नाय। पुराणचीवरन्ति रजित्वा कप्पं कत्वा एकवारम्पि निवत्थं वा पारुतं वा, यं अन्तमसो परिभोगसीसेन अंसे वा मत्थके वा कत्वा मग्गं गतो होति, उस्सीसकं वा कत्वा निपन्नो, एतम्पि पुराणचीवरमेव। धोवापेय्य वाति सचे ‘‘धोवा’’तिवाचाय वदति, कायविकारं वा करोति, हत्थेन वा हत्थे देति, पादमूले वा ठपेति, अन्तोद्वादसहत्थे ओकासे ठत्वा उपरि वा खिपति, अञ्ञस्स वा हत्थे पेसेति, ताय धोतं, धोवापितमेव होति, रजापनाकोटापनेसुपि एसेव नयो। सिक्खमानाय वा सामणेरिया वा उपासिकाय वा हत्थे धोवनत्थाय देति, सा सचे उपसम्पज्जित्वा धोवति, एवम्पि निस्सग्गियं पाचित्तियं। उपासकस्स वा सामणेरस्स वा हत्थे दिन्नं होति, सो चे लिङ्गे परिवत्ते उपसम्पज्जित्वा धोवति, दहरस्स भिक्खुस्स वा दिन्नं होति, सोपि लिङ्गे परिवत्ते धोवति, निस्सग्गियं पाचित्तियमेव, रजापनाकोटापनेसुपि एसेव नयो। ‘‘इदं मे, भन्ते, पुराणचीवरं अञ्ञातिकाय भिक्खुनिया धोवापितं निस्सग्गिय’’न्ति (पारा॰ ५०५) इमिना पनेत्थ नयेन निस्सज्जनविधानं वेदितब्बं।
Catutthe aññātikāyāti na ñātikāya, mātito vā pitito vā yāva sattamaṃ yugaṃ, tāva kenaci ākārena asambaddhāyāti attho. Bhikkhuniyāti sākiyāniyo viya suddhabhikkhusaṅghe vā ubhatosaṅghe vā upasampannāya. Purāṇacīvaranti rajitvā kappaṃ katvā ekavārampi nivatthaṃ vā pārutaṃ vā, yaṃ antamaso paribhogasīsena aṃse vā matthake vā katvā maggaṃ gato hoti, ussīsakaṃ vā katvā nipanno, etampi purāṇacīvarameva. Dhovāpeyya vāti sace ‘‘dhovā’’tivācāya vadati, kāyavikāraṃ vā karoti, hatthena vā hatthe deti, pādamūle vā ṭhapeti, antodvādasahatthe okāse ṭhatvā upari vā khipati, aññassa vā hatthe peseti, tāya dhotaṃ, dhovāpitameva hoti, rajāpanākoṭāpanesupi eseva nayo. Sikkhamānāya vā sāmaṇeriyā vā upāsikāya vā hatthe dhovanatthāya deti, sā sace upasampajjitvā dhovati, evampi nissaggiyaṃ pācittiyaṃ. Upāsakassa vā sāmaṇerassa vā hatthe dinnaṃ hoti, so ce liṅge parivatte upasampajjitvā dhovati, daharassa bhikkhussa vā dinnaṃ hoti, sopi liṅge parivatte dhovati, nissaggiyaṃ pācittiyameva, rajāpanākoṭāpanesupi eseva nayo. ‘‘Idaṃ me, bhante, purāṇacīvaraṃ aññātikāya bhikkhuniyā dhovāpitaṃ nissaggiya’’nti (pārā. 505) iminā panettha nayena nissajjanavidhānaṃ veditabbaṃ.
सावत्थियं उदायित्थेरं आरब्भ पुराणचीवरधोवापनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, असाधारणपञ्ञत्ति, साणत्तिकं ‘‘धोवा’’तिआदिकाय आणत्तिया, एवं आणत्ताय च भिक्खुनिया उद्धनसज्जनादीसु सब्बप्पयोगेसु भिक्खुनो दुक्कटं। धोवित्वा उक्खित्तमत्तं पन रत्तमत्तं आकोटितमत्तञ्च निस्सग्गियं होति, धोवनादीनि तीणिपि द्वे वा कारापेन्तस्स एकेन वत्थुना निस्सग्गियं, इतरेहि दुक्कटं। सचे पन ‘‘धोवा’’ति वुत्ता सब्बानिपि करोति, धोवनपच्चयाव आपत्ति। ‘‘इमस्मिं चीवरे यं कत्तब्बं, तं करोही’’ति वदतो पन एकवाचाय पाचित्तियेन सद्धिं द्वे दुक्कटानि, भिक्खुनिसङ्घवसेन एकतोउपसम्पन्नाय धोवापेन्तस्स अनिस्सज्जित्वा परिभुञ्जन्तस्स, अञ्ञस्स वा सन्तकं निसीदनपच्चत्थरणं वा धोवापेन्तस्स, ञातिकाय अञ्ञातिकसञ्ञिनो चेव, वेमतिकस्स च दुक्कटं, अञ्ञातिकाय ञातिकसञ्ञिनोपि वेमतिकस्सापि निस्सग्गियं पाचित्तियमेव। इतो परं पन एवरूपेसु ठानेसु ‘‘तिकपाचित्तिय’’न्ति वक्खाम, सचे ञातिकाय सहाया अञ्ञातिका ‘‘धोवा’’ति अवुत्ता वा धोवति, अपरिभुत्तं वा अञ्ञं वा परिक्खारं धोवति, सिक्खमानसामणेरियो वा धोवन्ति, अनापत्ति, उम्मत्तकादीनं अनापत्तियेव। पुराणचीवरता, उपचारे ठत्वा अञ्ञातिकाय भिक्खुनिया आणापनं, तस्सा धोवनादीनि चाति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। सञ्चरित्तसमुट्ठानं, किरियं, नोसञ्ञाविमोक्खं, अचित्तकं, पण्णत्तिवज्जं, कायकम्मं, वचीकम्मं, तिचित्तं, तिवेदनन्ति।
Sāvatthiyaṃ udāyittheraṃ ārabbha purāṇacīvaradhovāpanavatthusmiṃ paññattaṃ, asādhāraṇapaññatti, sāṇattikaṃ ‘‘dhovā’’tiādikāya āṇattiyā, evaṃ āṇattāya ca bhikkhuniyā uddhanasajjanādīsu sabbappayogesu bhikkhuno dukkaṭaṃ. Dhovitvā ukkhittamattaṃ pana rattamattaṃ ākoṭitamattañca nissaggiyaṃ hoti, dhovanādīni tīṇipi dve vā kārāpentassa ekena vatthunā nissaggiyaṃ, itarehi dukkaṭaṃ. Sace pana ‘‘dhovā’’ti vuttā sabbānipi karoti, dhovanapaccayāva āpatti. ‘‘Imasmiṃ cīvare yaṃ kattabbaṃ, taṃ karohī’’ti vadato pana ekavācāya pācittiyena saddhiṃ dve dukkaṭāni, bhikkhunisaṅghavasena ekatoupasampannāya dhovāpentassa anissajjitvā paribhuñjantassa, aññassa vā santakaṃ nisīdanapaccattharaṇaṃ vā dhovāpentassa, ñātikāya aññātikasaññino ceva, vematikassa ca dukkaṭaṃ, aññātikāya ñātikasaññinopi vematikassāpi nissaggiyaṃ pācittiyameva. Ito paraṃ pana evarūpesu ṭhānesu ‘‘tikapācittiya’’nti vakkhāma, sace ñātikāya sahāyā aññātikā ‘‘dhovā’’ti avuttā vā dhovati, aparibhuttaṃ vā aññaṃ vā parikkhāraṃ dhovati, sikkhamānasāmaṇeriyo vā dhovanti, anāpatti, ummattakādīnaṃ anāpattiyeva. Purāṇacīvaratā, upacāre ṭhatvā aññātikāya bhikkhuniyā āṇāpanaṃ, tassā dhovanādīni cāti imānettha tīṇi aṅgāni. Sañcarittasamuṭṭhānaṃ, kiriyaṃ, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedananti.
पुराणचीवरसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Purāṇacīvarasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
५. चीवरप्पटिग्गहणसिक्खापदवण्णना
5. Cīvarappaṭiggahaṇasikkhāpadavaṇṇanā
पञ्चमे अञ्ञातिकायातिइदं वुत्तनयमेव, तस्मा इतो परं कत्थचि न विचारयिस्साम। चीवरन्ति छन्नं अञ्ञतरं विकप्पनुपगं, एस नयो सब्बेसु चीवरप्पटिसंयुत्तसिक्खापदेसु। यत्थ पन विसेसो भविस्सति, तत्थ वक्खाम। पटिग्गण्हेय्यातिएत्थ हत्थेन वा हत्थे देतु, पादमूले वा ठपेतु, धम्मकथं कथेन्तस्स वत्थेसु खिपियमानेसु उपचारं मुञ्चित्वापि उपरि वा खिपतु, सचे सादियति, पटिग्गहितमेव होति। यस्स कस्सचि पन अनुपसम्पन्नस्स हत्थे पेसितं गण्हितुं वट्टति, ‘‘पंसुकूलं गण्हिस्सती’’ति सङ्कारकूटादीसु ठपितम्पि पंसुकूलं अधिट्ठहित्वा गहेतुं वट्टतियेव। अञ्ञत्र पारिवत्तकाति यं ‘‘अन्तमसो हरीटकक्खण्डम्पि दत्वा वा दस्सामी’’ति आभोगं कत्वा वा पारिवत्तकं गण्हाति, तं ठपेत्वा अञ्ञं अन्तमसो विकप्पनुपगं पटपरिस्सावनम्पि गण्हन्तस्स निस्सग्गियं होति। तत्र ‘‘इदं मे, भन्ते, चीवरं अञ्ञातिकाय भिक्खुनिया हत्थतो पटिग्गहितं अञ्ञत्र पारिवत्तका निस्सग्गिय’’न्ति (पारा॰ ५१२) इमिना नयेन निस्सज्जनविधानं वेदितब्बं।
Pañcame aññātikāyātiidaṃ vuttanayameva, tasmā ito paraṃ katthaci na vicārayissāma. Cīvaranti channaṃ aññataraṃ vikappanupagaṃ, esa nayo sabbesu cīvarappaṭisaṃyuttasikkhāpadesu. Yattha pana viseso bhavissati, tattha vakkhāma. Paṭiggaṇheyyātiettha hatthena vā hatthe detu, pādamūle vā ṭhapetu, dhammakathaṃ kathentassa vatthesu khipiyamānesu upacāraṃ muñcitvāpi upari vā khipatu, sace sādiyati, paṭiggahitameva hoti. Yassa kassaci pana anupasampannassa hatthe pesitaṃ gaṇhituṃ vaṭṭati, ‘‘paṃsukūlaṃ gaṇhissatī’’ti saṅkārakūṭādīsu ṭhapitampi paṃsukūlaṃ adhiṭṭhahitvā gahetuṃ vaṭṭatiyeva. Aññatra pārivattakāti yaṃ ‘‘antamaso harīṭakakkhaṇḍampi datvā vā dassāmī’’ti ābhogaṃ katvā vā pārivattakaṃ gaṇhāti, taṃ ṭhapetvā aññaṃ antamaso vikappanupagaṃ paṭaparissāvanampi gaṇhantassa nissaggiyaṃ hoti. Tatra ‘‘idaṃ me, bhante, cīvaraṃ aññātikāya bhikkhuniyā hatthato paṭiggahitaṃ aññatra pārivattakā nissaggiya’’nti (pārā. 512) iminā nayena nissajjanavidhānaṃ veditabbaṃ.
राजगहे उदायित्थेरं आरब्भ चीवरप्पटिग्गहणवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, ‘‘अञ्ञत्र पारिवत्तका’’ति अयमेत्थ अनुपञ्ञत्ति, असाधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, गहणत्थाय हत्थप्पसारणादिप्पयोगे दुक्कटं, पटिलाभेन निस्सग्गियं होति, निस्सज्जितब्बं, तिकपाचित्तियं, एकतोउपसम्पन्नाय ञातिकाय च अञ्ञातिकसञ्ञिस्स वेमतिकस्स वा दुक्कटं। विस्सासग्गाहे, तावकालिके, पत्तत्थविकादिम्हि च अनधिट्ठातब्बपरिक्खारे, सिक्खमानसामणेरीनं हत्थतो गहणे, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। विकप्पनुपगचीवरता, पारिवत्तकाभावो, अञ्ञातिकाय हत्थतो गहणन्ति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। सञ्चरित्तसमुट्ठानं, किरियाकिरियं, सेसं चतुत्थसदिसमेवाति।
Rājagahe udāyittheraṃ ārabbha cīvarappaṭiggahaṇavatthusmiṃ paññattaṃ, ‘‘aññatra pārivattakā’’ti ayamettha anupaññatti, asādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, gahaṇatthāya hatthappasāraṇādippayoge dukkaṭaṃ, paṭilābhena nissaggiyaṃ hoti, nissajjitabbaṃ, tikapācittiyaṃ, ekatoupasampannāya ñātikāya ca aññātikasaññissa vematikassa vā dukkaṭaṃ. Vissāsaggāhe, tāvakālike, pattatthavikādimhi ca anadhiṭṭhātabbaparikkhāre, sikkhamānasāmaṇerīnaṃ hatthato gahaṇe, ummattakādīnañca anāpatti. Vikappanupagacīvaratā, pārivattakābhāvo, aññātikāya hatthato gahaṇanti imānettha tīṇi aṅgāni. Sañcarittasamuṭṭhānaṃ, kiriyākiriyaṃ, sesaṃ catutthasadisamevāti.
चीवरप्पटिग्गहणसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Cīvarappaṭiggahaṇasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
६. अञ्ञातकविञ्ञत्तिसिक्खापदवण्णना
6. Aññātakaviññattisikkhāpadavaṇṇanā
छट्ठे गहपतिन्ति भिक्खूसु अपब्बजितमनुस्सं। गहपतानिन्ति भिक्खुनीसु अपब्बजितित्थिं, एस नयो सब्बेसु गहपतिप्पटिसंयुत्तेसु सिक्खापदेसु। विञ्ञापेय्याति याचेय्य वा याचापेय्य वा। अञ्ञत्र समयाति यो अच्छिन्नचीवरो वा होति नट्ठचीवरो वा, तस्स तं समयं ठपेत्वा अञ्ञस्मिं विञ्ञापनप्पयोगे दुक्कटं, पटिलाभेन निस्सग्गियं होति। तत्थ ‘‘इदं मे, भन्ते, चीवरं अञ्ञातकं गहपतिकं अञ्ञत्र समया विञ्ञापितं निस्सग्गिय’’न्ति (पारा॰ ५२४) इमिना नयेन निस्सज्जनविधानं वेदितब्बं।
Chaṭṭhe gahapatinti bhikkhūsu apabbajitamanussaṃ. Gahapatāninti bhikkhunīsu apabbajititthiṃ, esa nayo sabbesu gahapatippaṭisaṃyuttesu sikkhāpadesu. Viññāpeyyāti yāceyya vā yācāpeyya vā. Aññatra samayāti yo acchinnacīvaro vā hoti naṭṭhacīvaro vā, tassa taṃ samayaṃ ṭhapetvā aññasmiṃ viññāpanappayoge dukkaṭaṃ, paṭilābhena nissaggiyaṃ hoti. Tattha ‘‘idaṃ me, bhante, cīvaraṃ aññātakaṃ gahapatikaṃ aññatra samayā viññāpitaṃ nissaggiya’’nti (pārā. 524) iminā nayena nissajjanavidhānaṃ veditabbaṃ.
सावत्थियं उपनन्दं आरब्भ चीवरविञ्ञापनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं। ‘‘अञ्ञत्र समया’’ति अयमेत्थ अनुपञ्ञत्ति, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, ञातके अञ्ञातकसञ्ञिनो वेमतिकस्स च दुक्कटं। समये वा ञातकप्पवारिते वा विञ्ञापेन्तस्स, अञ्ञस्स वा ञातकप्पवारिते तस्सेवत्थाय विञ्ञापेन्तस्स, अत्तनो धनेन गण्हन्तस्स, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। विकप्पनुपगचीवरता, समयाभावो, अञ्ञातकविञ्ञत्ति, ताय च पटिलाभोति इमानेत्थ चत्तारि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि चतुत्थसदिसानेवाति।
Sāvatthiyaṃ upanandaṃ ārabbha cīvaraviññāpanavatthusmiṃ paññattaṃ. ‘‘Aññatra samayā’’ti ayamettha anupaññatti, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, ñātake aññātakasaññino vematikassa ca dukkaṭaṃ. Samaye vā ñātakappavārite vā viññāpentassa, aññassa vā ñātakappavārite tassevatthāya viññāpentassa, attano dhanena gaṇhantassa, ummattakādīnañca anāpatti. Vikappanupagacīvaratā, samayābhāvo, aññātakaviññatti, tāya ca paṭilābhoti imānettha cattāri aṅgāni. Samuṭṭhānādīni catutthasadisānevāti.
अञ्ञातकविञ्ञत्तिसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Aññātakaviññattisikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
७. ततुत्तरिसिक्खापदवण्णना
7. Tatuttarisikkhāpadavaṇṇanā
सत्तमे तञ्चेति तं अच्छिन्नचीवरं वा नट्ठचीवरं वा। अभिहट्ठुन्ति अभीति उपसग्गो, हरितुन्ति अत्थो, गण्हितुन्ति वुत्तं होति। पवारेय्याति इच्छापेय्य, इच्छं रुचिं उप्पादेय्य, ‘‘यावत्तकं इच्छसि, तावत्तकं गण्हाही’’ति एवं निमन्तेय्याति अत्थो, यथा वा ‘‘नेक्खम्मं दट्ठु खेमतो’’ति (सु॰ नि॰ ४२६, ११०४; चूळनि॰ जतुकण्णीमाणवपुच्छानिद्देस ६७) एत्थ दिस्वाति अत्थो, एवमिधापि ‘‘अभिहट्ठुं पवारेय्या’’ति उपनेत्वा पुरतो ठपेन्तो कायेन वा, ‘‘अम्हाकं दुस्सकोट्ठागारतो यत्तकं इच्छथ, तत्तकं गण्हथा’’ति वदन्तो वाचाय वा अभिहरित्वा निमन्तेय्याति अत्थो। सन्तरुत्तरपरमन्ति सअन्तरं उत्तरं परमं अस्स चीवरस्साति सन्तरुत्तरपरमं, निवासनेन सद्धिं पारुपनं उक्कट्ठपरिच्छेदो अस्साति वुत्तं होति। ततो चीवरं सादितब्बन्ति ततो अभिहटचीवरतो एत्तकं चीवरं गहेतब्बं, न ततो परं।
Sattame tañceti taṃ acchinnacīvaraṃ vā naṭṭhacīvaraṃ vā. Abhihaṭṭhunti abhīti upasaggo, haritunti attho, gaṇhitunti vuttaṃ hoti. Pavāreyyāti icchāpeyya, icchaṃ ruciṃ uppādeyya, ‘‘yāvattakaṃ icchasi, tāvattakaṃ gaṇhāhī’’ti evaṃ nimanteyyāti attho, yathā vā ‘‘nekkhammaṃ daṭṭhu khemato’’ti (su. ni. 426, 1104; cūḷani. jatukaṇṇīmāṇavapucchāniddesa 67) ettha disvāti attho, evamidhāpi ‘‘abhihaṭṭhuṃ pavāreyyā’’ti upanetvā purato ṭhapento kāyena vā, ‘‘amhākaṃ dussakoṭṭhāgārato yattakaṃ icchatha, tattakaṃ gaṇhathā’’ti vadanto vācāya vā abhiharitvā nimanteyyāti attho. Santaruttaraparamanti saantaraṃ uttaraṃ paramaṃ assa cīvarassāti santaruttaraparamaṃ, nivāsanena saddhiṃ pārupanaṃ ukkaṭṭhaparicchedo assāti vuttaṃ hoti. Tato cīvaraṃ sāditabbanti tato abhihaṭacīvarato ettakaṃ cīvaraṃ gahetabbaṃ, na tato paraṃ.
तत्रायं विनिच्छयो – यस्स अधिट्ठितचीवरस्स तीणि नट्ठानि, तेन द्वे सादितब्बानि, एकं निवासेत्वा एकं पारुपित्वा अञ्ञं सभागट्ठानतो परियेसितब्बं। यस्स द्वे नट्ठानि, तेन एकं सादितब्बं। सचे पन पकतियाव सन्तरुत्तरेन चरति, द्वे सादितब्बानि, एवं एकं सादियन्तेनेव समो भविस्सति। यस्स तीसु एकं नट्ठं, किञ्चि न सादितब्बं। यस्स पन द्वीसु एकं नट्ठं, एकं सादितब्बं। यस्स एकंयेव होति, तञ्च नट्ठं, द्वे सादितब्बानि। भिक्खुनिया पन पञ्चसु नट्ठेसु द्वे सादितब्बानि, चतूसु नट्ठेसु एकं सादितब्बं, तीसु नट्ठेसु न किञ्चि सादितब्बं, को पन वादो द्वीसु वा एकस्मिं वा। येन केनचि हि सन्तरुत्तरपरमताय ठातब्बं, ततो उत्तरि विञ्ञापनप्पयोगे दुक्कटं, पटिलाभेन निस्सग्गियं होति। तत्थ ‘‘इदं मे, भन्ते, चीवरं अञ्ञातकं गहपतिकं ततुत्तरि विञ्ञापितं निस्सग्गिय’’न्ति (पारा॰ ५२४) इमिना नयेन निस्सज्जनविधानं वेदितब्बं।
Tatrāyaṃ vinicchayo – yassa adhiṭṭhitacīvarassa tīṇi naṭṭhāni, tena dve sāditabbāni, ekaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā aññaṃ sabhāgaṭṭhānato pariyesitabbaṃ. Yassa dve naṭṭhāni, tena ekaṃ sāditabbaṃ. Sace pana pakatiyāva santaruttarena carati, dve sāditabbāni, evaṃ ekaṃ sādiyanteneva samo bhavissati. Yassa tīsu ekaṃ naṭṭhaṃ, kiñci na sāditabbaṃ. Yassa pana dvīsu ekaṃ naṭṭhaṃ, ekaṃ sāditabbaṃ. Yassa ekaṃyeva hoti, tañca naṭṭhaṃ, dve sāditabbāni. Bhikkhuniyā pana pañcasu naṭṭhesu dve sāditabbāni, catūsu naṭṭhesu ekaṃ sāditabbaṃ, tīsu naṭṭhesu na kiñci sāditabbaṃ, ko pana vādo dvīsu vā ekasmiṃ vā. Yena kenaci hi santaruttaraparamatāya ṭhātabbaṃ, tato uttari viññāpanappayoge dukkaṭaṃ, paṭilābhena nissaggiyaṃ hoti. Tattha ‘‘idaṃ me, bhante, cīvaraṃ aññātakaṃ gahapatikaṃ tatuttari viññāpitaṃ nissaggiya’’nti (pārā. 524) iminā nayena nissajjanavidhānaṃ veditabbaṃ.
सावत्थियं छब्बग्गिये भिक्खू आरब्भ बहुचीवरविञ्ञापनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, ञातके अञ्ञातकसञ्ञिनो वेमतिकस्स वा दुक्कटं। द्वे चीवरानि कत्वा ‘‘सेसकं आहरिस्सामी’’ति वत्वा गण्हन्तस्स, ‘‘सेसकं तुय्हंयेव होतू’’ति वुत्तस्स, न अच्छिन्ननट्ठकारणा दिन्नं गण्हन्तस्स, वुत्तनयेन ञातकप्पवारिते विञ्ञापेन्तस्स, अत्तनो धनेन गण्हन्तस्स, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। ततुत्तरिता , अच्छिन्नादिकारणता , अञ्ञातकविञ्ञत्ति, ताय च पटिलाभोति इमानेत्थ चत्तारि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि चतुत्थसदिसानेवाति।
Sāvatthiyaṃ chabbaggiye bhikkhū ārabbha bahucīvaraviññāpanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, ñātake aññātakasaññino vematikassa vā dukkaṭaṃ. Dve cīvarāni katvā ‘‘sesakaṃ āharissāmī’’ti vatvā gaṇhantassa, ‘‘sesakaṃ tuyhaṃyeva hotū’’ti vuttassa, na acchinnanaṭṭhakāraṇā dinnaṃ gaṇhantassa, vuttanayena ñātakappavārite viññāpentassa, attano dhanena gaṇhantassa, ummattakādīnañca anāpatti. Tatuttaritā , acchinnādikāraṇatā , aññātakaviññatti, tāya ca paṭilābhoti imānettha cattāri aṅgāni. Samuṭṭhānādīni catutthasadisānevāti.
ततुत्तरिसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Tatuttarisikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
८. उपक्खटसिक्खापदवण्णना
8. Upakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā
अट्ठमे भिक्खुं पनेव उद्दिस्साति ‘‘इत्थन्नामस्स भिक्खुनो दस्सामी’’ति एवं अपदिसित्वा। चीवरचेतापन्नन्ति हिरञ्ञादिकं चीवरमूलं। उपक्खटं होतीति सज्जितं होति, संहरित्वा ठपितं। चेतापेत्वाति परिवत्तेत्वा, कारेत्वा वा किणित्वा वाति अत्थो। चीवरेन अच्छादेस्सामीति वोहारवचनमेतं, इत्थन्नामस्स भिक्खुनो दस्सामीति अयं पनेत्थ अत्थो। तत्र चे सोति यत्र सो गहपति वा गहपतानी वा, तत्र सो भिक्खु पुब्बे अप्पवारितो उपसङ्कमित्वा चीवरे विकप्पं आपज्जेय्य चेति अयमेत्थ पदसम्बन्धो। विकप्पं आपज्जेय्याति विसिट्ठकप्पं अधिकविधानं आपज्जेय्य। यथा पन तमापज्जति, तं दस्सेतुं साधु वतातिआदिमाह। तत्थ साधूति आयाचने निपातो। वताति परिवितक्के। मन्ति अत्तानं निद्दिसति। आयस्माति परं आलपति। एवरूपं वा एवरूपं वाति आयतादीसु अञ्ञतरं। कल्याणकम्यतं उपादायाति सुन्दरकामतं विसिट्ठकामतं चित्तेन गहेत्वा, तस्स ‘‘आपज्जेय्य चे’’तिइमिना सम्बन्धो, सचे पन एवरूपं आपज्जन्तस्स तस्स वचनेन यो पठमं अधिप्पेततो मूलं वड्ढेत्वा सुन्दरतरं चेतापेति, तस्स पयोगे भिक्खुनो दुक्कटं, पटिलाभेन निस्सग्गियं होति। तत्थ ‘‘इदं मे, भन्ते, चीवरं पुब्बे अप्पवारितं अञ्ञातकं गहपतिकं उपसङ्कमित्वा विकप्पं आपन्नं निस्सग्गिय’’न्ति (पारा॰ ५२९) इमिना नयेन निस्सज्जनविधानं वेदितब्बं।
Aṭṭhame bhikkhuṃ paneva uddissāti ‘‘itthannāmassa bhikkhuno dassāmī’’ti evaṃ apadisitvā. Cīvaracetāpannanti hiraññādikaṃ cīvaramūlaṃ. Upakkhaṭaṃ hotīti sajjitaṃ hoti, saṃharitvā ṭhapitaṃ. Cetāpetvāti parivattetvā, kāretvā vā kiṇitvā vāti attho. Cīvarena acchādessāmīti vohāravacanametaṃ, itthannāmassa bhikkhuno dassāmīti ayaṃ panettha attho. Tatra ce soti yatra so gahapati vā gahapatānī vā, tatra so bhikkhu pubbe appavārito upasaṅkamitvā cīvare vikappaṃ āpajjeyya ceti ayamettha padasambandho. Vikappaṃ āpajjeyyāti visiṭṭhakappaṃ adhikavidhānaṃ āpajjeyya. Yathā pana tamāpajjati, taṃ dassetuṃ sādhu vatātiādimāha. Tattha sādhūti āyācane nipāto. Vatāti parivitakke. Manti attānaṃ niddisati. Āyasmāti paraṃ ālapati. Evarūpaṃ vā evarūpaṃ vāti āyatādīsu aññataraṃ. Kalyāṇakamyataṃ upādāyāti sundarakāmataṃ visiṭṭhakāmataṃ cittena gahetvā, tassa ‘‘āpajjeyya ce’’tiiminā sambandho, sace pana evarūpaṃ āpajjantassa tassa vacanena yo paṭhamaṃ adhippetato mūlaṃ vaḍḍhetvā sundarataraṃ cetāpeti, tassa payoge bhikkhuno dukkaṭaṃ, paṭilābhena nissaggiyaṃ hoti. Tattha ‘‘idaṃ me, bhante, cīvaraṃ pubbe appavāritaṃ aññātakaṃ gahapatikaṃ upasaṅkamitvā vikappaṃ āpannaṃ nissaggiya’’nti (pārā. 529) iminā nayena nissajjanavidhānaṃ veditabbaṃ.
सावत्थियं उपनन्दं आरब्भ चीवरे विकप्पं आपज्जनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, ञातके अञ्ञातकसञ्ञिनो वेमतिकस्स वा दुक्कटं। महग्घं चेतापेतुकामं अप्पग्घं वा, एतेनेव मूलेन ‘‘अञ्ञं एवरूपं वा देही’’ति वदन्तस्स, वुत्तनयेन ञातकप्पवारिते विञ्ञापेन्तस्स, अत्तनो धनेन गण्हन्तस्स, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। चीवरे भिय्योकम्यता, अञ्ञातकविञ्ञत्ति, ताय च पटिलाभोति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि चतुत्थसदिसानेवाति।
Sāvatthiyaṃ upanandaṃ ārabbha cīvare vikappaṃ āpajjanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, ñātake aññātakasaññino vematikassa vā dukkaṭaṃ. Mahagghaṃ cetāpetukāmaṃ appagghaṃ vā, eteneva mūlena ‘‘aññaṃ evarūpaṃ vā dehī’’ti vadantassa, vuttanayena ñātakappavārite viññāpentassa, attano dhanena gaṇhantassa, ummattakādīnañca anāpatti. Cīvare bhiyyokamyatā, aññātakaviññatti, tāya ca paṭilābhoti imānettha tīṇi aṅgāni. Samuṭṭhānādīni catutthasadisānevāti.
उपक्खटसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Upakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
९. दुतियउपक्खटसिक्खापदवण्णना
9. Dutiyaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā
नवमे इमिनाव नयेन अत्थो वेदितब्बो। इदञ्हि पुरिमस्स अनुपञ्ञत्तिसदिसं, केवलं तत्थ एकस्स पीळा कता, इध द्विन्नं, अयमेत्थ विसेसो, सेसं सब्बं पुरिमसदिसमेव। यथा च द्विन्नं, एवं बहूनं पीळं कत्वा गण्हतोपि आपत्ति वेदितब्बा। निस्सज्जनविधाने च ‘‘इदं मे, भन्ते , चीवरं पुब्बे अप्पवारिते अञ्ञातके गहपतिके उपसङ्कमित्वा विकप्पं आपन्नं निस्सग्गिय’’न्ति (पारा॰ ५३४) इमिना नयेन वचनभेदो ञातब्बोति।
Navame imināva nayena attho veditabbo. Idañhi purimassa anupaññattisadisaṃ, kevalaṃ tattha ekassa pīḷā katā, idha dvinnaṃ, ayamettha viseso, sesaṃ sabbaṃ purimasadisameva. Yathā ca dvinnaṃ, evaṃ bahūnaṃ pīḷaṃ katvā gaṇhatopi āpatti veditabbā. Nissajjanavidhāne ca ‘‘idaṃ me, bhante , cīvaraṃ pubbe appavārite aññātake gahapatike upasaṅkamitvā vikappaṃ āpannaṃ nissaggiya’’nti (pārā. 534) iminā nayena vacanabhedo ñātabboti.
दुतियउपक्खटसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Dutiyaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
१०. राजसिक्खापदवण्णना
10. Rājasikkhāpadavaṇṇanā
दसमे राजभोग्गोति राजतो भोग्गं भुञ्जितब्बं अस्स अत्थीति राजभोग्गो, ‘‘राजभोगो’’तिपि पाठो, राजतो भोगो अस्स अत्थीति अत्थो। चीवरचेतापन्नन्ति हिरञ्ञादिकं अकप्पियं। पहिणेय्याति पेसेय्य। इमिनातिआदि आगमनसुद्धिं दस्सेतुं वुत्तं। सचे हि ‘‘इदं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो देही’’ति पेसेय्य, आगमनस्स असुद्धत्ता अकप्पियवत्थुं आरब्भ भिक्खुना कप्पियकारकोपि निद्दिसितब्बो न भवेय्य। आभतन्ति आनीतं। न खो मयन्तिआदि इदं कप्पियवसेन आभतम्पि चीवरमूलं ईदिसेन दूतवचनेन अकप्पियं होति, तस्मा तं पटिक्खिपितब्बन्ति दस्सेतुं वुत्तं। सुवण्णं रजतं कहापणो मासकोति इमानि हि चत्तारि निस्सग्गियवत्थूनि, मुत्ता मणि वेळुरियो सङ्खो सिला पवाळं लोहितङ्को मसारगल्लं सत्त धञ्ञानि दासिदासखेत्तवत्थुपुप्फारामफलारामादयोति इमानि दुक्कटवत्थूनि च अत्तनो वा चेतियसङ्घगणपुग्गलानं वा अत्थाय सम्पटिच्छितुं न वट्टन्ति, तस्मा तं सादितुं न वट्टतीति दस्सनत्थं ‘‘न खो मय’’न्तिआदि वुत्तं।
Dasame rājabhoggoti rājato bhoggaṃ bhuñjitabbaṃ assa atthīti rājabhoggo, ‘‘rājabhogo’’tipi pāṭho, rājato bhogo assa atthīti attho. Cīvaracetāpannanti hiraññādikaṃ akappiyaṃ. Pahiṇeyyāti peseyya. Iminātiādi āgamanasuddhiṃ dassetuṃ vuttaṃ. Sace hi ‘‘idaṃ itthannāmassa bhikkhuno dehī’’ti peseyya, āgamanassa asuddhattā akappiyavatthuṃ ārabbha bhikkhunā kappiyakārakopi niddisitabbo na bhaveyya. Ābhatanti ānītaṃ. Na kho mayantiādi idaṃ kappiyavasena ābhatampi cīvaramūlaṃ īdisena dūtavacanena akappiyaṃ hoti, tasmā taṃ paṭikkhipitabbanti dassetuṃ vuttaṃ. Suvaṇṇaṃ rajataṃ kahāpaṇo māsakoti imāni hi cattāri nissaggiyavatthūni, muttā maṇi veḷuriyo saṅkho silā pavāḷaṃ lohitaṅko masāragallaṃ satta dhaññāni dāsidāsakhettavatthupupphārāmaphalārāmādayoti imāni dukkaṭavatthūni ca attano vā cetiyasaṅghagaṇapuggalānaṃ vā atthāya sampaṭicchituṃ na vaṭṭanti, tasmā taṃ sādituṃ na vaṭṭatīti dassanatthaṃ ‘‘na kho maya’’ntiādi vuttaṃ.
चीवरञ्च खो मयं पटिग्गण्हामाति इदं पन अत्तानं उद्दिस्स आभतत्ता वत्तुं वट्टति, तस्मा वुत्तं। कालेनाति युत्तपत्तकालेन, यदा नो अत्थो होति, तदा कप्पियं चीवरं पटिग्गण्हामाति अत्थो। वेय्यावच्चकरोति कप्पियकारको। निद्दिसितब्बोतिइदं ‘‘अत्थि पनायस्मतो कोचि वेय्यावच्चकरो’’ति कप्पियवचनेन वुत्तत्ता अनुञ्ञातं। सचे पन दूतो ‘‘को इमं गण्हाती’’ति वा ‘‘कस्स देमी’’ति वा वदति, न निद्दिसितब्बो। आरामिको वा उपासको वातिइदं सारुप्पताय वुत्तं, ठपेत्वा पन पञ्च सहधम्मिके यो कोचि कप्पियकारको वट्टति। एसो खो, आवुसोतिइदं भिक्खुस्स कप्पियवचनदस्सनत्थं वुत्तं, एवमेव हि वत्तब्बं, ‘‘एतस्स देही’’तिआदि न वत्तब्बं। सञ्ञत्तो सो मयाति आणत्तो सो मया, यथा तुम्हाकं चीवरेन अत्थे सति चीवरं दस्सति, एवं वुत्तोति अत्थो। दूतेन हि एवं आरोचितेयेव तं चोदेतुं वट्टति, नेव तस्स हत्थे दत्वा गतमत्तकारणेन। सचे पन ‘‘अयं वेय्यावच्चकरो’’ति सम्मुखा निद्दिट्ठो होति, दूतो च सम्मुखा एव तस्स हत्थे चेतापन्नं दत्वा ‘‘थेरस्स चीवरं किणित्वा देही’’ति गच्छति, एवं ‘‘सञ्ञत्तो सो मया’’ति अवुत्तेपि चोदेतुं वट्टति। सचे पन दूतो गच्छन्तोव ‘‘अहं तस्स हत्थे दस्सामि, तुम्हे चीवरं गण्हेय्याथा’’ति भिक्खुनो वत्वा वा गच्छति, अञ्ञं वा पेसेत्वा आरोचापेति, एवं सति इतरम्पि चोदेतुं वट्टतियेव। देसनामत्तमेव चेतं ‘‘दूतेना’’ति। योपि अत्तना आहरित्वा एवं पटिपज्जति, तस्मिम्पि इदमेव लक्खणं। अत्थो मे, आवुसो, चीवरेनाति चोदनालक्खणनिदस्सनमेतं। सचे हि वाचाय चोदेति, इदं वा वचनं याय कायचि भासाय एतस्स अत्थो वा वत्तब्बो, ‘‘देहि मे, आहर मे’’तिआदिना नयेन पन वत्तुं न वट्टति। अभिनिप्फादेय्याति एवं वचीभेदं कत्वा तिक्खत्तुं चोदयमानो पटिलाभवसेन साधेय्य। इच्चेतं कुसलन्ति एतं सुन्दरं।
Cīvarañca kho mayaṃ paṭiggaṇhāmāti idaṃ pana attānaṃ uddissa ābhatattā vattuṃ vaṭṭati, tasmā vuttaṃ. Kālenāti yuttapattakālena, yadā no attho hoti, tadā kappiyaṃ cīvaraṃ paṭiggaṇhāmāti attho. Veyyāvaccakaroti kappiyakārako. Niddisitabbotiidaṃ ‘‘atthi panāyasmato koci veyyāvaccakaro’’ti kappiyavacanena vuttattā anuññātaṃ. Sace pana dūto ‘‘ko imaṃ gaṇhātī’’ti vā ‘‘kassa demī’’ti vā vadati, na niddisitabbo. Ārāmiko vā upāsako vātiidaṃ sāruppatāya vuttaṃ, ṭhapetvā pana pañca sahadhammike yo koci kappiyakārako vaṭṭati. Eso kho, āvusotiidaṃ bhikkhussa kappiyavacanadassanatthaṃ vuttaṃ, evameva hi vattabbaṃ, ‘‘etassa dehī’’tiādi na vattabbaṃ. Saññatto so mayāti āṇatto so mayā, yathā tumhākaṃ cīvarena atthe sati cīvaraṃ dassati, evaṃ vuttoti attho. Dūtena hi evaṃ ārociteyeva taṃ codetuṃ vaṭṭati, neva tassa hatthe datvā gatamattakāraṇena. Sace pana ‘‘ayaṃ veyyāvaccakaro’’ti sammukhā niddiṭṭho hoti, dūto ca sammukhā eva tassa hatthe cetāpannaṃ datvā ‘‘therassa cīvaraṃ kiṇitvā dehī’’ti gacchati, evaṃ ‘‘saññatto so mayā’’ti avuttepi codetuṃ vaṭṭati. Sace pana dūto gacchantova ‘‘ahaṃ tassa hatthe dassāmi, tumhe cīvaraṃ gaṇheyyāthā’’ti bhikkhuno vatvā vā gacchati, aññaṃ vā pesetvā ārocāpeti, evaṃ sati itarampi codetuṃ vaṭṭatiyeva. Desanāmattameva cetaṃ ‘‘dūtenā’’ti. Yopi attanā āharitvā evaṃ paṭipajjati, tasmimpi idameva lakkhaṇaṃ. Attho me, āvuso, cīvarenāti codanālakkhaṇanidassanametaṃ. Sace hi vācāya codeti, idaṃ vā vacanaṃ yāya kāyaci bhāsāya etassa attho vā vattabbo, ‘‘dehi me, āhara me’’tiādinā nayena pana vattuṃ na vaṭṭati. Abhinipphādeyyāti evaṃ vacībhedaṃ katvā tikkhattuṃ codayamāno paṭilābhavasena sādheyya. Iccetaṃ kusalanti etaṃ sundaraṃ.
छक्खत्तुपरमन्ति भावनपुंसकवचनमेतं। छक्खत्तुपरमञ्हि तेन चीवरं उद्दिस्स तुण्हीभूतेन ठातब्बं, न निसीदितब्बं, न आमिसं पटिग्गहेतब्बं, न धम्मो भासितब्बो। ‘‘किंकारणा आगतोसी’’ति वुत्ते पन ‘‘जानाहि, आवुसो’’ति एत्तकमेव वत्तब्बं। सचे निसज्जादीनि करोति, ठानं भञ्जति, आगतकारणं विनासेति, इदं कायेन चोदनाय लक्खणदस्सनत्थं वुत्तं। एत्थ च उक्कट्ठपरिच्छेदेन तिस्सन्नं चोदनानं छन्नञ्च ठानानं अनुञ्ञातत्ता चोदनाय दिगुणं ठानं अनुञ्ञातं होति, तस्मा सचे चोदेतियेव, न तिट्ठति, छ चोदनायो लब्भन्ति। सचे तिट्ठतियेव, न चोदेति, द्वादस ठानानि लब्भन्ति। सचे उभयं करोति, एकाय चोदनाय द्वे ठानानि हापेतब्बानि। तत्थ यो एकदिवसमेव पुनप्पुनं गन्त्वा छक्खत्तुं चोदेति, सकिंयेव वा गन्त्वा ‘‘अत्थो मे, आवुसो, चीवरेना’’ति छक्खत्तुं वदति, तथा एकदिवसमेव पुनप्पुनं गन्त्वा द्वादसक्खत्तुं तिट्ठति, सकिंयेव वा गन्त्वा तत्र तत्र ठाने तिट्ठति, सोपि सब्बचोदनायो सब्बट्ठानानि च भञ्जति, को पन वादो नानादिवसेसु एवं करोन्तस्साति अयमेत्थ विनिच्छयो। ये पन कप्पियकारके दायको सयमेव गन्त्वा निसीदति ते सतक्खत्तुम्पि चोदेतुं वट्टति। यो पन उभोहि पि अनिद्दिट्ठो मुखवेवटिककप्पियकारको च परम्मुखकप्पियकारको च, सो न किञ्चि वत्तब्बो, एवं इध दसपि कप्पियकारका दस्सिता होन्ति।
Chakkhattuparamanti bhāvanapuṃsakavacanametaṃ. Chakkhattuparamañhi tena cīvaraṃ uddissa tuṇhībhūtena ṭhātabbaṃ, na nisīditabbaṃ, na āmisaṃ paṭiggahetabbaṃ, na dhammo bhāsitabbo. ‘‘Kiṃkāraṇā āgatosī’’ti vutte pana ‘‘jānāhi, āvuso’’ti ettakameva vattabbaṃ. Sace nisajjādīni karoti, ṭhānaṃ bhañjati, āgatakāraṇaṃ vināseti, idaṃ kāyena codanāya lakkhaṇadassanatthaṃ vuttaṃ. Ettha ca ukkaṭṭhaparicchedena tissannaṃ codanānaṃ channañca ṭhānānaṃ anuññātattā codanāya diguṇaṃ ṭhānaṃ anuññātaṃ hoti, tasmā sace codetiyeva, na tiṭṭhati, cha codanāyo labbhanti. Sace tiṭṭhatiyeva, na codeti, dvādasa ṭhānāni labbhanti. Sace ubhayaṃ karoti, ekāya codanāya dve ṭhānāni hāpetabbāni. Tattha yo ekadivasameva punappunaṃ gantvā chakkhattuṃ codeti, sakiṃyeva vā gantvā ‘‘attho me, āvuso, cīvarenā’’ti chakkhattuṃ vadati, tathā ekadivasameva punappunaṃ gantvā dvādasakkhattuṃ tiṭṭhati, sakiṃyeva vā gantvā tatra tatra ṭhāne tiṭṭhati, sopi sabbacodanāyo sabbaṭṭhānāni ca bhañjati, ko pana vādo nānādivasesu evaṃ karontassāti ayamettha vinicchayo. Ye pana kappiyakārake dāyako sayameva gantvā nisīdati te satakkhattumpi codetuṃ vaṭṭati. Yo pana ubhohi pi aniddiṭṭho mukhavevaṭikakappiyakārako ca parammukhakappiyakārako ca, so na kiñci vattabbo, evaṃ idha dasapi kappiyakārakā dassitā honti.
ततो चे उत्तरीति वुत्तचोदनाठानपरिमाणतो उत्तरि। निस्सग्गियन्ति उत्तरि वायाममानस्स सब्बप्पयोगेसु दुक्कटं, पटिलाभेन निस्सग्गियं होति। एत्थ च ‘‘इदं मे, भन्ते, चीवरं अतिरेकतिक्खत्तुं चोदनाय अतिरेकछक्खत्तुं ठानेन अभिनिप्फादितं निस्सग्गिय’’न्ति (पारा॰ ५३९) इमिना नयेन निस्सज्जनविधानं वेदितब्बं। यतस्स चीवरचेतापन्नं आभतन्ति यतो राजतो वा राजभोग्गतो वा अस्स भिक्खुनो चीवरचेतापन्नं आनीतं, ‘‘यत्वस्सा’’तिपि पाठो, अयमेव अत्थो। तत्थाति तस्स रञ्ञो वा राजभोग्गस्स वा सन्तिकं, समीपत्थे हि इदं भुम्मवचनं। न तं तस्स भिक्खुनो किञ्चि अत्थं अनुभोतीति तं चेतापन्नं तस्स भिक्खुनो अप्पमत्तकम्पि कम्मं न निप्फादेति। युञ्जन्तायस्मन्तो सकन्ति आयस्मन्तो अत्तनो सन्तकं धनं पापुणन्तु। मा वो सकं विनस्साति तुम्हाकं सन्तकं मा विनस्सतु। अयं तत्थ सामीचीति अयं तत्थ अनुधम्मता लोकुत्तरधम्मं अनुगता, वत्तधम्मताति अत्थो, तस्मा एवं अकरोन्तो वत्तभेदे दुक्कटं आपज्जति।
Tatoce uttarīti vuttacodanāṭhānaparimāṇato uttari. Nissaggiyanti uttari vāyāmamānassa sabbappayogesu dukkaṭaṃ, paṭilābhena nissaggiyaṃ hoti. Ettha ca ‘‘idaṃ me, bhante, cīvaraṃ atirekatikkhattuṃ codanāya atirekachakkhattuṃ ṭhānena abhinipphāditaṃ nissaggiya’’nti (pārā. 539) iminā nayena nissajjanavidhānaṃ veditabbaṃ. Yatassa cīvaracetāpannaṃ ābhatanti yato rājato vā rājabhoggato vā assa bhikkhuno cīvaracetāpannaṃ ānītaṃ, ‘‘yatvassā’’tipi pāṭho, ayameva attho. Tatthāti tassa rañño vā rājabhoggassa vā santikaṃ, samīpatthe hi idaṃ bhummavacanaṃ. Na taṃ tassa bhikkhuno kiñci atthaṃ anubhotīti taṃ cetāpannaṃ tassa bhikkhuno appamattakampi kammaṃ na nipphādeti. Yuñjantāyasmanto sakanti āyasmanto attano santakaṃ dhanaṃ pāpuṇantu. Mā vo sakaṃvinassāti tumhākaṃ santakaṃ mā vinassatu. Ayaṃ tattha sāmīcīti ayaṃ tattha anudhammatā lokuttaradhammaṃ anugatā, vattadhammatāti attho, tasmā evaṃ akaronto vattabhede dukkaṭaṃ āpajjati.
सावत्थियं उपनन्दं आरब्भ ‘‘अज्जुण्हो, भन्ते, आगमेही’’ति (पारा॰ ५३७) वुच्चमानो नागमेसि, तस्मिं वत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, ऊनकेसु चोदनाठानेसु अतिरेकसञ्ञिनो वेमतिकस्स वा दुक्कटं। अचोदनाय लद्धे, सामिकेहि चोदेत्वा दिन्ने, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। कप्पियकारकस्स भिक्खुनो निद्दिट्ठभावो, दूतेन अप्पितता, ततुत्तरिवायामो, तेन वायामेन पटिलाभोति इमानेत्थ चत्तारि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि चतुत्थसदिसानेवाति।
Sāvatthiyaṃ upanandaṃ ārabbha ‘‘ajjuṇho, bhante, āgamehī’’ti (pārā. 537) vuccamāno nāgamesi, tasmiṃ vatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, ūnakesu codanāṭhānesu atirekasaññino vematikassa vā dukkaṭaṃ. Acodanāya laddhe, sāmikehi codetvā dinne, ummattakādīnañca anāpatti. Kappiyakārakassa bhikkhuno niddiṭṭhabhāvo, dūtena appitatā, tatuttarivāyāmo, tena vāyāmena paṭilābhoti imānettha cattāri aṅgāni. Samuṭṭhānādīni catutthasadisānevāti.
राजसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Rājasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
चीवरवग्गो पठमो।
Cīvaravaggo paṭhamo.
