Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    ૪. મહાયમકવગ્ગો

    4. Mahāyamakavaggo

    ૧. ચૂળગોસિઙ્ગસુત્તવણ્ણના

    1. Cūḷagosiṅgasuttavaṇṇanā

    ૩૨૫. ઞાતીનં (અ॰ નિ॰ ટી॰ ૩.૬.૧૯) નિવાસટ્ઠાનભૂતો ગામો ઞાતિકો, સો એવ નાતિકો. સો કિર ગામો યેસં સન્તકો, તેસં પુબ્બપુરિસેન અત્તનો ઞાતીનં સાધારણભાવેન નિવેસિતો, તેન ‘‘નાતિકો’’તિ પઞ્ઞાયિત્થ. અથ પચ્છા તત્થ દ્વીહિ દાયાદેહિ દ્વિધા વિભજિત્વા પરિભુત્તો. તેનાહ ‘‘દ્વિન્નં ચૂળપિતિમહાપિતિપુત્તાનં દ્વે ગામા’’તિ. ગિઞ્જકા વુચ્ચન્તિ ઇટ્ઠકા, ગિઞ્જકાહિયેવ કતો આવસથો ગિઞ્જકાવસથો. તસ્મિં કિર પદેસે મત્તિકા સક્ખરમરુમ્બવાલિકાદીહિ અસમ્મિસ્સા અકઠિના સણ્હા સુખુમા, તાય કતાનિ કુલાલભાજનાનિપિ સિલામયાનિ વિય દળ્હાનિ, તસ્મા તે ઉપાસકા તાય મત્તિકાય દીઘપુથુલઇટ્ઠકા કારેત્વા તાહિ ઠપેત્વા દ્વારબાહવાતપાનકવાટતુલાયો સેસં સબ્બં દબ્બસમ્ભારેન વિના ઇટ્ઠકાહિ એવ પાસાદં કારેસું. તેનાહ ‘‘ઇટ્ઠકાહેવા’’તિઆદિ.

    325. Ñātīnaṃ (a. ni. ṭī. 3.6.19) nivāsaṭṭhānabhūto gāmo ñātiko, so eva nātiko. So kira gāmo yesaṃ santako, tesaṃ pubbapurisena attano ñātīnaṃ sādhāraṇabhāvena nivesito, tena ‘‘nātiko’’ti paññāyittha. Atha pacchā tattha dvīhi dāyādehi dvidhā vibhajitvā paribhutto. Tenāha ‘‘dvinnaṃ cūḷapitimahāpitiputtānaṃ dve gāmā’’ti. Giñjakā vuccanti iṭṭhakā, giñjakāhiyeva kato āvasatho giñjakāvasatho. Tasmiṃ kira padese mattikā sakkharamarumbavālikādīhi asammissā akaṭhinā saṇhā sukhumā, tāya katāni kulālabhājanānipi silāmayāni viya daḷhāni, tasmā te upāsakā tāya mattikāya dīghaputhulaiṭṭhakā kāretvā tāhi ṭhapetvā dvārabāhavātapānakavāṭatulāyo sesaṃ sabbaṃ dabbasambhārena vinā iṭṭhakāhi eva pāsādaṃ kāresuṃ. Tenāha ‘‘iṭṭhakāhevā’’tiādi.

    ગોસિઙ્ગસાલવનદાયન્તિ ગોસિઙ્ગસાલવનન્તિ લદ્ધનામં રક્ખિતં અરઞ્ઞં. જેટ્ઠકરુક્ખસ્સાતિ વનપ્પતિભૂતસ્સ સાલરુક્ખસ્સ. સામગ્ગિરસન્તિ સમગ્ગભાવાદિગુણં વિવેકસુખં. ઉપરિપણ્ણાસકે ઉપક્કિલેસસુત્તે (મ॰ નિ॰ ૩.૨૩૭-૨૩૮) પુથુજ્જનકાલો કથિતો, ઇધ ચૂળગોસિઙ્ગસુત્તે ખીણાસવકાલો કથિતો. કતકિચ્ચાપિ હિ તે મહાથેરા અત્તનો દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારં પરેસં દિટ્ઠાનુગતિં આપજ્જનઞ્ચ સમ્પસ્સન્તા પરમઞ્ચ વિવેકં અનુબ્રૂહન્તા સામગ્ગિરસં અનુભવમાના તત્થ વિહરન્તિ. તદાતિ તસ્મિં ઉપક્કિલેસસુત્તદેસનાકાલે. તેતિ અનુરુદ્ધપ્પમુખા કુલપુત્તા. લદ્ધસ્સાદાતિ વિપસ્સનાય વીથિપટિપત્તિયા અધિગતસ્સાદા. વિપસ્સના હિ પુબ્બેનાપરં વિસેસં આવહન્તી પવત્તમાના સાતિસયં પીતિસોમનસ્સં આવહતિ. તેનાહ ભગવા –

    Gosiṅgasālavanadāyanti gosiṅgasālavananti laddhanāmaṃ rakkhitaṃ araññaṃ. Jeṭṭhakarukkhassāti vanappatibhūtassa sālarukkhassa. Sāmaggirasanti samaggabhāvādiguṇaṃ vivekasukhaṃ. Uparipaṇṇāsake upakkilesasutte (ma. ni. 3.237-238) puthujjanakālo kathito, idha cūḷagosiṅgasutte khīṇāsavakālo kathito. Katakiccāpi hi te mahātherā attano diṭṭhadhammasukhavihāraṃ paresaṃ diṭṭhānugatiṃ āpajjanañca sampassantā paramañca vivekaṃ anubrūhantā sāmaggirasaṃ anubhavamānā tattha viharanti. Tadāti tasmiṃ upakkilesasuttadesanākāle. Teti anuruddhappamukhā kulaputtā. Laddhassādāti vipassanāya vīthipaṭipattiyā adhigatassādā. Vipassanā hi pubbenāparaṃ visesaṃ āvahantī pavattamānā sātisayaṃ pītisomanassaṃ āvahati. Tenāha bhagavā –

    ‘‘યતો યતો સમ્મસતિ, ખન્ધાનં ઉદયબ્બયં;

    ‘‘Yato yato sammasati, khandhānaṃ udayabbayaṃ;

    લભતિ પીતિપામોજ્જં, અમતં તં વિજાનત’’ન્તિ. (ધ॰ પ॰ ૩૭૪);

    Labhati pītipāmojjaṃ, amataṃ taṃ vijānata’’nti. (dha. pa. 374);

    લદ્ધપતિટ્ઠા મગ્ગફલાધિગમનેન. સતિ હિ મગ્ગફલાધિગમે સાસને પતિટ્ઠા લદ્ધા નામ હોતિ, નો અઞ્ઞથા.

    Laddhapatiṭṭhā maggaphalādhigamanena. Sati hi maggaphalādhigame sāsane patiṭṭhā laddhā nāma hoti, no aññathā.

    કામં સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાનાપિ મહાસાવકપરિયાપન્નાવ, અગ્ગસાવકભાવેન પન નેસં વિસેસદસ્સનત્થં ‘‘ધમ્મસેનાપતિમહામોગ્ગલ્લાનત્થેરેસુ વા’’તિ વિસું ગહણં. સતિપિ હિ સામઞ્ઞયોગે વિસેસવન્તો વિસું ગય્હન્તિ યથા ‘‘બ્રાહ્મણા આગતા, વાસિટ્ઠોપિ આગતો’’તિ. તેસુ પન વિસું ગહિતેસુપિ ‘‘અસીતિમહાસાવકેસૂ’’તિ અસીતિગ્ગહણં અપ્પકં ઊનમધિકં વા ગણનુપગં ન હોતીતિ. અન્તમસોતિ ઇદં ધમ્મભણ્ડાગારિકસ્સ ઉપટ્ઠાકભાવેન આસન્નચારિતાય વુત્તં. અનીકાતિ હત્થાનીકા, હત્થાનીકતો હત્થિસમૂહતોતિ અત્થો. કાળસીહો યેભુય્યેન યૂથચરોતિ કત્વા વુત્તં ‘‘યૂથા નિસ્સટો કાળસીહો વિયા’’તિ. કેસરી પન એકચરોવ. વાતચ્છિન્નો વલાહકો વિયાતિ વાતચ્છિન્નો પબ્બતકૂટપ્પમાણો વલાહકચ્છેદો વિય. તેસં પગ્ગણ્હનતોતિ યથા નામ જિઘચ્છિતસ્સ ભોજને, પિપાસિતસ્સ પાનીયે, સીતેન ફુટ્ઠસ્સ ઉણ્હે, ઉણ્હેન ફુટ્ઠસ્સ સીતે, દુક્ખિતસ્સ સુખે અભિરુચિ ઉપ્પજ્જતિ, એવમેવં ભગવતો કોસમ્બકે ભિક્ખૂ અઞ્ઞમઞ્ઞં વિવાદાપન્ને દિસ્વા અપરે સમગ્ગાવાસં વસન્તે આવજ્જિતસ્સ ઇમે તયો કુલપુત્તા આપાથં આગમિંસુ, અથ ને પગ્ગણ્હિતુકામો ઉપસઙ્કમિ, એવાયં પટિપત્તિઅનુક્કમેન કોસમ્બકાનં ભિક્ખૂનં વિનયનુપાયો હોતીતિ. તેનાહ ‘‘તેસં પગ્ગણ્હનતો’’તિ. એતેનેવ પચ્છિમજનતં અનુકમ્પનતોતિ ઇદમ્પિ કારણં એકદેસેન સંવણ્ણિતન્તિ દટ્ઠબ્બં. ઉક્કંસિત્વાતિ યથાભૂતેહિ ગુણેહિ સમ્પહંસનેન વિસેસેત્વા વિસિટ્ઠે કત્વા પસંસાવસેન ચેતં આમેડિતવચનં.

    Kāmaṃ sāriputtamoggallānāpi mahāsāvakapariyāpannāva, aggasāvakabhāvena pana nesaṃ visesadassanatthaṃ ‘‘dhammasenāpatimahāmoggallānattheresu vā’’ti visuṃ gahaṇaṃ. Satipi hi sāmaññayoge visesavanto visuṃ gayhanti yathā ‘‘brāhmaṇā āgatā, vāsiṭṭhopi āgato’’ti. Tesu pana visuṃ gahitesupi ‘‘asītimahāsāvakesū’’ti asītiggahaṇaṃ appakaṃ ūnamadhikaṃ vā gaṇanupagaṃ na hotīti. Antamasoti idaṃ dhammabhaṇḍāgārikassa upaṭṭhākabhāvena āsannacāritāya vuttaṃ. Anīkāti hatthānīkā, hatthānīkato hatthisamūhatoti attho. Kāḷasīho yebhuyyena yūthacaroti katvā vuttaṃ ‘‘yūthā nissaṭo kāḷasīho viyā’’ti. Kesarī pana ekacarova. Vātacchinno valāhako viyāti vātacchinno pabbatakūṭappamāṇo valāhakacchedo viya. Tesaṃ paggaṇhanatoti yathā nāma jighacchitassa bhojane, pipāsitassa pānīye, sītena phuṭṭhassa uṇhe, uṇhena phuṭṭhassa sīte, dukkhitassa sukhe abhiruci uppajjati, evamevaṃ bhagavato kosambake bhikkhū aññamaññaṃ vivādāpanne disvā apare samaggāvāsaṃ vasante āvajjitassa ime tayo kulaputtā āpāthaṃ āgamiṃsu, atha ne paggaṇhitukāmo upasaṅkami, evāyaṃ paṭipattianukkamena kosambakānaṃ bhikkhūnaṃ vinayanupāyo hotīti. Tenāha ‘‘tesaṃ paggaṇhanato’’ti. Eteneva pacchimajanataṃ anukampanatoti idampi kāraṇaṃ ekadesena saṃvaṇṇitanti daṭṭhabbaṃ. Ukkaṃsitvāti yathābhūtehi guṇehi sampahaṃsanena visesetvā visiṭṭhe katvā pasaṃsāvasena cetaṃ āmeḍitavacanaṃ.

    તં અરઞ્ઞં રક્ખતિ વનસામિના આણત્તો. રક્ખિતગોપિતં વનસણ્ડં, ન મહાવનાદિ વિય અપરિગ્ગહિતં. સીલાદિપ્પભેદાય અત્તત્થાય પટિપન્ના અત્તકામા, ન અપરિચ્ચત્તસિનેહાતિ આહ ‘‘અત્તનો હિતં કામયમાના’’તિ. તેનાહ ‘‘યો હી’’તિઆદિ. ભિન્દેય્યાતિ વિનાસેય્ય.

    Taṃ araññaṃ rakkhati vanasāminā āṇatto. Rakkhitagopitaṃ vanasaṇḍaṃ, na mahāvanādi viya apariggahitaṃ. Sīlādippabhedāya attatthāya paṭipannā attakāmā, na apariccattasinehāti āha ‘‘attano hitaṃ kāmayamānā’’ti. Tenāha ‘‘yo hī’’tiādi. Bhindeyyāti vināseyya.

    દુબ્બલમનુસ્સાતિ પઞ્ઞાય દુબ્બલા અવિદ્દસુનો મનુસ્સા. તાનીતિ અભિજાતિઆદીસુ ઉપ્પન્નપાટિહારિયાનિ. ચીવરગબ્ભેન પટિચ્છાદેત્વાતિ ચીવરસઙ્ખાતે ઓવરકે નિગૂહિત્વા વિય. ન હિ ચીવરપારુપનમત્તેન બુદ્ધાનુભાવો પટિચ્છન્નો હોતિ. ‘‘મા સુધ કોચિમં બુદ્ધાનુભાવં અઞ્ઞાસી’’તિ પન તથારૂપેન ઇદ્ધાભિસઙ્ખારેન તં છાદેત્વા ગતો ભગવા તથા વુત્તો. તેનાહ ‘‘અઞ્ઞાતકવેસેન અગમાસી’’તિ.

    Dubbalamanussāti paññāya dubbalā aviddasuno manussā. Tānīti abhijātiādīsu uppannapāṭihāriyāni. Cīvaragabbhena paṭicchādetvāti cīvarasaṅkhāte ovarake nigūhitvā viya. Na hi cīvarapārupanamattena buddhānubhāvo paṭicchanno hoti. ‘‘Mā sudha kocimaṃ buddhānubhāvaṃ aññāsī’’ti pana tathārūpena iddhābhisaṅkhārena taṃ chādetvā gato bhagavā tathā vutto. Tenāha ‘‘aññātakavesena agamāsī’’ti.

    અભિક્કમથાતિ પદં અભિમુખભાવેન વિધિમુખેન વદતીતિ આહ ‘‘ઇતો આગચ્છથા’’તિ. બુદ્ધાનં કાયો નામ સુવિસુદ્ધજાતિમણિ વિય સોભનો, કિઞ્ચિ મલં અપનેતબ્બં નત્થિ, કિમત્થં ભગવા પાદે પક્ખાલેસીતિ આહ ‘‘બુદ્ધાન’’ન્તિઆદિ.

    Abhikkamathāti padaṃ abhimukhabhāvena vidhimukhena vadatīti āha ‘‘ito āgacchathā’’ti. Buddhānaṃ kāyo nāma suvisuddhajātimaṇi viya sobhano, kiñci malaṃ apanetabbaṃ natthi, kimatthaṃ bhagavā pāde pakkhālesīti āha ‘‘buddhāna’’ntiādi.

    ૩૨૬. અનુરુદ્ધાતિ વા એકસેસનયેન વુત્તં વિરૂપેકસેસસ્સપિ ઇચ્છિતબ્બત્તા, એવઞ્ચ કત્વા બહુવચનનિદ્દેસોપિ સમત્થિતો હોતિ. ઇરિયાપથો ખમતીતિ સરીરસ્સ લહુટ્ઠાનતાય ચતુબ્બિધોપિ ઇરિયાપથો સુખપ્પવત્તિકો. જીવિતં યાપેતીતિ યાપનાલક્ખણં જીવિતં ઇમં સરીરયન્તં યાપેતિ સુખેન પવત્તેતિ. ઉળુઙ્કયાગું વા કટચ્છુભિક્ખં વાતિ ઇદં મકરવુત્તિયા મિસ્સકભત્તેન યાપનં વત્તન્તિ કત્વા વુત્તં. તેનાહ ‘‘ભિક્ખાચારવત્તં પુચ્છતી’’તિ.

    326.Anuruddhāti vā ekasesanayena vuttaṃ virūpekasesassapi icchitabbattā, evañca katvā bahuvacananiddesopi samatthito hoti. Iriyāpatho khamatīti sarīrassa lahuṭṭhānatāya catubbidhopi iriyāpatho sukhappavattiko. Jīvitaṃ yāpetīti yāpanālakkhaṇaṃ jīvitaṃ imaṃ sarīrayantaṃ yāpeti sukhena pavatteti. Uḷuṅkayāguṃ vā kaṭacchubhikkhaṃ vāti idaṃ makaravuttiyā missakabhattena yāpanaṃ vattanti katvā vuttaṃ. Tenāha ‘‘bhikkhācāravattaṃ pucchatī’’ti.

    અઞ્ઞમઞ્ઞં સંસન્દતીતિ સતિપિ ઉભયેસં કલાપાનં પરમત્થતો ભેદે પચુરજનેહિ દુવિઞ્ઞેય્યનાનત્તં ખીરોદકસમ્મોદિતં અચ્ચન્તમેવ સંસટ્ઠં વિય હુત્વા તિટ્ઠતિ. તેનાહ ‘‘વિસું ન હોતિ, એકત્તં વિય ઉપેતી’’તિ. પિયભાવદીપનાનિ ચક્ખૂનિ પિયચક્ખૂનિ. પિયાયતિ, પિયાયિતબ્બોતિ વા પિયોતિ. સમગ્ગવાસસ્સ યં એકન્તકારણં, તં પુચ્છન્તો ભગવા ‘‘યથા કથં પના’’તિઆદિમાહાતિ ‘‘કથન્તિ કારણપુચ્છા’’તિ વુત્તં. યો નેસં મેત્તાસહિતાનંયેવ કમ્માદીનં અઞ્ઞમઞ્ઞસ્મિં પચ્ચુપટ્ઠાનાકારો, તં સન્ધાય ‘‘કથ’’ન્તિ પુચ્છા. તથા હિ પરતો ‘‘એવં ખો મયં, ભન્તે’’તિઆદિના થેરેહિ વિસ્સજ્જનં કથિતં.

    Aññamaññaṃ saṃsandatīti satipi ubhayesaṃ kalāpānaṃ paramatthato bhede pacurajanehi duviññeyyanānattaṃ khīrodakasammoditaṃ accantameva saṃsaṭṭhaṃ viya hutvā tiṭṭhati. Tenāha ‘‘visuṃ na hoti, ekattaṃ viya upetī’’ti. Piyabhāvadīpanāni cakkhūni piyacakkhūni. Piyāyati, piyāyitabboti vā piyoti. Samaggavāsassa yaṃ ekantakāraṇaṃ, taṃ pucchanto bhagavā ‘‘yathā kathaṃ panā’’tiādimāhāti ‘‘kathanti kāraṇapucchā’’ti vuttaṃ. Yo nesaṃ mettāsahitānaṃyeva kammādīnaṃ aññamaññasmiṃ paccupaṭṭhānākāro, taṃ sandhāya ‘‘katha’’nti pucchā. Tathā hi parato ‘‘evaṃ kho mayaṃ, bhante’’tiādinā therehi vissajjanaṃ kathitaṃ.

    મિત્તં એતસ્સ અત્થીતિ મેત્તં, કાયકમ્મં. આવીતિ પકાસં. રહોતિ અપ્પકાસં. યઞ્હિ ઉદ્દિસ્સ મેત્તં કાયકમ્મં પચ્ચુપટ્ઠપેતિ, તં તસ્સ સમ્મુખા ચે, પકાસં હોતિ, પરમ્મુખા ચે, અપ્પકાસં. તેનાહ ‘‘આવિ ચેવ રહો ચાતિ સમ્મુખા ચેવ પરમ્મુખા ચા’’તિ. ઇતરાનીતિ પરમ્મુખા કાયવચીકમ્માનિ. ‘‘તત્થા’’તિઆદિના સઙ્ખેપતો વુત્તમત્થં વિવરિતું ‘‘યં હી’’તિઆદિ વુત્તં. સમ્મજ્જનાદિવસેન પટિજગ્ગિતબ્બયુત્તં ઠાનં વા. તથેવાતિ યથા સમ્મુખા કતે મેત્તાકાયકમ્મે વુત્તં, તથેવ . ‘‘કચ્ચિ ખમનીય’’ન્તિ એવમાદિકા કથા સમ્મોદનીયકથા. યથા પરેહિ સદ્ધિં અત્તનો છિદ્દં ન હોતિ, તથા પટિસન્થારવસેન પવત્તા કથા પટિસન્થારકથા. ‘‘અહો તદા થેરેન મય્હં દિન્નો ઓવાદો, દિન્ના અનુસાસની’’તિ એવં કાલન્તરે સરિતબ્બયુત્તા, છસારણીયપટિસંયુત્તા વા કથા સારણીયકથા. સુત્તપદં નિક્ખિપિત્વા તસ્સ અત્થનિદ્દેસવસેન સીલાદિધમ્મપટિસંયુત્તા કથા ધમ્મીકથા. સરેન સુત્તસ્સ ઉચ્ચારણં સરભઞ્ઞં. પઞ્હસ્સ ઞાતું ઇચ્છિતસ્સ અત્થસ્સ પુચ્છનં પઞ્હપુચ્છનં. તસ્સ યથાપુચ્છિતસ્સઆદિસનં પઞ્હવિસ્સજ્જનં. એવં સમન્નાહરતોતિ એવં મનસિકરોતો, એવં મેત્તં ઉપસંહરતોતિ અત્થો.

    Mittaṃ etassa atthīti mettaṃ, kāyakammaṃ. Āvīti pakāsaṃ. Rahoti appakāsaṃ. Yañhi uddissa mettaṃ kāyakammaṃ paccupaṭṭhapeti, taṃ tassa sammukhā ce, pakāsaṃ hoti, parammukhā ce, appakāsaṃ. Tenāha ‘‘āvi ceva raho cāti sammukhā ceva parammukhā cā’’ti. Itarānīti parammukhā kāyavacīkammāni. ‘‘Tatthā’’tiādinā saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘yaṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Sammajjanādivasena paṭijaggitabbayuttaṃ ṭhānaṃ vā. Tathevāti yathā sammukhā kate mettākāyakamme vuttaṃ, tatheva . ‘‘Kacci khamanīya’’nti evamādikā kathā sammodanīyakathā. Yathā parehi saddhiṃ attano chiddaṃ na hoti, tathā paṭisanthāravasena pavattā kathā paṭisanthārakathā. ‘‘Aho tadā therena mayhaṃ dinno ovādo, dinnā anusāsanī’’ti evaṃ kālantare saritabbayuttā, chasāraṇīyapaṭisaṃyuttā vā kathā sāraṇīyakathā. Suttapadaṃ nikkhipitvā tassa atthaniddesavasena sīlādidhammapaṭisaṃyuttā kathā dhammīkathā. Sarena suttassa uccāraṇaṃ sarabhaññaṃ. Pañhassa ñātuṃ icchitassa atthassa pucchanaṃ pañhapucchanaṃ. Tassa yathāpucchitassaādisanaṃ pañhavissajjanaṃ. Evaṃ samannāharatoti evaṃ manasikaroto, evaṃ mettaṃ upasaṃharatoti attho.

    એકતો કાતું ન સક્કા, તસ્મા નાના. હિતટ્ઠેનાતિ અત્તનો વિય અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ હિતભાવેન. નિરન્તરટ્ઠેનાતિ અન્તરાભાવેન ભેદાભાવેન. અવિગ્ગહટ્ઠેનાતિ અવિરોધભાવેન. સમગ્ગટ્ઠેનાતિ સહિતભાવેન. પરિભણ્ડં કત્વાતિ બહલતનુમત્તિકાલેપેહિ લિમ્પેત્વા. ચીવરં વા ધોવન્તીતિ અત્તનો ચીવરં વા ધોવન્તિ. પરિભણ્ડં વાતિ અત્તનો પણ્ણસાલાય પરિભણ્ડં વા કરોન્તિ.

    Ekato kātuṃ na sakkā, tasmā nānā. Hitaṭṭhenāti attano viya aññamaññassa hitabhāvena. Nirantaraṭṭhenāti antarābhāvena bhedābhāvena. Aviggahaṭṭhenāti avirodhabhāvena. Samaggaṭṭhenāti sahitabhāvena. Paribhaṇḍaṃ katvāti bahalatanumattikālepehi limpetvā. Cīvaraṃ vā dhovantīti attano cīvaraṃ vā dhovanti. Paribhaṇḍaṃ vāti attano paṇṇasālāya paribhaṇḍaṃ vā karonti.

    ૩૨૭. પટિવિરુદ્ધા એવાતિ એત્થાપિ ‘‘યેભુય્યેના’’તિ પદં આનેત્વા સમ્બન્ધિતબ્બં. તેસં અપ્પમાદલક્ખણન્તિ તેસં અપ્પમજ્જનસભાવં. કચ્ચિ પન વો અનુરુદ્ધા સમગ્ગાતિ એત્થાપિ વોતિ નિપાતમત્તં, પચ્ચત્તવચનં વા, કચ્ચિ તુમ્હેતિ એવમત્થો વેદિતબ્બો. સમુગ્ગપાતિન્તિ સમુગ્ગપુટસદિસં પાતિં.

    327.Paṭiviruddhā evāti etthāpi ‘‘yebhuyyenā’’ti padaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ. Tesaṃ appamādalakkhaṇanti tesaṃ appamajjanasabhāvaṃ. Kacci pana vo anuruddhā samaggāti etthāpi voti nipātamattaṃ, paccattavacanaṃ vā, kacci tumheti evamattho veditabbo. Samuggapātinti samuggapuṭasadisaṃ pātiṃ.

    પણ્ણસાલાયં અન્તો બહિ ચ સમ્મજ્જનેન સોધિતઙ્ગણતા વત્તપટિપત્તિ. પટિવિસમત્તમેવાતિ અત્તનો યાપનપટિવિસમત્તમેવ. ઓસાપેત્વાતિ પક્ખિપિત્વા. પમાણમેવાતિ અત્તનો યાપનપમાણમેવ. વુત્તનયેન જહિત્વાતિ પાળિયં વુત્તનયેન જહિત્વા.

    Paṇṇasālāyaṃ anto bahi ca sammajjanena sodhitaṅgaṇatā vattapaṭipatti. Paṭivisamattamevāti attano yāpanapaṭivisamattameva. Osāpetvāti pakkhipitvā. Pamāṇamevāti attano yāpanapamāṇameva. Vuttanayena jahitvāti pāḷiyaṃ vuttanayena jahitvā.

    હત્થેન હત્થં સંસિબ્બન્તાતિ અત્તનો હત્થેન ઇતરસ્સ હત્થં દળ્હગ્ગહણવસેન બન્ધન્તા. વિલઙ્ઘેતિ દેસન્તરં પાપેતિ એતેનાતિ વિલઙ્ઘકો, હત્થો. હત્થો એવ વિલઙ્ઘકો હત્થવિલઙ્ઘકો, તેન હત્થવિલઙ્ઘકેન.

    Hatthena hatthaṃ saṃsibbantāti attano hatthena itarassa hatthaṃ daḷhaggahaṇavasena bandhantā. Vilaṅgheti desantaraṃ pāpeti etenāti vilaṅghako, hattho. Hattho eva vilaṅghako hatthavilaṅghako, tena hatthavilaṅghakena.

    તં અખણ્ડં કત્વાતિ તં તીસુપિ દિવસેસુ ધમ્મસ્સવનં પવત્તનવસેન અખણ્ડિકં કત્વા. એતન્તિ ‘‘પઞ્ચાહિકં ખો પના’’તિઆદિવચનં. પઞ્ચમે પઞ્ચમે અહનિ ભવતીતિ પઞ્ચાહિકં. ભગવતા પુચ્છિતેન અનુરુદ્ધત્થેરેન. પમાદટ્ઠાનેસુયેવાતિ અઞ્ઞેસં પમાદટ્ઠાનેસુયેવ. ‘‘પમાદટ્ઠાનેસુયેવા’’તિ વુત્તમેવત્થં પાકટતરં કાતું ‘‘અઞ્ઞેસઞ્હી’’તિઆદિ વુત્તં. પપઞ્ચકરણટ્ઠાનાનીતિ કથાપપઞ્ચસ્સ કરણટ્ઠાનાનિ વિસ્સટ્ઠકથાપવત્તનેન કમ્મટ્ઠાને પમજ્જનટ્ઠાનાનિ. તત્થાપિ ‘‘મયં, ભન્તે, કમ્મટ્ઠાનવિરુદ્ધં ન પટિપજ્જામા’’તિ સિખાપ્પત્તં અત્તનો અપ્પમાદલક્ખણં થેરો દસ્સેતિ. એત્તકં ઠાનં મુઞ્ચિત્વાતિ પન ઇદં તદા વિહારસમાપત્તીનં વળઞ્જાભાવેન વુત્તં.

    Taṃ akhaṇḍaṃ katvāti taṃ tīsupi divasesu dhammassavanaṃ pavattanavasena akhaṇḍikaṃ katvā. Etanti ‘‘pañcāhikaṃ kho panā’’tiādivacanaṃ. Pañcame pañcame ahani bhavatīti pañcāhikaṃ. Bhagavatā pucchitena anuruddhattherena. Pamādaṭṭhānesuyevāti aññesaṃ pamādaṭṭhānesuyeva. ‘‘Pamādaṭṭhānesuyevā’’ti vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘aññesañhī’’tiādi vuttaṃ. Papañcakaraṇaṭṭhānānīti kathāpapañcassa karaṇaṭṭhānāni vissaṭṭhakathāpavattanena kammaṭṭhāne pamajjanaṭṭhānāni. Tatthāpi ‘‘mayaṃ, bhante, kammaṭṭhānaviruddhaṃ na paṭipajjāmā’’ti sikhāppattaṃ attano appamādalakkhaṇaṃ thero dasseti. Ettakaṃ ṭhānaṃ muñcitvāti pana idaṃ tadā vihārasamāpattīnaṃ vaḷañjābhāvena vuttaṃ.

    ૩૨૮. ઝાનસ્સ અધિપ્પેતત્તા ‘‘અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો’’ઇચ્ચેવ વુત્તં. અત્તનો સમ્માપટિપન્નતાય સત્થુ ચિત્તારાધનત્થં તસ્સ ચ વિસેસાધિગમસ્સ સત્થુ પચ્ચક્ખભાવતો થેરો ‘‘કિઞ્હિ નો સિયા, ભન્તે’’તિ આહ. યાવદેવાતિ યત્તકં કાલં એકં દિવસભાગં વા સકલરત્તિં વા યાવ સત્ત વા દિવસે.

    328. Jhānassa adhippetattā ‘‘alamariyañāṇadassanaviseso’’icceva vuttaṃ. Attano sammāpaṭipannatāya satthu cittārādhanatthaṃ tassa ca visesādhigamassa satthu paccakkhabhāvato thero ‘‘kiñhi no siyā, bhante’’ti āha. Yāvadevāti yattakaṃ kālaṃ ekaṃ divasabhāgaṃ vā sakalarattiṃ vā yāva satta vā divase.

    ૩૨૯. સમતિક્કમાયાતિ સમ્મદેવ અતિક્કમનાય. સતિ હિ ઉપરિ વિસેસાધિગમે હેટ્ઠિમજ્ઝાનં સમતિક્કન્તં નામ હોતિ પટિપ્પસ્સદ્ધિ ચ. તેનાહ ‘‘પટિપ્પસ્સદ્ધિયા’’તિ. ઞાણદસ્સનવિસેસોતિ કારણૂપચારેન વુત્તોતિ વેદિતબ્બો. વેદયિતસુખતોતિ વેદનાસહિતજ્ઝાનસુખતો વા ફલસુખતો વા. અવેદયિતસુખન્તિ નિબ્બાનસુખં વિય વેદનારહિતં સુખં. અવેદયિતસુખન્તિ ચ નિદસ્સનમત્તમેતં, તં પન અફસ્સં અસઞ્ઞં અચેતનન્તિ સબ્બચિત્તચેતસિકરહિતમેવ. તતો ચ સતિપિ રૂપધમ્મપ્પવત્તિયં તસ્સ અચેતનત્તા સબ્બસો સઙ્ખારદુક્ખવિરહિતતાય સન્તતરા પણીતતરા ચ નિરોધસમાપત્તીતિ વુચ્ચતે. તેનાહ ‘‘અવેદયિતસુખં સન્તતરં પણીતતરં હોતી’’તિ. તેન વુત્તં ‘‘ઇમમ્હા ચા’’તિઆદિ.

    329.Samatikkamāyāti sammadeva atikkamanāya. Sati hi upari visesādhigame heṭṭhimajjhānaṃ samatikkantaṃ nāma hoti paṭippassaddhi ca. Tenāha ‘‘paṭippassaddhiyā’’ti. Ñāṇadassanavisesoti kāraṇūpacārena vuttoti veditabbo. Vedayitasukhatoti vedanāsahitajjhānasukhato vā phalasukhato vā. Avedayitasukhanti nibbānasukhaṃ viya vedanārahitaṃ sukhaṃ. Avedayitasukhanti ca nidassanamattametaṃ, taṃ pana aphassaṃ asaññaṃ acetananti sabbacittacetasikarahitameva. Tato ca satipi rūpadhammappavattiyaṃ tassa acetanattā sabbaso saṅkhāradukkhavirahitatāya santatarā paṇītatarā ca nirodhasamāpattīti vuccate. Tenāha ‘‘avedayitasukhaṃ santataraṃ paṇītataraṃ hotī’’ti. Tena vuttaṃ ‘‘imamhā cā’’tiādi.

    ૩૩૦. સામગ્ગિરસાનિસંસમેવ નેસં ભગવા કથેસિ અજ્ઝાસયાનુકૂલત્તા તસ્સ. અનુસાવેત્વાતિ અનુપગમનવસેન સમ્મદેવ આરોચેત્વા. ‘‘અનુસંસાવેત્વા’’તિ વા પાઠો, સો એવત્થો. તતો પટિનિવત્તિત્વાતિ એતરહિ ભગવતો એકવિહારે અજ્ઝાસયોતિ સત્થુ મનં ગણ્હન્તા ‘‘ઇધેવ તિટ્ઠથા’’તિ વિસ્સજ્જિતટ્ઠાનતો નિવત્તિત્વા . પબ્બજ્જાદીનીતિ આદિ-સદ્દેન ઉપસમ્પદા-વિસુદ્ધિ-ધુતકમ્મટ્ઠાનાનુયોગ-ઝાનવિમોક્ખ-સમાપત્તિ-ઞાણદસ્સન-મગ્ગભાવના-ફલસચ્છિકિરિયાદિકે સઙ્ગણ્હાતિ. અધિગન્ત્વાપીતિ પિ-સદ્દેન યથાધિગતાનમ્પિ. અત્તનો ગુણકથાય અટ્ટિયમાનાતિ ભગવન્તં નિસ્સાય અધિગન્ત્વાપિ ધમ્માધિકરણં સત્થુવિહેસાભાવદીપને ભગવતો પાકટગુણાનં કથાય અટ્ટિયમાનાપીતિ યોજના. દેવતાતિ તંતંસમાપત્તિલાભિનિયો દેવતા. મુખં મે સજ્જન્તિ મુખં મે કથને સમત્થં, કથને યોગ્યન્તિ અત્થો.

    330.Sāmaggirasānisaṃsameva nesaṃ bhagavā kathesi ajjhāsayānukūlattā tassa. Anusāvetvāti anupagamanavasena sammadeva ārocetvā. ‘‘Anusaṃsāvetvā’’ti vā pāṭho, so evattho. Tato paṭinivattitvāti etarahi bhagavato ekavihāre ajjhāsayoti satthu manaṃ gaṇhantā ‘‘idheva tiṭṭhathā’’ti vissajjitaṭṭhānato nivattitvā . Pabbajjādīnīti ādi-saddena upasampadā-visuddhi-dhutakammaṭṭhānānuyoga-jhānavimokkha-samāpatti-ñāṇadassana-maggabhāvanā-phalasacchikiriyādike saṅgaṇhāti. Adhigantvāpīti pi-saddena yathādhigatānampi. Attano guṇakathāya aṭṭiyamānāti bhagavantaṃ nissāya adhigantvāpi dhammādhikaraṇaṃ satthuvihesābhāvadīpane bhagavato pākaṭaguṇānaṃ kathāya aṭṭiyamānāpīti yojanā. Devatāti taṃtaṃsamāpattilābhiniyo devatā. Mukhaṃ me sajjanti mukhaṃ me kathane samatthaṃ, kathane yogyanti attho.

    ૩૩૧. એવં આગતોતિ એવં આટાનાટિયસુત્તે આગતો. પલિવેઠેન્તેતિ ચોદેન્તે. મચ્છરાયન્તીતિ અત્તનો ગુણાનં ભગવતોપિ આરોચનં અસહમાના મચ્છરાયન્તીતિ સો ચિન્તેતીતિ કત્વા વુત્તં.

    331.Evaṃ āgatoti evaṃ āṭānāṭiyasutte āgato. Paliveṭhenteti codente. Maccharāyantīti attano guṇānaṃ bhagavatopi ārocanaṃ asahamānā maccharāyantīti so cintetīti katvā vuttaṃ.

    ૦૧ તેસં લાભાતિ તેસં વજ્જિરાજૂનં વજ્જિરટ્ઠવાસીનઞ્ચ મનુસ્સત્તં, પતિરૂપદેસવાસાદિકો, ભગવતો તિણ્ણઞ્ચ કુલપુત્તાનં દસ્સનવન્દનદાનધમ્મસ્સવનાદયો લાભા. સુલદ્ધા લાભાતિ યોજના. પસન્નચિત્તં અનુસ્સરેય્યાતિ તં કુલઞ્હેતં સીલાદિગુણે ચિત્તં પસાદેત્વા અનુસ્સરેય્ય. વુત્તં તેસં ‘‘અનુસ્સરણમ્પાહં, ભિક્ખવે, તેસં ભિક્ખૂનં બહૂપકારં વદામી’’તિ (ઇતિવુ॰ ૧૦૪; સં॰ નિ॰ ૫.૧૮૪).

    01Tesaṃlābhāti tesaṃ vajjirājūnaṃ vajjiraṭṭhavāsīnañca manussattaṃ, patirūpadesavāsādiko, bhagavato tiṇṇañca kulaputtānaṃ dassanavandanadānadhammassavanādayo lābhā. Suladdhā lābhāti yojanā. Pasannacittaṃ anussareyyāti taṃ kulañhetaṃ sīlādiguṇe cittaṃ pasādetvā anussareyya. Vuttaṃ tesaṃ ‘‘anussaraṇampāhaṃ, bhikkhave, tesaṃ bhikkhūnaṃ bahūpakāraṃ vadāmī’’ti (itivu. 104; saṃ. ni. 5.184).

    ચૂળગોસિઙ્ગસુત્તવણ્ણનાય લીનત્થપ્પકાસના સમત્તા.

    Cūḷagosiṅgasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૧. ચૂળગોસિઙ્ગસુત્તં • 1. Cūḷagosiṅgasuttaṃ

    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ૧. ચૂળગોસિઙ્ગસુત્તવણ્ણના • 1. Cūḷagosiṅgasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact