Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā |
[౫౦౨] ౬. చూళహంసజాతకవణ్ణనా
[502] 6. Cūḷahaṃsajātakavaṇṇanā
ఏతే హంసా పక్కమన్తీతి ఇదం సత్థా వేళువనే విహరన్తో ఆనన్దథేరస్స జీవితపరిచ్చాగమేవ ఆరబ్భ కథేసి. తదాపి హి ధమ్మసభాయం థేరస్స గుణకథం కథేన్తేసు భిక్ఖూసు సత్థా ఆగన్త్వా ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఇమాయ నామా’’తి వుత్తే ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇదానేవ, పుబ్బేపి ఆనన్దేన మమత్థాయ జీవితం పరిచ్చత్తమేవా’’తి వత్వా అతీతం ఆహరి.
Ete haṃsā pakkamantīti idaṃ satthā veḷuvane viharanto ānandatherassa jīvitapariccāgameva ārabbha kathesi. Tadāpi hi dhammasabhāyaṃ therassa guṇakathaṃ kathentesu bhikkhūsu satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi ānandena mamatthāya jīvitaṃ pariccattamevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
అతీతే బారాణసియం బహుపుత్తకో నామ రాజా రజ్జం కారేసి. ఖేమా నామస్స అగ్గమహేసీ అహోసి. తదా మహాసత్తో సువణ్ణహంసయోనియం నిబ్బత్తిత్వా నవుతిహంససహస్సపరివుతో చిత్తకూటే వసి. తదాపి దేవీ వుత్తనయేనేవ సుపినం దిస్వా రఞ్ఞో సువణ్ణవణ్ణహంసస్స ధమ్మదేసనాసవనదోహళం ఆరోచేసి. రాజాపి అమచ్చే పుచ్ఛిత్వా ‘‘సువణ్ణవణ్ణహంసా నామ చిత్తకూటపబ్బతే వసన్తీ’’తి చ సుత్వా ఖేమం నామ సరం కారేత్వా నానప్పకారాని నివాపధఞ్ఞాని రోపాపేత్వా చతూసు కణ్ణేసు దేవసికం అభయఘోసనం ఘోసాపేసి, ఏకఞ్చ లుద్దపుత్తం హంసానం గహణత్థాయ పయోజేసి. తస్స పయోజితాకారో చ, తేన తత్థ సకుణానం ఉపపరిక్ఖితభావో చ, సువణ్ణహంసానం ఆగతకాలే రఞ్ఞో ఆరోచేత్వా పాసానం ఓడ్డితనియామో చ, మహాసత్తస్స పాసే బద్ధనియామో చ, సుముఖస్స హంససేనాపతినో తీసు హంసఘటాసు తం అదిస్వా నివత్తనఞ్చ సబ్బం మహాహంసజాతకే (జా॰ ౨.౨౧.౮౯ ఆదయో) ఆవి భవిస్సతి. ఇధాపి మహాసత్తో యట్ఠిపాసే బజ్ఝిత్వా పాసయట్ఠియం ఓలమ్బన్తోయేవ గీవం పసారేత్వా హంసానం గతమగ్గం ఓలోకేన్తో సుముఖం ఆగచ్ఛన్తం దిస్వా ‘‘ఆగతకాలే నం వీమంసిస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా తస్మిం ఆగతే తిస్సో గాథా అభాసి –
Atīte bārāṇasiyaṃ bahuputtako nāma rājā rajjaṃ kāresi. Khemā nāmassa aggamahesī ahosi. Tadā mahāsatto suvaṇṇahaṃsayoniyaṃ nibbattitvā navutihaṃsasahassaparivuto cittakūṭe vasi. Tadāpi devī vuttanayeneva supinaṃ disvā rañño suvaṇṇavaṇṇahaṃsassa dhammadesanāsavanadohaḷaṃ ārocesi. Rājāpi amacce pucchitvā ‘‘suvaṇṇavaṇṇahaṃsā nāma cittakūṭapabbate vasantī’’ti ca sutvā khemaṃ nāma saraṃ kāretvā nānappakārāni nivāpadhaññāni ropāpetvā catūsu kaṇṇesu devasikaṃ abhayaghosanaṃ ghosāpesi, ekañca luddaputtaṃ haṃsānaṃ gahaṇatthāya payojesi. Tassa payojitākāro ca, tena tattha sakuṇānaṃ upaparikkhitabhāvo ca, suvaṇṇahaṃsānaṃ āgatakāle rañño ārocetvā pāsānaṃ oḍḍitaniyāmo ca, mahāsattassa pāse baddhaniyāmo ca, sumukhassa haṃsasenāpatino tīsu haṃsaghaṭāsu taṃ adisvā nivattanañca sabbaṃ mahāhaṃsajātake (jā. 2.21.89 ādayo) āvi bhavissati. Idhāpi mahāsatto yaṭṭhipāse bajjhitvā pāsayaṭṭhiyaṃ olambantoyeva gīvaṃ pasāretvā haṃsānaṃ gatamaggaṃ olokento sumukhaṃ āgacchantaṃ disvā ‘‘āgatakāle naṃ vīmaṃsissāmī’’ti cintetvā tasmiṃ āgate tisso gāthā abhāsi –
౧౩౩.
133.
‘‘ఏతే హంసా పక్కమన్తి, వక్కఙ్గా భయమేరితా;
‘‘Ete haṃsā pakkamanti, vakkaṅgā bhayameritā;
హరిత్తచ హేమవణ్ణ, కామం సుముఖ పక్కమ.
Harittaca hemavaṇṇa, kāmaṃ sumukha pakkama.
౧౩౪.
134.
‘‘ఓహాయ మం ఞాతిగణా, ఏకం పాసవసం గతం;
‘‘Ohāya maṃ ñātigaṇā, ekaṃ pāsavasaṃ gataṃ;
అనపేక్ఖమానా గచ్ఛన్తి, కిం ఏకో అవహియ్యసి.
Anapekkhamānā gacchanti, kiṃ eko avahiyyasi.
౧౩౫.
135.
‘‘పతేవ పతతం సేట్ఠ, నత్థి బద్ధే సహాయతా;
‘‘Pateva patataṃ seṭṭha, natthi baddhe sahāyatā;
మా అనీఘాయ హాపేసి, కామం సుముఖ పక్కమా’’తి.
Mā anīghāya hāpesi, kāmaṃ sumukha pakkamā’’ti.
తత్థ భయమేరితాతి భయేరితా భయతజ్జితా భయచలితా. హరిత్తచ హేమవణ్ణాతి ద్వీహిపి వచనేహి తమేవాలపతి. కామన్తి సువణ్ణత్తచ, సువణ్ణవణ్ణ, సున్దరముఖ ఏకంసేన పక్కమాహియేవ, కిం తే ఇధాగమనేనాతి వదతి. ఓహాయాతి మం జహిత్వా ఉప్పతితా. అనపేక్ఖమానాతి తే మమ ఞాతకా మయి అనపేక్ఖావ గచ్ఛన్తి. పతేవాతి ఉప్పతేవ. మా అనీఘాయాతి ఇతో గన్త్వా పత్తబ్బాయ నిద్దుక్ఖభావాయ వీరియం మా హాపేసి.
Tattha bhayameritāti bhayeritā bhayatajjitā bhayacalitā. Harittaca hemavaṇṇāti dvīhipi vacanehi tamevālapati. Kāmanti suvaṇṇattaca, suvaṇṇavaṇṇa, sundaramukha ekaṃsena pakkamāhiyeva, kiṃ te idhāgamanenāti vadati. Ohāyāti maṃ jahitvā uppatitā. Anapekkhamānāti te mama ñātakā mayi anapekkhāva gacchanti. Patevāti uppateva. Mā anīghāyāti ito gantvā pattabbāya niddukkhabhāvāya vīriyaṃ mā hāpesi.
తతో సుముఖో పఙ్కపిట్ఠే నిసీదిత్వా గాథమాహ –
Tato sumukho paṅkapiṭṭhe nisīditvā gāthamāha –
౧౩౬.
136.
‘‘నాహం దుక్ఖపరేతోతి, ధతరట్ఠ తువం జహే;
‘‘Nāhaṃ dukkhaparetoti, dhataraṭṭha tuvaṃ jahe;
జీవితం మరణం వా మే, తయా సద్ధిం భవిస్సతీ’’తి.
Jīvitaṃ maraṇaṃ vā me, tayā saddhiṃ bhavissatī’’ti.
తత్థ దుక్ఖపరేతోతి మహారాజ, ‘‘త్వం మరణదుక్ఖపరేతో’’తి ఏత్తకేనేవ నాహం తం జహామి.
Tattha dukkhaparetoti mahārāja, ‘‘tvaṃ maraṇadukkhapareto’’ti ettakeneva nāhaṃ taṃ jahāmi.
ఏవం సుముఖేన సీహనాదే కథితే ధతరట్ఠో గాథమాహ –
Evaṃ sumukhena sīhanāde kathite dhataraṭṭho gāthamāha –
౧౩౭.
137.
‘‘ఏతదరియస్స కల్యాణం, యం త్వం సుముఖ భాససి;
‘‘Etadariyassa kalyāṇaṃ, yaṃ tvaṃ sumukha bhāsasi;
తఞ్చ వీమంసమానోహం, పతతేతం అవస్సజి’’న్తి.
Tañca vīmaṃsamānohaṃ, patatetaṃ avassaji’’nti.
తత్థ ఏతదరియస్సాతి యం త్వం ‘‘నాహం తం జహే’’తి భాససి, ఏతం ఆచారసమ్పన్నస్స అరియస్స కల్యాణం ఉత్తమవచనం. పతతేతన్తి అహఞ్చ న తం విస్సజ్జేతుకామోవ ఏవం అవచం, అథ ఖో తం వీమంసమానో ‘‘పతతూ’’తి ఏతం వచనం అవస్సజిం, గచ్ఛాతి తం అవోచన్తి అత్థో.
Tattha etadariyassāti yaṃ tvaṃ ‘‘nāhaṃ taṃ jahe’’ti bhāsasi, etaṃ ācārasampannassa ariyassa kalyāṇaṃ uttamavacanaṃ. Patatetanti ahañca na taṃ vissajjetukāmova evaṃ avacaṃ, atha kho taṃ vīmaṃsamāno ‘‘patatū’’ti etaṃ vacanaṃ avassajiṃ, gacchāti taṃ avocanti attho.
ఏవం తేసం కథేన్తానఞ్ఞేవ లుద్దపుత్తో దణ్డమాదాయ వేగేనాగతో. సుముఖో ధతరట్ఠం అస్సాసేత్వా తస్సాభిముఖో గన్త్వా అపచితిం దస్సేత్వా హంసరఞ్ఞో గుణే కథేసి. తావదేవ లుద్దో ముదుచిత్తో అహోసి. సో తస్స ముదుచిత్తకం ఞత్వా పున గన్త్వా హంసరాజమేవ అస్సాసేన్తో అట్ఠాసి. లుద్దోపి హంసరాజానం ఉపసఙ్కమిత్వా ఛట్ఠం గాథమాహ –
Evaṃ tesaṃ kathentānaññeva luddaputto daṇḍamādāya vegenāgato. Sumukho dhataraṭṭhaṃ assāsetvā tassābhimukho gantvā apacitiṃ dassetvā haṃsarañño guṇe kathesi. Tāvadeva luddo muducitto ahosi. So tassa muducittakaṃ ñatvā puna gantvā haṃsarājameva assāsento aṭṭhāsi. Luddopi haṃsarājānaṃ upasaṅkamitvā chaṭṭhaṃ gāthamāha –
౧౩౮.
138.
‘‘అపదేన పదం యాతి, అన్తలిక్ఖచరో దిజో;
‘‘Apadena padaṃ yāti, antalikkhacaro dijo;
ఆరా పాసం న బుజ్ఝి త్వం, హంసానం పవరుత్తమా’’తి.
Ārā pāsaṃ na bujjhi tvaṃ, haṃsānaṃ pavaruttamā’’ti.
తత్థ అపదేన పదన్తి మహారాజ, తుమ్హాదిసో అన్తలిక్ఖచరో దిజో అపదే ఆకాసే పదం కత్వా యాతి. న బుజ్ఝి త్వన్తి సో త్వం ఏవరూపో దూరతోవ ఇమం పాసం న బుజ్ఝి న జానీతి పుచ్ఛతి.
Tattha apadena padanti mahārāja, tumhādiso antalikkhacaro dijo apade ākāse padaṃ katvā yāti. Na bujjhi tvanti so tvaṃ evarūpo dūratova imaṃ pāsaṃ na bujjhi na jānīti pucchati.
మహాసత్తో ఆహ –
Mahāsatto āha –
౧౩౯.
139.
‘‘యదా పరాభవో హోతి, పోసో జీవితసఙ్ఖయే;
‘‘Yadā parābhavo hoti, poso jīvitasaṅkhaye;
అథ జాలఞ్చ పాసఞ్చ, ఆసజ్జాపి న బుజ్ఝతీ’’తి.
Atha jālañca pāsañca, āsajjāpi na bujjhatī’’ti.
తత్థ యదా పరాభవోతి సమ్మ లుద్దపుత్త, యదా పరాభవో అవుడ్ఢి వినాసో సమ్పత్తో హోతి, అథ పోసో జీవితసఙ్ఖయే పత్తే జాలఞ్చ పాసఞ్చ పత్వాపి న జానాతీతి అత్థో.
Tattha yadā parābhavoti samma luddaputta, yadā parābhavo avuḍḍhi vināso sampatto hoti, atha poso jīvitasaṅkhaye patte jālañca pāsañca patvāpi na jānātīti attho.
లుద్దో హంసరఞ్ఞో కథం అభినన్దిత్వా సుముఖేన సద్ధిం సల్లపన్తో తిస్సో గాథా అభాసి –
Luddo haṃsarañño kathaṃ abhinanditvā sumukhena saddhiṃ sallapanto tisso gāthā abhāsi –
౧౪౦.
140.
‘‘ఏతే హంసా పక్కమన్తి, వక్కఙ్గా భయమేరితా;
‘‘Ete haṃsā pakkamanti, vakkaṅgā bhayameritā;
హరిత్తచ హేమవణ్ణ, త్వఞ్ఞేవ అవహియ్యసి.
Harittaca hemavaṇṇa, tvaññeva avahiyyasi.
౧౪౧.
141.
‘‘ఏతే భుత్వా చ పివిత్వా చ, పక్కమన్తి విహఙ్గమా;
‘‘Ete bhutvā ca pivitvā ca, pakkamanti vihaṅgamā;
అనపేక్ఖమానా వక్కఙ్గా, త్వఞ్ఞేవేకో ఉపాససి.
Anapekkhamānā vakkaṅgā, tvaññeveko upāsasi.
౧౪౨.
142.
‘‘కిం ను త్యాయం దిజో హోతి, ముత్తో బద్ధం ఉపాససి;
‘‘Kiṃ nu tyāyaṃ dijo hoti, mutto baddhaṃ upāsasi;
ఓహాయ సకుణా యన్తి, కిం ఏకో అవహియ్యసీ’’తి.
Ohāya sakuṇā yanti, kiṃ eko avahiyyasī’’ti.
తత్థ త్వఞ్ఞేవాతి త్వమేవ ఓహియ్యసీతి పుచ్ఛతి. ఉపాససీతి పయిరుపాససి.
Tattha tvaññevāti tvameva ohiyyasīti pucchati. Upāsasīti payirupāsasi.
సుముఖో ఆహ –
Sumukho āha –
౧౪౩.
143.
‘‘రాజా మే సో దిజో మిత్తో, సఖా పాణసమో చ మే;
‘‘Rājā me so dijo mitto, sakhā pāṇasamo ca me;
నేవ నం విజహిస్సామి, యావ కాలస్స పరియాయ’’న్తి.
Neva naṃ vijahissāmi, yāva kālassa pariyāya’’nti.
తత్థ యావ కాలస్స పరియాయన్తి లుద్దపుత్త, యావ జీవితకాలస్స పరియోసానం అహం ఏతం న విజహిస్సామియేవ.
Tattha yāva kālassa pariyāyanti luddaputta, yāva jīvitakālassa pariyosānaṃ ahaṃ etaṃ na vijahissāmiyeva.
తం సుత్వా లుద్దో పసన్నచిత్తో హుత్వా ‘‘సచాహం ఏవం సీలసమ్పన్నేసు ఇమేసు అపరజ్ఝిస్సామి, పథవీపి మే వివరం దదేయ్య, కిం మే రఞ్ఞో సన్తికా లద్ధేన ధనేన, విస్సజ్జేస్సామి న’’న్తి చిన్తేత్వా గాథమాహ –
Taṃ sutvā luddo pasannacitto hutvā ‘‘sacāhaṃ evaṃ sīlasampannesu imesu aparajjhissāmi, pathavīpi me vivaraṃ dadeyya, kiṃ me rañño santikā laddhena dhanena, vissajjessāmi na’’nti cintetvā gāthamāha –
౧౪౪.
144.
‘‘యో చ త్వం సఖినో హేతు, పాణం చజితుమిచ్ఛసి;
‘‘Yo ca tvaṃ sakhino hetu, pāṇaṃ cajitumicchasi;
సో తే సహాయం ముఞ్చామి, హోతు రాజా తవానుగో’’తి.
So te sahāyaṃ muñcāmi, hotu rājā tavānugo’’ti.
తత్థ యో చ త్వన్తి యో నామ త్వం. సోతి సో అహం. తవానుగోతి ఏస హంసరాజా తవ వసం అనుగతో హోతు, తయా సద్ధిం ఏకట్ఠానే వసతు.
Tattha yo ca tvanti yo nāma tvaṃ. Soti so ahaṃ. Tavānugoti esa haṃsarājā tava vasaṃ anugato hotu, tayā saddhiṃ ekaṭṭhāne vasatu.
ఏవఞ్చ పన వత్వా ధతరట్ఠం యట్ఠిపాసతో ఓతారేత్వా సరతీరం నేత్వా పాసం ముఞ్చిత్వా ముదుచిత్తేన లోహితం ధోవిత్వా న్హారుఆదీని పటిపాదేసి. తస్స ముదుచిత్తతాయ మహాసత్తస్స పారమితానుభావేన చ తావదేవ పాదో సచ్ఛవి అహోసి, బద్ధట్ఠానమ్పి న పఞ్ఞాయి. సుముఖో బోధిసత్తం ఓలోకేత్వా తుట్ఠచిత్తో అనుమోదనం కరోన్తో గాథమాహ –
Evañca pana vatvā dhataraṭṭhaṃ yaṭṭhipāsato otāretvā saratīraṃ netvā pāsaṃ muñcitvā muducittena lohitaṃ dhovitvā nhāruādīni paṭipādesi. Tassa muducittatāya mahāsattassa pāramitānubhāvena ca tāvadeva pādo sacchavi ahosi, baddhaṭṭhānampi na paññāyi. Sumukho bodhisattaṃ oloketvā tuṭṭhacitto anumodanaṃ karonto gāthamāha –
౧౪౫.
145.
‘‘ఏవం లుద్దక నన్దస్సు, సహ సబ్బేహి ఞాతిభి;
‘‘Evaṃ luddaka nandassu, saha sabbehi ñātibhi;
యథాహమజ్జ నన్దామి, ముత్తం దిస్వా దిజాధిప’’న్తి.
Yathāhamajja nandāmi, muttaṃ disvā dijādhipa’’nti.
తం సుత్వా లుద్దో ‘‘గచ్ఛథ, సామీ’’తి ఆహ. అథ నం మహాసత్తో ‘‘కిం పన త్వం సమ్మ, మం అత్తనో అత్థాయ బన్ధి, ఉదాహు అఞ్ఞస్స ఆణత్తియా’’తి పుచ్ఛిత్వా తేన తస్మిం కారణే ఆరోచితే ‘‘కిం ను ఖో మే ఇతోవ చిత్తకూటం గన్తుం సేయ్యో, ఉదాహు నగర’’న్తి విమంసన్తో ‘‘మయి నగరం గతే లుద్దపుత్తో ధనం లభిస్సతి, దేవియా దోహళో పటిప్పస్సమ్భిస్సతి, సుముఖస్స మిత్తధమ్మో పాకటో భవిస్సతి, తథా మమ ఞాణబలం, ఖేమఞ్చ సరం అభయదక్ఖిణం కత్వా లభిస్సామి, తస్మా నగరమేవ గన్తుం సేయ్యో’’తి సన్నిట్ఠానం కత్వా ‘‘లుద్ద, త్వం అమ్హే కాజేనాదాయ రఞ్ఞో సన్తికం నేహి, సచే నో రాజా విస్సజ్జేతుకామో భవిస్సతి, విస్సజ్జేస్సతీ’’తి ఆహ. రాజానో నామ సామి, కక్ఖళా, గచ్ఛథ తుమ్హేతి. మయం తాదిసం లుద్దమ్పి ముదుకం కరిమ్హ, రఞ్ఞో ఆరాధనే అమ్హాకం భారో, నేహియేవ నో, సమ్మాతి. సో తథా అకాసి. రాజా హంసే దిస్వావ సోమనస్సజాతో హుత్వా ద్వేపి హంసే కఞ్చనపీఠే నిసీదాపేత్వా మధులాజే ఖాదాపేత్వా మధురోదకం పాయేత్వా అఞ్జలిం పగ్గయ్హ ధమ్మకథం ఆయాచి. హంసరాజా తస్స సోతుకామతం విదిత్వా పఠమం తావ పటిసన్థారమకాసి . తత్రిమా హంసస్స చ రఞ్ఞో చ వచనపటివచనగాథాయో హోన్తి –
Taṃ sutvā luddo ‘‘gacchatha, sāmī’’ti āha. Atha naṃ mahāsatto ‘‘kiṃ pana tvaṃ samma, maṃ attano atthāya bandhi, udāhu aññassa āṇattiyā’’ti pucchitvā tena tasmiṃ kāraṇe ārocite ‘‘kiṃ nu kho me itova cittakūṭaṃ gantuṃ seyyo, udāhu nagara’’nti vimaṃsanto ‘‘mayi nagaraṃ gate luddaputto dhanaṃ labhissati, deviyā dohaḷo paṭippassambhissati, sumukhassa mittadhammo pākaṭo bhavissati, tathā mama ñāṇabalaṃ, khemañca saraṃ abhayadakkhiṇaṃ katvā labhissāmi, tasmā nagarameva gantuṃ seyyo’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā ‘‘ludda, tvaṃ amhe kājenādāya rañño santikaṃ nehi, sace no rājā vissajjetukāmo bhavissati, vissajjessatī’’ti āha. Rājāno nāma sāmi, kakkhaḷā, gacchatha tumheti. Mayaṃ tādisaṃ luddampi mudukaṃ karimha, rañño ārādhane amhākaṃ bhāro, nehiyeva no, sammāti. So tathā akāsi. Rājā haṃse disvāva somanassajāto hutvā dvepi haṃse kañcanapīṭhe nisīdāpetvā madhulāje khādāpetvā madhurodakaṃ pāyetvā añjaliṃ paggayha dhammakathaṃ āyāci. Haṃsarājā tassa sotukāmataṃ viditvā paṭhamaṃ tāva paṭisanthāramakāsi . Tatrimā haṃsassa ca rañño ca vacanapaṭivacanagāthāyo honti –
౧౪౬.
146.
‘‘కచ్చిన్ను భోతో కుసలం, కచ్చి భోతో అనామయం;
‘‘Kaccinnu bhoto kusalaṃ, kacci bhoto anāmayaṃ;
కచ్చి రట్ఠమిదం ఫీతం, ధమ్మేన మనుసాససి.
Kacci raṭṭhamidaṃ phītaṃ, dhammena manusāsasi.
౧౪౭.
147.
‘‘కుసలం చేవ మే హంస, అథో హంస అనామయం;
‘‘Kusalaṃ ceva me haṃsa, atho haṃsa anāmayaṃ;
అథో రట్ఠమిదం ఫీతం, ధమ్మేన మనుసాసహం.
Atho raṭṭhamidaṃ phītaṃ, dhammena manusāsahaṃ.
౧౪౮.
148.
‘‘కచ్చి భోతో అమచ్చేసు, దోసో కోచి న విజ్జతి;
‘‘Kacci bhoto amaccesu, doso koci na vijjati;
కచ్చి ఆరా అమిత్తా తే, ఛాయా దక్ఖిణతోరివ.
Kacci ārā amittā te, chāyā dakkhiṇatoriva.
౧౪౯.
149.
‘‘అథోపి మే అమచ్చేసు, దోసో కోచి న విజ్జతి;
‘‘Athopi me amaccesu, doso koci na vijjati;
అథో ఆరా అమిత్తా మే, ఛాయా దక్ఖిణతోరివ.
Atho ārā amittā me, chāyā dakkhiṇatoriva.
౧౫౦.
150.
‘‘కచ్చి తే సాదిసీ భరియా, అస్సవా పియభాణినీ;
‘‘Kacci te sādisī bhariyā, assavā piyabhāṇinī;
పుత్తరూపయసూపేతా, తవ ఛన్దవసానుగా.
Puttarūpayasūpetā, tava chandavasānugā.
౧౫౧.
151.
‘‘అథో మే సాదిసీ భరియా, అస్సవా పియభాణినీ;
‘‘Atho me sādisī bhariyā, assavā piyabhāṇinī;
పుత్తరూపయసూపేతా, మమ ఛన్దవసానుగా.
Puttarūpayasūpetā, mama chandavasānugā.
౧౫౨.
152.
‘‘కచ్చి తే బహవో పుత్తా, సుజాతా రట్ఠవడ్ఢన;
‘‘Kacci te bahavo puttā, sujātā raṭṭhavaḍḍhana;
పఞ్ఞాజవేన సమ్పన్నా, సమ్మోదన్తి తతో తతో.
Paññājavena sampannā, sammodanti tato tato.
౧౫౩.
153.
‘‘సతమేకో చ మే పుత్తా, ధతరట్ఠ మయా సుతా;
‘‘Satameko ca me puttā, dhataraṭṭha mayā sutā;
తేసం త్వం కిచ్చమక్ఖాహి, నావరుజ్ఝన్తి తే వచో’’తి.
Tesaṃ tvaṃ kiccamakkhāhi, nāvarujjhanti te vaco’’ti.
తత్థ కుసలన్తి ఆరోగ్యం, ఇతరం తస్సేవ వేవచనం. ఫీతన్తి కచ్చి తే ఇదం రట్ఠం ఫీతం సుభిక్ఖం, ధమ్మేన చ నం అనుసాససీతి పుచ్ఛతి. దోసోతి అపరాధో. ఛాయా దక్ఖిణతోరివాతి యథా నామ దక్ఖిణదిసాభిముఖా ఛాయా న వడ్ఢతి, ఏవం తే కచ్చి అమిత్తా న వడ్ఢన్తీతి వదతి. సాదిసీతి జాతిగోత్తకులపదేసేహి సమానా. ఏవరూపా హి అతిచారినీ న హోతి. అస్సవాతి వచనపటిగ్గాహికా. పుత్తరూపయసూపేతాతి పుత్తేహి చ రూపేన చ యసేన చ ఉపేతా. పఞ్ఞాజవేనాతి పఞ్ఞావేగేన పఞ్ఞం జవాపేత్వా తాని తాని కిచ్చాని పరిచ్ఛిన్దితుం సమత్థాతి పుచ్ఛతి. సమ్మోదన్తి తతో తతోతి యత్థ యత్థ నియుత్తా హోన్తి, తతో తతో సమ్మోదన్తేవ, న విరుజ్ఝన్తీతి పుచ్ఛతి. మయా సుతాతి మయా విస్సుతా. మఞ్హి లోకో ‘‘బహుపుత్తరాజా’’తి వదతి, ఇతి తే మం నిస్సాయ విస్సుతా పాకటా జాతాతి మయా సుతా నామ హోన్తీతి వదతి. తేసం త్వం కిచ్చమక్ఖాహీతి తేసం మమ పుత్తానం ‘‘ఇదం నామ కరోన్తూ’’తి త్వం కిచ్చమక్ఖాహి, న తే వచనం అవరుజ్ఝన్తి, ఓవాదం నేసం దేహీతి అధిప్పాయేనేవమాహ.
Tattha kusalanti ārogyaṃ, itaraṃ tasseva vevacanaṃ. Phītanti kacci te idaṃ raṭṭhaṃ phītaṃ subhikkhaṃ, dhammena ca naṃ anusāsasīti pucchati. Dosoti aparādho. Chāyā dakkhiṇatorivāti yathā nāma dakkhiṇadisābhimukhā chāyā na vaḍḍhati, evaṃ te kacci amittā na vaḍḍhantīti vadati. Sādisīti jātigottakulapadesehi samānā. Evarūpā hi aticārinī na hoti. Assavāti vacanapaṭiggāhikā. Puttarūpayasūpetāti puttehi ca rūpena ca yasena ca upetā. Paññājavenāti paññāvegena paññaṃ javāpetvā tāni tāni kiccāni paricchindituṃ samatthāti pucchati. Sammodanti tato tatoti yattha yattha niyuttā honti, tato tato sammodanteva, na virujjhantīti pucchati. Mayā sutāti mayā vissutā. Mañhi loko ‘‘bahuputtarājā’’ti vadati, iti te maṃ nissāya vissutā pākaṭā jātāti mayā sutā nāma hontīti vadati. Tesaṃ tvaṃ kiccamakkhāhīti tesaṃ mama puttānaṃ ‘‘idaṃ nāma karontū’’ti tvaṃ kiccamakkhāhi, na te vacanaṃ avarujjhanti, ovādaṃ nesaṃ dehīti adhippāyenevamāha.
తం సుత్వా మహాసత్తో తస్స ఓవాదం దేన్తో పఞ్చ గాథా అభాసి –
Taṃ sutvā mahāsatto tassa ovādaṃ dento pañca gāthā abhāsi –
౧౫౪.
154.
‘‘ఉపపన్నోపి చే హోతి, జాతియా వినయేన వా;
‘‘Upapannopi ce hoti, jātiyā vinayena vā;
అథ పచ్ఛా కురుతే యోగం, కిచ్ఛే ఆపాసు సీదతి.
Atha pacchā kurute yogaṃ, kicche āpāsu sīdati.
౧౫౫.
155.
‘‘తస్స సంహీరపఞ్ఞస్స, వివరో జాయతే మహా;
‘‘Tassa saṃhīrapaññassa, vivaro jāyate mahā;
రత్తిమన్ధోవ రూపాని, థూలాని మనుపస్సతి.
Rattimandhova rūpāni, thūlāni manupassati.
౧౫౬.
156.
‘‘అసారే సారయోగఞ్ఞూ, మతిం న త్వేవ విన్దతి;
‘‘Asāre sārayogaññū, matiṃ na tveva vindati;
సరభోవ గిరిదుగ్గస్మిం, అన్తరాయేవ సీదతి.
Sarabhova giriduggasmiṃ, antarāyeva sīdati.
౧౫౭.
157.
‘‘హీనజచ్చోపి చే హోతి, ఉట్ఠాతా ధితిమా నరో;
‘‘Hīnajaccopi ce hoti, uṭṭhātā dhitimā naro;
ఆచారసీలసమ్పన్నో, నిసే అగ్గీవ భాసతి.
Ācārasīlasampanno, nise aggīva bhāsati.
౧౫౮.
158.
‘‘ఏతం మే ఉపమం కత్వా, పుత్తే విజ్జాసు వాచయ;
‘‘Etaṃ me upamaṃ katvā, putte vijjāsu vācaya;
సంవిరూళ్హేథ మేధావీ, ఖేత్తే బీజంవ వుట్ఠియా’’తి.
Saṃvirūḷhetha medhāvī, khette bījaṃva vuṭṭhiyā’’ti.
తత్థ వినయేనాతి ఆచారేన. పచ్ఛా కురుతే యోగన్తి యో చే సిక్ఖితబ్బసిక్ఖాసు దహరకాలే యోగం వీరియం అకత్వా పచ్ఛా మహల్లకకాలే కరోతి, ఏవరూపో పచ్ఛా తథారూపే దుక్ఖే వా ఆపదాసు వా ఉప్పన్నాసు సీదతి, అత్తానం ఉద్ధరితుం న సక్కోతి. తస్స సంహీరపఞ్ఞస్సాతి తస్స అసిక్ఖితత్తా తతో తతో హరితబ్బపఞ్ఞస్స నిచ్చం చలబుద్ధినో. వివరోతి భోగాదీనం ఛిద్దం, పరిహానీతి అత్థో. రత్తిమన్ధోతి రత్తన్ధో. ఇదం వుత్తం హోతి – ‘‘యథా రత్తన్ధో రత్తికాణో రత్తిం చన్దోభాసాదీహి థూలరూపానేవ పస్సతి, సుఖుమాని పస్సితుం న సక్కోతి, ఏవం అసిక్ఖితో సంహీరపఞ్ఞో కిస్మిఞ్చిదేవ భయే ఉప్పన్నే సుఖుమాని కిచ్చాని పస్సితుం న సక్కోతి, ఓళారికేయేవ పస్సతి, తస్మా తవ పుత్తే దహరకాలేయేవ సిక్ఖాపేతుం వట్టతీ’’తి.
Tattha vinayenāti ācārena. Pacchā kurute yoganti yo ce sikkhitabbasikkhāsu daharakāle yogaṃ vīriyaṃ akatvā pacchā mahallakakāle karoti, evarūpo pacchā tathārūpe dukkhe vā āpadāsu vā uppannāsu sīdati, attānaṃ uddharituṃ na sakkoti. Tassa saṃhīrapaññassāti tassa asikkhitattā tato tato haritabbapaññassa niccaṃ calabuddhino. Vivaroti bhogādīnaṃ chiddaṃ, parihānīti attho. Rattimandhoti rattandho. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yathā rattandho rattikāṇo rattiṃ candobhāsādīhi thūlarūpāneva passati, sukhumāni passituṃ na sakkoti, evaṃ asikkhito saṃhīrapañño kismiñcideva bhaye uppanne sukhumāni kiccāni passituṃ na sakkoti, oḷārikeyeva passati, tasmā tava putte daharakāleyeva sikkhāpetuṃ vaṭṭatī’’ti.
అసారేతి నిస్సారే లోకాయతవేదసమయే. సారయోగఞ్ఞూతి సారయుత్తో ఏస సమయోతి మఞ్ఞమానో. మతిం న త్వేవ విన్దతీతి బహుం సిక్ఖిత్వాపి పఞ్ఞం న లభతియేవ. గిరిదుగ్గస్మిన్తి సో ఏవరూపో యథా నామ సరభో అత్తనో వసనట్ఠానం ఆగచ్ఛన్తో అన్తరామగ్గే విసమమ్పి సమన్తి మఞ్ఞమానో గిరిదుగ్గే వేగేనాగచ్ఛన్తో నరకపపాతం పతిత్వా అన్తరాయేవ సీదతి, ఆవాసం న పాపుణాతి, ఏవమేతం అసారం లోకాయతవేదసమయం సారసఞ్ఞాయ ఉగ్గహేత్వా మహావినాసం పాపుణాతి. తస్మా తవ పుత్తే అత్థనిస్సితేసు వడ్ఢిఆవహేసు కిచ్చేసు యోజేత్వా సిక్ఖాపేహీతి. నిసే అగ్గీవాతి మహారాజ, హీనజాతికోపి ఉట్ఠానాదిగుణసమ్పన్నో రత్తిం అగ్గిక్ఖన్ధో వియ ఓభాసతి. ఏతం మేతి ఏతం మయా వుత్తం రత్తన్ధఞ్చ అగ్గిక్ఖన్ధఞ్చ ఉపమం కత్వా తవ పుత్తే విజ్జాసు వాచయ, సిక్ఖితబ్బయుత్తాసు సిక్ఖాసు యోజేహి. ఏవం యుత్తో హి యథా సుఖేత్తే సువుట్ఠియా బీజం సంవిరూహతి, తథేవ మేధావీ సంవిరూహతి, యసేన చ భోగేహి చ వడ్ఢతీతి.
Asāreti nissāre lokāyatavedasamaye. Sārayogaññūti sārayutto esa samayoti maññamāno. Matiṃ na tveva vindatīti bahuṃ sikkhitvāpi paññaṃ na labhatiyeva. Giriduggasminti so evarūpo yathā nāma sarabho attano vasanaṭṭhānaṃ āgacchanto antarāmagge visamampi samanti maññamāno giridugge vegenāgacchanto narakapapātaṃ patitvā antarāyeva sīdati, āvāsaṃ na pāpuṇāti, evametaṃ asāraṃ lokāyatavedasamayaṃ sārasaññāya uggahetvā mahāvināsaṃ pāpuṇāti. Tasmā tava putte atthanissitesu vaḍḍhiāvahesu kiccesu yojetvā sikkhāpehīti. Nise aggīvāti mahārāja, hīnajātikopi uṭṭhānādiguṇasampanno rattiṃ aggikkhandho viya obhāsati. Etaṃ meti etaṃ mayā vuttaṃ rattandhañca aggikkhandhañca upamaṃ katvā tava putte vijjāsu vācaya, sikkhitabbayuttāsu sikkhāsu yojehi. Evaṃ yutto hi yathā sukhette suvuṭṭhiyā bījaṃ saṃvirūhati, tatheva medhāvī saṃvirūhati, yasena ca bhogehi ca vaḍḍhatīti.
ఏవం మహాసత్తో సబ్బరత్తిం రఞ్ఞో ధమ్మం దేసేసి, దేవియా దోహళో పటిప్పస్సమ్భి. మహాసత్తో అరుణుగ్గమనవేలాయమేవ రాజానం పఞ్చసు సీలేసు పతిట్ఠపేత్వా అప్పమాదేన ఓవదిత్వా సద్ధిం సుముఖేన ఉత్తరసీహపఞ్జరేన నిక్ఖమిత్వా చిత్తకూటమేవ గతో.
Evaṃ mahāsatto sabbarattiṃ rañño dhammaṃ desesi, deviyā dohaḷo paṭippassambhi. Mahāsatto aruṇuggamanavelāyameva rājānaṃ pañcasu sīlesu patiṭṭhapetvā appamādena ovaditvā saddhiṃ sumukhena uttarasīhapañjarena nikkhamitvā cittakūṭameva gato.
సత్థా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా ‘‘ఏవం, భిక్ఖవే, పుబ్బేపి ఇమినా మమత్థాయ జీవితం పరిచ్చత్తమేవా’’తి వత్వా జాతకం సమోధానేసి – ‘‘తదా లుద్దో ఛన్నో అహోసి, రాజా సారిపుత్తో, దేవీ ఖేమాభిక్ఖునీ, హంసపరిసా సాకియగణో, సుముఖో ఆనన్దో, హంసరాజా పన అహమేవ అహోసి’’న్తి.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ, bhikkhave, pubbepi iminā mamatthāya jīvitaṃ pariccattamevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā luddo channo ahosi, rājā sāriputto, devī khemābhikkhunī, haṃsaparisā sākiyagaṇo, sumukho ānando, haṃsarājā pana ahameva ahosi’’nti.
చూళహంసజాతకవణ్ణనా ఛట్ఠా.
Cūḷahaṃsajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౫౦౨. చూళహంసజాతకం • 502. Cūḷahaṃsajātakaṃ