| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya |
૪. મહાયમકવગ્ગો
4. Mahāyamakavaggo
૧. ચૂળગોસિઙ્ગસુત્તં
1. Cūḷagosiṅgasuttaṃ
૩૨૫. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા નાતિકે 1 વિહરતિ ગિઞ્જકાવસથે. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા ચ અનુરુદ્ધો આયસ્મા ચ નન્દિયો આયસ્મા ચ કિમિલો 2 ગોસિઙ્ગસાલવનદાયે વિહરન્તિ. અથ ખો ભગવા સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો યેન ગોસિઙ્ગસાલવનદાયો તેનુપસઙ્કમિ. અદ્દસા ખો દાયપાલો ભગવન્તં દૂરતોવ આગચ્છન્તં. દિસ્વાન ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘મા, સમણ, એતં દાયં પાવિસિ. સન્તેત્થ તયો કુલપુત્તા અત્તકામરૂપા વિહરન્તિ. મા તેસં અફાસુમકાસી’’તિ.
325. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā nātike 3 viharati giñjakāvasathe. Tena kho pana samayena āyasmā ca anuruddho āyasmā ca nandiyo āyasmā ca kimilo 4 gosiṅgasālavanadāye viharanti. Atha kho bhagavā sāyanhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhito yena gosiṅgasālavanadāyo tenupasaṅkami. Addasā kho dāyapālo bhagavantaṃ dūratova āgacchantaṃ. Disvāna bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘mā, samaṇa, etaṃ dāyaṃ pāvisi. Santettha tayo kulaputtā attakāmarūpā viharanti. Mā tesaṃ aphāsumakāsī’’ti.
અસ્સોસિ ખો આયસ્મા અનુરુદ્ધો દાયપાલસ્સ ભગવતા સદ્ધિં મન્તયમાનસ્સ. સુત્વાન દાયપાલં એતદવોચ – ‘‘મા, આવુસો દાયપાલ, ભગવન્તં વારેસિ. સત્થા નો ભગવા અનુપ્પત્તો’’તિ. અથ ખો આયસ્મા અનુરુદ્ધો યેનાયસ્મા ચ નન્દિયો આયસ્મા ચ કિમિલો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તઞ્ચ નન્દિયં આયસ્મન્તઞ્ચ કિમિલં એતદવોચ – ‘‘અભિક્કમથાયસ્મન્તો, અભિક્કમથાયસ્મન્તો, સત્થા નો ભગવા અનુપ્પત્તો’’તિ. અથ ખો આયસ્મા ચ અનુરુદ્ધો આયસ્મા ચ નન્દિયો આયસ્મા ચ કિમિલો ભગવન્તં પચ્ચુગ્ગન્ત્વા – એકો ભગવતો પત્તચીવરં પટિગ્ગહેસિ, એકો આસનં પઞ્ઞપેસિ, એકો પાદોદકં ઉપટ્ઠાપેસિ. નિસીદિ ભગવા પઞ્ઞત્તે આસને. નિસજ્જ ખો ભગવા પાદે પક્ખાલેસિ. તેપિ ખો આયસ્મન્તો ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો આયસ્મન્તં અનુરુદ્ધં ભગવા એતદવોચ –
Assosi kho āyasmā anuruddho dāyapālassa bhagavatā saddhiṃ mantayamānassa. Sutvāna dāyapālaṃ etadavoca – ‘‘mā, āvuso dāyapāla, bhagavantaṃ vāresi. Satthā no bhagavā anuppatto’’ti. Atha kho āyasmā anuruddho yenāyasmā ca nandiyo āyasmā ca kimilo tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmantañca nandiyaṃ āyasmantañca kimilaṃ etadavoca – ‘‘abhikkamathāyasmanto, abhikkamathāyasmanto, satthā no bhagavā anuppatto’’ti. Atha kho āyasmā ca anuruddho āyasmā ca nandiyo āyasmā ca kimilo bhagavantaṃ paccuggantvā – eko bhagavato pattacīvaraṃ paṭiggahesi, eko āsanaṃ paññapesi, eko pādodakaṃ upaṭṭhāpesi. Nisīdi bhagavā paññatte āsane. Nisajja kho bhagavā pāde pakkhālesi. Tepi kho āyasmanto bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ anuruddhaṃ bhagavā etadavoca –
૩૨૬. ‘‘કચ્ચિ વો, અનુરુદ્ધા, ખમનીયં, કચ્ચિ યાપનીયં, કચ્ચિ પિણ્ડકેન ન કિલમથા’’તિ ? ‘‘ખમનીયં, ભગવા, યાપનીયં, ભગવા; ન ચ મયં, ભન્તે, પિણ્ડકેન કિલમામા’’તિ. ‘‘કચ્ચિ પન વો, અનુરુદ્ધા, સમગ્ગા સમ્મોદમાના અવિવદમાના ખીરોદકીભૂતા અઞ્ઞમઞ્ઞં પિયચક્ખૂહિ સમ્પસ્સન્તા વિહરથા’’તિ? ‘‘તગ્ઘ મયં , ભન્તે, સમગ્ગા સમ્મોદમાના અવિવદમાના ખીરોદકીભૂતા અઞ્ઞમઞ્ઞં પિયચક્ખૂહિ સમ્પસ્સન્તા વિહરામા’’તિ. ‘‘યથા કથં પન તુમ્હે, અનુરુદ્ધા, સમગ્ગા સમ્મોદમાના અવિવદમાના ખીરોદકીભૂતા અઞ્ઞમઞ્ઞં પિયચક્ખૂહિ સમ્પસ્સન્તા વિહરથા’’તિ? ‘‘ઇધ મય્હં, ભન્તે, એવં હોતિ – ‘લાભા વત મે, સુલદ્ધં વત મે, યોહં એવરૂપેહિ સબ્રહ્મચારીહિ સદ્ધિં વિહરામી’તિ. તસ્સ મય્હં, ભન્તે, ઇમેસુ આયસ્મન્તેસુ મેત્તં કાયકમ્મં પચ્ચુપટ્ઠિતં આવિ ચેવ રહો ચ; મેત્તં વચીકમ્મં પચ્ચુપટ્ઠિતં આવિ ચેવ રહો ચ; મેત્તં મનોકમ્મં પચ્ચુપટ્ઠિતં આવિ ચેવ રહો ચ. તસ્સ મય્હં, ભન્તે, એવં હોતિ – ‘યંનૂનાહં સકં ચિત્તં નિક્ખિપિત્વા ઇમેસંયેવ આયસ્મન્તાનં ચિત્તસ્સ વસેન વત્તેય્ય’ન્તિ. સો ખો અહં, ભન્તે, સકં ચિત્તં નિક્ખિપિત્વા ઇમેસંયેવ આયસ્મન્તાનં ચિત્તસ્સ વસેન વત્તામિ. નાના હિ ખો નો, ભન્તે, કાયા એકઞ્ચ પન મઞ્ઞે ચિત્ત’’ન્તિ.
326. ‘‘Kacci vo, anuruddhā, khamanīyaṃ, kacci yāpanīyaṃ, kacci piṇḍakena na kilamathā’’ti ? ‘‘Khamanīyaṃ, bhagavā, yāpanīyaṃ, bhagavā; na ca mayaṃ, bhante, piṇḍakena kilamāmā’’ti. ‘‘Kacci pana vo, anuruddhā, samaggā sammodamānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññaṃ piyacakkhūhi sampassantā viharathā’’ti? ‘‘Taggha mayaṃ , bhante, samaggā sammodamānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññaṃ piyacakkhūhi sampassantā viharāmā’’ti. ‘‘Yathā kathaṃ pana tumhe, anuruddhā, samaggā sammodamānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññaṃ piyacakkhūhi sampassantā viharathā’’ti? ‘‘Idha mayhaṃ, bhante, evaṃ hoti – ‘lābhā vata me, suladdhaṃ vata me, yohaṃ evarūpehi sabrahmacārīhi saddhiṃ viharāmī’ti. Tassa mayhaṃ, bhante, imesu āyasmantesu mettaṃ kāyakammaṃ paccupaṭṭhitaṃ āvi ceva raho ca; mettaṃ vacīkammaṃ paccupaṭṭhitaṃ āvi ceva raho ca; mettaṃ manokammaṃ paccupaṭṭhitaṃ āvi ceva raho ca. Tassa mayhaṃ, bhante, evaṃ hoti – ‘yaṃnūnāhaṃ sakaṃ cittaṃ nikkhipitvā imesaṃyeva āyasmantānaṃ cittassa vasena vatteyya’nti. So kho ahaṃ, bhante, sakaṃ cittaṃ nikkhipitvā imesaṃyeva āyasmantānaṃ cittassa vasena vattāmi. Nānā hi kho no, bhante, kāyā ekañca pana maññe citta’’nti.
આયસ્માપિ ખો નન્દિયો…પે॰… આયસ્માપિ ખો કિમિલો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘મય્હમ્પિ, ભન્તે, એવં હોતિ – ‘લાભા વત મે, સુલદ્ધં વત મે, યોહં એવરૂપેહિ સબ્રહ્મચારીહિ સદ્ધિં વિહરામી’તિ. તસ્સ મય્હં, ભન્તે, ઇમેસુ આયસ્મન્તેસુ મેત્તં કાયકમ્મં પચ્ચુપટ્ઠિતં આવિ ચેવ રહો ચ, મેત્તં વચીકમ્મં પચ્ચુપટ્ઠિતં આવિ ચેવ રહો ચ, મેત્તં મનોકમ્મં પચ્ચુપટ્ઠિતં આવિ ચેવ રહો ચ. તસ્સ મય્હં, ભન્તે, એવં હોતિ – ‘યંનૂનાહં સકં ચિત્તં નિક્ખિપિત્વા ઇમેસંયેવ આયસ્મન્તાનં ચિત્તસ્સ વસેન વત્તેય્ય’ન્તિ. સો ખો અહં, ભન્તે, સકં ચિત્તં નિક્ખિપિત્વા ઇમેસંયેવ આયસ્મન્તાનં ચિત્તસ્સ વસેન વત્તામિ. નાના હિ ખો નો, ભન્તે, કાયા એકઞ્ચ પન મઞ્ઞે ચિત્તન્તિ.
Āyasmāpi kho nandiyo…pe… āyasmāpi kho kimilo bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘mayhampi, bhante, evaṃ hoti – ‘lābhā vata me, suladdhaṃ vata me, yohaṃ evarūpehi sabrahmacārīhi saddhiṃ viharāmī’ti. Tassa mayhaṃ, bhante, imesu āyasmantesu mettaṃ kāyakammaṃ paccupaṭṭhitaṃ āvi ceva raho ca, mettaṃ vacīkammaṃ paccupaṭṭhitaṃ āvi ceva raho ca, mettaṃ manokammaṃ paccupaṭṭhitaṃ āvi ceva raho ca. Tassa mayhaṃ, bhante, evaṃ hoti – ‘yaṃnūnāhaṃ sakaṃ cittaṃ nikkhipitvā imesaṃyeva āyasmantānaṃ cittassa vasena vatteyya’nti. So kho ahaṃ, bhante, sakaṃ cittaṃ nikkhipitvā imesaṃyeva āyasmantānaṃ cittassa vasena vattāmi. Nānā hi kho no, bhante, kāyā ekañca pana maññe cittanti.
‘‘એવં ખો મયં, ભન્તે, સમગ્ગા સમ્મોદમાના અવિવદમાના ખીરોદકીભૂતા અઞ્ઞમઞ્ઞં પિયચક્ખૂહિ સમ્પસ્સન્તા વિહરામા’’તિ.
‘‘Evaṃ kho mayaṃ, bhante, samaggā sammodamānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññaṃ piyacakkhūhi sampassantā viharāmā’’ti.
૩૨૭. ‘‘સાધુ સાધુ, અનુરુદ્ધા! કચ્ચિ પન વો, અનુરુદ્ધા, અપ્પમત્તા આતાપિનો પહિતત્તા વિહરથા’’તિ? ‘‘તગ્ઘ મયં, ભન્તે, અપ્પમત્તા આતાપિનો પહિતત્તા વિહરામા’’તિ. ‘‘યથા કથં પન તુમ્હે, અનુરુદ્ધા, અપ્પમત્તા આતાપિનો પહિતત્તા વિહરથા’’તિ? ‘‘ઇધ, ભન્તે, અમ્હાકં યો પઠમં ગામતો પિણ્ડાય પટિક્કમતિ સો આસનાનિ પઞ્ઞપેતિ, પાનીયં પરિભોજનીયં ઉપટ્ઠાપેતિ, અવક્કારપાતિં ઉપટ્ઠાપેતિ. યો પચ્છા ગામતો પિણ્ડાય પટિક્કમતિ, સચે હોતિ ભુત્તાવસેસો સચે આકઙ્ખતિ ભુઞ્જતિ, નો ચે આકઙ્ખતિ અપ્પહરિતે વા છડ્ડેતિ, અપ્પાણકે વા ઉદકે ઓપિલાપેતિ. સો આસનાનિ પટિસામેતિ, પાનીયં પરિભોજનીયં પટિસામેતિ, અવક્કારપાતિં પટિસામેતિ, ભત્તગ્ગં સમ્મજ્જતિ. યો પસ્સતિ પાનીયઘટં વા પરિભોજનીયઘટં વા વચ્ચઘટં વા રિત્તં તુચ્છં સો ઉપટ્ઠાપેતિ. સચસ્સ હોતિ અવિસય્હં, હત્થવિકારેન દુતિયં આમન્તેત્વા હત્થવિલઙ્ઘકેન ઉપટ્ઠાપેમ, ન ત્વેવ મયં, ભન્તે, તપ્પચ્ચયા વાચં ભિન્દામ. પઞ્ચાહિકં ખો પન મયં, ભન્તે, સબ્બરત્તિકં ધમ્મિયા કથાય સન્નિસીદામ. એવં ખો મયં, ભન્તે, અપ્પમત્તા આતાપિનો પહિતત્તા વિહરામા’’તિ.
327. ‘‘Sādhu sādhu, anuruddhā! Kacci pana vo, anuruddhā, appamattā ātāpino pahitattā viharathā’’ti? ‘‘Taggha mayaṃ, bhante, appamattā ātāpino pahitattā viharāmā’’ti. ‘‘Yathā kathaṃ pana tumhe, anuruddhā, appamattā ātāpino pahitattā viharathā’’ti? ‘‘Idha, bhante, amhākaṃ yo paṭhamaṃ gāmato piṇḍāya paṭikkamati so āsanāni paññapeti, pānīyaṃ paribhojanīyaṃ upaṭṭhāpeti, avakkārapātiṃ upaṭṭhāpeti. Yo pacchā gāmato piṇḍāya paṭikkamati, sace hoti bhuttāvaseso sace ākaṅkhati bhuñjati, no ce ākaṅkhati appaharite vā chaḍḍeti, appāṇake vā udake opilāpeti. So āsanāni paṭisāmeti, pānīyaṃ paribhojanīyaṃ paṭisāmeti, avakkārapātiṃ paṭisāmeti, bhattaggaṃ sammajjati. Yo passati pānīyaghaṭaṃ vā paribhojanīyaghaṭaṃ vā vaccaghaṭaṃ vā rittaṃ tucchaṃ so upaṭṭhāpeti. Sacassa hoti avisayhaṃ, hatthavikārena dutiyaṃ āmantetvā hatthavilaṅghakena upaṭṭhāpema, na tveva mayaṃ, bhante, tappaccayā vācaṃ bhindāma. Pañcāhikaṃ kho pana mayaṃ, bhante, sabbarattikaṃ dhammiyā kathāya sannisīdāma. Evaṃ kho mayaṃ, bhante, appamattā ātāpino pahitattā viharāmā’’ti.
૩૨૮. ‘‘સાધુ સાધુ, અનુરુદ્ધા! અત્થિ પન વો, અનુરુદ્ધા, એવં અપ્પમત્તાનં આતાપીનં પહિતત્તાનં વિહરન્તાનં ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો અધિગતો ફાસુવિહારો’’તિ? ‘‘કિઞ્હિ નો સિયા, ભન્તે! ઇધ મયં, ભન્તે, યાવદેવ આકઙ્ખામ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરામ. અયં ખો નો, ભન્તે, અમ્હાકં અપ્પમત્તાનં આતાપીનં પહિતત્તાનં વિહરન્તાનં ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો અધિગતો ફાસુવિહારો’’તિ.
328. ‘‘Sādhu sādhu, anuruddhā! Atthi pana vo, anuruddhā, evaṃ appamattānaṃ ātāpīnaṃ pahitattānaṃ viharantānaṃ uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti? ‘‘Kiñhi no siyā, bhante! Idha mayaṃ, bhante, yāvadeva ākaṅkhāma vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharāma. Ayaṃ kho no, bhante, amhākaṃ appamattānaṃ ātāpīnaṃ pahitattānaṃ viharantānaṃ uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti.
‘‘સાધુ સાધુ, અનુરુદ્ધા! એતસ્સ પન વો, અનુરુદ્ધા, વિહારસ્સ સમતિક્કમાય એતસ્સ વિહારસ્સ પટિપ્પસ્સદ્ધિયા અત્થઞ્ઞો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો અધિગતો ફાસુવિહારો’’તિ? ‘‘કિઞ્હિ નો સિયા, ભન્તે! ઇધ મયં, ભન્તે, યાવદેવ આકઙ્ખામ વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરામ. એતસ્સ, ભન્તે, વિહારસ્સ સમતિક્કમાય એતસ્સ વિહારસ્સ પટિપ્પસ્સદ્ધિયા અયમઞ્ઞો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો અધિગતો ફાસુવિહારો’’તિ.
‘‘Sādhu sādhu, anuruddhā! Etassa pana vo, anuruddhā, vihārassa samatikkamāya etassa vihārassa paṭippassaddhiyā atthañño uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti? ‘‘Kiñhi no siyā, bhante! Idha mayaṃ, bhante, yāvadeva ākaṅkhāma vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharāma. Etassa, bhante, vihārassa samatikkamāya etassa vihārassa paṭippassaddhiyā ayamañño uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti.
‘‘સાધુ સાધુ, અનુરુદ્ધા! એતસ્સ પન વો, અનુરુદ્ધા, વિહારસ્સ સમતિક્કમાય એતસ્સ વિહારસ્સ પટિપ્પસ્સદ્ધિયા અત્થઞ્ઞો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો અધિગતો ફાસુવિહારો’’તિ? ‘‘કિઞ્હિ નો સિયા, ભન્તે! ઇધ મયં, ભન્તે, યાવદેવ આકઙ્ખામ પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખકા ચ વિહરામ, સતા ચ સમ્પજાના, સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેમ, યં તં અરિયા આચિક્ખન્તિ – ‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’તિ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરામ. એતસ્સ, ભન્તે, વિહારસ્સ સમતિક્કમાય એતસ્સ વિહારસ્સ પટિપ્પસ્સદ્ધિયા અયમઞ્ઞો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો અધિગતો ફાસુવિહારો’’તિ.
‘‘Sādhu sādhu, anuruddhā! Etassa pana vo, anuruddhā, vihārassa samatikkamāya etassa vihārassa paṭippassaddhiyā atthañño uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti? ‘‘Kiñhi no siyā, bhante! Idha mayaṃ, bhante, yāvadeva ākaṅkhāma pītiyā ca virāgā upekkhakā ca viharāma, satā ca sampajānā, sukhañca kāyena paṭisaṃvedema, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti – ‘upekkhako satimā sukhavihārī’ti tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharāma. Etassa, bhante, vihārassa samatikkamāya etassa vihārassa paṭippassaddhiyā ayamañño uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti.
‘‘સાધુ સાધુ, અનુરુદ્ધા! એતસ્સ પન વો, અનુરુદ્ધા, વિહારસ્સ સમતિક્કમાય એતસ્સ વિહારસ્સ પટિપ્પસ્સદ્ધિયા અત્થઞ્ઞો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો અધિગતો ફાસુવિહારો’’તિ ? ‘‘કિઞ્હિ નો સિયા, ભન્તે! ઇધ મયં, ભન્તે, યાવદેવ આકઙ્ખામ સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના, પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા, અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરામ. એતસ્સ, ભન્તે, વિહારસ્સ સમતિક્કમાય એતસ્સ વિહારસ્સ પટિપ્પસ્સદ્ધિયા અયમઞ્ઞો ઉત્તરિ મનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો અધિગતો ફાસુવિહારો’’તિ.
‘‘Sādhu sādhu, anuruddhā! Etassa pana vo, anuruddhā, vihārassa samatikkamāya etassa vihārassa paṭippassaddhiyā atthañño uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti ? ‘‘Kiñhi no siyā, bhante! Idha mayaṃ, bhante, yāvadeva ākaṅkhāma sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā, pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā, adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharāma. Etassa, bhante, vihārassa samatikkamāya etassa vihārassa paṭippassaddhiyā ayamañño uttari manussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti.
‘‘સાધુ સાધુ, અનુરુદ્ધા! એતસ્સ પન વો, અનુરુદ્ધા, વિહારસ્સ સમતિક્કમાય એતસ્સ વિહારસ્સ પટિપ્પસ્સદ્ધિયા અત્થઞ્ઞો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો અધિગતો ફાસુવિહારો’’તિ? ‘‘કિઞ્હિ નો સિયા, ભન્તે! ઇધ મયં, ભન્તે, યાવદેવ આકઙ્ખામ સબ્બસો રૂપસઞ્ઞાનં સમતિક્કમા પટિઘસઞ્ઞાનં અત્થઙ્ગમા નાનત્તસઞ્ઞાનં અમનસિકારા ‘અનન્તો આકાસો’તિ આકાસાનઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરામ. એતસ્સ, ભન્તે, વિહારસ્સ સમતિક્કમાય એતસ્સ વિહારસ્સ પટિપ્પસ્સદ્ધિયા અયમઞ્ઞો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો અધિગતો ફાસુવિહારો’’તિ.
‘‘Sādhu sādhu, anuruddhā! Etassa pana vo, anuruddhā, vihārassa samatikkamāya etassa vihārassa paṭippassaddhiyā atthañño uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti? ‘‘Kiñhi no siyā, bhante! Idha mayaṃ, bhante, yāvadeva ākaṅkhāma sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘ananto ākāso’ti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharāma. Etassa, bhante, vihārassa samatikkamāya etassa vihārassa paṭippassaddhiyā ayamañño uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti.
‘‘સાધુ સાધુ, અનુરુદ્ધા! એતસ્સ પન વો, અનુરુદ્ધા, વિહારસ્સ સમતિક્કમાય એતસ્સ વિહારસ્સ પટિપ્પસ્સદ્ધિયા અત્થઞ્ઞો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો અધિગતો ફાસુવિહારો’’તિ? ‘‘કિઞ્હિ નો સિયા, ભન્તે! ઇધ મયં, ભન્તે, યાવદેવ આકઙ્ખામ સબ્બસો આકાસાનઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘અનન્તં વિઞ્ઞાણ’ન્તિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરામ…પે॰… સબ્બસો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘નત્થિ કિઞ્ચી’તિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરામ…પે॰… સબ્બસો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરામ. એતસ્સ, ભન્તે, વિહારસ્સ સમતિક્કમાય એતસ્સ વિહારસ્સ પટિપ્પસ્સદ્ધિયા અયમઞ્ઞો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો અધિગતો ફાસુવિહારો’’તિ.
‘‘Sādhu sādhu, anuruddhā! Etassa pana vo, anuruddhā, vihārassa samatikkamāya etassa vihārassa paṭippassaddhiyā atthañño uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti? ‘‘Kiñhi no siyā, bhante! Idha mayaṃ, bhante, yāvadeva ākaṅkhāma sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘anantaṃ viññāṇa’nti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharāma…pe… sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘natthi kiñcī’ti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharāma…pe… sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharāma. Etassa, bhante, vihārassa samatikkamāya etassa vihārassa paṭippassaddhiyā ayamañño uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti.
૩૨૯. ‘‘સાધુ સાધુ, અનુરુદ્ધા! એતસ્સ પન વો, અનુરુદ્ધા, વિહારસ્સ સમતિક્કમાય એતસ્સ વિહારસ્સ પટિપ્પસ્સદ્ધિયા અત્થઞ્ઞો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો અધિગતો ફાસુવિહારો’’તિ? ‘‘કિઞ્હિ નો સિયા, ભન્તે! ઇધ મયં, ભન્તે, યાવદેવ આકઙ્ખામ સબ્બસો નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં ઉપસમ્પજ્જ વિહરામ, પઞ્ઞાય ચ નો દિસ્વા આસવા પરિક્ખીણા. એતસ્સ, ભન્તે, વિહારસ્સ સમતિક્કમાય એતસ્સ વિહારસ્સ પટિપ્પસ્સદ્ધિયા અયમઞ્ઞો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો અધિગતો ફાસુવિહારો. ઇમમ્હા ચ મયં, ભન્તે, ફાસુવિહારા અઞ્ઞં ફાસુવિહારં ઉત્તરિતરં વા પણીતતરં વા ન સમનુપસ્સામા’’તિ. ‘‘સાધુ સાધુ, અનુરુદ્ધા! ઇમમ્હા ફાસુવિહારા ઉત્તરિતરો વા પણીતતરો વા ફાસુવિહારો નત્થી’’તિ.
329. ‘‘Sādhu sādhu, anuruddhā! Etassa pana vo, anuruddhā, vihārassa samatikkamāya etassa vihārassa paṭippassaddhiyā atthañño uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti? ‘‘Kiñhi no siyā, bhante! Idha mayaṃ, bhante, yāvadeva ākaṅkhāma sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharāma, paññāya ca no disvā āsavā parikkhīṇā. Etassa, bhante, vihārassa samatikkamāya etassa vihārassa paṭippassaddhiyā ayamañño uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro. Imamhā ca mayaṃ, bhante, phāsuvihārā aññaṃ phāsuvihāraṃ uttaritaraṃ vā paṇītataraṃ vā na samanupassāmā’’ti. ‘‘Sādhu sādhu, anuruddhā! Imamhā phāsuvihārā uttaritaro vā paṇītataro vā phāsuvihāro natthī’’ti.
૩૩૦. અથ ખો ભગવા આયસ્મન્તઞ્ચ અનુરુદ્ધં આયસ્મન્તઞ્ચ નન્દિયં આયસ્મન્તઞ્ચ કિમિલં ધમ્મિયા કથાય સન્દસ્સેત્વા સમાદપેત્વા સમુત્તેજેત્વા સમ્પહંસેત્વા ઉટ્ઠાયાસના પક્કામિ. અથ ખો આયસ્મા ચ અનુરુદ્ધો આયસ્મા ચ નન્દિયો આયસ્મા ચ કિમિલો ભગવન્તં અનુસંયાયિત્વા 5 તતો પટિનિવત્તિત્વા આયસ્મા ચ નન્દિયો આયસ્મા ચ કિમિલો આયસ્મન્તં અનુરુદ્ધં એતદવોચું – ‘‘કિં નુ ખો મયં આયસ્મતો અનુરુદ્ધસ્સ એવમારોચિમ્હ – ‘ઇમાસઞ્ચ ઇમાસઞ્ચ વિહારસમાપત્તીનં મયં લાભિનો’તિ, યં નો આયસ્મા અનુરુદ્ધો ભગવતો સમ્મુખા યાવ આસવાનં ખયા પકાસેતી’’તિ? ‘‘ન ખો મે આયસ્મન્તો એવમારોચેસું – ‘ઇમાસઞ્ચ ઇમાસઞ્ચ વિહારસમાપત્તીનં મયં લાભિનો’તિ, અપિ ચ મે આયસ્મન્તાનં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતો – ‘ઇમાસઞ્ચ ઇમાસઞ્ચ વિહારસમાપત્તીનં ઇમે આયસ્મન્તો લાભિનો’તિ. દેવતાપિ મે એતમત્થં આરોચેસું – ‘ઇમાસઞ્ચ ઇમાસઞ્ચ વિહારસમાપત્તીનં ઇમે આયસ્મન્તો લાભિનો’તિ. તમેનં ભગવતા પઞ્હાભિપુટ્ઠેન બ્યાકત’’ન્તિ.
330. Atha kho bhagavā āyasmantañca anuruddhaṃ āyasmantañca nandiyaṃ āyasmantañca kimilaṃ dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Atha kho āyasmā ca anuruddho āyasmā ca nandiyo āyasmā ca kimilo bhagavantaṃ anusaṃyāyitvā 6 tato paṭinivattitvā āyasmā ca nandiyo āyasmā ca kimilo āyasmantaṃ anuruddhaṃ etadavocuṃ – ‘‘kiṃ nu kho mayaṃ āyasmato anuruddhassa evamārocimha – ‘imāsañca imāsañca vihārasamāpattīnaṃ mayaṃ lābhino’ti, yaṃ no āyasmā anuruddho bhagavato sammukhā yāva āsavānaṃ khayā pakāsetī’’ti? ‘‘Na kho me āyasmanto evamārocesuṃ – ‘imāsañca imāsañca vihārasamāpattīnaṃ mayaṃ lābhino’ti, api ca me āyasmantānaṃ cetasā ceto paricca vidito – ‘imāsañca imāsañca vihārasamāpattīnaṃ ime āyasmanto lābhino’ti. Devatāpi me etamatthaṃ ārocesuṃ – ‘imāsañca imāsañca vihārasamāpattīnaṃ ime āyasmanto lābhino’ti. Tamenaṃ bhagavatā pañhābhipuṭṭhena byākata’’nti.
૩૩૧. અથ ખો દીઘો પરજનો યક્ખો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં અટ્ઠાસિ. એકમન્તં ઠિતો ખો દીઘો પરજનો યક્ખો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘લાભા વત, ભન્તે, વજ્જીનં, સુલદ્ધલાભા વજ્જિપજાય, યત્થ તથાગતો વિહરતિ અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો, ઇમે ચ તયો કુલપુત્તા – આયસ્મા ચ અનુરુદ્ધો, આયસ્મા ચ નન્દિયો, આયસ્મા ચ કિમિલો’’તિ. દીઘસ્સ પરજનસ્સ યક્ખસ્સ સદ્દં સુત્વા ભુમ્મા દેવા સદ્દમનુસ્સાવેસું – ‘લાભા વત, ભો, વજ્જીનં, સુલદ્ધલાભા વજ્જિપજાય, યત્થ તથાગતો વિહરતિ અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો, ઇમે ચ તયો કુલપુત્તા – આયસ્મા ચ અનુરુદ્ધો, આયસ્મા ચ નન્દિયો, આયસ્મા ચ કિમિલો’તિ. ભુમ્માનં દેવાનં સદ્દં સુત્વા ચાતુમહારાજિકા દેવા…પે॰… તાવતિંસા દેવા…પે॰… યામા દેવા…પે॰… તુસિતા દેવા…પે॰… નિમ્માનરતી દેવા…પે॰… પરનિમ્મિતવસવત્તી દેવા…પે॰… બ્રહ્મકાયિકા દેવા સદ્દમનુસ્સાવેસું – ‘‘લાભા વત, ભો, વજ્જીનં, સુલદ્ધલાભા વજ્જિપજાય, યત્થ તથાગતો વિહરતિ અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો, ઇમે ચ તયો કુલપુત્તા – આયસ્મા ચ અનુરુદ્ધો, આયસ્મા ચ નન્દિયો, આયસ્મા ચ કિમિલો’’તિ. ઇતિહ તે આયસ્મન્તો તેન ખણેન (તેન લયેન) 7 તેન મુહુત્તેન યાવબ્રહ્મલોકા વિદિતા 8 અહેસું.
331. Atha kho dīgho parajano yakkho yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhito kho dīgho parajano yakkho bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘lābhā vata, bhante, vajjīnaṃ, suladdhalābhā vajjipajāya, yattha tathāgato viharati arahaṃ sammāsambuddho, ime ca tayo kulaputtā – āyasmā ca anuruddho, āyasmā ca nandiyo, āyasmā ca kimilo’’ti. Dīghassa parajanassa yakkhassa saddaṃ sutvā bhummā devā saddamanussāvesuṃ – ‘lābhā vata, bho, vajjīnaṃ, suladdhalābhā vajjipajāya, yattha tathāgato viharati arahaṃ sammāsambuddho, ime ca tayo kulaputtā – āyasmā ca anuruddho, āyasmā ca nandiyo, āyasmā ca kimilo’ti. Bhummānaṃ devānaṃ saddaṃ sutvā cātumahārājikā devā…pe… tāvatiṃsā devā…pe… yāmā devā…pe… tusitā devā…pe… nimmānaratī devā…pe… paranimmitavasavattī devā…pe… brahmakāyikā devā saddamanussāvesuṃ – ‘‘lābhā vata, bho, vajjīnaṃ, suladdhalābhā vajjipajāya, yattha tathāgato viharati arahaṃ sammāsambuddho, ime ca tayo kulaputtā – āyasmā ca anuruddho, āyasmā ca nandiyo, āyasmā ca kimilo’’ti. Itiha te āyasmanto tena khaṇena (tena layena) 9 tena muhuttena yāvabrahmalokā viditā 10 ahesuṃ.
‘‘એવમેતં, દીઘ, એવમેતં, દીઘ! યસ્માપિ, દીઘ, કુલા એતે તયો કુલપુત્તા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા, તઞ્ચેપિ કુલં એતે તયો કુલપુત્તે પસન્નચિત્તં અનુસ્સરેય્ય, તસ્સપાસ્સ કુલસ્સ દીઘરત્તં હિતાય સુખાય. યસ્માપિ, દીઘ, કુલપરિવટ્ટા એતે તયો કુલપુત્તા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા, સો ચેપિ કુલપરિવટ્ટો એતે તયો કુલપુત્તે પસન્નચિત્તો અનુસ્સરેય્ય, તસ્સપાસ્સ કુલપરિવટ્ટસ્સ દીઘરત્તં હિતાય સુખાય. યસ્માપિ, દીઘ, ગામા એતે તયો કુલપુત્તા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા, સો ચેપિ ગામો એતે તયો કુલપુત્તે પસન્નચિત્તો અનુસ્સરેય્ય, તસ્સપાસ્સ ગામસ્સ દીઘરત્તં હિતાય સુખાય. યસ્માપિ, દીઘ, નિગમા એતે તયો કુલપુત્તા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા, સો ચેપિ નિગમો એતે તયો કુલપુત્તે પસન્નચિત્તો અનુસ્સરેય્ય, તસ્સપાસ્સ નિગમસ્સ દીઘરત્તં હિતાય સુખાય. યસ્માપિ, દીઘ, નગરા એતે તયો કુલપુત્તા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા, તઞ્ચેપિ નગરં એતે તયો કુલપુત્તે પસન્નચિત્તં અનુસ્સરેય્ય, તસ્સપાસ્સ નગરસ્સ દીઘરત્તં હિતાય સુખાય. યસ્માપિ, દીઘ, જનપદા એતે તયો કુલપુત્તા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતા, સો ચેપિ જનપદો એતે તયો કુલપુત્તે પસન્નચિત્તો અનુસ્સરેય્ય, તસ્સપાસ્સ જનપદસ્સ દીઘરત્તં હિતાય સુખાય. સબ્બે ચેપિ, દીઘ, ખત્તિયા એતે તયો કુલપુત્તે પસન્નચિત્તા અનુસ્સરેય્યું, સબ્બેસાનંપાસ્સ ખત્તિયાનં દીઘરત્તં હિતાય સુખાય. સબ્બે ચેપિ, દીઘ, બ્રાહ્મણા…પે॰… સબ્બે ચેપિ, દીઘ, વેસ્સા…પે॰… સબ્બે ચેપિ, દીઘ, સુદ્દા એતે તયો કુલપુત્તે પસન્નચિત્તા અનુસ્સરેય્યું, સબ્બેસાનંપાસ્સ સુદ્દાનં દીઘરત્તં હિતાય સુખાય. સદેવકો ચેપિ, દીઘ, લોકો સમારકો સબ્રહ્મકો સસ્સમણબ્રાહ્મણી પજા સદેવમનુસ્સા એતે તયો કુલપુત્તે પસન્નચિત્તા અનુસ્સરેય્ય, સદેવકસ્સપાસ્સ લોકસ્સ સમારકસ્સ સબ્રહ્મકસ્સ સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય દીઘરત્તં હિતાય સુખાય. પસ્સ, દીઘ, યાવ એતે તયો કુલપુત્તા બહુજનહિતાય પટિપન્ના બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય, અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાન’’ન્તિ.
‘‘Evametaṃ, dīgha, evametaṃ, dīgha! Yasmāpi, dīgha, kulā ete tayo kulaputtā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitā, tañcepi kulaṃ ete tayo kulaputte pasannacittaṃ anussareyya, tassapāssa kulassa dīgharattaṃ hitāya sukhāya. Yasmāpi, dīgha, kulaparivaṭṭā ete tayo kulaputtā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitā, so cepi kulaparivaṭṭo ete tayo kulaputte pasannacitto anussareyya, tassapāssa kulaparivaṭṭassa dīgharattaṃ hitāya sukhāya. Yasmāpi, dīgha, gāmā ete tayo kulaputtā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitā, so cepi gāmo ete tayo kulaputte pasannacitto anussareyya, tassapāssa gāmassa dīgharattaṃ hitāya sukhāya. Yasmāpi, dīgha, nigamā ete tayo kulaputtā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitā, so cepi nigamo ete tayo kulaputte pasannacitto anussareyya, tassapāssa nigamassa dīgharattaṃ hitāya sukhāya. Yasmāpi, dīgha, nagarā ete tayo kulaputtā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitā, tañcepi nagaraṃ ete tayo kulaputte pasannacittaṃ anussareyya, tassapāssa nagarassa dīgharattaṃ hitāya sukhāya. Yasmāpi, dīgha, janapadā ete tayo kulaputtā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitā, so cepi janapado ete tayo kulaputte pasannacitto anussareyya, tassapāssa janapadassa dīgharattaṃ hitāya sukhāya. Sabbe cepi, dīgha, khattiyā ete tayo kulaputte pasannacittā anussareyyuṃ, sabbesānaṃpāssa khattiyānaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya. Sabbe cepi, dīgha, brāhmaṇā…pe… sabbe cepi, dīgha, vessā…pe… sabbe cepi, dīgha, suddā ete tayo kulaputte pasannacittā anussareyyuṃ, sabbesānaṃpāssa suddānaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya. Sadevako cepi, dīgha, loko samārako sabrahmako sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā ete tayo kulaputte pasannacittā anussareyya, sadevakassapāssa lokassa samārakassa sabrahmakassa sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya dīgharattaṃ hitāya sukhāya. Passa, dīgha, yāva ete tayo kulaputtā bahujanahitāya paṭipannā bahujanasukhāya lokānukampāya, atthāya hitāya sukhāya devamanussāna’’nti.
ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો દીઘો પરજનો યક્ખો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.
Idamavoca bhagavā. Attamano dīgho parajano yakkho bhagavato bhāsitaṃ abhinandīti.
ચૂળગોસિઙ્ગસુત્તં નિટ્ઠિતં પઠમં.
Cūḷagosiṅgasuttaṃ niṭṭhitaṃ paṭhamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ૧. ચૂળગોસિઙ્ગસુત્તવણ્ણના • 1. Cūḷagosiṅgasuttavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૧. ચૂળગોસિઙ્ગસુત્તવણ્ણના • 1. Cūḷagosiṅgasuttavaṇṇanā
