Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
૧૦. ચૂળપુણ્ણમસુત્તવણ્ણના
10. Cūḷapuṇṇamasuttavaṇṇanā
૯૧. તુણ્હીભૂતં તુણ્હીભૂતન્તિ આમેડિતવચનં બ્યાપનિચ્છાવસેન વુત્તન્તિ આહ – ‘‘યં યં દિસ’’ન્તિઆદિ. અનુવિલોકેત્વાતિ એત્થ અનુસદ્દોપિ બ્યાપનિચ્છાયમેવાતિ અનુ અનુ વિલોકેત્વાતિ અત્થો. તેનેવાહ – ‘‘તતો તતો વિલોકેત્વા’’તિ. અસન્તો નીચો પુરિસોતિ અસપ્પુરિસોતિ આહ – ‘‘પાપપુરિસો લામકપુરિસો’’તિ. સોતિ અસપ્પુરિસો. તન્તિ અસપ્પુરિસં જાનિતું ન સક્કોતિ અસપ્પુરિસધમ્માનં યાથાવતો અજાનનતો. પાપધમ્મસમન્નાગતોતિ કાયદુચ્ચરિતાદિઅસન્તુટ્ઠિતાદિલામકધમ્મસમન્નાગતો. અસપ્પુરિસે ભત્તિ એતસ્સાતિ અસપ્પુરિસભત્તિ. તેનાહ – ‘‘અસપ્પુરિસસેવનો’’તિ. અસપ્પુરિસધમ્મો અસપ્પુરિસો ઉત્તરપદલોપેન, તેસં ચિન્તનસીલોતિ અસપ્પુરિસચિન્તી. તેનાહ ‘‘અસપ્પુરિસચિન્તાય ચિન્તકો’’તિ, દુચ્ચિન્તિતચિન્તીતિ અત્થો. અસપ્પુરિસમન્તનન્તિ અસાધુજનવિચારં અસપ્પુરિસવીમંસં. અસપ્પુરિસવાચન્તિ ચતુબ્બિધં દુબ્ભાસિતં. અસપ્પુરિસકમ્મં નામ તિવિધમ્પિ કાયદુચ્ચરિતં. અસપ્પુરિસદિટ્ઠિ નામ વિસેસતો દસવત્થુકા મિચ્છાદિટ્ઠિ, તાય સમન્નાગતો અસપ્પુરિસદિટ્ઠિયા સમન્નાગતો, અસપ્પુરિસદાનં નામ અસક્કચ્ચદાનાદિ. સબ્બોપાયમત્થો પાળિતો એવ વિઞ્ઞાયતિ.
91.Tuṇhībhūtaṃtuṇhībhūtanti āmeḍitavacanaṃ byāpanicchāvasena vuttanti āha – ‘‘yaṃ yaṃ disa’’ntiādi. Anuviloketvāti ettha anusaddopi byāpanicchāyamevāti anu anu viloketvāti attho. Tenevāha – ‘‘tato tato viloketvā’’ti. Asanto nīco purisoti asappurisoti āha – ‘‘pāpapuriso lāmakapuriso’’ti. Soti asappuriso. Tanti asappurisaṃ jānituṃ na sakkoti asappurisadhammānaṃ yāthāvato ajānanato. Pāpadhammasamannāgatoti kāyaduccaritādiasantuṭṭhitādilāmakadhammasamannāgato. Asappurise bhatti etassāti asappurisabhatti. Tenāha – ‘‘asappurisasevano’’ti. Asappurisadhammo asappuriso uttarapadalopena, tesaṃ cintanasīloti asappurisacintī. Tenāha ‘‘asappurisacintāya cintako’’ti, duccintitacintīti attho. Asappurisamantananti asādhujanavicāraṃ asappurisavīmaṃsaṃ. Asappurisavācanti catubbidhaṃ dubbhāsitaṃ. Asappurisakammaṃ nāma tividhampi kāyaduccaritaṃ. Asappurisadiṭṭhi nāma visesato dasavatthukā micchādiṭṭhi, tāya samannāgato asappurisadiṭṭhiyā samannāgato, asappurisadānaṃ nāma asakkaccadānādi. Sabbopāyamattho pāḷito eva viññāyati.
‘‘પાણં હનિસ્સામી’’તિઆદિકા ચેતના કામં પરબ્યાબાધાયપિ હોતિયેવ, યથા પન સા અત્તનો બલવતરદુક્ખત્થાય હોતિ, તથા ન પરસ્સાતિ ઇમમત્થં દસ્સેતું, ‘‘અત્તનો દુક્ખત્થાય ચિન્તેતિ’’ઇચ્ચેવ વુત્તો. યથા અસુકો અસુકન્તિઆદીહિ પાપકો પાપવિપાકેકદેસં બલવં ગરુતરં વા પચ્ચનુભોન્તોપિ યથા પરો પચ્ચનુભોતિ, ન તથા સયન્તિ દસ્સેતિ. તેનાહ ‘‘પરબ્યાબાધાયા’’તિ. ગહેત્વાતિ પાપકિરિયાય સહાયભાવેન ગહેત્વા.
‘‘Pāṇaṃ hanissāmī’’tiādikā cetanā kāmaṃ parabyābādhāyapi hotiyeva, yathā pana sā attano balavataradukkhatthāya hoti, tathā na parassāti imamatthaṃ dassetuṃ, ‘‘attano dukkhatthāya cinteti’’icceva vutto. Yathā asuko asukantiādīhi pāpako pāpavipākekadesaṃ balavaṃ garutaraṃ vā paccanubhontopi yathā paro paccanubhoti, na tathā sayanti dasseti. Tenāha ‘‘parabyābādhāyā’’ti. Gahetvāti pāpakiriyāya sahāyabhāvena gahetvā.
અસક્કચ્ચન્તિ અનાદરં કત્વા. દેય્યધમ્મસ્સ અસક્કરણં અપ્પસન્નાકારો, પુગ્ગલસ્સ અસક્કરણં અગરુકરણન્તિ ઇમમત્થં દસ્સેન્તો, ‘‘દેય્યધમ્મં ન સક્કરોતિ નામા’’તિઆદિમાહ. અચિત્તીકત્વાતિ ન ચિત્તે કત્વા, ન પૂજેત્વાતિ અત્થો. પૂજેન્તો હિ પૂજેતબ્બવત્થું ચિત્તે ઠપેતિ, તતો ન બહિ કરોતિ. ચિત્તં વા અચ્છરિયં કત્વા પટિપત્તિ ચિત્તીકરણં, સમ્ભાવનકિરિયા. તપ્પટિક્ખેપતો અચિત્તીકરણં, અસમ્ભાવનકિરિયા. અપવિદ્ધન્તિ ઉચ્છિટ્ઠાદિછડ્ડનીયધમ્મં વિય અવખિત્તકં. તેનાહ – ‘‘છડ્ડેતુકામો વિયા’’તિઆદિ. રોગં પક્ખિપન્તો વિયાતિ રોગિકસરીરં ઓદનાદીહિ પમજ્જિત્વા વમ્મિકે રોગં પક્ખિપન્તો વિય. અદ્ધા ઇમસ્સ દાનસ્સ ફલં મમેવ આગચ્છતીતિ એવં યસ્સ તથા દિટ્ઠિ અત્થિ, સો આગમનદિટ્ઠિકો, અયં પન ન તાદિસોતિ આહ ‘‘અનાગમનદિટ્ઠિકો’’તિ. તેનાહ – ‘‘નો ફલપાટિકઙ્ખી હુત્વા દેતી’’તિ.
Asakkaccanti anādaraṃ katvā. Deyyadhammassa asakkaraṇaṃ appasannākāro, puggalassa asakkaraṇaṃ agarukaraṇanti imamatthaṃ dassento, ‘‘deyyadhammaṃ na sakkaroti nāmā’’tiādimāha. Acittīkatvāti na citte katvā, na pūjetvāti attho. Pūjento hi pūjetabbavatthuṃ citte ṭhapeti, tato na bahi karoti. Cittaṃ vā acchariyaṃ katvā paṭipatti cittīkaraṇaṃ, sambhāvanakiriyā. Tappaṭikkhepato acittīkaraṇaṃ, asambhāvanakiriyā. Apaviddhanti ucchiṭṭhādichaḍḍanīyadhammaṃ viya avakhittakaṃ. Tenāha – ‘‘chaḍḍetukāmo viyā’’tiādi. Rogaṃ pakkhipantoviyāti rogikasarīraṃ odanādīhi pamajjitvā vammike rogaṃ pakkhipanto viya. Addhā imassa dānassa phalaṃ mameva āgacchatīti evaṃ yassa tathā diṭṭhi atthi, so āgamanadiṭṭhiko, ayaṃ pana na tādisoti āha ‘‘anāgamanadiṭṭhiko’’ti. Tenāha – ‘‘no phalapāṭikaṅkhī hutvā detī’’ti.
કામઞ્ચાયં યથાવુત્તપુગ્ગલો અસદ્ધમ્માદીહિ પાપધમ્મેહિ સમન્નાગતો, તેહિ પન સબ્બેહિપિ મિચ્છાદસ્સનં મહાસાવજ્જન્તિ દસ્સેતું, ‘‘તાય મિચ્છાદિટ્ઠિયા નિરયે ઉપપજ્જતી’’તિ વુત્તં. વુત્તપટિપક્ખનયેનાતિ કણ્હપક્ખે વુત્તસ્સ અત્થસ્સ વિપરિયાયેન સુક્કપક્ખે અત્થો વેદિતબ્બો. ‘‘સદેવકં લોક’’ન્તિઆદીસુ (પારા॰ ૧) દેવસદ્દો છકામાવચરદેવેસુ, એવમિધાતિ આહ ‘‘છકામાવચરદેવા’’તિ. તત્થ બ્રહ્માનં વિસું ગહિતત્તા કામાવચરદેવગ્ગહણન્તિ ચે? ઇધ દાનફલસ્સ અધિપ્પેતત્તા કામાવચરદેવગ્ગહણં , તત્થાપિ છકામાવચરગ્ગહણં દટ્ઠબ્બં દેવમહત્તતાદિવચનતો. તિણ્ણં કુલાનં સમ્પત્તીતિ ખત્તિયમહત્તાદીનં તિણ્ણં કુલાનં સમ્પત્તિ, ન કેવલં કુલસમ્પદા એવ અધિપ્પેતા, અથ ખો તત્થ આયુવણ્ણયસભોગઇસ્સરિયાદિસમ્પદાપિ અધિપ્પેતાતિ દટ્ઠબ્બં ઉળારસ્સ દાનમયપુઞ્ઞસ્સ વસેન તેસમ્પિ સમિજ્ઝનતો. સુદ્ધવટ્ટવસેનેવ કથિતં સુક્કપક્ખેપિ સબ્બસો વિવટ્ટસ્સ અનામટ્ઠત્તા. સદ્ધાદયો હિ લોકિયકુસલસમ્ભારા એવેત્થ અધિપ્પેતાતિ. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
Kāmañcāyaṃ yathāvuttapuggalo asaddhammādīhi pāpadhammehi samannāgato, tehi pana sabbehipi micchādassanaṃ mahāsāvajjanti dassetuṃ, ‘‘tāya micchādiṭṭhiyā niraye upapajjatī’’ti vuttaṃ. Vuttapaṭipakkhanayenāti kaṇhapakkhe vuttassa atthassa vipariyāyena sukkapakkhe attho veditabbo. ‘‘Sadevakaṃ loka’’ntiādīsu (pārā. 1) devasaddo chakāmāvacaradevesu, evamidhāti āha ‘‘chakāmāvacaradevā’’ti. Tattha brahmānaṃ visuṃ gahitattā kāmāvacaradevaggahaṇanti ce? Idha dānaphalassa adhippetattā kāmāvacaradevaggahaṇaṃ , tatthāpi chakāmāvacaraggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ devamahattatādivacanato. Tiṇṇaṃ kulānaṃ sampattīti khattiyamahattādīnaṃ tiṇṇaṃ kulānaṃ sampatti, na kevalaṃ kulasampadā eva adhippetā, atha kho tattha āyuvaṇṇayasabhogaissariyādisampadāpi adhippetāti daṭṭhabbaṃ uḷārassa dānamayapuññassa vasena tesampi samijjhanato. Suddhavaṭṭavaseneva kathitaṃ sukkapakkhepi sabbaso vivaṭṭassa anāmaṭṭhattā. Saddhādayo hi lokiyakusalasambhārā evettha adhippetāti. Sesaṃ suviññeyyameva.
ચૂળપુણ્ણમસુત્તવણ્ણનાય લીનત્થપ્પકાસના સમત્તા.
Cūḷapuṇṇamasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
નિટ્ઠિતા ચ દેવદહવગ્ગવણ્ણના.
Niṭṭhitā ca devadahavaggavaṇṇanā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૧૦. ચૂળપુણ્ણમસુત્તં • 10. Cūḷapuṇṇamasuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ૧૦. ચૂળપુણ્ણમસુત્તવણ્ણના • 10. Cūḷapuṇṇamasuttavaṇṇanā