Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
૧૦. ચૂળઅસ્સપુરસુત્તવણ્ણના
10. Cūḷaassapurasuttavaṇṇanā
૪૩૫. પુરિમસદિસમેવાતિ ‘‘અસ્સપુરવાસીનં ભિક્ખુસઙ્ઘે ગારવબહુમાનં નિપચ્ચકારઞ્ચ દિસ્વા ભિક્ખૂ પિણ્ડપાતાપચાયને નિયોજેન્તો ઇદં સુત્તં અભાસી’’તિ પુરિમસુત્તે મહાઅસ્સપુરે (મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૪૧૫) વુત્તસદિસમેવ. સમણાનં અનુચ્છવિકાતિ સમણાનં સમણભાવસ્સ અનુચ્છવિકા પતિરૂપા. સમણાનં અનુલોમપ્પટિપદાતિ સમણાનં સામઞ્ઞસઙ્ખાતસ્સ અરિયમગ્ગસ્સ અનુકૂલપ્પટિપદા.
435.Purimasadisamevāti ‘‘assapuravāsīnaṃ bhikkhusaṅghe gāravabahumānaṃ nipaccakārañca disvā bhikkhū piṇḍapātāpacāyane niyojento idaṃ suttaṃ abhāsī’’ti purimasutte mahāassapure (ma. ni. aṭṭha. 2.415) vuttasadisameva. Samaṇānaṃ anucchavikāti samaṇānaṃ samaṇabhāvassa anucchavikā patirūpā. Samaṇānaṃ anulomappaṭipadāti samaṇānaṃ sāmaññasaṅkhātassa ariyamaggassa anukūlappaṭipadā.
૪૩૬. એતે ધમ્માતિ એતે પાળિયં આગતા અભિજ્ઝાબ્યાપાદાદયો પાપધમ્મા. ઉપ્પજ્જમાનાતિ ઉપ્પજ્જમાના એવ, પગેવ સન્તાને ભાવિતા. મલિનેતિ મલવન્તે કિલિટ્ઠે. મલગ્ગહિતેતિ ગહિતમલે સઞ્જાતમલે. સમણમલાતિ સમણાનં સમણભાવસ્સ મલા. દુસ્સન્તીતિ વિપજ્જન્તિ વિનસ્સન્તિ. સમણદોસાતિ સમણાનં સમણભાવદૂસના. કસટેતિ અસારે. નિરોજેતિ નિત્તેજે. અયતો સુખતો અપેતાતિ અપાયા, નિરયાદયો, તં ફલં અરહન્તિ, તં પયોજનં વા એતેસન્તિ આપાયિકા. ઠાનાનિ અભિજ્ઝાદયો. તેનાહ ‘‘અપાયે’’તિઆદિ. કારણભાવેન દુગ્ગતિપરિયાપન્નાય વેદનાય હિતાનીતિ દુગ્ગતિવેદનિયાનિ. તેન વુત્તં ‘‘દુગ્ગતિયં વિપાકવેદનાય પચ્ચયાન’’ન્તિ. તિખિણં અયન્તિ વેકન્તકસદિસં સારઅયં. અયેનાતિ અયોઘંસકેન. કોઞ્ચસકુણાનં કિર કુચ્છિયં નિવુત્થં યં કિઞ્ચિ ખરં તિખિણઞ્ચ હોતિ. તથા હિ તેસં વચ્ચં અટ્ઠિમ્પિ પાસાણમ્પિ વિલીયાપેતિ. તેન વુત્તં ‘‘કોઞ્ચસકુણે ખાદાપેન્તી’’તિ. તં કિર અયચુણ્ણં અગ્ગિનાપિ કિચ્છેન દય્હતિ, ભેસજ્જબલેન પન સુખેન દય્હેય્ય. તેન વુત્તં ‘‘સુસિક્ખિતા ચ નં અયકારા બહુહત્થકમ્મમૂલં લભિત્વા કરોન્તી’’તિઆદિ. અતિતિખિણં હોતિ, અઞ્ઞતરં અયોબન્ધનં ફેગ્ગુદણ્ડં વિય સુખેનેવ છિન્દન્તિ. સસબિળારચમ્મેહિ સઙ્ઘટિતટ્ઠેન સઙ્ઘાટીતિ વુચ્ચતિ આવુધપરિચ્છદોતિ આહ ‘‘સઙ્ઘાટિયાતિ કોસિયા’’તિ. પરિયોનદ્ધન્તિ પરિતો ઓનદ્ધં છાદિતં. સમન્તતો વેઠિતન્તિ સબ્બસો પિહિતં.
436.Ete dhammāti ete pāḷiyaṃ āgatā abhijjhābyāpādādayo pāpadhammā. Uppajjamānāti uppajjamānā eva, pageva santāne bhāvitā. Malineti malavante kiliṭṭhe. Malaggahiteti gahitamale sañjātamale. Samaṇamalāti samaṇānaṃ samaṇabhāvassa malā. Dussantīti vipajjanti vinassanti. Samaṇadosāti samaṇānaṃ samaṇabhāvadūsanā. Kasaṭeti asāre. Nirojeti nitteje. Ayato sukhato apetāti apāyā, nirayādayo, taṃ phalaṃ arahanti, taṃ payojanaṃ vā etesanti āpāyikā. Ṭhānāni abhijjhādayo. Tenāha ‘‘apāye’’tiādi. Kāraṇabhāvena duggatipariyāpannāya vedanāya hitānīti duggativedaniyāni. Tena vuttaṃ ‘‘duggatiyaṃ vipākavedanāya paccayāna’’nti. Tikhiṇaṃ ayanti vekantakasadisaṃ sāraayaṃ. Ayenāti ayoghaṃsakena. Koñcasakuṇānaṃ kira kucchiyaṃ nivutthaṃ yaṃ kiñci kharaṃ tikhiṇañca hoti. Tathā hi tesaṃ vaccaṃ aṭṭhimpi pāsāṇampi vilīyāpeti. Tena vuttaṃ ‘‘koñcasakuṇe khādāpentī’’ti. Taṃ kira ayacuṇṇaṃ aggināpi kicchena dayhati, bhesajjabalena pana sukhena dayheyya. Tena vuttaṃ ‘‘susikkhitā ca naṃ ayakārā bahuhatthakammamūlaṃ labhitvā karontī’’tiādi. Atitikhiṇaṃ hoti, aññataraṃ ayobandhanaṃ pheggudaṇḍaṃ viya sukheneva chindanti. Sasabiḷāracammehi saṅghaṭitaṭṭhena saṅghāṭīti vuccati āvudhaparicchadoti āha ‘‘saṅghāṭiyāti kosiyā’’ti. Pariyonaddhanti parito onaddhaṃ chāditaṃ. Samantato veṭhitanti sabbaso pihitaṃ.
૪૩૭. રજોતિ આગન્તુકરજો. જલ્લન્તિ સરીરે ઉટ્ઠાનકલોણાદિમલં. રજોજલ્લઞ્ચ વતસમાદાનવસેન અનપનીતં એતસ્સ અત્થીતિ રજોજલ્લિકો, તસ્સ. તેનાહ ‘‘રજોજલ્લધારિનો’’તિ. ઉદકં ઓરોહન્તસ્સાતિઆદીનમત્થો મહાસીહનાદસુત્તવણ્ણનાયં વુત્તોયેવ. સબ્બમેતન્તિઆદીસુ સબ્બસોપિ વતસમાદાનવસેનાતિ અધિપ્પાયો. યસ્મા સબ્બમેતં બાહિરસમયવસેનેવ કથિતં, તસ્મા સઙ્ઘાટિકસ્સાતિ પિલોતિકખણ્ડેહિ સઙ્ઘટિતત્તા ‘‘સઙ્ઘાટી’’તિ લદ્ધનામવત્થધારિનોતિ અત્થો. તથા હિ પાળિયં ‘‘સઙ્ઘાટિકસ્સ’’ઇચ્ચેવ વુત્તં, ન ‘‘ભિક્ખુનો’’તિ. તેનાહ ‘‘ઇમસ્મિં હી’’તિઆદિ. કસ્મા પનેત્થ ભગવતા સઙ્ઘાટિકત્તાદીનિયેવ વતસમાદાનાનિ પટિક્ખિત્તાનીતિ? નયદસ્સનમેતં અઞ્ઞેસમ્પિ પઞ્ચાતપમૂગવતાદીનં તપ્પટિક્ખેપેનેવ પસિદ્ધિતો. અપરે પન ભણન્તિ – ‘‘નાહં, ભિક્ખવે, સઙ્ઘાટિકસ્સ સઙ્ઘાટિધારણમત્તેન સામઞ્ઞં વદામી’’તિ વુત્તે તત્થ નિસિન્નો કોચિ તિત્થન્તરલદ્ધિકો અચેલકત્તં નુ ખો કથન્તિ ચિન્તેસિ, અપરે રજોજલ્લકત્તં નુ ખો કથન્તિ, એવં તં તં ચિન્તેન્તાનં અજ્ઝાસયવસેન ભગવા ઇમાનેવ વતસમાદાનાનિ ઇધ પટિક્ખિપીતિ. સઙ્ઘાટિકન્તિ નિવાસનપારુપનવસેન સઙ્ઘાટિવન્તં. તેનાહ ‘‘સઙ્ઘાટિકં વત્થ’’ન્તિઆદિ. અત્તનો રુચિયા મિત્તાદયો સઙ્ઘાટિકં કરેય્યું, પચ્છા વિઞ્ઞુતં પત્તકાલે સઙ્ઘાટિકત્તે સમાદપેય્યું.
437.Rajoti āgantukarajo. Jallanti sarīre uṭṭhānakaloṇādimalaṃ. Rajojallañca vatasamādānavasena anapanītaṃ etassa atthīti rajojalliko, tassa. Tenāha ‘‘rajojalladhārino’’ti. Udakaṃ orohantassātiādīnamattho mahāsīhanādasuttavaṇṇanāyaṃ vuttoyeva. Sabbametantiādīsu sabbasopi vatasamādānavasenāti adhippāyo. Yasmā sabbametaṃ bāhirasamayavaseneva kathitaṃ, tasmā saṅghāṭikassāti pilotikakhaṇḍehi saṅghaṭitattā ‘‘saṅghāṭī’’ti laddhanāmavatthadhārinoti attho. Tathā hi pāḷiyaṃ ‘‘saṅghāṭikassa’’icceva vuttaṃ, na ‘‘bhikkhuno’’ti. Tenāha ‘‘imasmiṃ hī’’tiādi. Kasmā panettha bhagavatā saṅghāṭikattādīniyeva vatasamādānāni paṭikkhittānīti? Nayadassanametaṃ aññesampi pañcātapamūgavatādīnaṃ tappaṭikkhepeneva pasiddhito. Apare pana bhaṇanti – ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, saṅghāṭikassa saṅghāṭidhāraṇamattena sāmaññaṃ vadāmī’’ti vutte tattha nisinno koci titthantaraladdhiko acelakattaṃ nu kho kathanti cintesi, apare rajojallakattaṃ nu kho kathanti, evaṃ taṃ taṃ cintentānaṃ ajjhāsayavasena bhagavā imāneva vatasamādānāni idha paṭikkhipīti. Saṅghāṭikanti nivāsanapārupanavasena saṅghāṭivantaṃ. Tenāha ‘‘saṅghāṭikaṃ vattha’’ntiādi. Attano ruciyā mittādayo saṅghāṭikaṃ kareyyuṃ, pacchā viññutaṃ pattakāle saṅghāṭikatte samādapeyyuṃ.
૪૩૮. અત્તાનં વિસુજ્ઝન્તં પસ્સતિ અભિજ્ઝાદીનં સમુદાચારાભાવતો. મગ્ગેન અસમુચ્છિન્નત્તા વિસુદ્ધોતિ પન ન વત્તબ્બો. પામોજ્જન્તિ તરુણપીતિમાહ. તસ્સ હિ અત્તનો સમ્માપટિપત્તિયા કિલેસાનં વિક્ખમ્ભિતત્તા ચિત્તસ્સ વિસુદ્ધતં પસ્સન્તસ્સ પામોજ્જં જાયતિ, તં તુટ્ઠાકારં. તેનાહ ‘‘તુટ્ઠાકારો’’તિ. પીતીતિ પસ્સદ્ધિઆવહા બલવપીતિ. નામકાયો પસ્સમ્ભતીતિ ઇમિના ઉભયમ્પિ પસ્સદ્ધિં વદતિ. વેદિયતીતિ અનુભવતિ વિન્દતિ. ઇદાનિ તેન નીવરણેહિ ચિત્તસ્સ વિસોધનત્તં લદ્ધન્તિ આહ ‘‘અપ્પનાપ્પત્તં વિય હોતી’’તિ. અઞ્ઞત્થ ઉટ્ઠિતા અઞ્ઞં ઠાનં ઉપગતાતિ એત્તકેન ઉપમાભાવેન ઉચ્ચનીચતાસામઞ્ઞેન હેટ્ઠા અસદ્ધમ્માનં પટિપક્ખવસેન દેસનાય પરિયોસાપિતત્તા વુત્તં ‘‘યથાનુસન્ધિના’’તિ. મહાસીહનાદસુત્તે મગ્ગો પોક્ખરણિયા ઉપમિતો ‘‘સેય્યથાપિ, સારિપુત્ત, પોક્ખરણી’’તિઆદિં (મ॰ નિ॰ ૧.૧૫૪) આરભિત્વા ઉપમાસંસન્દને ‘‘તથાયં પુગ્ગલો પટિપન્નો, તથા ચ ઇરિયતિ, તઞ્ચ મગ્ગં સમારુળ્હો, યથા આસવાનં ખયા’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૧૫૪) વુત્તત્તા. યથા હિ પુરત્થિમાદિદિસાહિ આગતા પુરિસા તં પોક્ખરણિં આગમ્મ વિસુદ્ધરૂપકાયા વિગતપરિળાહા ચ હોન્તિ, એવં ખત્તિયાદિકુલતો આગતા તથાગતપ્પવેદિતં ધમ્મવિનયં સાસનં આગમ્મ વિસુદ્ધનામકાયા વિગતકિલેસપરિળાહા ચ હોન્તિ. તસ્મા સબ્બકિલેસાનં સમિતત્તા પરમત્થસમણો હોતીતિ. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
438.Attānaṃ visujjhantaṃ passati abhijjhādīnaṃ samudācārābhāvato. Maggena asamucchinnattā visuddhoti pana na vattabbo. Pāmojjanti taruṇapītimāha. Tassa hi attano sammāpaṭipattiyā kilesānaṃ vikkhambhitattā cittassa visuddhataṃ passantassa pāmojjaṃ jāyati, taṃ tuṭṭhākāraṃ. Tenāha ‘‘tuṭṭhākāro’’ti. Pītīti passaddhiāvahā balavapīti. Nāmakāyo passambhatīti iminā ubhayampi passaddhiṃ vadati. Vediyatīti anubhavati vindati. Idāni tena nīvaraṇehi cittassa visodhanattaṃ laddhanti āha ‘‘appanāppattaṃ viya hotī’’ti. Aññattha uṭṭhitā aññaṃ ṭhānaṃ upagatāti ettakena upamābhāvena uccanīcatāsāmaññena heṭṭhā asaddhammānaṃ paṭipakkhavasena desanāya pariyosāpitattā vuttaṃ ‘‘yathānusandhinā’’ti. Mahāsīhanādasutte maggo pokkharaṇiyā upamito ‘‘seyyathāpi, sāriputta, pokkharaṇī’’tiādiṃ (ma. ni. 1.154) ārabhitvā upamāsaṃsandane ‘‘tathāyaṃ puggalo paṭipanno, tathā ca iriyati, tañca maggaṃ samāruḷho, yathā āsavānaṃ khayā’’ti (ma. ni. 1.154) vuttattā. Yathā hi puratthimādidisāhi āgatā purisā taṃ pokkharaṇiṃ āgamma visuddharūpakāyā vigatapariḷāhā ca honti, evaṃ khattiyādikulato āgatā tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ sāsanaṃ āgamma visuddhanāmakāyā vigatakilesapariḷāhā ca honti. Tasmā sabbakilesānaṃ samitattā paramatthasamaṇo hotīti. Sesaṃ suviññeyyameva.
ચૂળઅસ્સપુરસુત્તવણ્ણનાય લીનત્થપ્પકાસના સમત્તા.
Cūḷaassapurasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
નિટ્ઠિતા ચ મહાયમકવગ્ગવણ્ણના.
Niṭṭhitā ca mahāyamakavaggavaṇṇanā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૧૦. ચૂળઅસ્સપુરસુત્તં • 10. Cūḷaassapurasuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ૧૦. ચૂળઅસ્સપુરસુત્તવણ્ણના • 10. Cūḷaassapurasuttavaṇṇanā