Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / మజ్ఝిమనికాయ (టీకా) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    ౭. చూళహత్థిపదోపమసుత్తవణ్ణనా

    7. Cūḷahatthipadopamasuttavaṇṇanā

    ౨౮౮. సేతపరివారోతి సేతపటిచ్ఛదో, సేతవణ్ణాలఙ్కారోతి అత్థో. పుబ్బే పన ‘‘సేతాలఙ్కారా’’తి అస్సాలఙ్కారో గహితో, ఇధ చక్కపఞ్జరకుబ్బరాదిరథావయవేసు కాతబ్బాలఙ్కారో. ఏవం వుత్తేనాతి ఏవం ‘‘సేతాయ సుద’’న్తిఆదినా పకారేన సంయుత్తమహావగ్గే (సం॰ ని॰ ౫.౪) వుత్తేన. నాతిమహా యుద్ధమణ్డలే సఞ్చారసుఖత్థం. యోధో సారథీతి ద్విన్నం, పహరణదాయకేన సద్ధిం తిణ్ణం వా.

    288.Setaparivāroti setapaṭicchado, setavaṇṇālaṅkāroti attho. Pubbe pana ‘‘setālaṅkārā’’ti assālaṅkāro gahito, idha cakkapañjarakubbarādirathāvayavesu kātabbālaṅkāro. Evaṃ vuttenāti evaṃ ‘‘setāya suda’’ntiādinā pakārena saṃyuttamahāvagge (saṃ. ni. 5.4) vuttena. Nātimahā yuddhamaṇḍale sañcārasukhatthaṃ. Yodho sārathīti dvinnaṃ, paharaṇadāyakena saddhiṃ tiṇṇaṃ vā.

    నగరం పదక్ఖిణం కరోతి నగరసోభనత్థం. ఇదం కిర తస్స బ్రాహ్మణస్స జాణుస్సోణిట్ఠానన్తరం జాతిసిద్ధం పరమ్పరాగతం చారిత్తం. తేనాహ ‘‘ఇతో ఏత్తకేహి దివసేహీ’’తిఆది. చారిత్తవసేన నగరవాసినోపి తథా తథా పటిపజ్జన్తి. పుఞ్ఞవాదిమఙ్గలకథనే నియుత్తా మాఙ్గలికా. సువత్థిపత్తనాయ సోవత్థికా. ఆది-సద్దేన వన్దీఆదీనం సఙ్గహో. యససిరిసమ్పత్తియాతి యససమ్పత్తియా సిరిసమ్పత్తియా చ, పరివారసమ్పత్తియా చేవ విభవసోభాసమ్పత్తియా చాతి అత్థో.

    Nagaraṃ padakkhiṇaṃ karoti nagarasobhanatthaṃ. Idaṃ kira tassa brāhmaṇassa jāṇussoṇiṭṭhānantaraṃ jātisiddhaṃ paramparāgataṃ cārittaṃ. Tenāha ‘‘ito ettakehi divasehī’’tiādi. Cārittavasena nagaravāsinopi tathā tathā paṭipajjanti. Puññavādimaṅgalakathane niyuttā māṅgalikā. Suvatthipattanāya sovatthikā. Ādi-saddena vandīādīnaṃ saṅgaho. Yasasirisampattiyāti yasasampattiyā sirisampattiyā ca, parivārasampattiyā ceva vibhavasobhāsampattiyā cāti attho.

    నగరాభిముఖో పాయాసి అత్తనో భిక్ఖాచారవేలాయ. పణ్డితో మఞ్ఞేతి ఏత్థ మఞ్ఞేతి ఇదం ‘‘మఞ్ఞతీ’’తి ఇమినా సమానత్థం నిపాతపదం. తస్స ఇతి-సద్దం ఆనేత్వా అత్థం దస్సేన్తో ‘‘పణ్డితోతి మఞ్ఞతీ’’తి ఆహ. అనుమతిపుచ్ఛావసేన చేతం వుత్తం. తేనేవాహ ‘‘ఉదాహు నో’’తి. ‘‘తం కిం మఞ్ఞతి భవం వచ్ఛాయనో సమణస్స గోతమస్స పఞ్ఞావేయ్యత్తియ’’న్తి హి వుత్తమేవత్థం పున గణ్హన్తో ‘‘పణ్డితో మఞ్ఞే’’తి ఆహ. తస్మా వుత్తం ‘‘భవం వచ్ఛాయనో, సమణం గోతమం పణ్డితోతి మఞ్ఞతి, ఉదాహు నో’’తి, యథా తే ఖమేయ్య, తథా నం కథేహీతి అధిప్పాయో.

    Nagarābhimukhopāyāsi attano bhikkhācāravelāya. Paṇḍito maññeti ettha maññeti idaṃ ‘‘maññatī’’ti iminā samānatthaṃ nipātapadaṃ. Tassa iti-saddaṃ ānetvā atthaṃ dassento ‘‘paṇḍitoti maññatī’’ti āha. Anumatipucchāvasena cetaṃ vuttaṃ. Tenevāha ‘‘udāhu no’’ti. ‘‘Taṃ kiṃ maññati bhavaṃ vacchāyano samaṇassa gotamassa paññāveyyattiya’’nti hi vuttamevatthaṃ puna gaṇhanto ‘‘paṇḍito maññe’’ti āha. Tasmā vuttaṃ ‘‘bhavaṃ vacchāyano, samaṇaṃ gotamaṃ paṇḍitoti maññati, udāhu no’’ti, yathā te khameyya, tathā naṃ kathehīti adhippāyo.

    అహం కో నామ, మమ అవిసయో ఏసోతి దస్సేతి. కో చాతి హేతునిస్సక్కే పచ్చత్తవచనన్తి ఆహ ‘‘కుతో చా’’తి. తథా చాహ ‘‘కేన కారణేన జానిస్సామీ’’తి, యేన కారణేన సమణస్స గోతమస్స పఞ్ఞావేయ్యత్తియం జానేయ్యం, తం కారణం మయి నత్థీతి అధిప్పాయో. బుద్ధోయేవ భవేయ్య, అబుద్ధస్స సబ్బథా బుద్ధఞాణానుభావం జానితుం న సక్కాతి. వుత్తఞ్హేతం – ‘‘అప్పమత్తకం ఖో పనేతం, భిక్ఖవే, ఓరమత్తకం సీలమత్తకం, యేన పుథుజ్జనో తథాగతస్స వణ్ణం వదమానో వదేయ్య (దీ॰ ని॰ ౧.౭), అత్థి, భిక్ఖవే, అఞ్ఞేవ ధమ్మా గమ్భీరా దుద్దసా దురనుబోధా …పే॰… యేహి తథాగతస్స యథాభుచ్చం వణ్ణం సమ్మా వదమానో వదేయ్యా’’తి (దీ॰ ని॰ ౧.౨౮) చ. ఏత్థాతి ‘‘సోపి నూనస్స తాదిసోవా’’తి ఏతస్మిం పదే. పసత్థ పసత్థోతి పసత్థేహి అత్తనో గుణేహేవ సో పసత్థో, న తస్స కిత్తినా, పసంసాసభావేనేవ పాసంసోతి అత్థో. తేనాహ ‘‘సబ్బగుణాన’’న్తిఆది. మణిరతనన్తి చక్కవత్తినో మణిరతనం. సదేవకే లోకే పాసంసానమ్పి పాసంసోతి దస్సేతుం ‘‘పసత్థేహి వా’’తి దుతియవికప్పో గహితో.

    Ahaṃ ko nāma, mama avisayo esoti dasseti. Ko cāti hetunissakke paccattavacananti āha ‘‘kuto cā’’ti. Tathā cāha ‘‘kena kāraṇena jānissāmī’’ti, yena kāraṇena samaṇassa gotamassa paññāveyyattiyaṃ jāneyyaṃ, taṃ kāraṇaṃ mayi natthīti adhippāyo. Buddhoyeva bhaveyya, abuddhassa sabbathā buddhañāṇānubhāvaṃ jānituṃ na sakkāti. Vuttañhetaṃ – ‘‘appamattakaṃ kho panetaṃ, bhikkhave, oramattakaṃ sīlamattakaṃ, yena puthujjano tathāgatassa vaṇṇaṃ vadamāno vadeyya (dī. ni. 1.7), atthi, bhikkhave, aññeva dhammā gambhīrā duddasā duranubodhā …pe… yehi tathāgatassa yathābhuccaṃ vaṇṇaṃ sammā vadamāno vadeyyā’’ti (dī. ni. 1.28) ca. Etthāti ‘‘sopi nūnassa tādisovā’’ti etasmiṃ pade. Pasattha pasatthoti pasatthehi attano guṇeheva so pasattho, na tassa kittinā, pasaṃsāsabhāveneva pāsaṃsoti attho. Tenāha ‘‘sabbaguṇāna’’ntiādi. Maṇiratananti cakkavattino maṇiratanaṃ. Sadevake loke pāsaṃsānampi pāsaṃsoti dassetuṃ ‘‘pasatthehi vā’’ti dutiyavikappo gahito.

    అరణీయతో అత్థో, సో ఏవ వసతీతి వసోతి అత్థవసో, తస్స తస్స పయోగస్స ఆనిసంసభూతం ఫలన్తి ఆహ ‘‘అత్థవసన్తి అత్థానిసంస’’న్తి. అత్థో వా వుత్తలక్ఖణో వసో ఏతస్సాతి అత్థవసో, కారణం. నాగవనవాసికోతి హత్థినాగానం విచరణవనే తేసం గహణత్థం వసనకో. అనుగ్గహితసిప్పోతి అసిక్ఖితహత్థిసిప్పో ఆయతవిత్థతస్స పదమత్తస్స దస్సనేన ‘‘మహా వత, భో నాగో’’తి నిట్ఠాగమనతో. పరతో పన భగవతా వుత్తట్ఠానే. ఉగ్గహితసిప్పో పురిసో నాగవనికోతి ఆగతో ఆయతవిత్థతస్స పదస్స ఉచ్చస్స చ నిసేవితస్స బ్యభిచారభావం ఞత్వా తత్తకేన నిట్ఠం అగన్త్వా మహాహత్థిం దిస్వావ నిట్ఠాగమనతో. ఞాణం పజ్జతి ఏత్థాతి ఞాణపదాని, ఖత్తియపణ్డితాదీనం ధమ్మవినయే వినీతత్తా వినయేహి అధిగతజ్ఝానాదీని. తాని హి తథాగతగన్ధహత్థినో దేసనాఞాణేన అక్కన్తట్ఠానాని. చత్తారీతి పన వినేయ్యానం ఇధ ఖత్తియపణ్డితాదివసేన చతుబ్బిధానంయేవ గహితత్తా.

    Araṇīyato attho, so eva vasatīti vasoti atthavaso, tassa tassa payogassa ānisaṃsabhūtaṃ phalanti āha ‘‘atthavasanti atthānisaṃsa’’nti. Attho vā vuttalakkhaṇo vaso etassāti atthavaso, kāraṇaṃ. Nāgavanavāsikoti hatthināgānaṃ vicaraṇavane tesaṃ gahaṇatthaṃ vasanako. Anuggahitasippoti asikkhitahatthisippo āyatavitthatassa padamattassa dassanena ‘‘mahā vata, bho nāgo’’ti niṭṭhāgamanato. Parato pana bhagavatā vuttaṭṭhāne. Uggahitasippo puriso nāgavanikoti āgato āyatavitthatassa padassa uccassa ca nisevitassa byabhicārabhāvaṃ ñatvā tattakena niṭṭhaṃ agantvā mahāhatthiṃ disvāva niṭṭhāgamanato. Ñāṇaṃ pajjati etthāti ñāṇapadāni, khattiyapaṇḍitādīnaṃ dhammavinaye vinītattā vinayehi adhigatajjhānādīni. Tāni hi tathāgatagandhahatthino desanāñāṇena akkantaṭṭhānāni. Cattārīti pana vineyyānaṃ idha khattiyapaṇḍitādivasena catubbidhānaṃyeva gahitattā.

    ౨౮౯. పుగ్గలేసు పఞ్ఞాయ చ నిపుణతా పణ్డితసమఞ్ఞా నిపుణత్థస్స దస్సనసమత్థతావసేనేవాతి ఆహ ‘‘సుఖుమఅత్థన్తరపటివిజ్ఝనసమత్థే’’తి. కత-సద్దో ఇధ నిప్ఫన్నపరియాయో. పరే పవదన్తి ఏత్థ, ఏతేనాతి పరప్పవాదో, పరసమయో. పరేహి పవదనం పరప్పవాదో, విగ్గాహికకథాయ పరవాదమద్దనం. తదుభయమ్పి ఏకతో కత్వా పాళియం వుత్తన్తి ఆహ ‘‘విఞ్ఞాతపరప్పవాదే చేవ పరేహి సద్ధిం కతవాదపరిచయే చా’’తి, పరసమయేసు పరవాదమద్దనేసు చ నిప్ఫన్నేతి అత్థో. వాలవేధిరూపేతి వాలవేధిపతిరూపే. తేనాహ ‘‘వాలవేధిధనుగ్గహసదిసే’’తి. వాలన్తి అనేకధా భిన్నస్స వాలస్స అంసుసఙ్ఖాతం వాలం. భిన్దన్తా వియాతి ఘటాదిం సవిగ్గహం ముగ్గరాదినా భిన్దన్తా వియ, దిట్ఠిగతాని ఏకంసతో భిన్దన్తాతి అధిప్పాయో. ‘‘అత్థం గుయ్హం పటిచ్ఛన్నం కత్వా పుచ్ఛిస్సామా’’తి సఙ్ఖతం పదపఞ్హం పుచ్ఛన్తీతి దస్సేతుం ‘‘దుపదమ్పీ’’తిఆది వుత్తం. వదన్తి ఏతేనాతి వాదో, దోసో. పుచ్ఛీయతీతి పఞ్హో, అత్థో. పుచ్ఛతి ఏతేనాతి పఞ్హో, సద్దో. తదుభయం ఏకతో గహేత్వా ఆహ ‘‘ఏవరూపే పఞ్హే’’తిఆది. ‘‘ఏవం పుచ్ఛేయ్య, ఏవం విస్సజ్జేయ్యా’’తి చ పుచ్ఛావిస్సజ్జనానం సిఖావగమనం దస్సేతి. సేయ్యోతి ఉత్తమో, పరమో లాభోతి అధిప్పాయో.

    289. Puggalesu paññāya ca nipuṇatā paṇḍitasamaññā nipuṇatthassa dassanasamatthatāvasenevāti āha ‘‘sukhumaatthantarapaṭivijjhanasamatthe’’ti. Kata-saddo idha nipphannapariyāyo. Pare pavadanti ettha, etenāti parappavādo, parasamayo. Parehi pavadanaṃ parappavādo, viggāhikakathāya paravādamaddanaṃ. Tadubhayampi ekato katvā pāḷiyaṃ vuttanti āha ‘‘viññātaparappavāde ceva parehi saddhiṃ katavādaparicaye cā’’ti, parasamayesu paravādamaddanesu ca nipphanneti attho. Vālavedhirūpeti vālavedhipatirūpe. Tenāha ‘‘vālavedhidhanuggahasadise’’ti. Vālanti anekadhā bhinnassa vālassa aṃsusaṅkhātaṃ vālaṃ. Bhindantā viyāti ghaṭādiṃ saviggahaṃ muggarādinā bhindantā viya, diṭṭhigatāni ekaṃsato bhindantāti adhippāyo. ‘‘Atthaṃ guyhaṃ paṭicchannaṃ katvā pucchissāmā’’ti saṅkhataṃ padapañhaṃ pucchantīti dassetuṃ ‘‘dupadampī’’tiādi vuttaṃ. Vadanti etenāti vādo, doso. Pucchīyatīti pañho, attho. Pucchati etenāti pañho, saddo. Tadubhayaṃ ekato gahetvā āha ‘‘evarūpe pañhe’’tiādi. ‘‘Evaṃ puccheyya, evaṃ vissajjeyyā’’ti ca pucchāvissajjanānaṃ sikhāvagamanaṃ dasseti. Seyyoti uttamo, paramo lābhoti adhippāyo.

    ఏవం అత్తనో వాదవిధమనభయేనపి పరే భగవన్తం పఞ్హం పుచ్ఛితుం న విసహన్తీతి వత్వా ఇదాని వాదవిధమనేన వినాపి న విసహన్తి ఏవాతి దస్సేతుం ‘‘అపిచా’’తిఆది ఆరద్ధం. చిత్తం పసీదతి పరే అత్తనో అత్తభావమ్పి విస్సత్థం నియ్యాదేతుకామా హోన్తి ఓధిసకమేత్తాఫరణసదిసత్తా తస్స మేత్తాయనస్స. దస్సనసమ్పన్నాతి దట్ఠబ్బతాయ సమ్పన్నా దస్సనానుత్తరియభావతో, అతివియ దస్సనీయాతి అత్థో.

    Evaṃ attano vādavidhamanabhayenapi pare bhagavantaṃ pañhaṃ pucchituṃ na visahantīti vatvā idāni vādavidhamanena vināpi na visahanti evāti dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi āraddhaṃ. Cittaṃ pasīdati pare attano attabhāvampi vissatthaṃ niyyādetukāmā honti odhisakamettāpharaṇasadisattā tassa mettāyanassa. Dassanasampannāti daṭṭhabbatāya sampannā dassanānuttariyabhāvato, ativiya dassanīyāti attho.

    సరణగమనవసేన సావకాతి లోకియసరణగమనేన సావకా, లోకుత్తరసరణగమనేన పన సావకత్తం పరతో ఆగమిస్సతి, తఞ్చ పబ్బజితవసేన వుచ్చతి, ఇధ గహట్ఠవసేన, ఉభయత్థాపి సరణగమనేన సావకత్తం వేదితబ్బం. తే హి పరలోకవజ్జభయదస్సావినో కులపుత్తా, ఆచారకులపుత్తాపి తాదిసా భవన్తి. థోకేనాతి ఇమినా ‘‘మనం అనస్సామా’’తి పదస్సత్థం వదతి.

    Saraṇagamanavasenasāvakāti lokiyasaraṇagamanena sāvakā, lokuttarasaraṇagamanena pana sāvakattaṃ parato āgamissati, tañca pabbajitavasena vuccati, idha gahaṭṭhavasena, ubhayatthāpi saraṇagamanena sāvakattaṃ veditabbaṃ. Te hi paralokavajjabhayadassāvino kulaputtā, ācārakulaputtāpi tādisā bhavanti. Thokenāti iminā ‘‘manaṃ anassāmā’’ti padassatthaṃ vadati.

    ౨౯౦. ఉదాహరీయతి ఉబ్బేగపీతివసేనాతి, తథా వా ఉదాహరణం ఉదానం. తేనాహ ‘‘ఉదాహారం ఉదాహరీ’’తి. అస్స ధమ్మస్సాతి అస్స పటిపత్తిసద్ధమ్మపుబ్బకస్స పటివేధసద్ధమ్మస్స. సోతి హత్థిపదోపమో హత్థిపదోపమభావేన వుచ్చమానో ధమ్మో. ఏత్తావతాతి ఏత్తకేన పరిబ్బాజకేన వుత్తకథామగ్గమత్తేన. కామం తేన వుత్తకథామగ్గేనపి హత్థిపదోపమభావేన వుచ్చమానో ధమ్మో పరిపుణ్ణోవ అరహత్తం పాపేత్వా పవేదితత్తా, సో చ ఖో సఙ్ఖేపతో, న విత్థారతోతి ఆహ ‘‘న ఏత్తావతా విత్థారేన పరిపూరో హోతీ’’తి. యది యథా విత్థారేన హత్థిపదోపమో పరిపూరో హోతి, తథా దేసనా ఆరద్ధా, అథ కస్మా కుసలోతి న వుత్తోతి చోదనా.

    290. Udāharīyati ubbegapītivasenāti, tathā vā udāharaṇaṃ udānaṃ. Tenāha ‘‘udāhāraṃ udāharī’’ti. Assa dhammassāti assa paṭipattisaddhammapubbakassa paṭivedhasaddhammassa. Soti hatthipadopamo hatthipadopamabhāvena vuccamāno dhammo. Ettāvatāti ettakena paribbājakena vuttakathāmaggamattena. Kāmaṃ tena vuttakathāmaggenapi hatthipadopamabhāvena vuccamāno dhammo paripuṇṇova arahattaṃ pāpetvā paveditattā, so ca kho saṅkhepato, na vitthāratoti āha ‘‘na ettāvatā vitthārena paripūro hotī’’ti. Yadi yathā vitthārena hatthipadopamo paripūro hoti, tathā desanā āraddhā, atha kasmā kusaloti na vuttoti codanā.

    ౨౯౧. ఆయామతోపీతి పి-సద్దేన ఉబ్బేధేనపి రస్సాతి దస్సేతి. నీచకాయా హి తా హోన్తి. ఉచ్చాతి ఉచ్చకా. నిసేవనం, నిసేవతి ఏత్థాతి వా నిసేవితం. నిసేవనఞ్చేత్థ కణ్డుయితవినోదనత్థం ఘంసనం. తేనాహ ‘‘ఖన్ధప్పదేసే ఘంసితట్ఠాన’’న్తి. ఉచ్చాతి అనీచా, ఉబ్బేధవన్తియోతి అత్థో. కాళారికాతి విరళదన్తా, విసఙ్గతదన్తాతి అత్థో. తేనాహ ‘‘దన్తాన’’న్తిఆది. కళారతాయాతి విరళతాయ. ఆరఞ్జితానీతి రఞ్జితాని, విలిఖితానీతి అత్థో. కణేరుతాయాతి కుటుమలసణ్ఠానతాయ. అయం వాతి ఏత్థ వా-సద్దో సంసయితనిచ్ఛయత్థో యథా అఞ్ఞత్థాపి ‘‘అయం వా ఇమేసం సమణబ్రాహ్మణానం సబ్బబాలో సబ్బమూళ్హో’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౧.౧౮౧).

    291.Āyāmatopīti pi-saddena ubbedhenapi rassāti dasseti. Nīcakāyā hi tā honti. Uccāti uccakā. Nisevanaṃ, nisevati etthāti vā nisevitaṃ. Nisevanañcettha kaṇḍuyitavinodanatthaṃ ghaṃsanaṃ. Tenāha ‘‘khandhappadese ghaṃsitaṭṭhāna’’nti. Uccāti anīcā, ubbedhavantiyoti attho. Kāḷārikāti viraḷadantā, visaṅgatadantāti attho. Tenāha ‘‘dantāna’’ntiādi. Kaḷāratāyāti viraḷatāya. Ārañjitānīti rañjitāni, vilikhitānīti attho. Kaṇerutāyāti kuṭumalasaṇṭhānatāya. Ayaṃ vāti ettha -saddo saṃsayitanicchayattho yathā aññatthāpi ‘‘ayaṃ vā imesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ sabbabālo sabbamūḷho’’tiādīsu (dī. ni. 1.181).

    నాగవనం వియాతి మహాహత్థినో వామనికాదీనఞ్చ పదదస్సనట్ఠానభూతం నాగవనం వియ. ఆదితో పట్ఠాయ యావ నీవరణప్పహానా ధమ్మదేసనా తథాగతస్స బాహిరపరిబ్బాజకాదీనఞ్చ పదదస్సనభావతో. ఆదితో పట్ఠాయాతి చ ‘‘తం సుణాహీ’’తి పదతో పట్ఠాయ. కుసలో నాగవనికో వియ యోగావచరో పరియేసనవసేన పమాణగ్గహణతో. మత్థకే ఠత్వాతి ఇమస్స సుత్తస్స పరియోసానే ఠత్వా. ఇమస్మిమ్పి ఠానేతి ‘‘ఏవమేవ ఖో బ్రాహ్మణా’’తిఆదినా ఉపమేయ్యస్స అత్థస్స ఉపఞ్ఞాసనట్ఠానేపి.

    Nāgavanaṃviyāti mahāhatthino vāmanikādīnañca padadassanaṭṭhānabhūtaṃ nāgavanaṃ viya. Ādito paṭṭhāya yāva nīvaraṇappahānā dhammadesanā tathāgatassa bāhiraparibbājakādīnañca padadassanabhāvato. Ādito paṭṭhāyāti ca ‘‘taṃ suṇāhī’’ti padato paṭṭhāya. Kusalo nāgavaniko viya yogāvacaro pariyesanavasena pamāṇaggahaṇato. Matthake ṭhatvāti imassa suttassa pariyosāne ṭhatvā. Imasmimpi ṭhāneti ‘‘evameva kho brāhmaṇā’’tiādinā upameyyassa atthassa upaññāsanaṭṭhānepi.

    స్వాయన్తి (దీ॰ ని॰ టీ॰ ౧.౧౯౦) ఇధ-సద్దమత్తం గణ్హాతి, న యథావిసేసితబ్బం ఇధ-సద్దం. తథా హి వక్ఖతి ‘‘కత్థచి పదపూరణమత్తమేవా’’తి. లోకం ఉపాదాయ వుచ్చతి లోక-సద్దేన సమానాధికరణభావేన వుత్తత్తా. సేసపదద్వయే పన సద్దన్తరసన్నిధానమత్తేన తం తం ఉపాదాయ వుత్తతా దట్ఠబ్బా. ఓకాసన్తి కఞ్చి పదేసం ఇన్దసాలగుహాయ అధిప్పేతత్తా. పదపూరణమత్తమేవ ఓకాసాపదిసనస్సపి అసమ్భవతో.

    Svāyanti (dī. ni. ṭī. 1.190) idha-saddamattaṃ gaṇhāti, na yathāvisesitabbaṃ idha-saddaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘katthaci padapūraṇamattamevā’’ti. Lokaṃ upādāya vuccati loka-saddena samānādhikaraṇabhāvena vuttattā. Sesapadadvaye pana saddantarasannidhānamattena taṃ taṃ upādāya vuttatā daṭṭhabbā. Okāsanti kañci padesaṃ indasālaguhāya adhippetattā. Padapūraṇamattameva okāsāpadisanassapi asambhavato.

    తథాగత-సద్దాదీనం అత్థవిసేసో మూలపరియాయట్ఠకథా(మ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౧౨) విసుద్ధిమగ్గసంవణ్ణనాసు వుత్తో ఏవ. తథాగతస్స సత్తనికాయన్తోగధతాయ ‘‘ఇధ పన సత్తలోకో అధిప్పేతో’’తి వత్వా తత్థాయం యస్మిం సత్తనికాయే, యస్మిఞ్చ ఓకాసే ఉప్పజ్జతి, తం దస్సేతుం ‘‘సత్తలోకే ఉప్పజ్జమానోపి చా’’తిఆది వుత్తం. తత్థ ఇమస్మింయేవ చక్కవాళేతి ఇమిస్సా ఏవ లోకధాతుయా. ‘‘అట్ఠానమేతం, భిక్ఖవే, అనవకాసో, యం ఏకిస్సా లోకధాతుయా ద్వే అరహన్తో సమ్మాసమ్బుద్ధో అపుబ్బం అచరిమం ఉప్పజ్జేయ్యు’’న్తి (దీ॰ ని॰ ౩.౧౬౧; మ॰ ని॰ ౩.౧౨౯; అ॰ ని॰ ౧.౨౭౮; నేత్తి॰ ౫౭; మి॰ ప॰ ౫.౧.౧) ఏత్థ జాతిఖేత్తభూతా దససహస్సిలోకధాతు ‘‘ఏకిస్సా లోకధాతుయా’’తి వుత్తా. ఇధ పన ఇమంయేవ లోకధాతుం సన్ధాయ ‘‘ఇమస్మింయేవ చక్కవాళే’’తి వుత్తం. తిస్సో హి సఙ్గీతియో ఆరుళ్హే తేపిటకే బుద్ధవచనే విసయఖేత్తం ఆణాఖేత్తం జాతిఖేత్తన్తి తివిధే ఖేత్తే ఠపేత్వా ఇమం చక్కవాళం అఞ్ఞస్మిం చక్కవాళే బుద్ధా ఉప్పజ్జన్తీతి సుత్తం నత్థి, న ఉప్పజ్జన్తీతి పన అత్థి. కథం? ‘‘న మే ఆచరియో అత్థి, సదిసో మే న విజ్జతి (మ॰ ని॰ ౧.౨౮౫; ౨.౩౪౧; మహావ॰ ౧౧; కథా॰ ౪౦౫; మి॰ ప॰ ౪.౫.౧౧), ఏకోమ్హి సమ్మాసమ్బుద్ధో’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౨౮౫; ౨.౩౪౧; కథా॰ ౪౦౫; మహావ॰ ౧౧) ఏవమాదీని ఇమిస్సా లోకధాతుయా ఠత్వా వదన్తేన భగవతా – ‘‘కిం పనావుసో, సారిపుత్త, అత్థేతరహి అఞ్ఞో సమణో వా బ్రాహ్మణో వా భగవతా సమసమో సమ్బోధియన్తి ఏవం పుట్ఠాహం, భన్తే, నోతి వదేయ్య’’న్తి వత్వా తస్స కారణం దస్సేతుం – ‘‘అట్ఠానమేతం అనవకాసో, యం ఏకిస్సా లోకధాతుయా ద్వే అరహన్తో సమ్మాసమ్బుద్ధా’’తి ఇమం సుత్తం దస్సేన్తేన ధమ్మసేనాపతినా చ బుద్ధానం ఉప్పత్తిట్ఠానభూతం ఇమం లోకధాతుం ఠపేత్వా అఞ్ఞత్థ అనుప్పత్తి వుత్తా హోతీతి.

    Tathāgata-saddādīnaṃ atthaviseso mūlapariyāyaṭṭhakathā(ma. ni. aṭṭha. 1.12) visuddhimaggasaṃvaṇṇanāsu vutto eva. Tathāgatassa sattanikāyantogadhatāya ‘‘idha pana sattaloko adhippeto’’ti vatvā tatthāyaṃ yasmiṃ sattanikāye, yasmiñca okāse uppajjati, taṃ dassetuṃ ‘‘sattaloke uppajjamānopi cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha imasmiṃyeva cakkavāḷeti imissā eva lokadhātuyā. ‘‘Aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddho apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyu’’nti (dī. ni. 3.161; ma. ni. 3.129; a. ni. 1.278; netti. 57; mi. pa. 5.1.1) ettha jātikhettabhūtā dasasahassilokadhātu ‘‘ekissā lokadhātuyā’’ti vuttā. Idha pana imaṃyeva lokadhātuṃ sandhāya ‘‘imasmiṃyeva cakkavāḷe’’ti vuttaṃ. Tisso hi saṅgītiyo āruḷhe tepiṭake buddhavacane visayakhettaṃ āṇākhettaṃ jātikhettanti tividhe khette ṭhapetvā imaṃ cakkavāḷaṃ aññasmiṃ cakkavāḷe buddhā uppajjantīti suttaṃ natthi, na uppajjantīti pana atthi. Kathaṃ? ‘‘Na me ācariyo atthi, sadiso me na vijjati (ma. ni. 1.285; 2.341; mahāva. 11; kathā. 405; mi. pa. 4.5.11), ekomhi sammāsambuddho’’ti (ma. ni. 1.285; 2.341; kathā. 405; mahāva. 11) evamādīni imissā lokadhātuyā ṭhatvā vadantena bhagavatā – ‘‘kiṃ panāvuso, sāriputta, atthetarahi añño samaṇo vā brāhmaṇo vā bhagavatā samasamo sambodhiyanti evaṃ puṭṭhāhaṃ, bhante, noti vadeyya’’nti vatvā tassa kāraṇaṃ dassetuṃ – ‘‘aṭṭhānametaṃ anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā’’ti imaṃ suttaṃ dassentena dhammasenāpatinā ca buddhānaṃ uppattiṭṭhānabhūtaṃ imaṃ lokadhātuṃ ṭhapetvā aññattha anuppatti vuttā hotīti.

    సుజాతాయాతిఆదినా వుత్తేసు చతూసు వికప్పేసు పఠమో వికప్పో బుద్ధభావాయ ఆసన్నతరపటిపత్తిదస్సనవసేన వుత్తో. ఆసన్నతరాయ హి పటిపత్తియం ఠితో ‘‘ఉప్పజ్జతీ’’తి వుచ్చతి ఉప్పాదస్స ఏకన్తికత్తా, పగేవ పటిపత్తియా మత్థకే ఠితో. దుతియో బుద్ధభావావహపబ్బజ్జతో పట్ఠాయ ఆసన్నపటిపత్తిదస్సనవసేన, తతియో బుద్ధకరధమ్మపారిపూరితో పట్ఠాయ బుద్ధభావాయ పటిపత్తిదస్సనవసేన. న హి మహాసత్తానం తుసితభవూపపత్తితో పట్ఠాయ బోధిసమ్భారసమ్భరణం నామ అత్థి. చతుత్థో బుద్ధకరధమ్మసమారమ్భతో పట్ఠాయ. బోధియా నియతభావాపత్తితో పభుతి హి విఞ్ఞూహి ‘‘బుద్ధో ఉప్పజ్జతీ’’తి వత్తుం సక్కా ఉప్పాదస్స ఏకన్తికత్తా, యథా పన ‘‘తిట్ఠన్తి పబ్బతా, సన్దన్తి నదియో’’తి తిట్ఠనసన్దనకిరియానం అవిచ్ఛేదముపాదాయ వత్తమానపయోగో, ఏవం ఉప్పాదత్థాయ పటిపజ్జనకిరియాయ అవిచ్ఛేదముపాదాయ చతూసు వికప్పేసు ‘‘ఉప్పజ్జతి నామా’’తి వుత్తం. సబ్బపఠమం ఉప్పన్నభావన్తి సబ్బేహి ఉపరి వుచ్చమానేహి విసేసేహి పఠమం తథాగతస్స ఉప్పన్నతాసఙ్ఖాతం అత్థితావిసేసం.

    Sujātāyātiādinā vuttesu catūsu vikappesu paṭhamo vikappo buddhabhāvāya āsannatarapaṭipattidassanavasena vutto. Āsannatarāya hi paṭipattiyaṃ ṭhito ‘‘uppajjatī’’ti vuccati uppādassa ekantikattā, pageva paṭipattiyā matthake ṭhito. Dutiyo buddhabhāvāvahapabbajjato paṭṭhāya āsannapaṭipattidassanavasena, tatiyo buddhakaradhammapāripūrito paṭṭhāya buddhabhāvāya paṭipattidassanavasena. Na hi mahāsattānaṃ tusitabhavūpapattito paṭṭhāya bodhisambhārasambharaṇaṃ nāma atthi. Catuttho buddhakaradhammasamārambhato paṭṭhāya. Bodhiyā niyatabhāvāpattito pabhuti hi viññūhi ‘‘buddho uppajjatī’’ti vattuṃ sakkā uppādassa ekantikattā, yathā pana ‘‘tiṭṭhanti pabbatā, sandanti nadiyo’’ti tiṭṭhanasandanakiriyānaṃ avicchedamupādāya vattamānapayogo, evaṃ uppādatthāya paṭipajjanakiriyāya avicchedamupādāya catūsu vikappesu ‘‘uppajjati nāmā’’ti vuttaṃ. Sabbapaṭhamaṃ uppannabhāvanti sabbehi upari vuccamānehi visesehi paṭhamaṃ tathāgatassa uppannatāsaṅkhātaṃ atthitāvisesaṃ.

    సో భగవాతి (అ॰ ని॰ టీ॰ ౨.౩.౬౪) యో ‘‘తథాగతో అరహ’’న్తిఆదినా కిత్తితగుణో, సో భగవా. ఇమం లోకన్తి నయిదం మహాజనస్స సమ్ముఖామత్తం లోకం సన్ధాయ వుత్తం, అథ ఖో అనవసేసం పరియాదాయాతి దస్సేతుం ‘‘సదేవక’’న్తిఆది వుత్తం. తేనాహ ‘‘ఇదాని వత్తబ్బం నిదస్సేతీ’’తి. పజాతత్తాతి యథాసకం కమ్మకిలేసేహి నిబ్బత్తత్తా. పఞ్చకామావచరదేవగ్గహణం పారిసేసఞాయేన ఇతరేసం పదన్తరేహి సఙ్గహితత్తా. సదేవకన్తి చ అవయవేన విగ్గహో సముదాయో సమాసత్థో. ఛట్ఠకామావచరదేవగ్గహణం పచ్చాసత్తిఞాయేన. తత్థ హి సో జాతో తన్నివాసీ చ. బ్రహ్మకాయికాదిబ్రహ్మగ్గహణన్తి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. పచ్చత్థికపచ్చామిత్తసమణబ్రాహ్మణగ్గహణన్తి నిదస్సనమత్తమేతం అపచ్చత్థికానం అసమితాబాహితపాపానఞ్చ సమణబ్రాహ్మణానం సస్సమణబ్రాహ్మణివచనేన గహితత్తా. కామం ‘‘సదేవక’’న్తిఆదివిసేసనానం వసేన సత్తవిసయో లోక-సద్దోతి విఞ్ఞాయతి తుల్యయోగవిసయత్తా తేసం, ‘‘సలోమకో సపక్ఖకో’’తిఆదీసు పన అతుల్యయోగేపి అయం సమాసో లబ్భతీతి బ్యభిచారదస్సనతో పజాగహణన్తి ఆహ ‘‘పజావచనేన సత్తలోకగ్గహణ’’న్తి.

    So bhagavāti (a. ni. ṭī. 2.3.64) yo ‘‘tathāgato araha’’ntiādinā kittitaguṇo, so bhagavā. Imaṃ lokanti nayidaṃ mahājanassa sammukhāmattaṃ lokaṃ sandhāya vuttaṃ, atha kho anavasesaṃ pariyādāyāti dassetuṃ ‘‘sadevaka’’ntiādi vuttaṃ. Tenāha ‘‘idāni vattabbaṃ nidassetī’’ti. Pajātattāti yathāsakaṃ kammakilesehi nibbattattā. Pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ pārisesañāyena itaresaṃ padantarehi saṅgahitattā. Sadevakanti ca avayavena viggaho samudāyo samāsattho. Chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ paccāsattiñāyena. Tattha hi so jāto tannivāsī ca. Brahmakāyikādibrahmaggahaṇanti etthāpi eseva nayo. Paccatthikapaccāmittasamaṇabrāhmaṇaggahaṇanti nidassanamattametaṃ apaccatthikānaṃ asamitābāhitapāpānañca samaṇabrāhmaṇānaṃ sassamaṇabrāhmaṇivacanena gahitattā. Kāmaṃ ‘‘sadevaka’’ntiādivisesanānaṃ vasena sattavisayo loka-saddoti viññāyati tulyayogavisayattā tesaṃ, ‘‘salomako sapakkhako’’tiādīsu pana atulyayogepi ayaṃ samāso labbhatīti byabhicāradassanato pajāgahaṇanti āha ‘‘pajāvacanena sattalokaggahaṇa’’nti.

    అరూపినో సత్తా అత్తనో ఆనేఞ్జవిహారేన విహరన్తా ‘‘దిబ్బన్తీతి దేవా’’తి ఇమం నిబ్బచనం లభన్తీతి ఆహ ‘‘సదేవకగ్గహణేన అరూపావచరదేవలోకో గహితో’’తి. తేనేవాహ ‘‘ఆకాసానఞ్చాయతనూపగానం దేవానం సహబ్యత’’న్తి (అ॰ ని॰ ౩.౧౧౭). సమారకగ్గహణేన ఛకామావచరదేవలోకో గహితో తస్స సవిసేసం మారస్స వసే వత్తనతో. రూపీ బ్రహ్మలోకో గహితో అరూపీబ్రహ్మలోకస్స విసుం గహితత్తా. చతుపరిసవసేనాతి ఖత్తియాదిచతుపరిసవసేన. ఇతరా పన చతస్సో పరిసా సమారకాదిగ్గహణేన గహితా ఏవాతి. అవసేససబ్బసత్తలోకో నాగగరుళాదిభేదో.

    Arūpino sattā attano āneñjavihārena viharantā ‘‘dibbantīti devā’’ti imaṃ nibbacanaṃ labhantīti āha ‘‘sadevakaggahaṇena arūpāvacaradevaloko gahito’’ti. Tenevāha ‘‘ākāsānañcāyatanūpagānaṃ devānaṃ sahabyata’’nti (a. ni. 3.117). Samārakaggahaṇena chakāmāvacaradevaloko gahito tassa savisesaṃ mārassa vase vattanato. Rūpī brahmaloko gahito arūpībrahmalokassa visuṃ gahitattā. Catuparisavasenāti khattiyādicatuparisavasena. Itarā pana catasso parisā samārakādiggahaṇena gahitā evāti. Avasesasabbasattaloko nāgagaruḷādibhedo.

    ఏత్తావతా భాగసో లోకం గహేత్వా యోజనం దస్సేత్వా ఇదాని తేన తేన విసేసేన అభాగసోవ లోకం గహేత్వా యోజనం దస్సేతుం ‘‘అపిచేత్థా’’తిఆది వుత్తం. తత్థ ఉక్కట్ఠపరిచ్ఛేదతోతి ఉక్కంసగభివిజాననేన. పఞ్చసు హి గతీసు దేవలోకోవ సేట్ఠో. తత్థాపి అరూపినో ‘‘దూరసముస్సారితకిలేసదుక్ఖతాయ, సన్తపణీతఆనేఞ్జవిహారసమఙ్గితాయ, అతివియ దీఘాయుకతాయా’’తి ఏవమాదీహి విసేసేహి అతివియ ఇతరేహి ఉక్కట్ఠా. బ్రహ్మా మహానుభావోతిఆదిం దససహస్సియం మహాబ్రహ్మునో వసేన వదతి. ‘‘ఉక్కట్ఠపరిచ్ఛేదతో’’తి హి వుత్తం. అనుత్తరన్తి సేట్ఠం నవలోకుత్తరం. భావానుక్కమో భావవసేన పరేసం అజ్ఝాసయవసేన ‘‘సదేవక’’న్తిఆదీనం పదానం అనుక్కమో. తీహాకారేహీతి దేవమారబ్రహ్మసహితతాసఙ్ఖాతేహి తీహి పకారేహి. తీసు పదేసూతి ‘‘సదేవక’’న్తిఆదీసు తీసు పదేసు. తేన తేనాకారేనాతి సదేవకత్తాదినా తేన తేన పకారేన. తేధాతుకమేవ పరియాదిన్నన్తి పోరాణా పనాహూతి యోజనా.

    Ettāvatā bhāgaso lokaṃ gahetvā yojanaṃ dassetvā idāni tena tena visesena abhāgasova lokaṃ gahetvā yojanaṃ dassetuṃ ‘‘apicetthā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ukkaṭṭhaparicchedatoti ukkaṃsagabhivijānanena. Pañcasu hi gatīsu devalokova seṭṭho. Tatthāpi arūpino ‘‘dūrasamussāritakilesadukkhatāya, santapaṇītaāneñjavihārasamaṅgitāya, ativiya dīghāyukatāyā’’ti evamādīhi visesehi ativiya itarehi ukkaṭṭhā. Brahmā mahānubhāvotiādiṃ dasasahassiyaṃ mahābrahmuno vasena vadati. ‘‘Ukkaṭṭhaparicchedato’’ti hi vuttaṃ. Anuttaranti seṭṭhaṃ navalokuttaraṃ. Bhāvānukkamo bhāvavasena paresaṃ ajjhāsayavasena ‘‘sadevaka’’ntiādīnaṃ padānaṃ anukkamo. Tīhākārehīti devamārabrahmasahitatāsaṅkhātehi tīhi pakārehi. Tīsu padesūti ‘‘sadevaka’’ntiādīsu tīsu padesu. Tena tenākārenāti sadevakattādinā tena tena pakārena. Tedhātukameva pariyādinnanti porāṇā panāhūti yojanā.

    అభిఞ్ఞాతి య-కారలోపేనాయం నిద్దేసో, అభిజానిత్వాతి అయమేత్థ అత్థోతి ఆహ ‘‘అభిఞ్ఞాయ, అధికేన ఞాణేన ఞత్వా’’తి. అనుమానాదిపటిక్ఖేపోతి అనుమానఉపమానఅత్థాపత్తిఆదిపటిక్ఖేపో ఏకప్పమాణత్తా. సబ్బత్థ అప్పటిహతఞాణాచారతాయ హి సబ్బపచ్చక్ఖా బుద్ధా భగవన్తో. అనుత్తరం వివేకసుఖన్తి ఫలసమాపత్తిసుఖం. తేన వీతిమిస్సాపి కదాచి భగవతో ధమ్మదేసనా హోతీతి ఆహ ‘‘హిత్వాపీ’’తి. భగవా హి ధమ్మం దేసేన్తో యస్మిం ఖణే పరిసా సాధుకారం వా దేతి, యథాసుతం వా ధమ్మం పచ్చవేక్ఖతి, తం ఖణం పుబ్బభాగేన పరిచ్ఛిన్దిత్వా ఫలసమాపత్తిం సమాపజ్జతి, యథాపరిచ్ఛేదఞ్చ సమాపత్తితో వుట్ఠాయ ఠితట్ఠానతో పట్ఠాయ ధమ్మం దేసేతి.

    Abhiññāti ya-kāralopenāyaṃ niddeso, abhijānitvāti ayamettha atthoti āha ‘‘abhiññāya, adhikena ñāṇena ñatvā’’ti. Anumānādipaṭikkhepoti anumānaupamānaatthāpattiādipaṭikkhepo ekappamāṇattā. Sabbattha appaṭihatañāṇācāratāya hi sabbapaccakkhā buddhā bhagavanto. Anuttaraṃ vivekasukhanti phalasamāpattisukhaṃ. Tena vītimissāpi kadāci bhagavato dhammadesanā hotīti āha ‘‘hitvāpī’’ti. Bhagavā hi dhammaṃ desento yasmiṃ khaṇe parisā sādhukāraṃ vā deti, yathāsutaṃ vā dhammaṃ paccavekkhati, taṃ khaṇaṃ pubbabhāgena paricchinditvā phalasamāpattiṃ samāpajjati, yathāparicchedañca samāpattito vuṭṭhāya ṭhitaṭṭhānato paṭṭhāya dhammaṃ deseti.

    దేసకాయత్తేన ఆణాదివిధినా అతిసజ్జనం పబోధనం దేసనాతి సా పరియత్తిధమ్మవసేన వేదితబ్బాతి ఆహ ‘‘దేసనాయ తావ చతుప్పదికాయపి గాథాయా’’తిఆది. సాసితబ్బపుగ్గలగతేన యథాపరాధాదిసాసితబ్బభావేన అనుసాసనం తదఙ్గవినయాదివసేన వినయనం సాసనన్తి తం పటిపత్తిధమ్మవసేన వేదితబ్బన్తి ఆహ ‘‘సీలసమాధివిపస్సనా’’తిఆది. కుసలానన్తి మగ్గకుసలానం, కుసలానన్తి వా అనవజ్జానం. తేన ఫలధమ్మానమ్పి సఙ్గహో సిద్ధో హోతి. ఆదిభావో సీలదిట్ఠీనం తమ్మూలకత్తా ఉత్తరిమనుస్సధమ్మానం. తస్మిం తస్మిం అత్థే కథావధిసద్దప్పబన్ధో గాథావసేన సుత్తవసేన చ వవత్థితో పరియత్తిధమ్మో, యో ఇధేవ ‘‘దేసనా’’తి వుత్తో. తస్స పన అత్థో విసేసేన సీలాది ఏవాతి ఆహ ‘‘భగవా హి ధమ్మం దేసేన్తో…పే॰… నిబ్బానం దస్సేతీ’’తి. తత్థ సీలం దస్సేత్వాతి సీలగ్గహణేన ససమ్భారం సీలం గహితం. తథా మగ్గగ్గహణేన ససమ్భారో మగ్గోతి తదుభయేన అనవసేసతో పరియత్తిఅత్థం పరియాదియతి. తేనాతి సీలాదిదస్సనేన. అత్థవసేన హి ఇధ దేసనాయ ఆదికల్యాణాదిభావో అధిప్పేతో. కథికసణ్ఠితీతి కథికస్స సణ్ఠానం కథనవసేన సమవట్ఠానం.

    Desakāyattena āṇādividhinā atisajjanaṃ pabodhanaṃ desanāti sā pariyattidhammavasena veditabbāti āha ‘‘desanāya tāva catuppadikāyapi gāthāyā’’tiādi. Sāsitabbapuggalagatena yathāparādhādisāsitabbabhāvena anusāsanaṃ tadaṅgavinayādivasena vinayanaṃ sāsananti taṃ paṭipattidhammavasena veditabbanti āha ‘‘sīlasamādhivipassanā’’tiādi. Kusalānanti maggakusalānaṃ, kusalānanti vā anavajjānaṃ. Tena phaladhammānampi saṅgaho siddho hoti. Ādibhāvo sīladiṭṭhīnaṃ tammūlakattā uttarimanussadhammānaṃ. Tasmiṃ tasmiṃ atthe kathāvadhisaddappabandho gāthāvasena suttavasena ca vavatthito pariyattidhammo, yo idheva ‘‘desanā’’ti vutto. Tassa pana attho visesena sīlādi evāti āha ‘‘bhagavā hi dhammaṃ desento…pe… nibbānaṃ dassetī’’ti. Tattha sīlaṃ dassetvāti sīlaggahaṇena sasambhāraṃ sīlaṃ gahitaṃ. Tathā maggaggahaṇena sasambhāro maggoti tadubhayena anavasesato pariyattiatthaṃ pariyādiyati. Tenāti sīlādidassanena. Atthavasena hi idha desanāya ādikalyāṇādibhāvo adhippeto. Kathikasaṇṭhitīti kathikassa saṇṭhānaṃ kathanavasena samavaṭṭhānaṃ.

    న సో సాత్థం దేసేతి నియ్యానత్థవిరహతో తస్సా దేసనాయ. ఏకబ్యఞ్జనాదియుత్తా వాతి సిథిలాదిభేదేసు బ్యఞ్జనేసు ఏకప్పకారేనేవ, ద్విప్పకారేనేవ వా బ్యఞ్జనేన యుత్తా వా దమిళభాసా వియ. సబ్బత్థ నిరోట్ఠం కత్వా వత్తబ్బతాయ సబ్బనిరోట్ఠబ్యఞ్జనా వా కిరాతభాసా వియ. సబ్బత్థేవ విస్సజ్జనీయయుత్తతాయ సబ్బవిస్సట్ఠబ్యఞ్జనా వా యవనభాసా వియ. సబ్బత్థేవ సానుసారతాయ సబ్బనిగ్గహితబ్యఞ్జనా వా పారసికాదిమిలక్ఖభాసా వియ. సబ్బాపేసా ఏకదేసబ్యఞ్జనవసేనేవ పవత్తియా అపరిపుణ్ణబ్యఞ్జనాతి కత్వా ‘‘అబ్యఞ్జనా’’తి వుత్తా. అమక్ఖేత్వాతి అపలిచ్ఛేత్వా అవినాసేత్వా, అహాపేత్వాతి వా అత్థో.

    Na so sātthaṃ deseti niyyānatthavirahato tassā desanāya. Ekabyañjanādiyuttā vāti sithilādibhedesu byañjanesu ekappakāreneva, dvippakāreneva vā byañjanena yuttā vā damiḷabhāsā viya. Sabbattha niroṭṭhaṃ katvā vattabbatāya sabbaniroṭṭhabyañjanā vā kirātabhāsā viya. Sabbattheva vissajjanīyayuttatāya sabbavissaṭṭhabyañjanā vā yavanabhāsā viya. Sabbattheva sānusāratāya sabbaniggahitabyañjanā vā pārasikādimilakkhabhāsā viya. Sabbāpesā ekadesabyañjanavaseneva pavattiyā aparipuṇṇabyañjanāti katvā ‘‘abyañjanā’’ti vuttā. Amakkhetvāti apalicchetvā avināsetvā, ahāpetvāti vā attho.

    భగవా యమత్థం ఞాపేతుం ఏకగాథమ్పి ఏకవాక్యమ్పి దేసేతి, తమత్థం తాయ దేసనాయ సబ్బసో పరిపుణ్ణమేవ కత్వా దేసేతి, ఏవం సబ్బత్థాతి ఆహ ‘‘ఏకదేసనాపి అపరిపుణ్ణా నత్థీ’’తి. ఉల్లుమ్పనసభావసణ్ఠితేనాతి సంకిలేసపక్ఖతో వట్టదుక్ఖతో చ ఉద్ధరణసభావావట్ఠితేన చిత్తేన. తస్మాతి యస్మా సిక్ఖాత్తయసఙ్గహం సకలం సాసనం ఇధ ‘‘బ్రహ్మచరియ’’న్తి అధిప్పేతం, తస్మా. బ్రహ్మచరియన్తి ఇమినా సమానాధికరణాని సబ్బపదాని యోజేత్వా అత్థం దస్సేన్తో ‘‘సో ధమ్మం దేసేతి…పే॰… పకాసేతీతి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో’’తి ఆహ.

    Bhagavā yamatthaṃ ñāpetuṃ ekagāthampi ekavākyampi deseti, tamatthaṃ tāya desanāya sabbaso paripuṇṇameva katvā deseti, evaṃ sabbatthāti āha ‘‘ekadesanāpi aparipuṇṇā natthī’’ti. Ullumpanasabhāvasaṇṭhitenāti saṃkilesapakkhato vaṭṭadukkhato ca uddharaṇasabhāvāvaṭṭhitena cittena. Tasmāti yasmā sikkhāttayasaṅgahaṃ sakalaṃ sāsanaṃ idha ‘‘brahmacariya’’nti adhippetaṃ, tasmā. Brahmacariyanti iminā samānādhikaraṇāni sabbapadāni yojetvā atthaṃ dassento ‘‘so dhammaṃ deseti…pe… pakāsetīti evamettha attho daṭṭhabbo’’ti āha.

    దూరసముస్సారితమానస్సేవ సాసనే సమ్మాపటిపత్తి సమ్భవతి, న మాన జాతికస్సాతి ఆహ ‘‘నిహతమానత్తా’’తి. ఉస్సన్నత్తాతి బహులభావతో. భోగారోగ్యాదివత్థుకా మదా సుప్పహేయ్యా హోన్తి నిమిత్తస్స అనవట్ఠానతో’ న తథా కులవిజ్జామదాతి ఖత్తియబ్రాహ్మణకులీనానం పబ్బజితానమ్పి జాతివిజ్జా నిస్సాయ మానజప్పనం దుప్పజహన్తి ఆహ ‘‘యేభుయ్యేన హి…పే॰… మానం కరోన్తీ’’తి . విజాతితాయాతి నిహీనజాతితాయ. పతిట్ఠాతుం న సక్కోన్తీతి సువిసుద్ధిం కత్వా సీలం రక్ఖితుం న సక్కోన్తి. సీలవసేన హి సాసనే పతిట్ఠాతి. పతిట్ఠాతున్తి వా సచ్చపటివేధేన లోకుత్తరాయ పతిట్ఠాయ పతిట్ఠాతుం. యేభుయ్యేన హి ఉపనిస్సయసమ్పన్నా సుజాతా ఏవ హోన్తి, న దుజ్జాతా.

    Dūrasamussāritamānasseva sāsane sammāpaṭipatti sambhavati, na māna jātikassāti āha ‘‘nihatamānattā’’ti. Ussannattāti bahulabhāvato. Bhogārogyādivatthukā madā suppaheyyā honti nimittassa anavaṭṭhānato’ na tathā kulavijjāmadāti khattiyabrāhmaṇakulīnānaṃ pabbajitānampi jātivijjā nissāya mānajappanaṃ duppajahanti āha ‘‘yebhuyyena hi…pe… mānaṃ karontī’’ti . Vijātitāyāti nihīnajātitāya. Patiṭṭhātuṃ na sakkontīti suvisuddhiṃ katvā sīlaṃ rakkhituṃ na sakkonti. Sīlavasena hi sāsane patiṭṭhāti. Patiṭṭhātunti vā saccapaṭivedhena lokuttarāya patiṭṭhāya patiṭṭhātuṃ. Yebhuyyena hi upanissayasampannā sujātā eva honti, na dujjātā.

    పరిసుద్ధన్తి రాగాదీనం అచ్చన్తమేవ పహానదీపనతో నిరుపక్కిలేసతాయ సబ్బసో విసుద్ధం. సద్ధం పటిలభతీతి పోథుజ్జనికసద్ధావసేన సద్దహతి. విఞ్ఞుజాతికానఞ్హి ధమ్మసమ్పత్తిగహణపుబ్బికా సద్ధాసిద్ధి ధమ్మపమాణధమ్మప్పసన్నభావతో. జాయమ్పతికా వసన్తీతి కామం ‘‘జాయమ్పతికా’’తి వుత్తే ఘరసామికఘరసామినివసేన ద్విన్నంయేవ గహణం విఞ్ఞాయతి. యస్స పన పురిసస్స అనేకా పజాపతియో హోన్తి, తత్థ కిం వత్తబ్బం? ఏకాయపి తాయ వాసో సమ్బాధోతి దస్సనత్థం ‘‘ద్వే’’తి వుత్తం. రాగాదినా సకిఞ్చనట్ఠేన, ఖేత్తవత్థుఆదినా సపలిబోధట్ఠేన. రాగరజాదీనం ఆగమనపథతాపి ఉప్పజ్జనట్ఠానతా ఏవాతి ద్వేపి వణ్ణనా ఏకత్థా, బ్యఞ్జనమేవ నానం. అలగ్గనట్ఠేనాతి అసజ్జనట్ఠేన అప్పటిబద్ధభావేన. ఏవం అకుసలకుసలప్పవత్తీనం ఠానభావేన ఘరావాసపబ్బజ్జానం సమ్బాధబ్భోకాసతం దస్సేత్వా ఇదాని కుసలప్పవత్తియా ఏవ అట్ఠానఠానభావేన తేసం తం దస్సేతుం ‘‘అపిచా’’తిఆది వుత్తం.

    Parisuddhanti rāgādīnaṃ accantameva pahānadīpanato nirupakkilesatāya sabbaso visuddhaṃ. Saddhaṃ paṭilabhatīti pothujjanikasaddhāvasena saddahati. Viññujātikānañhi dhammasampattigahaṇapubbikā saddhāsiddhi dhammapamāṇadhammappasannabhāvato. Jāyampatikā vasantīti kāmaṃ ‘‘jāyampatikā’’ti vutte gharasāmikagharasāminivasena dvinnaṃyeva gahaṇaṃ viññāyati. Yassa pana purisassa anekā pajāpatiyo honti, tattha kiṃ vattabbaṃ? Ekāyapi tāya vāso sambādhoti dassanatthaṃ ‘‘dve’’ti vuttaṃ. Rāgādinā sakiñcanaṭṭhena, khettavatthuādinā sapalibodhaṭṭhena. Rāgarajādīnaṃ āgamanapathatāpi uppajjanaṭṭhānatā evāti dvepi vaṇṇanā ekatthā, byañjanameva nānaṃ. Alagganaṭṭhenāti asajjanaṭṭhena appaṭibaddhabhāvena. Evaṃ akusalakusalappavattīnaṃ ṭhānabhāvena gharāvāsapabbajjānaṃ sambādhabbhokāsataṃ dassetvā idāni kusalappavattiyā eva aṭṭhānaṭhānabhāvena tesaṃ taṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ.

    సఙ్ఖేపకథాతి విసుం విసుం పదుద్ధారం అకత్వా సఙ్ఖేపతో అత్థవణ్ణనా. ఏకమ్పి దివసన్తి ఏకదివసమత్తమ్పి. అఖణ్డం కత్వాతి దుక్కటమత్తస్సపి అనాపజ్జనేన అఖణ్డితం కత్వా. కిలేసమలేన అమలీనన్తి తణ్హాసంకిలేసాదివసేన అసంకిలిట్ఠం కత్వా. పరిదహిత్వాతి నివాసేత్వా చేవ పారుపిత్వా చ. అగారవాసో అగారం ఉత్తరపదలోపేన, తస్స వడ్ఢిఆవహం అగారస్స హితం. భోగక్ఖన్ధోతి భోగరాసి భోగసముదాయో. ఆబన్ధనట్ఠేనాతి ‘‘పుత్తో నత్తా’’తిఆదినా పేమవసేన సపరిచ్ఛేదం సమ్బన్ధనట్ఠేన. ‘‘అమ్హాకమేతే’’తి ఞాయన్తీతి ఞాతీ. పితామహపితుపుత్తాదివసేన పరివత్తనట్ఠేన పరివట్టో.

    Saṅkhepakathāti visuṃ visuṃ paduddhāraṃ akatvā saṅkhepato atthavaṇṇanā. Ekampi divasanti ekadivasamattampi. Akhaṇḍaṃ katvāti dukkaṭamattassapi anāpajjanena akhaṇḍitaṃ katvā. Kilesamalena amalīnanti taṇhāsaṃkilesādivasena asaṃkiliṭṭhaṃ katvā. Paridahitvāti nivāsetvā ceva pārupitvā ca. Agāravāso agāraṃ uttarapadalopena, tassa vaḍḍhiāvahaṃ agārassa hitaṃ. Bhogakkhandhoti bhogarāsi bhogasamudāyo. Ābandhanaṭṭhenāti ‘‘putto nattā’’tiādinā pemavasena saparicchedaṃ sambandhanaṭṭhena. ‘‘Amhākamete’’ti ñāyantīti ñātī. Pitāmahapituputtādivasena parivattanaṭṭhena parivaṭṭo.

    ౨౯౨. సామఞ్ఞవాచీపి సిక్ఖా-సద్దో సాజీవ-సద్దసన్నిధానతో ఉపరి వుచ్చమానవిసేసాపేక్ఖాయ చ విసేసనివిట్ఠోవ హోతీతి వుత్తం ‘‘యా భిక్ఖూనం అధిసీలసఙ్ఖాతా సిక్ఖా’’తి. సిక్ఖితబ్బట్ఠేన సిక్ఖా. సహ ఆజీవన్తి ఏత్థాతి సాజీవో. సిక్ఖనభావేనాతి సిక్ఖాయ సాజీవే చ సిక్ఖనభావేన. సిక్ఖం పరిపూరేన్తోతి సీలసంవరం పరిపూరేన్తో. సాజీవఞ్చ అవీతిక్కమన్తోతి – ‘‘నామకాయో పదకాయో నిరుత్తికాయో బ్యఞ్జనకాయో’’తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౩౯) వుత్తసిక్ఖాపదం భగవతో వచనం అవీతిక్కమన్తో హుత్వాతి అత్థో. ఇదమేవ చ ద్వయం ‘‘సిక్ఖన’’న్తి వుత్తం. తత్థ సాజీవానతిక్కమో సిక్ఖాపారిపూరియా పచ్చయో. తతో హి యావ మగ్గా సిక్ఖాపారిపూరీ హోతీతి.

    292. Sāmaññavācīpi sikkhā-saddo sājīva-saddasannidhānato upari vuccamānavisesāpekkhāya ca visesaniviṭṭhova hotīti vuttaṃ ‘‘yā bhikkhūnaṃ adhisīlasaṅkhātā sikkhā’’ti. Sikkhitabbaṭṭhena sikkhā. Saha ājīvanti etthāti sājīvo. Sikkhanabhāvenāti sikkhāya sājīve ca sikkhanabhāvena. Sikkhaṃ paripūrentoti sīlasaṃvaraṃ paripūrento. Sājīvañca avītikkamantoti – ‘‘nāmakāyo padakāyo niruttikāyo byañjanakāyo’’ti (pārā. aṭṭha. 39) vuttasikkhāpadaṃ bhagavato vacanaṃ avītikkamanto hutvāti attho. Idameva ca dvayaṃ ‘‘sikkhana’’nti vuttaṃ. Tattha sājīvānatikkamo sikkhāpāripūriyā paccayo. Tato hi yāva maggā sikkhāpāripūrī hotīti.

    పజహిత్వాతి సమాదానవసేన పరిచ్చజిత్వా. పహీనకాలతో పట్ఠాయ…పే॰… విరతోవాతి ఏతేన పహానస్స విరతియా చ సమానకాలతం దస్సేతి . యది ఏవం ‘‘పహాయా’’తి కథం పురిమకాలనిద్దేసోతి? తథా గహేతబ్బతం ఉపాదాయ. ధమ్మానఞ్హి పచ్చయపచ్చయుప్పన్నభావే అపేక్ఖితే సహజాతానమ్పి పచ్చయపచ్చయుప్పన్నభావేన గహణం పురిమపచ్ఛిమభావేనేవ హోతీతి గహణపవత్తిఆకారవసేన పచ్చయభూతేసు హిరోత్తప్పఞాణాదీసు పహానకిరియాయ పురిమకాలవోహారో, పచ్చయుప్పన్నాసు చ విరతీసు విరమణకిరియాయ అపరకాలవోహారో చ హోతీతి ‘‘పహాయ పటివిరతో హోతీ’’తి వుత్తం. పహాయాతి వా సమాదానకాలవసేన వుత్తం, పచ్ఛా వీతిక్కమితబ్బవత్థుసమాయోగవసేన పటివిరతోతి. పహాయాతి వా –

    Pajahitvāti samādānavasena pariccajitvā. Pahīnakālato paṭṭhāya…pe… viratovāti etena pahānassa viratiyā ca samānakālataṃ dasseti . Yadi evaṃ ‘‘pahāyā’’ti kathaṃ purimakālaniddesoti? Tathā gahetabbataṃ upādāya. Dhammānañhi paccayapaccayuppannabhāve apekkhite sahajātānampi paccayapaccayuppannabhāvena gahaṇaṃ purimapacchimabhāveneva hotīti gahaṇapavattiākāravasena paccayabhūtesu hirottappañāṇādīsu pahānakiriyāya purimakālavohāro, paccayuppannāsu ca viratīsu viramaṇakiriyāya aparakālavohāro ca hotīti ‘‘pahāya paṭivirato hotī’’ti vuttaṃ. Pahāyāti vā samādānakālavasena vuttaṃ, pacchā vītikkamitabbavatthusamāyogavasena paṭiviratoti. Pahāyāti vā –

    ‘‘నిహన్త్వాన తమోఖన్ధం, ఉదితోయం దివాకరో;

    ‘‘Nihantvāna tamokhandhaṃ, uditoyaṃ divākaro;

    వణ్ణపభాయ భాసేతి, ఓభాసేత్వా సముగ్గతో’’తి చ. (విసుద్ధి॰ మహాటీ॰ ౨.౫౭౮) –

    Vaṇṇapabhāya bhāseti, obhāsetvā samuggato’’ti ca. (visuddhi. mahāṭī. 2.578) –

    ఏవమాదీసు వియ సమానకాలవసేన వేదితబ్బో. అథ వా పాణో అతిపాతీయతి ఏతేనాతి పాణాతిపాతో, పాణఘాతహేతుభూతో అహిరికానోత్తప్పదోసమోహవిహిం సాదికో చేతనాపధానో సంకిలేసధమ్మో, తం సమాదానవసేన పహాయ. తతో…పే॰… విరతోవ హోతీతి అవధారణేన తస్సా విరతియా కాలాదివసేన అపరియన్తతం దస్సేతి. యథా హి అఞ్ఞే సమాదిన్నవిరతికాపి అనవట్ఠితచిత్తతాయ లాభజీవికాదిహేతు సమాదానం భిన్దన్తేవ, న ఏవమయం. అయం పన పహీనకాలతో పట్ఠాయ ఓరతో విరతోతి. అదిన్నాదానం పహాయాతిఆదీసుపి ఇమినా నయేన అత్థో వేదితబ్బో.

    Evamādīsu viya samānakālavasena veditabbo. Atha vā pāṇo atipātīyati etenāti pāṇātipāto, pāṇaghātahetubhūto ahirikānottappadosamohavihiṃ sādiko cetanāpadhāno saṃkilesadhammo, taṃ samādānavasena pahāya. Tato…pe… viratova hotīti avadhāraṇena tassā viratiyā kālādivasena apariyantataṃ dasseti. Yathā hi aññe samādinnaviratikāpi anavaṭṭhitacittatāya lābhajīvikādihetu samādānaṃ bhindanteva, na evamayaṃ. Ayaṃ pana pahīnakālato paṭṭhāya orato viratoti. Adinnādānaṃ pahāyātiādīsupi iminā nayena attho veditabbo.

    దణ్డనం దణ్డనిపాతనం దణ్డో. ముగ్గరాదిపహరణవిసేసోపి ఇధ పహరణవిసేసోతి అధిప్పేతో. తేనాహ ‘‘ఠపేత్వా దణ్డం సబ్బమ్పి అవసేసం ఉపకరణ’’న్తి. దణ్డనసఙ్ఖాతస్స పరవిహేఠనస్స పరివజ్జితభావదీపనత్థం దణ్డసత్థానం నిక్ఖేపవచనన్తి ఆహ ‘‘పరూపఘాతత్థాయా’’తిఆది. విహింసనభావతోతి విబాధనభావతో. లజ్జీతి ఏత్థ వుత్తలజ్జాయ ఓత్తప్పమ్పి వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం. న హి పాపజిగుచ్ఛనపాపుత్తాసరహితం, పాపభయం వా అలజ్జనం అత్థి. యస్స వా ధమ్మగరుతాయ ధమ్మస్స చ అత్తాధీనత్తా అత్తాధిపతిభూతా లజ్జాకిచ్చకారీ, తస్స లోకాధిపతిభూతం ఓత్తప్పం కిచ్చకరన్తి వత్తబ్బమేవ నత్థీతి ‘‘లజ్జీ’’ఇచ్చేవ వుత్తం. దయం మేత్తచిత్తతం ఆపన్నోతి కస్మా వుత్తం, నను దయా-సద్దో ‘‘అదయాపన్నో’’తిఆదీసు కరుణాయ వత్తతీతి? సచ్చమేతం, అయం పన దయా-సద్దో అనురక్ఖణత్థం అన్తోనీతం కత్వా పవత్తమానో మేత్తాయ చ కరుణాయ చ పవత్తతీతి ఇధ మేత్తాయ పవత్తమానో వుత్తో. మిజ్జతి సినియ్హతీతి మేత్తా, సా ఏతస్స అత్థీతి మేత్తం, మేత్తం చిత్తం ఏతస్స అత్థీతి మేత్తచిత్తో, తస్స భావో మేత్తచిత్తతా, మేత్తాఇచ్చేవ అత్థో.

    Daṇḍanaṃ daṇḍanipātanaṃ daṇḍo. Muggarādipaharaṇavisesopi idha paharaṇavisesoti adhippeto. Tenāha ‘‘ṭhapetvā daṇḍaṃ sabbampi avasesaṃ upakaraṇa’’nti. Daṇḍanasaṅkhātassa paraviheṭhanassa parivajjitabhāvadīpanatthaṃ daṇḍasatthānaṃ nikkhepavacananti āha ‘‘parūpaghātatthāyā’’tiādi. Vihiṃsanabhāvatoti vibādhanabhāvato. Lajjīti ettha vuttalajjāya ottappampi vuttanti daṭṭhabbaṃ. Na hi pāpajigucchanapāputtāsarahitaṃ, pāpabhayaṃ vā alajjanaṃ atthi. Yassa vā dhammagarutāya dhammassa ca attādhīnattā attādhipatibhūtā lajjākiccakārī, tassa lokādhipatibhūtaṃ ottappaṃ kiccakaranti vattabbameva natthīti ‘‘lajjī’’icceva vuttaṃ. Dayaṃ mettacittataṃ āpannoti kasmā vuttaṃ, nanu dayā-saddo ‘‘adayāpanno’’tiādīsu karuṇāya vattatīti? Saccametaṃ, ayaṃ pana dayā-saddo anurakkhaṇatthaṃ antonītaṃ katvā pavattamāno mettāya ca karuṇāya ca pavattatīti idha mettāya pavattamāno vutto. Mijjati siniyhatīti mettā, sā etassa atthīti mettaṃ, mettaṃ cittaṃ etassa atthīti mettacitto, tassa bhāvo mettacittatā, mettāicceva attho.

    సబ్బపాణభూతహితానుకమ్పీతి ఏతేన తస్సా విరతియా సత్తవసేన అపరియన్తతం దస్సేతి. పాణభూతేతి పాణజాతే. అనుకమ్పకోతి కరుణాయనకో. యస్మా పన మేత్తా కరుణాయ విసేసపచ్చయో హోతి, తస్మా వుత్తం ‘‘తాయ ఏవ దయాపన్నతాయా’’తి. ఏవం యేహి ధమ్మేహి పాణాతిపాతా విరతి సమ్పజ్జతి, తేహి లజ్జామేత్తాకరుణాధమ్మేహి సమఙ్గిభావో దస్సితో, సద్ధిం పిట్ఠివట్టకధమ్మేహీతి దట్ఠబ్బం. ఏత్థాహ – కస్మా ‘‘పాణాతిపాతం పహాయా’’తి ఏకవచననిద్దేసో కతో, నను నిరవసేసానం పాణానం అతిపాతతో విరతి ఇధాధిప్పేతా? తథా హి వుత్తం ‘‘సబ్బపాణభూతహితానుకమ్పీ విహరతీ’’తి. తేనేవ హి అట్ఠకథాయం ‘‘సబ్బే పాణభూతే హితేన అనుకమ్పకో’’తి పుథువచననిద్దేసోతి? సచ్చమేతం, పాణభావసామఞ్ఞవసేన పనేత్థ పాళియం ఆదితో ఏకవచననిద్దేసో కతో, సబ్బసద్దసన్నిధానేన పుథుత్తం విఞ్ఞాయమానమేవాతి సామఞ్ఞనిద్దేసం అకత్వా భేదవచనిచ్ఛావసేన దస్సేతుం అట్ఠకథాయం బహువచనవసేన అత్థో వుత్తో. కిఞ్చ భియ్యో – సామఞ్ఞతో సంవరసమాదానం, తబ్బిసేసతో సంవరభేదోతి ఇమస్స విసేసస్స దస్సనత్థం అయం వచనభేదో కతోతి వేదితబ్బం. విహరతీతి వుత్తప్పకారో హుత్వా ఏకస్మిం ఇరియాపథే ఉప్పన్నం దుక్ఖం అఞ్ఞేన ఇరియాపథేన విచ్ఛిన్దిత్వా అత్తభావం హరతి పవత్తేతీతి అత్థో. తేనాహ ‘‘ఇరియతి పాలేతీ’’తి.

    Sabbapāṇabhūtahitānukampīti etena tassā viratiyā sattavasena apariyantataṃ dasseti. Pāṇabhūteti pāṇajāte. Anukampakoti karuṇāyanako. Yasmā pana mettā karuṇāya visesapaccayo hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘tāya eva dayāpannatāyā’’ti. Evaṃ yehi dhammehi pāṇātipātā virati sampajjati, tehi lajjāmettākaruṇādhammehi samaṅgibhāvo dassito, saddhiṃ piṭṭhivaṭṭakadhammehīti daṭṭhabbaṃ. Etthāha – kasmā ‘‘pāṇātipātaṃ pahāyā’’ti ekavacananiddeso kato, nanu niravasesānaṃ pāṇānaṃ atipātato virati idhādhippetā? Tathā hi vuttaṃ ‘‘sabbapāṇabhūtahitānukampī viharatī’’ti. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sabbe pāṇabhūte hitena anukampako’’ti puthuvacananiddesoti? Saccametaṃ, pāṇabhāvasāmaññavasena panettha pāḷiyaṃ ādito ekavacananiddeso kato, sabbasaddasannidhānena puthuttaṃ viññāyamānamevāti sāmaññaniddesaṃ akatvā bhedavacanicchāvasena dassetuṃ aṭṭhakathāyaṃ bahuvacanavasena attho vutto. Kiñca bhiyyo – sāmaññato saṃvarasamādānaṃ, tabbisesato saṃvarabhedoti imassa visesassa dassanatthaṃ ayaṃ vacanabhedo katoti veditabbaṃ. Viharatīti vuttappakāro hutvā ekasmiṃ iriyāpathe uppannaṃ dukkhaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā attabhāvaṃ harati pavattetīti attho. Tenāha ‘‘iriyati pāletī’’ti.

    న కేవలం కాయవచీపయోగవసేన ఆదానమేవ, అథ ఖో ఆకఙ్ఖపిస్స పరిచ్చత్తవత్థువిసయావాతి దస్సేతుం ‘‘చిత్తేనపీ’’తిఆది వుత్తం. థేనేతి థేయ్యం కరోతీతి థేనో, చోరో. సుచిభూతేనాతి ఏత్థ సుచిభావో అధికారతో సద్దన్తరసన్నిధానతో చ థేయ్యసంకిలేసవిరమణన్తి ఆహ ‘‘అథేనత్తాయేవ సుచిభూతేనా’’తి. కామఞ్చేత్థ ‘‘లజ్జీ దయాపన్నో’’తిఆది న వుత్తం, అధికారవసేన పన అత్థతో వా వుత్తమేవాతి వేదితబ్బం. యథా హి లజ్జాదయో పాణాతిపాతపహానస్స విసేసపచ్చయో, ఏవం అదిన్నాదానపహానస్సపీతి, తస్మా సాపి పాళి ఆనేత్వా వత్తబ్బా. ఏస నయో ఇతో పరేసుపి. అథ వా సుచిభూతేనాతి ఏతేన హిరోత్తప్పాదీహి సమన్నాగమో, అహిరికాదీనఞ్చ పహానం వుత్తమేవాతి ‘‘లజ్జీ’’తిఆది న వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం.

    Na kevalaṃ kāyavacīpayogavasena ādānameva, atha kho ākaṅkhapissa pariccattavatthuvisayāvāti dassetuṃ ‘‘cittenapī’’tiādi vuttaṃ. Theneti theyyaṃ karotīti theno, coro. Sucibhūtenāti ettha sucibhāvo adhikārato saddantarasannidhānato ca theyyasaṃkilesaviramaṇanti āha ‘‘athenattāyeva sucibhūtenā’’ti. Kāmañcettha ‘‘lajjī dayāpanno’’tiādi na vuttaṃ, adhikāravasena pana atthato vā vuttamevāti veditabbaṃ. Yathā hi lajjādayo pāṇātipātapahānassa visesapaccayo, evaṃ adinnādānapahānassapīti, tasmā sāpi pāḷi ānetvā vattabbā. Esa nayo ito paresupi. Atha vā sucibhūtenāti etena hirottappādīhi samannāgamo, ahirikādīnañca pahānaṃ vuttamevāti ‘‘lajjī’’tiādi na vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    అసేట్ఠచరియన్తి అసేట్ఠానం చరియం, అసేట్ఠం వా చరియం. మిథునానం వుత్తాకారేన సదిసభూతానం అయన్తి మిథునో, యథావుత్తో దురాచారో. ఆరాచారీ మేథునాతి ఏతేన – ‘‘ఇధ బ్రాహ్మణ, ఏకచ్చో…పే॰… న హేవ ఖో మాతుగామేన సద్ధిం ద్వయంద్వయసమాపత్తిం సమాపజ్జతి, అపిచ ఖో మాతుగామస్స ఉచ్ఛాదనపరిమద్దనన్హాపనసమ్బాహనం సాదియతి, సో తదస్సాదేతి, తం నికామేతి, తేన చ విత్తిం ఆపజ్జతీ’’తిఆదినా (అ॰ ని॰ ౭.౫౦) వుత్తా సత్తవిధమేథునసంయోగాపి పటివిరతి దస్సితాతి దట్ఠబ్బం.

    Aseṭṭhacariyanti aseṭṭhānaṃ cariyaṃ, aseṭṭhaṃ vā cariyaṃ. Mithunānaṃ vuttākārena sadisabhūtānaṃ ayanti mithuno, yathāvutto durācāro. Ārācārī methunāti etena – ‘‘idha brāhmaṇa, ekacco…pe… na heva kho mātugāmena saddhiṃ dvayaṃdvayasamāpattiṃ samāpajjati, apica kho mātugāmassa ucchādanaparimaddananhāpanasambāhanaṃ sādiyati, so tadassādeti, taṃ nikāmeti, tena ca vittiṃ āpajjatī’’tiādinā (a. ni. 7.50) vuttā sattavidhamethunasaṃyogāpi paṭivirati dassitāti daṭṭhabbaṃ.

    సచ్చేన సచ్చన్తి పురిమేన వచీసచ్చేన పచ్ఛిమం వచీసచ్చం సన్దహతి అసచ్చేన అనన్తరికత్తా. తేనాహ ‘‘యో హీ’’తిఆది. హలిద్దిరాగో వియ న థిరకతో హోతీతి ఏత్థ కథాయ అనవట్ఠితభావేన హలిద్దిరాగసదిసతా వేదితబ్బా, న పుగ్గలస్స. పాసాణలేఖా వియాతి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. సద్ధా అయతి పవత్తతి ఏత్థాతి సద్ధాయో, సద్ధాయో ఏవ సద్ధాయికో యథా ‘‘వేనయికో’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౨౪౬; అ॰ ని॰ ౮.౧౧; పారా॰ ౮), సద్ధాయ వా అయితబ్బో సద్ధాయికో, సద్ధేయ్యోతి అత్థో. వత్తబ్బతం ఆపజ్జతివిసంవాదనతోతి అధిప్పాయో.

    Saccena saccanti purimena vacīsaccena pacchimaṃ vacīsaccaṃ sandahati asaccena anantarikattā. Tenāha ‘‘yo hī’’tiādi. Haliddirāgo viya na thirakato hotīti ettha kathāya anavaṭṭhitabhāvena haliddirāgasadisatā veditabbā, na puggalassa. Pāsāṇalekhā viyāti etthāpi eseva nayo. Saddhā ayati pavattati etthāti saddhāyo, saddhāyo eva saddhāyiko yathā ‘‘venayiko’’ti (ma. ni. 1.246; a. ni. 8.11; pārā. 8), saddhāya vā ayitabbo saddhāyiko, saddheyyoti attho. Vattabbataṃ āpajjativisaṃvādanatoti adhippāyo.

    అనుప్పదాతాతి (దీ॰ ని॰ టీ॰ ౧.౯; అ॰ ని॰ టీ॰ ౨.౪.౧౯౮) అనుబలప్పదాతా, అనువత్తనవసేన వా పదాతా. కస్స పన అనువత్తనం పదానఞ్చాతి? ‘‘సహితాన’’న్తి వుత్తత్తా సన్ధానస్సాతి విఞ్ఞాయతి. తేనాహ ‘‘సన్ధానానుప్పదాతా’’తి. యస్మా పన అనువత్తనవసేన సన్ధానస్స పదానం ఆధానం, రక్ఖణం వా దళ్హీకరణం హోతి. తేన వుత్తం ‘‘ద్వే జనే సమగ్గే దిస్వా’’తిఆది. ఆరమన్తి ఏత్థాతి ఆరామో, రమితబ్బట్ఠానం. యస్మా పన ఆ-కారేన వినాపి అయమత్థో లబ్భతి, తస్మా వుత్తం ‘‘సమగ్గరామోతిపి పాళి, అయమేవేత్థ అత్థో’’తి.

    Anuppadātāti (dī. ni. ṭī. 1.9; a. ni. ṭī. 2.4.198) anubalappadātā, anuvattanavasena vā padātā. Kassa pana anuvattanaṃ padānañcāti? ‘‘Sahitāna’’nti vuttattā sandhānassāti viññāyati. Tenāha ‘‘sandhānānuppadātā’’ti. Yasmā pana anuvattanavasena sandhānassa padānaṃ ādhānaṃ, rakkhaṇaṃ vā daḷhīkaraṇaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘dve jane samagge disvā’’tiādi. Āramanti etthāti ārāmo, ramitabbaṭṭhānaṃ. Yasmā pana ā-kārena vināpi ayamattho labbhati, tasmā vuttaṃ ‘‘samaggarāmotipi pāḷi, ayamevettha attho’’ti.

    ఏత్థాతి –

    Etthāti –

    ‘‘నేలఙ్గో సేతపచ్ఛాదో, ఏకారో వత్తతీ రథో;

    ‘‘Nelaṅgo setapacchādo, ekāro vattatī ratho;

    అనీఘం పస్స ఆయన్తం, ఛిన్నసోతం అబన్ధన’’న్తి. (సం॰ ని॰ ౪.౩౪౭; ఉదా॰ ౬౫; పేటకో॰ ౨౫;దీ॰ ని॰ టీ॰ ౧.౯) –

    Anīghaṃ passa āyantaṃ, chinnasotaṃ abandhana’’nti. (saṃ. ni. 4.347; udā. 65; peṭako. 25;dī. ni. ṭī. 1.9) –

    ఇమిస్సా గాథాయ. సీలఞ్హేత్థ ‘‘నేలఙ్గ’’న్తి వుత్తం. తేనేవాహ – చిత్తో గహపతి, ‘‘నేలఙ్గన్తి ఖో, భన్తే, సీలానమేతం అధివచన’’న్తి (సం॰ ని॰ ౪.౩౪౭; దీ॰ ని॰ టీ॰ ౧.౯). సుకుమారాతి అఫరుసతాయ ముదుకా. పురస్స ఏసాతి ఏత్థ పుర-సద్దో తన్నివాసీవాచకో దట్ఠబ్బో ‘‘గామో ఆగతో’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ టీ॰ ౧.౯) వియ. తేనేవాహ ‘‘నగరవాసీన’’న్తి. మనం అప్పాయతి వడ్ఢేతీతి మనాపా. తేన వుత్తం ‘‘చిత్తవుద్ధికరా’’తి.

    Imissā gāthāya. Sīlañhettha ‘‘nelaṅga’’nti vuttaṃ. Tenevāha – citto gahapati, ‘‘nelaṅganti kho, bhante, sīlānametaṃ adhivacana’’nti (saṃ. ni. 4.347; dī. ni. ṭī. 1.9). Sukumārāti apharusatāya mudukā. Purassa esāti ettha pura-saddo tannivāsīvācako daṭṭhabbo ‘‘gāmo āgato’’tiādīsu (dī. ni. ṭī. 1.9) viya. Tenevāha ‘‘nagaravāsīna’’nti. Manaṃ appāyati vaḍḍhetīti manāpā. Tena vuttaṃ ‘‘cittavuddhikarā’’ti.

    కాలవాదీతిఆది సమ్ఫప్పలాపాపటివిరతస్స పటిపత్తిదస్సనం. అత్థసంహితాపి హి వాచా అయుత్తకాలపయోగేన అత్థావహా న సియాతి అనత్థవిఞ్ఞాపనవాచం అనులోమేతి, తస్మా సమ్ఫప్పలాపం పజహన్తేన అకాలవాదితా పరిహరితబ్బాతి వుత్తం ‘‘కాలవాదీ’’తి. కాలే వదన్తేనపి ఉభయానత్థసాధనతో అభూతం పరివజ్జేతబ్బన్తి ఆహ ‘‘భూతవాదీ’’తి. భూతఞ్చ వదన్తేన యం ఇధలోక-పరలోక-హితసమ్పాదకం, తదేవ వత్తబ్బన్తి దస్సేతుం ‘‘అత్థవాదీ’’తి వుత్తం. అత్థం వదన్తేనపి లోకియధమ్మసన్నిస్సితమేవ అవత్వా లోకుత్తరధమ్మసన్నిస్సితం కత్వా వత్తబ్బన్తి దస్సనత్థం ‘‘ధమ్మవాదీ’’తి వుత్తం. యథా చ అత్థో లోకుత్తరధమ్మసన్నిస్సితో హోతి, తందస్సనత్థం ‘‘వినయవాదీ’’తి వుత్తం. పఞ్చన్నఞ్హి సంవరవినయానం, పఞ్చన్నఞ్చ పహానవినయానం వసేన వుచ్చమానో అత్థో నిబ్బానాధిగమహేతుభావతో లోకుత్తరధమ్మసన్నిస్సితో హోతీతి. ఏవం గుణవిసేసయుత్తోవ అత్థో వుచ్చమానో దేసనాకోసల్లే సతి సోభతి, కిచ్చకరో చ హోతి, న అఞ్ఞథాతి దస్సేతుం ‘‘నిధానవతిం వాచం భాసితా’’తి వుత్తం. ఇదాని తం దేసనాకోసల్లం విభావేతుం ‘‘కాలేనా’’తిఆదిమాహ. పుచ్ఛాదివసేన హి ఓతిణ్ణవాచావత్థుస్మిం ఏకంసాదిబ్యాకరణవిభాగం సల్లక్ఖేత్వా ఠపనాహేతుఉదాహరణం సంసన్దనాదిం తంతంకాలానురూపం విభావేన్తియా పరిమితపరిచ్ఛిన్నరూపాయ విపులతర-గమ్భీరోదార-పరమత్థ-విత్థారసఙ్గాహికాయ కథాయ ఞాణబలానురూపం పరే యాథావతో ధమ్మే పతిట్ఠాపేన్తో ‘‘దేసనాకుసలో’’తి వుచ్చతీతి ఏవమేత్థ అత్థయోజనా వేదితబ్బా.

    Kālavādītiādi samphappalāpāpaṭiviratassa paṭipattidassanaṃ. Atthasaṃhitāpi hi vācā ayuttakālapayogena atthāvahā na siyāti anatthaviññāpanavācaṃ anulometi, tasmā samphappalāpaṃ pajahantena akālavāditā pariharitabbāti vuttaṃ ‘‘kālavādī’’ti. Kāle vadantenapi ubhayānatthasādhanato abhūtaṃ parivajjetabbanti āha ‘‘bhūtavādī’’ti. Bhūtañca vadantena yaṃ idhaloka-paraloka-hitasampādakaṃ, tadeva vattabbanti dassetuṃ ‘‘atthavādī’’ti vuttaṃ. Atthaṃ vadantenapi lokiyadhammasannissitameva avatvā lokuttaradhammasannissitaṃ katvā vattabbanti dassanatthaṃ ‘‘dhammavādī’’ti vuttaṃ. Yathā ca attho lokuttaradhammasannissito hoti, taṃdassanatthaṃ ‘‘vinayavādī’’ti vuttaṃ. Pañcannañhi saṃvaravinayānaṃ, pañcannañca pahānavinayānaṃ vasena vuccamāno attho nibbānādhigamahetubhāvato lokuttaradhammasannissito hotīti. Evaṃ guṇavisesayuttova attho vuccamāno desanākosalle sati sobhati, kiccakaro ca hoti, na aññathāti dassetuṃ ‘‘nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsitā’’ti vuttaṃ. Idāni taṃ desanākosallaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kālenā’’tiādimāha. Pucchādivasena hi otiṇṇavācāvatthusmiṃ ekaṃsādibyākaraṇavibhāgaṃ sallakkhetvā ṭhapanāhetuudāharaṇaṃ saṃsandanādiṃ taṃtaṃkālānurūpaṃ vibhāventiyā parimitaparicchinnarūpāya vipulatara-gambhīrodāra-paramattha-vitthārasaṅgāhikāya kathāya ñāṇabalānurūpaṃ pare yāthāvato dhamme patiṭṭhāpento ‘‘desanākusalo’’ti vuccatīti evamettha atthayojanā veditabbā.

    ౨౯౩. ఏవం పటిపాటియా సత్త మూలసిక్ఖాపదాని విభావేత్వా సతిపి అభిజ్ఝాదిపహానఇన్ద్రియసంవరసతిసమ్పజఞ్ఞజాగరియానుయోగాదికే ఉత్తరదేసనాయం విభావేతుం తం పరిహరిత్వా ఆచారసీలస్సేవ విభజనవసేన పాళి పవత్తాతి తదత్థం వివరితుం ‘‘బీజగామభూతగామసమారమ్భా’’తిఆది వుత్తం. తత్థ బీజానం గామో సమూహో బీజగామో. భూతానం జాతానం నిబ్బత్తానం రుక్ఖగచ్ఛలతాదీనం సమూహో భూతగామో. నను చ రుక్ఖాదయో చిత్తరహితతాయ న జీవా, చిత్తరహితతా చ పరిప్ఫన్దాభావతో ఛిన్నే విరుహనతో విసదిసజాతికభావతో చతుయోనిఅపరియాపన్నతో చ వేదితబ్బా, వుడ్ఢి పన పవాళసిలాలవణానమ్పి విజ్జతీతి న తేసం జీవభావే కారణం, విసయగ్గహణఞ్చ నేసం పరికప్పనామత్తం సుపనం వియ చిఞ్చాదేనం, తథా దోహళాదయో, తత్థ కస్మా బీజగామభూతగామసమారమ్భా పటివిరతి ఇచ్ఛితాతి? సమణసారుప్పతో తన్నివాసిసత్తానురక్ఖణతో చ. తేనేవాహ – ‘‘జీవసఞ్ఞినో హి మోఘపురిస మనుస్సా రుక్ఖస్మి’’న్తిఆది (పాచి॰ ౮౯).

    293. Evaṃ paṭipāṭiyā satta mūlasikkhāpadāni vibhāvetvā satipi abhijjhādipahānaindriyasaṃvarasatisampajaññajāgariyānuyogādike uttaradesanāyaṃ vibhāvetuṃ taṃ pariharitvā ācārasīlasseva vibhajanavasena pāḷi pavattāti tadatthaṃ vivarituṃ ‘‘bījagāmabhūtagāmasamārambhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha bījānaṃ gāmo samūho bījagāmo. Bhūtānaṃ jātānaṃ nibbattānaṃ rukkhagacchalatādīnaṃ samūho bhūtagāmo. Nanu ca rukkhādayo cittarahitatāya na jīvā, cittarahitatā ca paripphandābhāvato chinne viruhanato visadisajātikabhāvato catuyoniapariyāpannato ca veditabbā, vuḍḍhi pana pavāḷasilālavaṇānampi vijjatīti na tesaṃ jīvabhāve kāraṇaṃ, visayaggahaṇañca nesaṃ parikappanāmattaṃ supanaṃ viya ciñcādenaṃ, tathā dohaḷādayo, tattha kasmā bījagāmabhūtagāmasamārambhā paṭivirati icchitāti? Samaṇasāruppato tannivāsisattānurakkhaṇato ca. Tenevāha – ‘‘jīvasaññino hi moghapurisa manussā rukkhasmi’’ntiādi (pāci. 89).

    మూలమేవ బీజం మూలబీజం, మూలబీజం ఏతస్సాతిపి మూలబీజం. సేసేసుపి ఏసేవ నయో. ఫళుబీజన్తి పబ్బబీజం. పచ్చయన్తరసమవాయే సదిసఫలుప్పత్తియా విసేసకారణభావతో విరుహణసమత్థే సారఫలే నిరుళ్హో బీజసద్దో తదత్థసంసిద్ధియా మూలాదీసుపి కేసుచి పవత్తతీతి మూలాదితో నివత్తనత్థం ఏకేన బీజ-సద్దేన విసేసేత్వా వుత్తం ‘‘బీజబీజ’’న్తి ‘‘రూపరూపం (విసుద్ధి॰ ౨.౪౪౯), దుక్ఖదుక్ఖ’’న్తి (సం॰ ని॰ ౪.౩౨౭; ౫.౧౬౫; నేత్తి॰ ౧౧) చ యథా. కస్మా పనేత్థ బీజగామభూతగామం ఉద్ధరిత్వా బీజగామో ఏవ నిద్దిట్ఠోతి? న ఖో పనేతం ఏవం దట్ఠబ్బం, నను అవోచుమ్హ – ‘‘మూలమేవ బీజం మూలబీజం, మూలబీజం ఏతస్సాతిపి మూలబీజ’’న్తి. తత్థ పురిమేన బీజగామో నిద్దిట్ఠో, దుతియేన భూతగామో, దువిధోపేస మూలబీజఞ్చ మూలబీజఞ్చ మూలబీజన్తి సామఞ్ఞనిద్దేసేన, ఏకసేసనయేన వా ఉద్దిట్ఠోతి వేదితబ్బో. తేనేవాహ ‘‘పఞ్చవిధస్సా’’తిఆది. నీలతిణరుక్ఖాదికస్సాతి అల్లతిణస్స చేవ అల్లరుక్ఖాదికస్స చ. ఆది-సద్దేన ఓసధిగచ్ఛలతాదీనం సఙ్గహో.

    Mūlameva bījaṃ mūlabījaṃ, mūlabījaṃ etassātipi mūlabījaṃ. Sesesupi eseva nayo. Phaḷubījanti pabbabījaṃ. Paccayantarasamavāye sadisaphaluppattiyā visesakāraṇabhāvato viruhaṇasamatthe sāraphale niruḷho bījasaddo tadatthasaṃsiddhiyā mūlādīsupi kesuci pavattatīti mūlādito nivattanatthaṃ ekena bīja-saddena visesetvā vuttaṃ ‘‘bījabīja’’nti ‘‘rūparūpaṃ (visuddhi. 2.449), dukkhadukkha’’nti (saṃ. ni. 4.327; 5.165; netti. 11) ca yathā. Kasmā panettha bījagāmabhūtagāmaṃ uddharitvā bījagāmo eva niddiṭṭhoti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, nanu avocumha – ‘‘mūlameva bījaṃ mūlabījaṃ, mūlabījaṃ etassātipi mūlabīja’’nti. Tattha purimena bījagāmo niddiṭṭho, dutiyena bhūtagāmo, duvidhopesa mūlabījañca mūlabījañca mūlabījanti sāmaññaniddesena, ekasesanayena vā uddiṭṭhoti veditabbo. Tenevāha ‘‘pañcavidhassā’’tiādi. Nīlatiṇarukkhādikassāti allatiṇassa ceva allarukkhādikassa ca. Ādi-saddena osadhigacchalatādīnaṃ saṅgaho.

    ఏకం భత్తం ఏకభత్తం, తం అస్స అత్థీతి ఏకభత్తికో. సో పన రత్తిభోజనేనపి సియాతి తన్నివత్తనత్థం ఆహ ‘‘రత్తూపరతో’’తి. ఏవమ్పి అపరణ్హభోజీపి సియా ఏకభత్తికోతి తన్నివత్తనత్థం ‘‘విరతో వికాలభోజనా’’తి వుత్తం. అరుణుగ్గమనకాలతో పట్ఠాయ యావ మజ్ఝన్హికా అయం బుద్ధాదీనం అరియానం ఆచిణ్ణసమాచిణ్ణో భోజనస్స కాలో నామ, తదఞ్ఞో వికాలో. అట్ఠకథాయం పన దుతియపదేన రత్తిభోజనస్స పటిక్ఖిత్తత్తా ‘‘అతిక్కన్తే మజ్ఝన్హికే యావ సూరియత్థఙ్గమనా భోజనం వికాలభోజనం నామా’’తి వుత్తం.

    Ekaṃ bhattaṃ ekabhattaṃ, taṃ assa atthīti ekabhattiko. So pana rattibhojanenapi siyāti tannivattanatthaṃ āha ‘‘rattūparato’’ti. Evampi aparaṇhabhojīpi siyā ekabhattikoti tannivattanatthaṃ ‘‘virato vikālabhojanā’’ti vuttaṃ. Aruṇuggamanakālato paṭṭhāya yāva majjhanhikā ayaṃ buddhādīnaṃ ariyānaṃ āciṇṇasamāciṇṇo bhojanassa kālo nāma, tadañño vikālo. Aṭṭhakathāyaṃ pana dutiyapadena rattibhojanassa paṭikkhittattā ‘‘atikkante majjhanhike yāva sūriyatthaṅgamanā bhojanaṃ vikālabhojanaṃ nāmā’’ti vuttaṃ.

    ‘‘సబ్బపాపస్స అకరణ’’న్తిఆదినయప్పవత్తం (దీ॰ ని॰ ౨.౯౦; ధ॰ ప॰ ౧౮౩; నేత్తి॰ ౩౦, ౫౦, ౧౧౬, ౧౨౪) భగవతో సాసనం అచ్చన్తరాగుప్పత్తియా నచ్చాదిదస్సనం న అనులోమేతీతి ఆహ ‘‘సాసనస్స అననులోమత్తా’’తి. అత్తనా పయోజియమానం, పరేహి పయోజాపియమానఞ్చ నచ్చం నచ్చభావసామఞ్ఞేన పాళియం ఏకేనేవ నచ్చ-సద్దేన గహితం, తథా గీతవాదిత-సద్దేన చాతి ఆహ ‘‘నచ్చననచ్చాపనాదివసేనా’’తి. ఆది-సద్దేన గాయనగాయాపనవాదనవాదాపనాని సఙ్గయ్హన్తి. దస్సనేన చేత్థ సవనమ్పి సఙ్గహితం విరూపేకసేసనయేన . యథాసకం విసయస్స ఆలోచనసభావతాయ వా పఞ్చన్నం విఞ్ఞాణానం సవనకిరియాయపి దస్సనసఙ్ఖేపసబ్భావతో ‘‘దస్సనా’’ఇచ్చేవ వుత్తం. తేనాహ ‘‘పఞ్చహి విఞ్ఞాణేహి న కఞ్చి ధమ్మం పటివిజానాతి అఞ్ఞత్ర అభినిపాతమత్తా’’తి. అవిసూకభూతస్స గీతస్స సవనం కదాచి వట్టతీతి ఆహ ‘‘విసూకభూతా దస్సనా’’తి. తథా హి వుత్తం పరమత్థజోతికాయం ఖుద్దకట్ఠకథాయం (ఖు॰ పా॰ అట్ఠ॰ ౨.పచ్ఛిమపఞ్చసిక్ఖాపదవణ్ణనా) ‘‘ధమ్మూపసంహితం గీతం వట్టతి, గీతూపసంహితో ధమ్మో న వట్టతీ’’తి. యం కిఞ్చీతి గన్థితం వా అగన్థితం వా యం కిఞ్చి పుప్ఫం. గన్ధజాతన్తి గన్ధజాతికం. తస్సపి ‘‘యం కిఞ్చీ’’తి వచనతో పిసితస్స అపిసితస్సపి యస్స కస్సచి విలేపనాది న వట్టతీతి దస్సేతి.

    ‘‘Sabbapāpassa akaraṇa’’ntiādinayappavattaṃ (dī. ni. 2.90; dha. pa. 183; netti. 30, 50, 116, 124) bhagavato sāsanaṃ accantarāguppattiyā naccādidassanaṃ na anulometīti āha ‘‘sāsanassa ananulomattā’’ti. Attanā payojiyamānaṃ, parehi payojāpiyamānañca naccaṃ naccabhāvasāmaññena pāḷiyaṃ ekeneva nacca-saddena gahitaṃ, tathā gītavādita-saddena cāti āha ‘‘naccananaccāpanādivasenā’’ti. Ādi-saddena gāyanagāyāpanavādanavādāpanāni saṅgayhanti. Dassanena cettha savanampi saṅgahitaṃ virūpekasesanayena . Yathāsakaṃ visayassa ālocanasabhāvatāya vā pañcannaṃ viññāṇānaṃ savanakiriyāyapi dassanasaṅkhepasabbhāvato ‘‘dassanā’’icceva vuttaṃ. Tenāha ‘‘pañcahi viññāṇehi na kañci dhammaṃ paṭivijānāti aññatra abhinipātamattā’’ti. Avisūkabhūtassa gītassa savanaṃ kadāci vaṭṭatīti āha ‘‘visūkabhūtā dassanā’’ti. Tathā hi vuttaṃ paramatthajotikāyaṃ khuddakaṭṭhakathāyaṃ (khu. pā. aṭṭha. 2.pacchimapañcasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘dhammūpasaṃhitaṃ gītaṃ vaṭṭati, gītūpasaṃhito dhammo na vaṭṭatī’’ti. Yaṃ kiñcīti ganthitaṃ vā aganthitaṃ vā yaṃ kiñci pupphaṃ. Gandhajātanti gandhajātikaṃ. Tassapi ‘‘yaṃ kiñcī’’ti vacanato pisitassa apisitassapi yassa kassaci vilepanādi na vaṭṭatīti dasseti.

    ఉచ్చాతి ఉచ్చ-సద్దేన సమానత్థం ఏకం సద్దన్తరం. సేతి ఏత్థాతి సయనం. ఉచ్చాసయనం మహాసయనఞ్చ సమణసారుప్పరహితం అధిప్పేతన్తి ఆహ ‘‘పమాణాతిక్కన్తం అకప్పియత్థరణ’’న్తి. ఆసనఞ్చేత్థ సయనేనేవ సఙ్గహితన్తి దట్ఠబ్బం. యస్మా పన ఆధారే పటిక్ఖిత్తే తదాధారా కిరియా పటిక్ఖిత్తావ హోతి, తస్మా ‘‘ఉచ్చాసయనమహాసయనా’’ఇచ్చేవ వుత్తం, అత్థతో పన తదుపభోగభూతనిసజ్జానిపజ్జనేహి విరతి దస్సితాతి దట్ఠబ్బం. అథ వా ఉచ్చాసయనమహాసయనఞ్చ ఉచ్చాసయనమహాసయనఞ్చ ఉచ్చాసయనమహాసయనన్తి ఏతస్మిం అత్థే ఏకసేసేన అయం నిద్దేసో కతో యథా ‘‘నామరూపపచ్చయా సళాయతన’’న్తి (మ॰ ని॰ ౩.౧౨౬; సం॰ ని॰ ౨.౧; ఉదా॰ ౧), ఆసనకిరియాపుబ్బకత్తా వా సయనకిరియాయ సయనగ్గహణేన ఆసనమ్పి గహితన్తి వేదితబ్బం.

    Uccāti ucca-saddena samānatthaṃ ekaṃ saddantaraṃ. Seti etthāti sayanaṃ. Uccāsayanaṃ mahāsayanañca samaṇasārupparahitaṃ adhippetanti āha ‘‘pamāṇātikkantaṃ akappiyattharaṇa’’nti. Āsanañcettha sayaneneva saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Yasmā pana ādhāre paṭikkhitte tadādhārā kiriyā paṭikkhittāva hoti, tasmā ‘‘uccāsayanamahāsayanā’’icceva vuttaṃ, atthato pana tadupabhogabhūtanisajjānipajjanehi virati dassitāti daṭṭhabbaṃ. Atha vā uccāsayanamahāsayanañca uccāsayanamahāsayanañca uccāsayanamahāsayananti etasmiṃ atthe ekasesena ayaṃ niddeso kato yathā ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’nti (ma. ni. 3.126; saṃ. ni. 2.1; udā. 1), āsanakiriyāpubbakattā vā sayanakiriyāya sayanaggahaṇena āsanampi gahitanti veditabbaṃ.

    దారుమాసకోతి యే వోహారం గచ్ఛన్తీతి ఇతి-సద్దేన ఏవంపకారే దస్సేతి. అఞ్ఞేహి గాహాపనే ఉపనిక్ఖిత్తసాదియనే చ పటిగ్గహణత్థో లబ్భతీతి ఆహ ‘‘నేవ నం ఉగ్గణ్హాతి, న ఉగ్గణ్హాపేతి, న ఉపనిక్ఖిత్తం సాదియతీ’’తి. అథ వా తివిధం పటిగ్గహణం కాయేన వాచాయ మనసాతి. తత్థ కాయేన పటిగ్గహణం ఉగ్గణ్హనం, వాచాయ పటిగ్గహణం ఉగ్గహాపనం, మనసా పటిగ్గహణం సాదియనన్తి తివిధమ్పి పటిగ్గహణం ఏకజ్ఝం గహేత్వా ‘‘పటిగ్గహణా’’తి వుత్తన్తి ఆహ ‘‘నేవ నం ఉగ్గణ్హాతీ’’తిఆది. ఏస నయో ఆమకధఞ్ఞపటిగ్గహణాతిఆదీసుపి. నీవారాదిఉపధఞ్ఞస్స సాలిఆదిమూలధఞ్ఞన్తోగధత్తా వుత్తం ‘‘సత్తవిధస్సా’’తి. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పఞ్చ వసాని భేసజ్జాని అచ్ఛవసం మచ్ఛవసం సుసుకావసం సుకరవసం గద్రభవస’’న్తి (మహావ॰ ౨౬౨) వుత్తత్తా ఇదం ఓదిస్స అనుఞ్ఞాతం నామ, తస్స పన ‘‘కాలే పటిగ్గహిత’’న్తి (మహావ॰ ౨౬౨) వుత్తత్తా పటిగ్గహణం వట్టతి. సతి పచ్చయేతి ఆహ ‘‘అఞ్ఞత్ర ఓదిస్స అనుఞ్ఞాతా’’తి.

    Dārumāsakoti ye vohāraṃ gacchantīti iti-saddena evaṃpakāre dasseti. Aññehi gāhāpane upanikkhittasādiyane ca paṭiggahaṇattho labbhatīti āha ‘‘neva naṃ uggaṇhāti, na uggaṇhāpeti, na upanikkhittaṃ sādiyatī’’ti. Atha vā tividhaṃ paṭiggahaṇaṃ kāyena vācāya manasāti. Tattha kāyena paṭiggahaṇaṃ uggaṇhanaṃ, vācāya paṭiggahaṇaṃ uggahāpanaṃ, manasā paṭiggahaṇaṃ sādiyananti tividhampi paṭiggahaṇaṃ ekajjhaṃ gahetvā ‘‘paṭiggahaṇā’’ti vuttanti āha ‘‘neva naṃ uggaṇhātī’’tiādi. Esa nayo āmakadhaññapaṭiggahaṇātiādīsupi. Nīvārādiupadhaññassa sāliādimūladhaññantogadhattā vuttaṃ ‘‘sattavidhassā’’ti. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañca vasāni bhesajjāni acchavasaṃ macchavasaṃ susukāvasaṃ sukaravasaṃ gadrabhavasa’’nti (mahāva. 262) vuttattā idaṃ odissa anuññātaṃ nāma, tassa pana ‘‘kāle paṭiggahita’’nti (mahāva. 262) vuttattā paṭiggahaṇaṃ vaṭṭati. Sati paccayeti āha ‘‘aññatra odissa anuññātā’’ti.

    సరూపేన వఞ్చనం రూపకూటం, పతిరూపేన వఞ్చనాతి అత్థో. అఙ్గేన అత్తనో సరీరావయవేన వఞ్చనం అఙ్గకూటం. గహణవసేన వఞ్చనం గహణకూటం. పటిచ్ఛన్నం కత్వా వఞ్చనం పటిచ్ఛన్నకూటం. అక్కమతీతి నిప్పీళేతి, పుబ్బభాగే అక్కమతీతి సమ్బన్ధో.

    Sarūpena vañcanaṃ rūpakūṭaṃ, patirūpena vañcanāti attho. Aṅgena attano sarīrāvayavena vañcanaṃ aṅgakūṭaṃ. Gahaṇavasena vañcanaṃ gahaṇakūṭaṃ. Paṭicchannaṃ katvā vañcanaṃ paṭicchannakūṭaṃ. Akkamatīti nippīḷeti, pubbabhāge akkamatīti sambandho.

    హదయన్తి నాళిఆదీనం మానభాజనానం అబ్భన్తరం. తిలాదీనం నాళిఆదీహి మిననకాలే ఉస్సాపితసిఖాయేవ సిఖా. సిఖాభేదో తస్సాహాపనం.

    Hadayanti nāḷiādīnaṃ mānabhājanānaṃ abbhantaraṃ. Tilādīnaṃ nāḷiādīhi minanakāle ussāpitasikhāyeva sikhā. Sikhābhedo tassāhāpanaṃ.

    కేచీతి సారసమాసాచరియా, ఉత్తరవిహారవాసినో చ. వధోతి ముట్ఠిపహారకసాతాళనాదీహి విహేసనం, విబాధనన్తి అత్థో. విహేఠనత్థోపి హి వధ-సద్దో దిస్సతి ‘‘అత్తానంవధిత్వా వధిత్వా రోదతీ’’తిఆదీసు (పాచి॰ ౮౭౯, ౮౮౧). యథా హి అపరిగ్గహభావసామఞ్ఞే సతిపి పబ్బజితేహి అప్పటిగ్గహితబ్బవత్థువిభాగసన్దస్సనత్థం ఇత్థికుమారిదాసిదాసాదయో విభాగేన వుత్తా. ఏవం పరస్స హరణభావతో అదిన్నాదానభావసామఞ్ఞే సతిపి తులాకూటాదయో అదిన్నాదానవిసేసభావదస్సనత్థం విభాగేన వుత్తా, న ఏవం పాణాతిపాతపరియాయస్స వధస్స పున గహణే పయోజనం అత్థి, తత్థ సయంకారో, ఇధ పరంకారోతి చ న సక్కా వత్తుం ‘‘కాయవచీపయోగసముట్ఠాపికా చేతనా ఛప్పయోగా’’తి వచనతో. తస్మా యథావుత్తో ఏవేత్థ అత్థో యుత్తో. అట్ఠకథాయం పన ‘‘వధోతి మారణ’’న్తి వుత్తం, తమ్పి పోథనమేవ సన్ధాయాతి చ సక్కా విఞ్ఞాతుం మారణ-సద్దస్సపి విహింసనే దిస్సనతో.

    Kecīti sārasamāsācariyā, uttaravihāravāsino ca. Vadhoti muṭṭhipahārakasātāḷanādīhi vihesanaṃ, vibādhananti attho. Viheṭhanatthopi hi vadha-saddo dissati ‘‘attānaṃvadhitvā vadhitvā rodatī’’tiādīsu (pāci. 879, 881). Yathā hi apariggahabhāvasāmaññe satipi pabbajitehi appaṭiggahitabbavatthuvibhāgasandassanatthaṃ itthikumāridāsidāsādayo vibhāgena vuttā. Evaṃ parassa haraṇabhāvato adinnādānabhāvasāmaññe satipi tulākūṭādayo adinnādānavisesabhāvadassanatthaṃ vibhāgena vuttā, na evaṃ pāṇātipātapariyāyassa vadhassa puna gahaṇe payojanaṃ atthi, tattha sayaṃkāro, idha paraṃkāroti ca na sakkā vattuṃ ‘‘kāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā cetanā chappayogā’’ti vacanato. Tasmā yathāvutto evettha attho yutto. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘vadhoti māraṇa’’nti vuttaṃ, tampi pothanameva sandhāyāti ca sakkā viññātuṃ māraṇa-saddassapi vihiṃsane dissanato.

    ౨౯౪. చీవరపిణ్డపాతానం యథాక్కమం కాయకుచ్ఛిపరిహరణమత్తజోతనాయం అవిసేసతో అట్ఠన్నం పరిక్ఖారానం అన్తరే తప్పయోజనతా సమ్భవతీతి దస్సేన్తో ‘‘తే సబ్బేపీ’’తిఆదిమాహ. ఏతేపీతి నవపరిక్ఖారికాదయోపి అప్పిచ్ఛావ సన్తుట్ఠావ. న హి తత్థకేన మహిచ్ఛతా, అసన్తుట్ఠితా వా హోతీతి.

    294. Cīvarapiṇḍapātānaṃ yathākkamaṃ kāyakucchipariharaṇamattajotanāyaṃ avisesato aṭṭhannaṃ parikkhārānaṃ antare tappayojanatā sambhavatīti dassento ‘‘te sabbepī’’tiādimāha. Etepīti navaparikkhārikādayopi appicchāva santuṭṭhāva. Na hi tatthakena mahicchatā, asantuṭṭhitā vā hotīti.

    చతూసు దిసాసు సుఖం విహరతి, తతో ఏవ సుఖవిహారట్ఠానభూతా చతస్సో దిసా అస్స సన్తీతి వా చాతుద్దిసో. తత్థ చాయం సత్తే వా సఙ్ఖారే వా భయేన న పటిహఞ్ఞతీతి అప్పటిఘో. ద్వాదసవిధస్స సన్తోసస్స వసేన సన్తుస్సనకో సన్తుస్సమానో. ఇతరీతరేనాతి ఉచ్చావచేన. పరిస్సయానం బాహిరానం సీహబ్యగ్ఘాదీనం, అబ్భన్తరానఞ్చ కామచ్ఛన్దాదీనం కాయచిత్తుపద్దవానం అభిభవనతో పరిస్సయానం సహితా. థద్ధభావకరభయాభావేన అచ్ఛమ్భీ. ఏకో అసహాయో. తతో ఏవ ఖగ్గమిగసిఙ్గసదిసతాయ ఖగ్గవిసాణకప్పో చరేయ్యాతి అత్థో.

    Catūsu disāsu sukhaṃ viharati, tato eva sukhavihāraṭṭhānabhūtā catasso disā assa santīti vā cātuddiso. Tattha cāyaṃ satte vā saṅkhāre vā bhayena na paṭihaññatīti appaṭigho. Dvādasavidhassa santosassa vasena santussanako santussamāno. Itarītarenāti uccāvacena. Parissayānaṃ bāhirānaṃ sīhabyagghādīnaṃ, abbhantarānañca kāmacchandādīnaṃ kāyacittupaddavānaṃ abhibhavanato parissayānaṃ sahitā. Thaddhabhāvakarabhayābhāvena acchambhī. Eko asahāyo. Tato eva khaggamigasiṅgasadisatāya khaggavisāṇakappo careyyāti attho.

    ఛిన్నపక్ఖో , అసఞ్జాతపక్ఖో వా సకుణో గన్తుం న సక్కోతీతి ‘‘పక్ఖీ సకుణో’’తి పక్ఖి-సద్దేన విసేసేత్వా సకుణో పాళియం వుత్తోతి ఆహ ‘‘పక్ఖయుత్తో సకుణో’’తి. యస్స సన్నిధికారపరిభోగో కిఞ్చి ఠపేతబ్బం సాపేక్ఖాయ ఠపనఞ్చ నత్థి, తాదిసో అయం భిక్ఖూతి దస్సేన్తో ‘‘అయం పనేత్థ సఙ్ఖేపత్థో’’తిఆదిమాహ. అరియన్తి అపేన్తి తతో దోసా, తేహి వా ఆరకాతి అరియోతి ఆహ ‘‘అరియేనాతి నిద్దోసేనా’’తి. అజ్ఝత్తన్తి అత్తని. నిద్దోససుఖన్తి నిరామిససుఖం కిలేసవజ్జరహితత్తా.

    Chinnapakkho , asañjātapakkho vā sakuṇo gantuṃ na sakkotīti ‘‘pakkhī sakuṇo’’ti pakkhi-saddena visesetvā sakuṇo pāḷiyaṃ vuttoti āha ‘‘pakkhayutto sakuṇo’’ti. Yassa sannidhikāraparibhogo kiñci ṭhapetabbaṃ sāpekkhāya ṭhapanañca natthi, tādiso ayaṃ bhikkhūti dassento ‘‘ayaṃ panettha saṅkhepattho’’tiādimāha. Ariyanti apenti tato dosā, tehi vā ārakāti ariyoti āha ‘‘ariyenāti niddosenā’’ti. Ajjhattanti attani. Niddosasukhanti nirāmisasukhaṃ kilesavajjarahitattā.

    ౨౯౫. యథావుత్తే సీలసంవరే పతిట్ఠితస్సేవ ఇన్ద్రియసంవరో ఇచ్ఛితబ్బో తదధిట్ఠానతో, తస్స చ పరిపాలకభావతోతి వుత్తం ‘‘సో ఇమినా అరియేన సీలక్ఖన్ధేన సమన్నాగతో భిక్ఖూ’’తి. సేసపదేసూతి ‘‘న నిమిత్తగ్గాహీ హోతీ’’తిఆదీసు పదేసు. యస్మా విసుద్ధిమగ్గే (విసుద్ధి॰ ౧.౧౫) వుత్తం, తస్మా తస్స లీనత్థప్పకాసినియం సంవణ్ణనాయం (విసుద్ధి॰ మహాటీ॰ ౧.౧౫) వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం. రూపాదీసు నిమిత్తాదిగ్గాహపరివజ్జనలక్ఖణత్తా ఇన్ద్రియసంవరస్స కిలేసేహి అనవసిత్తసుఖతా అవికిణ్ణసుఖతా చస్స వుత్తా.

    295. Yathāvutte sīlasaṃvare patiṭṭhitasseva indriyasaṃvaro icchitabbo tadadhiṭṭhānato, tassa ca paripālakabhāvatoti vuttaṃ ‘‘so iminā ariyena sīlakkhandhena samannāgato bhikkhū’’ti. Sesapadesūti ‘‘na nimittaggāhī hotī’’tiādīsu padesu. Yasmā visuddhimagge (visuddhi. 1.15) vuttaṃ, tasmā tassa līnatthappakāsiniyaṃ saṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. mahāṭī. 1.15) vuttanayeneva veditabbaṃ. Rūpādīsu nimittādiggāhaparivajjanalakkhaṇattā indriyasaṃvarassa kilesehi anavasittasukhatā avikiṇṇasukhatā cassa vuttā.

    ౨౯౬. పచ్చయసమ్పత్తిన్తి పచ్చయపారిపూరిం. ఇమే చత్తారోతి సీలసంవరో సన్తోసో ఇన్ద్రియసంవరో సతిసమ్పజఞ్ఞన్తి ఇమే చత్తారో అరఞ్ఞవాసస్స సమ్భారా. తిరచ్ఛానగతేహి వత్తబ్బతం ఆపజ్జతి ఇసిసిఙ్గస్స పితుఆదయో వియ. వనచరకేహీతి వనచరకమాతుగామేహి. భేరవసద్దం సావేన్తి, తావతా అపలాయన్తానం హత్థేహి సీసం…పే॰… కరోన్తి. పణ్ణత్తివీతిక్కమసఙ్ఖాతం కాళకం వా. మిచ్ఛావితక్కసఙ్ఖాతం తిలకం వా. తన్తి పీతిం విభూతభావేన ఉపట్ఠానతో ఖయతో సమ్మసన్తో.

    296.Paccayasampattinti paccayapāripūriṃ. Ime cattāroti sīlasaṃvaro santoso indriyasaṃvaro satisampajaññanti ime cattāro araññavāsassa sambhārā. Tiracchānagatehi vattabbataṃ āpajjati isisiṅgassa pituādayo viya. Vanacarakehīti vanacarakamātugāmehi. Bheravasaddaṃ sāventi, tāvatā apalāyantānaṃ hatthehi sīsaṃ…pe… karonti. Paṇṇattivītikkamasaṅkhātaṃ kāḷakaṃ vā. Micchāvitakkasaṅkhātaṃ tilakaṃ vā. Tanti pītiṃ vibhūtabhāvena upaṭṭhānato khayato sammasanto.

    వివిత్తన్తి జనవివిత్తం. తేనాహ ‘‘సుఞ్ఞ’’న్తి. సా చ వివిత్తతా నిస్సద్దభావేన లక్ఖితబ్బాతి ఆహ ‘‘అప్పసద్దం అప్పనిగ్ఘోస’’న్తి. ఆవసథభూతం సేనాసనం విహరితబ్బట్ఠేన విహారసేనాసనం. మసారకాది మఞ్చపీఠం తత్థ అత్థరితబ్బం భిసిఉపధానఞ్చ మఞ్చపీఠసమ్బన్ధితో మఞ్చపీఠసేనాసనం. చిమిలికాది భూమియం సన్థరితబ్బతాయ సన్థతసేనాసనం. రుక్ఖమూలాది పటిక్కమితబ్బట్ఠానం చఙ్కమనాదీనం ఓకాసభావతో ఓకాససేనాసనం.

    Vivittanti janavivittaṃ. Tenāha ‘‘suñña’’nti. Sā ca vivittatā nissaddabhāvena lakkhitabbāti āha ‘‘appasaddaṃ appanigghosa’’nti. Āvasathabhūtaṃ senāsanaṃ viharitabbaṭṭhena vihārasenāsanaṃ. Masārakādi mañcapīṭhaṃ tattha attharitabbaṃ bhisiupadhānañca mañcapīṭhasambandhito mañcapīṭhasenāsanaṃ. Cimilikādi bhūmiyaṃ santharitabbatāya santhatasenāsanaṃ. Rukkhamūlādi paṭikkamitabbaṭṭhānaṃ caṅkamanādīnaṃ okāsabhāvato okāsasenāsanaṃ.

    ‘‘అనుచ్ఛవికం దస్సేన్తో’’తి వత్వా తమేవ అనుచ్ఛవికభావం విభావేతుం ‘‘తత్థ హీ’’తిఆది వుత్తం. అచ్ఛన్నన్తి ఇట్ఠకఛదనాదినా అన్తమసో రుక్ఖసాఖాహిపి న ఛన్నం.

    ‘‘Anucchavikaṃdassento’’ti vatvā tameva anucchavikabhāvaṃ vibhāvetuṃ ‘‘tattha hī’’tiādi vuttaṃ. Acchannanti iṭṭhakachadanādinā antamaso rukkhasākhāhipi na channaṃ.

    భత్తస్స పచ్ఛతోతి భత్తభుఞ్జనస్స పచ్ఛతో. ఊరుబద్ధాసనన్తి ఊరూనం అధోబన్ధనవసేన నిసజ్జం. హేట్ఠిమకాయస్స అనుజుకట్ఠపనం నిసజ్జావచనేనేవ బోధితన్తి. ఉజుం కాయన్తి ఏత్థ కాయ-సద్దో ఉపరిమకాయవిసయోతి ఆహ ‘‘ఉపరిమం సరీరం ఉజుకం ఠపేత్వా’’తి. తం పన ఉజుకట్ఠపనం సరూపతో పయోజనతో చ దస్సేతుం ‘‘అట్ఠారసా’’తిఆది వుత్తం. న పణమన్తీతి న ఓణమన్తి. న పరిపతతీతి న విగచ్ఛతి, వీథిం న విలఙ్ఘేతి. తతో ఏవ పుబ్బేనాపరం విసేసప్పత్తియా కమ్మట్ఠానం వుద్ధిం ఫాతిం ఉపగచ్ఛతి. ముఖసమీపేతి ముఖస్స సమీపే నాసికగ్గే వా ఉత్తరోట్ఠే వా. ఇధ పరి-సద్దో అభి-సద్దేన సమానత్థోతి ఆహ ‘‘కమ్మట్ఠానాభిముఖ’’న్తి, బహిద్ధా పుథుత్తారమ్మణతో నివారేత్వా కమ్మట్ఠానంయేవ పురక్ఖత్వాతి అత్థో. పరీతి పరిగ్గహట్ఠో ‘‘పరిణాయికా’’తిఆదీసు (ధ॰ స॰ ౧౬) వియ. నియ్యానట్ఠో పటిపక్ఖతో నిగ్గమనట్ఠో, తస్మా పరిగ్గహితనియ్యానసతిన్తి సబ్బథా గహితాసమ్మోసం పరిచ్చత్తసమ్మోసం సతిం కత్వా, పరమం సతినేపక్కం ఉపట్ఠపేత్వాతి అత్థో.

    Bhattassapacchatoti bhattabhuñjanassa pacchato. Ūrubaddhāsananti ūrūnaṃ adhobandhanavasena nisajjaṃ. Heṭṭhimakāyassa anujukaṭṭhapanaṃ nisajjāvacaneneva bodhitanti. Ujuṃ kāyanti ettha kāya-saddo uparimakāyavisayoti āha ‘‘uparimaṃ sarīraṃ ujukaṃ ṭhapetvā’’ti. Taṃ pana ujukaṭṭhapanaṃ sarūpato payojanato ca dassetuṃ ‘‘aṭṭhārasā’’tiādi vuttaṃ. Na paṇamantīti na oṇamanti. Na paripatatīti na vigacchati, vīthiṃ na vilaṅgheti. Tato eva pubbenāparaṃ visesappattiyā kammaṭṭhānaṃ vuddhiṃ phātiṃ upagacchati. Mukhasamīpeti mukhassa samīpe nāsikagge vā uttaroṭṭhe vā. Idha pari-saddo abhi-saddena samānatthoti āha ‘‘kammaṭṭhānābhimukha’’nti, bahiddhā puthuttārammaṇato nivāretvā kammaṭṭhānaṃyeva purakkhatvāti attho. Parīti pariggahaṭṭho ‘‘pariṇāyikā’’tiādīsu (dha. sa. 16) viya. Niyyānaṭṭho paṭipakkhato niggamanaṭṭho, tasmā pariggahitaniyyānasatinti sabbathā gahitāsammosaṃ pariccattasammosaṃ satiṃ katvā, paramaṃ satinepakkaṃ upaṭṭhapetvāti attho.

    విక్ఖమ్భనవసేనాతి ఏత్థ విక్ఖమ్భనం అనుప్పాదనం అప్పవత్తనం న పటిపక్ఖేన సుప్పహీనతా. పహీనత్తాతి చ పహీనసదిసతం సన్ధాయ వుత్తం ఝానస్స అనధిగతతా. తథాపి నయిదం చక్ఖువిఞ్ఞాణం వియ సభావతో విగతాభిజ్ఝం, అథ ఖో భావనావసేన. తేనాహ ‘‘న చక్ఖువిఞ్ఞాణసదిసేనా’’తి. ఏసేవ నయోతి యథా చక్ఖువిఞ్ఞాణం సభావేన విగతాభిజ్ఝం అబ్యాపన్నఞ్చ, న భావనాయ విక్ఖమ్భితత్తా, న ఏవమిదం. ఇదం పన చిత్తం భావనాయ పరిసోధితత్తా అబ్యాపన్నం విగతథినమిద్ధం అనుద్ధతం నిబ్బిచికిచ్ఛఞ్చాతి అత్థో. ఇదం ఉభయన్తి సతిసమ్పజఞ్ఞమాహ.

    Vikkhambhanavasenāti ettha vikkhambhanaṃ anuppādanaṃ appavattanaṃ na paṭipakkhena suppahīnatā. Pahīnattāti ca pahīnasadisataṃ sandhāya vuttaṃ jhānassa anadhigatatā. Tathāpi nayidaṃ cakkhuviññāṇaṃ viya sabhāvato vigatābhijjhaṃ, atha kho bhāvanāvasena. Tenāha ‘‘na cakkhuviññāṇasadisenā’’ti. Eseva nayoti yathā cakkhuviññāṇaṃ sabhāvena vigatābhijjhaṃ abyāpannañca, na bhāvanāya vikkhambhitattā, na evamidaṃ. Idaṃ pana cittaṃ bhāvanāya parisodhitattā abyāpannaṃ vigatathinamiddhaṃ anuddhataṃ nibbicikicchañcāti attho. Idaṃ ubhayanti satisampajaññamāha.

    ౨౯౭. ఉచ్ఛిన్దిత్వా పాతేన్తీతి ఏత్థ ఉచ్ఛిన్దనం పాతనఞ్చ తాసం పఞ్ఞానం అనుప్పన్నానం ఉప్పజ్జితుం అప్పదానమేవ. ఇతి మహగ్గతానుత్తరపఞ్ఞానం ఏకచ్చాయ చ పరిత్తపఞ్ఞాయ అనుప్పత్తిహేతుభూతా నీవరణా ధమ్మా ఇతరాయ చ సమత్థతం విహనన్తియేవాతి పఞ్ఞాయ దుబ్బలీకరణా వుత్తా. ఇదమ్పి పఠమజ్ఝానం వేనేయ్యసన్తానే పతిట్ఠాపియమానం ఞాణం పజ్జతి ఏత్థాతి ఞాణపదం. ఞాణం వళఞ్జేతి ఏత్థాతి ఞాణవళఞ్జం.

    297.Ucchinditvā pātentīti ettha ucchindanaṃ pātanañca tāsaṃ paññānaṃ anuppannānaṃ uppajjituṃ appadānameva. Iti mahaggatānuttarapaññānaṃ ekaccāya ca parittapaññāya anuppattihetubhūtā nīvaraṇā dhammā itarāya ca samatthataṃ vihanantiyevāti paññāya dubbalīkaraṇā vuttā. Idampi paṭhamajjhānaṃ veneyyasantāne patiṭṭhāpiyamānaṃ ñāṇaṃ pajjati etthāti ñāṇapadaṃ. Ñāṇaṃ vaḷañjeti etthāti ñāṇavaḷañjaṃ.

    ౨౯౯. తావ నిట్ఠం గతో బాహిరకానం ఞాణేన అక్కన్తట్ఠానానిపి సియున్తి. యది ఏవం అనఞ్ఞసాధారణే మగ్గఞాణపదే కథం న నిట్ఠఙ్గతోతి ఆహ ‘‘మగ్గక్ఖణేపీ’’తిఆది. తీసు రతనేసు నిట్ఠం గతో హోతీతి బుద్ధసుబుద్ధతం ధమ్మసుధమ్మతం సఙ్ఘసుప్పటిపత్తితఞ్చ ఆరబ్భ ఞాణేన నిట్ఠం నిచ్ఛయం ఉపగతో హోతి. కామఞ్చేత్థ పఠమమగ్గేనేవ సబ్బసో విచికిచ్ఛాయ పహీనత్తా సబ్బస్సపి అరియసావకస్స కఙ్ఖా వా విమతి వా నత్థి, తత్థ పన యథా పఞ్ఞావేపుల్లప్పత్తస్స అరహతో సవిసయే ఞాణం సవిసేసం ఓగాహతి, న తథా అనాగామిఆదీనన్తి రతనత్తయే సాతిసయం ఞాణనిచ్ఛయగమనం సన్ధాయ ‘‘అగ్గమగ్గవసేన తత్థనిట్ఠాగమనం వుత్త’’న్తి వుత్తం. యం పనేత్థ అవిభత్తం, తం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.

    299.Natāva niṭṭhaṃ gato bāhirakānaṃ ñāṇena akkantaṭṭhānānipi siyunti. Yadi evaṃ anaññasādhāraṇe maggañāṇapade kathaṃ na niṭṭhaṅgatoti āha ‘‘maggakkhaṇepī’’tiādi. Tīsu ratanesu niṭṭhaṃ gato hotīti buddhasubuddhataṃ dhammasudhammataṃ saṅghasuppaṭipattitañca ārabbha ñāṇena niṭṭhaṃ nicchayaṃ upagato hoti. Kāmañcettha paṭhamamaggeneva sabbaso vicikicchāya pahīnattā sabbassapi ariyasāvakassa kaṅkhā vā vimati vā natthi, tattha pana yathā paññāvepullappattassa arahato savisaye ñāṇaṃ savisesaṃ ogāhati, na tathā anāgāmiādīnanti ratanattaye sātisayaṃ ñāṇanicchayagamanaṃ sandhāya ‘‘aggamaggavasena tatthaniṭṭhāgamanaṃ vutta’’nti vuttaṃ. Yaṃ panettha avibhattaṃ, taṃ suviññeyyamevāti.

    చూళహత్థిపదోపమసుత్తవణ్ణనాయ లీనత్థప్పకాసనా సమత్తా.

    Cūḷahatthipadopamasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / మజ్ఝిమనికాయ • Majjhimanikāya / ౭. చూళహత్థిపదోపమసుత్తం • 7. Cūḷahatthipadopamasuttaṃ

    అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / సుత్తపిటక (అట్ఠకథా) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / మజ్ఝిమనికాయ (అట్ఠకథా) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ౭. చూళహత్థిపదోపమసుత్తవణ్ణనా • 7. Cūḷahatthipadopamasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact