Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၂. ဒုတိယဝဂ္ဂော
2. Dutiyavaggo
၁. စူဠဝစ္ဆတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
1. Cūḷavacchattheragāthāvaṇṇanā
ပာမောဇ္ဇဗဟုလောတိ အာယသ္မတော စူဠဝစ္ဆတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ဒလိဒ္ဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ပရေသံ ဘတိယာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တော ဘဂဝတော သာဝကံ သုဇာတံ နာမ ထေရံ ပံသုကူလံ ပရိယေသန္တံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နမာနသော ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဝတ္ထံ ဒတ္ဝာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန တေတ္တိံသက္ခတ္တုံ ဒေဝရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ သတ္တသတ္တတိက္ခတ္တုံ စက္ကဝတ္တီ ရာဇာ အဟောသိ။ အနေကဝာရံ ပဒေသရာဇာ။ ဧဝံ ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ကသ္သပသ္သ ဘဂဝတော သာသနေ ဩသက္ကမာနေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ သမဏဓမ္မံ ကတ္ဝာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝမနုသ္သဂတီသု အပရာပရံ ပရိဝတ္တန္တော အမ္ဟာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ကောသမ္ဗိယံ ဗ္ရာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ စူဠဝစ္ဆောတိသ္သ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဗ္ရာဟ္မဏသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော ဗုဒ္ဓဂုဏေ သုတ္ဝာ ပသန္နမာနသော ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိ, တသ္သ ဘဂဝာ ဓမ္မံ ကထေသိ။ သော ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓော ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒော ကတပုဗ္ဗကိစ္စော စရိတာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတ္ဝာ ဘာဝေန္တော ဝိဟရိ။ တေန စ သမယေန ကောသမ္ဗိကာ ဘိက္ခူ ဘဏ္ဍနဇာတာ အဟေသုံ။ တဒာ စူဠဝစ္ဆတ္ထေရော ဥဘယေသံ ဘိက္ခူနံ လဒ္ဓိံ အနာဒာယ ဘဂဝတာ ဒိန္နောဝာဒေ ဌတ္ဝာ ဝိပသ္သနံ ဗ္ရူဟေတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၂.၅၀.၃၁-၄၀) –
Pāmojjabahuloti āyasmato cūḷavacchattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato kāle daliddakule nibbattitvā paresaṃ bhatiyā jīvikaṃ kappento bhagavato sāvakaṃ sujātaṃ nāma theraṃ paṃsukūlaṃ pariyesantaṃ disvā pasannamānaso upasaṅkamitvā vatthaṃ datvā pañcapatiṭṭhitena vandi. So tena puññakammena tettiṃsakkhattuṃ devarajjaṃ kāresi. Sattasattatikkhattuṃ cakkavattī rājā ahosi. Anekavāraṃ padesarājā. Evaṃ devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato sāsane osakkamāne pabbajitvā samaṇadhammaṃ katvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussagatīsu aparāparaṃ parivattanto amhākaṃ bhagavato kāle kosambiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti. Cūḷavacchotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto brāhmaṇasippesu nipphattiṃ gato buddhaguṇe sutvā pasannamānaso bhagavantaṃ upasaṅkami, tassa bhagavā dhammaṃ kathesi. So paṭiladdhasaddho pabbajitvā laddhūpasampado katapubbakicco caritānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā bhāvento vihari. Tena ca samayena kosambikā bhikkhū bhaṇḍanajātā ahesuṃ. Tadā cūḷavacchatthero ubhayesaṃ bhikkhūnaṃ laddhiṃ anādāya bhagavatā dinnovāde ṭhatvā vipassanaṃ brūhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.31-40) –
‘‘ပဒုမုတ္တရဘဂဝတော၊ သုဇာတော နာမ သာဝကော။
‘‘Padumuttarabhagavato, sujāto nāma sāvako;
ပံသုကူလံ ဂဝေသန္တော၊ သင္ကာရေ စရတီ တဒာ။
Paṃsukūlaṃ gavesanto, saṅkāre caratī tadā.
‘‘နဂရေ ဟံသဝတိယာ၊ ပရေသံ ဘတကော အဟံ။
‘‘Nagare haṃsavatiyā, paresaṃ bhatako ahaṃ;
ဥပဍ္ဎုဒုသ္သံ ဒတ္ဝာန၊ သိရသာ အဘိဝာဒယိံ။
Upaḍḍhudussaṃ datvāna, sirasā abhivādayiṃ.
‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ။
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ဇဟိတ္ဝာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘တေတ္တိံသက္ခတ္တုံ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ။
‘‘Tettiṃsakkhattuṃ devindo, devarajjamakārayiṃ;
သတ္တသတ္တတိက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ။
Sattasattatikkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ.
‘‘ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင္ခိယံ။
‘‘Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ;
ဥပဍ္ဎဒုသ္သဒာနေန၊ မောဒာမိ အကုတောဘယော။
Upaḍḍhadussadānena, modāmi akutobhayo.
‘‘ဣစ္ဆမာနော စဟံ အဇ္ဇ၊ သကာနနံ သပဗ္ဗတံ။
‘‘Icchamāno cahaṃ ajja, sakānanaṃ sapabbataṃ;
ခောမဒုသ္သေဟိ ဆာဒေယ္ယံ၊ အဍ္ဎုဒုသ္သသ္သိဒံ ဖလံ။
Khomadussehi chādeyyaṃ, aḍḍhudussassidaṃ phalaṃ.
‘‘သတသဟသ္သိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဒာနမဒဒိံ တဒာ။
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ dānamadadiṃ tadā;
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ အဍ္ဎုဒုသ္သသ္သိဒံ ဖလံ။
Duggatiṃ nābhijānāmi, aḍḍhudussassidaṃ phalaṃ.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အထ စူဠဝစ္ဆတ္ထေရော အရဟတ္တံ ပတ္ဝာ တေသံ ဘိက္ခူနံ ကလဟာဘိရတိယာ သကတ္ထဝိနာသံ ဒိသ္ဝာ ဓမ္မသံဝေဂပ္ပတ္တော, အတ္တနော စ ပတ္တဝိသေသံ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ပီတိသောမနသ္သဝသေန ‘‘ပာမောဇ္ဇဗဟုလော’’တိ ဂာထံ အဘာသိ။
Atha cūḷavacchatthero arahattaṃ patvā tesaṃ bhikkhūnaṃ kalahābhiratiyā sakatthavināsaṃ disvā dhammasaṃvegappatto, attano ca pattavisesaṃ paccavekkhitvā pītisomanassavasena ‘‘pāmojjabahulo’’ti gāthaṃ abhāsi.
၁၁. တတ္ထ ပာမောဇ္ဇဗဟုလောတိ သုပရိသုဒ္ဓသီလတာယ ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝတော အဓိကုသလေသု ဓမ္မေသု အဘိရတိဝသေန ပမောဒဗဟုလော။ တေနေဝာဟ ‘‘ဓမ္မေ ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတေ’’တိ။ တတ္ထ ဓမ္မေတိ။ သတ္တတိံသာယ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ နဝဝိဓေ ဝာ လောကုတ္တရဓမ္မေ။ သော ဟိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေန သာမုက္ကံသိကာယ ဒေသနာယ ပကာသိတတ္တာ သာတိသယံ ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတော နာမ။ တသ္သ ပန အဓိဂမူပာယဘာဝတော ဒေသနာဓမ္မောပိ ဣဓ လဗ္ဘတေဝ။ ပဒံ သန္တန္တိ နိဗ္ဗာနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဧဝရူပော ဟိ ဘိက္ခု သန္တံ ပဒံ သန္တံ ကောဋ္ဌာသံ သဗ္ဗသင္ခာရာနံ ဥပသမဘာဝတော သင္ခာရူပသမံ ပရမသုခတာယ သုခံ နိဗ္ဗာနံ အဓိဂစ္ဆတိ ဝိန္ဒတိယေဝ။ ပရိသုဒ္ဓသီလော ဟိ ဘိက္ခု ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝေန ပာမောဇ္ဇဗဟုလော သဒ္ဓမ္မေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဝိမုတ္တိပရိယောသာနာ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယော ပာပုဏာတိ။ ယထာဟ – ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာနိ ခော , အာနန္ဒ, ကုသလာနိ သီလာနိ, အဝိပ္ပဋိသာရော ပာမောဇ္ဇတ္ထာယာ’’တိအာဒိ (အ. နိ. ၁၀.၁)။ အထ ဝာ ပာမောဇ္ဇဗဟုလောတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော ဘဂဝာ, သ္ဝာက္ခာတော ဓမ္မော, သုပ္ပဋိပန္နော သင္ဃောတိ ရတနတ္တယံ သန္ဓာယ ပမောဒဗဟုလော။ တတ္ထ ပန သော ပမောဒဗဟုလော ကိံ ဝာ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မေ ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတေ’’တိအာဒိ။ သဒ္ဓာသမ္ပန္နသ္သ ဟိ သပ္ပုရိသသံသေဝနသဒ္ဓမ္မသ္သဝနယောနိသောမနသိကာရဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီနံ သုခေနေဝ သမ္ဘဝတော သမ္ပတ္တိယော ဟတ္ထဂတာ ဧဝ ဟောန္တိ, ယထာဟ – ‘‘သဒ္ဓာဇာတော ဥပသင္ကမတိ, ဥပသင္ကမန္တော ပယိရုပာသတီ’’တိအာဒိ (မ. နိ. ၂.၁၈၃)။
11. Tattha pāmojjabahuloti suparisuddhasīlatāya vippaṭisārābhāvato adhikusalesu dhammesu abhirativasena pamodabahulo. Tenevāha ‘‘dhamme buddhappavedite’’ti. Tattha dhammeti. Sattatiṃsāya bodhipakkhiyadhamme navavidhe vā lokuttaradhamme. So hi sabbaññubuddhena sāmukkaṃsikāya desanāya pakāsitattā sātisayaṃ buddhappavedito nāma. Tassa pana adhigamūpāyabhāvato desanādhammopi idha labbhateva. Padaṃ santanti nibbānaṃ sandhāya vadati. Evarūpo hi bhikkhu santaṃ padaṃ santaṃ koṭṭhāsaṃ sabbasaṅkhārānaṃ upasamabhāvato saṅkhārūpasamaṃ paramasukhatāya sukhaṃ nibbānaṃ adhigacchati vindatiyeva. Parisuddhasīlo hi bhikkhu vippaṭisārābhāvena pāmojjabahulo saddhamme yuttappayutto vimuttipariyosānā sabbasampattiyo pāpuṇāti. Yathāha – ‘‘avippaṭisāratthāni kho , ānanda, kusalāni sīlāni, avippaṭisāro pāmojjatthāyā’’tiādi (a. ni. 10.1). Atha vā pāmojjabahuloti sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto dhammo, suppaṭipanno saṅghoti ratanattayaṃ sandhāya pamodabahulo. Tattha pana so pamodabahulo kiṃ vā karotīti āha ‘‘dhamme buddhappavedite’’tiādi. Saddhāsampannassa hi sappurisasaṃsevanasaddhammassavanayonisomanasikāradhammānudhammapaṭipattīnaṃ sukheneva sambhavato sampattiyo hatthagatā eva honti, yathāha – ‘‘saddhājāto upasaṅkamati, upasaṅkamanto payirupāsatī’’tiādi (ma. ni. 2.183).
စူဠဝစ္ဆတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Cūḷavacchattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၁. စူဠဝစ္ဆတ္ထေရဂာထာ • 1. Cūḷavacchattheragāthā