| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महानिद्देसपाळि • Mahāniddesapāḷi |
१२. चूळवियूहसुत्तनिद्देसो
12. Cūḷaviyūhasuttaniddeso
अथ चूळवियूहसुत्तनिद्देसं वक्खति –
Atha cūḷaviyūhasuttaniddesaṃ vakkhati –
११३.
113.
सकं सकं दिट्ठिपरिब्बसाना, विग्गय्ह नाना कुसला वदन्ति।
Sakaṃsakaṃ diṭṭhiparibbasānā, viggayha nānā kusalā vadanti;
यो एवं जानाति 1 स वेदि धम्मं, इदं पटिक्कोसमकेवली सो॥
Yo evaṃ jānāti2sa vedi dhammaṃ, idaṃ paṭikkosamakevalī so.
सकं सकं दिट्ठिपरिब्बसानाति। सन्तेके समणब्राह्मणा दिट्ठिगतिका; ते द्वासट्ठिया दिट्ठिगतानं अञ्ञतरञ्ञतरं दिट्ठिगतं गहेत्वा उग्गहेत्वा गण्हित्वा परामसित्वा अभिनिविसित्वा सकाय सकाय दिट्ठिया वसन्ति संवसन्ति आवसन्ति परिवसन्ति। यथा अगारिका घरेसु वसन्ति, सापत्तिका वा आपत्तीसु वसन्ति, सकिलेसा वा किलेसेसु वसन्ति; एवमेव सन्तेके समणब्राह्मणा दिट्ठिगतिका, ते द्वासट्ठिया दिट्ठिगतानं अञ्ञतरञ्ञतरं दिट्ठिगतं गहेत्वा उग्गहेत्वा गण्हित्वा परामसित्वा अभिनिविसित्वा सकाय सकाय दिट्ठिया वसन्ति संवसन्ति आवसन्ति परिवसन्तीति – सकं सकं दिट्ठिपरिब्बसाना।
Sakaṃsakaṃ diṭṭhiparibbasānāti. Santeke samaṇabrāhmaṇā diṭṭhigatikā; te dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatānaṃ aññataraññataraṃ diṭṭhigataṃ gahetvā uggahetvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā sakāya sakāya diṭṭhiyā vasanti saṃvasanti āvasanti parivasanti. Yathā agārikā gharesu vasanti, sāpattikā vā āpattīsu vasanti, sakilesā vā kilesesu vasanti; evameva santeke samaṇabrāhmaṇā diṭṭhigatikā, te dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatānaṃ aññataraññataraṃ diṭṭhigataṃ gahetvā uggahetvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā sakāya sakāya diṭṭhiyā vasanti saṃvasanti āvasanti parivasantīti – sakaṃ sakaṃ diṭṭhiparibbasānā.
विग्गय्ह नाना कुसला वदन्तीति। विग्गय्हाति गहेत्वा उग्गहेत्वा गण्हित्वा परामसित्वा अभिनिविसित्वा नाना वदन्ति विविधं वदन्ति अञ्ञोञ्ञं वदन्ति पुथु 3 वदन्ति, न एकं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्ति। कुसलाति कुसलवादा पण्डितवादा थिरवादा ञायवादा हेतुवादा लक्खणवादा कारणवादा ठानवादा सकाय लद्धियाति – विग्गय्ह नाना कुसला वदन्ति।
Viggayha nānā kusalā vadantīti. Viggayhāti gahetvā uggahetvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā nānā vadanti vividhaṃ vadanti aññoññaṃ vadanti puthu 4 vadanti, na ekaṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti. Kusalāti kusalavādā paṇḍitavādā thiravādā ñāyavādā hetuvādā lakkhaṇavādā kāraṇavādā ṭhānavādā sakāya laddhiyāti – viggayha nānā kusalā vadanti.
यो एवं जानाति स वेदि धम्मन्ति। यो इमं 5 धम्मं दिट्ठिं पटिपदं मग्गं जानाति सो धम्मं वेदि अञ्ञासि अपस्सि पटिविज्झीति – यो एवं जानाति स वेदि धम्मं।
Yo evaṃ jānāti sa vedi dhammanti. Yo imaṃ 6 dhammaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ jānāti so dhammaṃ vedi aññāsi apassi paṭivijjhīti – yo evaṃ jānāti sa vedi dhammaṃ.
इदं पटिक्कोसमकेवली सोति। यो इमं धम्मं दिट्ठिं पटिपदं मग्गं पटिक्कोसति, अकेवली सो असमत्तो सो अपरिपुण्णो सो हीनो निहीनो ओमको लामको छतुक्को परित्तोति – इदं पटिक्कोसमकेवली सो।
Idaṃ paṭikkosamakevalī soti. Yo imaṃ dhammaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ paṭikkosati, akevalī so asamatto so aparipuṇṇo so hīno nihīno omako lāmako chatukko parittoti – idaṃ paṭikkosamakevalī so.
तेनाह सो निम्मितो –
Tenāha so nimmito –
‘‘सकं सकं दिट्ठिपरिब्बसाना, विग्गय्ह नाना कुसला वदन्ति।
‘‘Sakaṃ sakaṃ diṭṭhiparibbasānā, viggayha nānā kusalā vadanti;
यो एवं जानाति स वेदि धम्मं, इदं पटिक्कोसमकेवली सो’’ति॥
Yo evaṃ jānāti sa vedi dhammaṃ, idaṃ paṭikkosamakevalī so’’ti.
११४.
114.
एवम्पि विग्गय्ह विवादयन्ति, बालो परो अक्कुसलोति चाहु।
Evampi viggayha vivādayanti, bālo paro akkusaloti cāhu;
सच्चो नु वादो कतमो इमेसं, सब्बेव हीमे कुसलावदाना॥
Sacco nu vādo katamo imesaṃ, sabbeva hīme kusalāvadānā.
एवम्पि विग्गय्ह विवादयन्तीति। एवं गहेत्वा उग्गहेत्वा गण्हित्वा परामसित्वा अभिनिविसित्वा विवादयन्ति, कलहं करोन्ति, भण्डनं करोन्ति, विग्गहं करोन्ति, विवादं करोन्ति, मेधगं करोन्ति – ‘‘न त्वं इमं धम्मविनयं आजानासि…पे॰… निब्बेठेहि वा सचे पहोसी’’ति – एवम्पि विग्गय्ह विवादयन्ति।
Evampiviggayha vivādayantīti. Evaṃ gahetvā uggahetvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā vivādayanti, kalahaṃ karonti, bhaṇḍanaṃ karonti, viggahaṃ karonti, vivādaṃ karonti, medhagaṃ karonti – ‘‘na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsi…pe… nibbeṭhehi vā sace pahosī’’ti – evampi viggayha vivādayanti.
बालो परो अक्कुसलोति चाहूति। परो बालो हीनो निहीनो ओमको लामको छतुक्को परित्तो अकुसलो अविद्वा अविज्जागतो अञ्ञाणी अविभावी दुप्पञ्ञोति, एवमाहंसु एवं कथेन्ति एवं भणन्ति एवं दीपयन्ति एवं वोहरन्तीति – बालो परो अक्कुसलोति चाहु।
Bālo paro akkusaloti cāhūti. Paro bālo hīno nihīno omako lāmako chatukko paritto akusalo avidvā avijjāgato aññāṇī avibhāvī duppaññoti, evamāhaṃsu evaṃ kathenti evaṃ bhaṇanti evaṃ dīpayanti evaṃ voharantīti – bālo paro akkusaloti cāhu.
सच्चो नु वादो कतमो इमेसन्ति। इमेसं समणब्राह्मणानं वादो कतमो सच्चो तच्छो तथो भूतो याथावो अविपरीतोति – सच्चो नु वादो कतमो इमेसं।
Sacco nu vādo katamo imesanti. Imesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ vādo katamo sacco taccho tatho bhūto yāthāvo aviparītoti – sacco nu vādo katamo imesaṃ.
सब्बेव हीमे कुसलावदानाति। सब्बेविमे समणब्राह्मणा कुसलवादा पण्डितवादा थिरवादा ञायवादा हेतुवादा लक्खणवादा कारणवादा ठानवादा सकाय लद्धियाति – सब्बेव हीमे कुसलावदाना।
Sabbeva hīme kusalāvadānāti. Sabbevime samaṇabrāhmaṇā kusalavādā paṇḍitavādā thiravādā ñāyavādā hetuvādā lakkhaṇavādā kāraṇavādā ṭhānavādā sakāya laddhiyāti – sabbeva hīme kusalāvadānā.
तेनाह सो निम्मितो –
Tenāha so nimmito –
‘‘एवम्पि विग्गय्ह विवादयन्ति, बालो परो अक्कुसलोति चाहु।
‘‘Evampi viggayha vivādayanti, bālo paro akkusaloti cāhu;
सच्चो नु वादो कतमो इमेसं, सब्बेव हीमे कुसलावदाना’’ति॥
Sacco nu vādo katamo imesaṃ, sabbeva hīme kusalāvadānā’’ti.
११५.
115.
परस्स चे धम्ममनानुजानं, बालोमको होति निहीनपञ्ञो।
Parassace dhammamanānujānaṃ, bālomako hoti nihīnapañño;
सब्बेव बाला सुनिहीनपञ्ञा, सब्बेविमे दिट्ठिपरिब्बसाना॥
Sabbevabālā sunihīnapaññā, sabbevime diṭṭhiparibbasānā.
परस्स चे धम्ममनानुजानन्ति। परस्स धम्मं दिट्ठिं पटिपदं मग्गं अनानुजानन्तो अनानुपस्सन्तो अनानुमनन्तो अनानुमञ्ञन्तो अनानुमोदन्तोति – परस्स चे धम्ममनानुजानं।
Parassa ce dhammamanānujānanti. Parassa dhammaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ anānujānanto anānupassanto anānumananto anānumaññanto anānumodantoti – parassa ce dhammamanānujānaṃ.
बालोमको होति निहीनपञ्ञोति। परो बालो होति हीनो निहीनो ओमको लामको छतुक्को परित्तो, हीनपञ्ञो निहीनपञ्ञो ओमकपञ्ञो लामकपञ्ञो छतुक्कपञ्ञो परित्तपञ्ञोति – बालोमको होति निहीनपञ्ञो।
Bālomakohoti nihīnapaññoti. Paro bālo hoti hīno nihīno omako lāmako chatukko paritto, hīnapañño nihīnapañño omakapañño lāmakapañño chatukkapañño parittapaññoti – bālomako hoti nihīnapañño.
सब्बेव बाला सुनिहीनपञ्ञाति। सब्बेविमे समणब्राह्मणा बाला हीना निहीना ओमका लामका छतुक्का परित्ता, सब्बेव हीनपञ्ञा निहीनपञ्ञा ओमकपञ्ञा लामकपञ्ञा छतुक्कपञ्ञा परित्तपञ्ञाति – सब्बेव बाला सुनिहीनपञ्ञा।
Sabbeva bālā sunihīnapaññāti. Sabbevime samaṇabrāhmaṇā bālā hīnā nihīnā omakā lāmakā chatukkā parittā, sabbeva hīnapaññā nihīnapaññā omakapaññā lāmakapaññā chatukkapaññā parittapaññāti – sabbeva bālā sunihīnapaññā.
सब्बेविमे दिट्ठिपरिब्बसानाति। सब्बेविमे समणब्राह्मणा दिट्ठिगतिका; ते द्वासट्ठिया दिट्ठिगतानं अञ्ञतरञ्ञतरं दिट्ठिगतं गहेत्वा उग्गहेत्वा गण्हित्वा परामसित्वा अभिनिविसित्वा सकाय सकाय दिट्ठिया वसन्ति संवसन्ति आवसन्ति परिवसन्ति। यथा अगारिका वा घरेसु वसन्ति, सापत्तिका वा आपत्तीसु वसन्ति, सकिलेसा वा किलेसेसु वसन्ति; एवमेव सब्बेविमे समणब्राह्मणा दिट्ठिगतिका…पे॰… परिवसन्तीति – सब्बेविमे दिट्ठिपरिब्बसाना।
Sabbevime diṭṭhiparibbasānāti. Sabbevime samaṇabrāhmaṇā diṭṭhigatikā; te dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatānaṃ aññataraññataraṃ diṭṭhigataṃ gahetvā uggahetvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā sakāya sakāya diṭṭhiyā vasanti saṃvasanti āvasanti parivasanti. Yathā agārikā vā gharesu vasanti, sāpattikā vā āpattīsu vasanti, sakilesā vā kilesesu vasanti; evameva sabbevime samaṇabrāhmaṇā diṭṭhigatikā…pe… parivasantīti – sabbevime diṭṭhiparibbasānā.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘परस्स चे धम्ममनानुजानं, बालोमको होति निहीनपञ्ञो।
‘‘Parassa ce dhammamanānujānaṃ, bālomako hoti nihīnapañño;
सब्बेव बाला सुनिहीनपञ्ञा, सब्बेविमे दिट्ठिपरिब्बसाना’’ति॥
Sabbeva bālā sunihīnapaññā, sabbevime diṭṭhiparibbasānā’’ti.
११६.
116.
सन्दिट्ठिया चेव नवीवदाता, 7 संसुद्धपञ्ञा कुसला मुतीमा।
Sandiṭṭhiyā ceva navīvadātā,8saṃsuddhapaññā kusalā mutīmā;
न तेसं कोचि परिहीनपञ्ञो, दिट्ठी हि तेसम्पि तथा समत्ता॥
Na tesaṃ koci parihīnapañño, diṭṭhī hi tesampi tathā samattā.
सन्दिट्ठिया चेव नवीवदाताति। सकाय दिट्ठिया सकाय खन्तिया सकाय रुचिया सकाय लद्धिया अनवीवदाता अवोदाता अपरियोदाता संकिलिट्ठा संकिलेसिकाति – सन्दिट्ठिया चेव नवीवदाता।
Sandiṭṭhiyā ceva navīvadātāti. Sakāya diṭṭhiyā sakāya khantiyā sakāya ruciyā sakāya laddhiyā anavīvadātā avodātā apariyodātā saṃkiliṭṭhā saṃkilesikāti – sandiṭṭhiyā ceva navīvadātā.
संसुद्धपञ्ञा कुसला मुतीमाति। सुद्धपञ्ञा विसुद्धपञ्ञा परिसुद्धपञ्ञा वोदातपञ्ञा परियोदातपञ्ञा। अथ वा सुद्धदस्सना विसुद्धदस्सना परिसुद्धदस्सना वोदातदस्सना परियोदातदस्सनाति – संसुद्धपञ्ञा। कुसलाति कुसला पण्डिता पञ्ञवन्तो इद्धिमन्तो ञाणिनो विभाविनो मेधाविनोति – संसुद्धपञ्ञा कुसला। मुतीमाति मुतिमा पण्डिता पञ्ञवन्तो इद्धिमन्तो ञाणिनो विभाविनो मेधाविनोति – संसुद्धपञ्ञा कुसला मुतीमा।
Saṃsuddhapaññākusalā mutīmāti. Suddhapaññā visuddhapaññā parisuddhapaññā vodātapaññā pariyodātapaññā. Atha vā suddhadassanā visuddhadassanā parisuddhadassanā vodātadassanā pariyodātadassanāti – saṃsuddhapaññā. Kusalāti kusalā paṇḍitā paññavanto iddhimanto ñāṇino vibhāvino medhāvinoti – saṃsuddhapaññā kusalā. Mutīmāti mutimā paṇḍitā paññavanto iddhimanto ñāṇino vibhāvino medhāvinoti – saṃsuddhapaññā kusalā mutīmā.
तेसं न कोचि परिहीनपञ्ञोति। तेसं समणब्राह्मणानं न कोचि हीनपञ्ञो निहीनपञ्ञो ओमकपञ्ञो लामकपञ्ञो छतुक्कपञ्ञो परित्तपञ्ञो अत्थि। सब्बेव सेट्ठपञ्ञा विसिट्ठपञ्ञा पामोक्खपञ्ञा उत्तमपञ्ञा पवरपञ्ञाति – तेसं न कोचि परिहीनपञ्ञो।
Tesaṃ na koci parihīnapaññoti. Tesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ na koci hīnapañño nihīnapañño omakapañño lāmakapañño chatukkapañño parittapañño atthi. Sabbeva seṭṭhapaññā visiṭṭhapaññā pāmokkhapaññā uttamapaññā pavarapaññāti – tesaṃ na koci parihīnapañño.
दिट्ठी हि तेसम्पि तथा समत्ताति। तेसं समणब्राह्मणानं दिट्ठि तथा समत्ता समादिन्ना गहिता परामट्ठा अभिनिविट्ठा अज्झोसिता अधिमुत्ताति – दिट्ठी हि तेसम्पि तथा समत्ता।
Diṭṭhī hi tesampi tathā samattāti. Tesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ diṭṭhi tathā samattā samādinnā gahitā parāmaṭṭhā abhiniviṭṭhā ajjhositā adhimuttāti – diṭṭhī hi tesampi tathā samattā.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘सन्दिट्ठिया चेव नवीवदाता, संसुद्धपञ्ञा कुसला मुतीमा।
‘‘Sandiṭṭhiyā ceva navīvadātā, saṃsuddhapaññā kusalā mutīmā;
तेसं न कोचि परिहीनपञ्ञो, दिट्ठी हि तेसम्पि तथा समत्ता’’ति॥
Tesaṃ na koci parihīnapañño, diṭṭhī hi tesampi tathā samattā’’ti.
११७.
117.
न वाहमेतं तथियन्ति 9 ब्रूमि, यमाहु बाला मिथु अञ्ञमञ्ञं।
Na vāhametaṃ tathiyanti10brūmi, yamāhu bālā mithu aññamaññaṃ;
सकं सकं दिट्ठिमकंसु सच्चं, तस्मा हि बालोति परं दहन्ति॥
Sakaṃ sakaṃ diṭṭhimakaṃsu saccaṃ, tasmā hi bāloti paraṃ dahanti.
न वाहमेतं तथियन्ति ब्रूमीति। नाति पटिक्खेपो। एतन्ति ‘‘द्वासट्ठिदिट्ठिगतानि नाहं एतं तच्छं तथं भूतं याथावं अविपरीत’’न्ति ब्रूमि आचिक्खामि देसेमि पञ्ञपेमि पट्ठपेमि विवरामि विभजामि उत्तानीकरोमि पकासेमीति – न वाहमेतं तथियन्ति ब्रूमि।
Navāhametaṃ tathiyanti brūmīti. Nāti paṭikkhepo. Etanti ‘‘dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni nāhaṃ etaṃ tacchaṃ tathaṃ bhūtaṃ yāthāvaṃ aviparīta’’nti brūmi ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti – na vāhametaṃ tathiyanti brūmi.
यमाहु बाला मिथु अञ्ञमञ्ञन्ति। मिथूति द्वे जना, द्वे कलहकारका, द्वे भण्डनकारका, द्वे भस्सकारका, द्वे विवादकारका, द्वे अधिकरणकारका, द्वे वादिनो, द्वे सल्लपका; ते अञ्ञमञ्ञं बालो 11 हीनो निहीनो ओमको लामको छतुक्को परित्तोति, एवमाहंसु एवं कथेन्ति एवं भणन्ति एवं दीपयन्ति एवं वोहरन्तीति – यमाहु बाला मिथु अञ्ञमञ्ञं।
Yamāhu bālā mithu aññamaññanti. Mithūti dve janā, dve kalahakārakā, dve bhaṇḍanakārakā, dve bhassakārakā, dve vivādakārakā, dve adhikaraṇakārakā, dve vādino, dve sallapakā; te aññamaññaṃ bālo 12 hīno nihīno omako lāmako chatukko parittoti, evamāhaṃsu evaṃ kathenti evaṃ bhaṇanti evaṃ dīpayanti evaṃ voharantīti – yamāhu bālā mithu aññamaññaṃ.
सकं सकं दिट्ठिमकंसु सच्चन्ति। ‘‘सस्सतो लोको, इदमेव सच्चं मोघमञ्ञ’’न्ति – सकं सकं दिट्ठिमकंसु सच्चं। ‘‘असस्सतो लोको, इदमेव सच्चं मोघमञ्ञ’’न्ति…पे॰… ‘‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा, इदमेव सच्चं मोघमञ्ञ’’न्ति – सकं सकं दिट्ठिमकंसु सच्चं।
Sakaṃ sakaṃ diṭṭhimakaṃsu saccanti. ‘‘Sassato loko, idameva saccaṃ moghamañña’’nti – sakaṃ sakaṃ diṭṭhimakaṃsu saccaṃ. ‘‘Asassato loko, idameva saccaṃ moghamañña’’nti…pe… ‘‘neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā, idameva saccaṃ moghamañña’’nti – sakaṃ sakaṃ diṭṭhimakaṃsu saccaṃ.
तस्मा हि बालोति परं दहन्तीति। तस्माति तस्मा तंकारणा तंहेतु तप्पच्चया तंनिदाना परं बालो हीनो निहीनो ओमको लामको छतुक्को परित्तोति दहन्ति पस्सन्ति दक्खन्ति ओलोकेन्ति निज्झायन्ति उपपरिक्खन्तीति – तस्मा हि बालोति परं दहन्ति।
Tasmā hi bāloti paraṃ dahantīti. Tasmāti tasmā taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā taṃnidānā paraṃ bālo hīno nihīno omako lāmako chatukko parittoti dahanti passanti dakkhanti olokenti nijjhāyanti upaparikkhantīti – tasmā hi bāloti paraṃ dahanti.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘न वाहमेतं तथियन्ति ब्रूमि, यमाहु बाला मिथु अञ्ञमञ्ञं।
‘‘Na vāhametaṃ tathiyanti brūmi, yamāhu bālā mithu aññamaññaṃ;
सकं सकं दिट्ठिमकंसु सच्चं, तस्मा हि बालोति परं दहन्ती’’ति॥
Sakaṃ sakaṃ diṭṭhimakaṃsu saccaṃ, tasmā hi bāloti paraṃ dahantī’’ti.
११८.
118.
यमाहु सच्चं तथियन्ति एके, तमाहु अञ्ञेपि 13 तुच्छं मुसाति।
Yamāhusaccaṃ tathiyanti eke, tamāhu aññepi14tucchaṃ musāti;
एवम्पि विग्गय्ह विवादयन्ति, कस्मा न एकं समणा वदन्ति॥
Evampi viggayha vivādayanti, kasmā na ekaṃ samaṇā vadanti.
यमाहु सच्चं तथियन्ति एकेति। यं धम्मं दिट्ठिं पटिपदं मग्गं एके समणब्राह्मणा ‘‘इदं सच्चं तच्छं तथं भूतं याथावं अविपरीत’’न्ति, एवमाहंसु एवं कथेन्ति एवं भणन्ति एवं दीपयन्ति एवं वोहरन्तीति – यमाहु सच्चं तथियन्ति एके।
Yamāhu saccaṃ tathiyanti eketi. Yaṃ dhammaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ eke samaṇabrāhmaṇā ‘‘idaṃ saccaṃ tacchaṃ tathaṃ bhūtaṃ yāthāvaṃ aviparīta’’nti, evamāhaṃsu evaṃ kathenti evaṃ bhaṇanti evaṃ dīpayanti evaṃ voharantīti – yamāhu saccaṃ tathiyanti eke.
तमाहु अञ्ञेपि तुच्छं मुसातीति। तमेव धम्मं दिट्ठिं पटिपदं मग्गं एके समणब्राह्मणा ‘‘तुच्छं एतं, मुसा एतं, अभूतं एतं, अलिकं एतं, अयाथावं एत’’न्ति, एवमाहंसु एवं कथेन्ति एवं भणन्ति एवं दीपयन्ति एवं वोहरन्तीति – तमाहु अञ्ञेपि तुच्छं मुसाति।
Tamāhu aññepi tucchaṃ musātīti. Tameva dhammaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ eke samaṇabrāhmaṇā ‘‘tucchaṃ etaṃ, musā etaṃ, abhūtaṃ etaṃ, alikaṃ etaṃ, ayāthāvaṃ eta’’nti, evamāhaṃsu evaṃ kathenti evaṃ bhaṇanti evaṃ dīpayanti evaṃ voharantīti – tamāhu aññepi tucchaṃ musāti.
एवम्पि विग्गय्ह विवादयन्तीति। एवं गहेत्वा उग्गहेत्वा गण्हित्वा परामसित्वा अभिनिविसित्वा विवादयन्ति, कलहं करोन्ति, भण्डनं करोन्ति, विग्गहं करोन्ति, विवादं करोन्ति , मेधगं करोन्ति – ‘‘न त्वं इमं धम्मविनयं आजानासि…पे॰… निब्बेठेहि वा सचे पहोसी’’ति – एवम्पि विग्गय्ह विवादयन्ति।
Evampiviggayha vivādayantīti. Evaṃ gahetvā uggahetvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā vivādayanti, kalahaṃ karonti, bhaṇḍanaṃ karonti, viggahaṃ karonti, vivādaṃ karonti , medhagaṃ karonti – ‘‘na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsi…pe… nibbeṭhehi vā sace pahosī’’ti – evampi viggayha vivādayanti.
कस्मा न एकं समणा वदन्तीति। कस्माति कस्मा किंकारणा किंहेतु किंपच्चया किंनिदाना किंसमुदया किंजातिका किंपभवा न एकं वदन्ति नाना वदन्ति विविधं वदन्ति अञ्ञोञ्ञं 15 वदन्ति पुथु वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्तीति – कस्मा न एकं समणा वदन्ति।
Kasmāna ekaṃ samaṇā vadantīti. Kasmāti kasmā kiṃkāraṇā kiṃhetu kiṃpaccayā kiṃnidānā kiṃsamudayā kiṃjātikā kiṃpabhavā na ekaṃ vadanti nānā vadanti vividhaṃ vadanti aññoññaṃ 16 vadanti puthu vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti – kasmā na ekaṃ samaṇā vadanti.
तेनाह सो निम्मितो –
Tenāha so nimmito –
‘‘यमाहु सच्चं तथियन्ति एके, तमाहु अञ्ञेपि तुच्छं मुसाति।
‘‘Yamāhu saccaṃ tathiyanti eke, tamāhu aññepi tucchaṃ musāti;
एवम्पि विग्गय्ह विवादयन्ति, कस्मा न एकं समणा वदन्ती’’ति॥
Evampi viggayha vivādayanti, kasmā na ekaṃ samaṇā vadantī’’ti.
११९.
119.
एकञ्हि सच्चं न दुतीयमत्थि, यस्मिं पजा नो विवदे पजानं।
Ekañhi saccaṃ na dutīyamatthi, yasmiṃ pajā no vivade pajānaṃ;
नाना ते सच्चानि सयं थुनन्ति, तस्मा न एकं समणा वदन्ति॥
Nānā te saccāni sayaṃ thunanti, tasmā na ekaṃ samaṇā vadanti.
एकञ्हि सच्चं न दुतीयमत्थीति। एकं सच्चं वुच्चति दुक्खनिरोधो निब्बानं। यो सो सब्बसङ्खारसमथो सब्बूपधिपटिनिस्सग्गो तण्हक्खयो विरागो निरोधो निब्बानं। अथ वा एकं सच्चं वुच्चति – मग्गसच्चं, निय्यानसच्चं, दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा, अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि, सम्मासङ्कप्पो, सम्मावाचा, सम्माकम्मन्तो, सम्माआजीवो, सम्मावायामो, सम्मासति, सम्मासमाधीति – एकञ्हि सच्चं न दुतीयमत्थि।
Ekañhi saccaṃ na dutīyamatthīti. Ekaṃ saccaṃ vuccati dukkhanirodho nibbānaṃ. Yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Atha vā ekaṃ saccaṃ vuccati – maggasaccaṃ, niyyānasaccaṃ, dukkhanirodhagāminī paṭipadā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi, sammāsaṅkappo, sammāvācā, sammākammanto, sammāājīvo, sammāvāyāmo, sammāsati, sammāsamādhīti – ekañhi saccaṃ na dutīyamatthi.
यस्मिं पजा नो विवदे पजानन्ति। यस्मिन्ति यस्मिं सच्चे। पजाति सत्ताधिवचनं। पजानन्ति 17 यं सच्चं पजानन्ता आजानन्ता विजानन्ता पटिविजानन्ता पटिविज्झन्ता न कलहं करेय्युं, न भण्डनं करेय्युं, न विग्गहं करेय्युं, न विवादं करेय्युं, न मेधगं करेय्युं, कलहं भण्डनं विग्गहं विवादं मेधगं पजहेय्युं, विनोदेय्युं, ब्यन्तिं करेय्युं 18, अनभावं गमेय्युन्ति – यस्मिं पजा नो विवदे पजानं।
Yasmiṃpajā no vivade pajānanti. Yasminti yasmiṃ sacce. Pajāti sattādhivacanaṃ. Pajānanti 19 yaṃ saccaṃ pajānantā ājānantā vijānantā paṭivijānantā paṭivijjhantā na kalahaṃ kareyyuṃ, na bhaṇḍanaṃ kareyyuṃ, na viggahaṃ kareyyuṃ, na vivādaṃ kareyyuṃ, na medhagaṃ kareyyuṃ, kalahaṃ bhaṇḍanaṃ viggahaṃ vivādaṃ medhagaṃ pajaheyyuṃ, vinodeyyuṃ, byantiṃ kareyyuṃ 20, anabhāvaṃ gameyyunti – yasmiṃ pajā no vivade pajānaṃ.
नाना ते सच्चानि सयं थुनन्तीति। नाना ते सच्चानि सयं थुनन्ति वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्ति। ‘‘सस्सतो लोको, इदमेव सच्चं मोघमञ्ञ’’न्ति सयं थुनन्ति वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्ति। ‘‘असस्सतो लोको…पे॰… नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा, इदमेव सच्चं मोघमञ्ञ’’न्ति सयं थुनन्ति वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्तीति – नाना ते सच्चानि सयं थुनन्ति।
Nānāte saccāni sayaṃ thunantīti. Nānā te saccāni sayaṃ thunanti vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti. ‘‘Sassato loko, idameva saccaṃ moghamañña’’nti sayaṃ thunanti vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti. ‘‘Asassato loko…pe… neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā, idameva saccaṃ moghamañña’’nti sayaṃ thunanti vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti – nānā te saccāni sayaṃ thunanti.
तस्मा न एकं समणा वदन्तीति। तस्माति तस्मा तंकारणा तंहेतु तप्पच्चया तंनिदाना न एकं वदन्ति नाना वदन्ति विविधं वदन्ति अञ्ञोञ्ञं वदन्ति पुथु वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्तीति – तस्मा न एकं समणा वदन्ति।
Tasmā na ekaṃ samaṇā vadantīti. Tasmāti tasmā taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā taṃnidānā na ekaṃ vadanti nānā vadanti vividhaṃ vadanti aññoññaṃ vadanti puthu vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti – tasmā na ekaṃ samaṇā vadanti.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘एकञ्हि सच्चं न दुतीयमत्थि, यस्मिं पजा नो विवदे पजानं।
‘‘Ekañhi saccaṃ na dutīyamatthi, yasmiṃ pajā no vivade pajānaṃ;
नाना ते सच्चानि सयं थुनन्ति, तस्मा न एकं समणा वदन्ती’’ति॥
Nānā te saccāni sayaṃ thunanti, tasmā na ekaṃ samaṇā vadantī’’ti.
१२०.
120.
कस्मा नु सच्चानि वदन्ति नाना, पवादियासे कुसलावदाना।
Kasmā nu saccāni vadanti nānā, pavādiyāse kusalāvadānā;
सच्चानि सुतानि बहूनि नाना, उदाहु ते तक्कमनुस्सरन्ति॥
Saccāni sutāni bahūni nānā, udāhu te takkamanussaranti.
कस्मा नु सच्चानि वदन्ति नानाति। कस्माति कस्मा किंकारणा किंहेतु किंपच्चया किंनिदाना सच्चानि नाना 21 वदन्ति, विविधानि वदन्ति, अञ्ञोञ्ञानि वदन्ति, पुथूनि वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्तीति – कस्मा नु सच्चानि वदन्ति नाना।
Kasmā nu saccāni vadanti nānāti. Kasmāti kasmā kiṃkāraṇā kiṃhetu kiṃpaccayā kiṃnidānā saccāni nānā 22 vadanti, vividhāni vadanti, aññoññāni vadanti, puthūni vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti – kasmā nu saccāni vadanti nānā.
पवादियासे कुसलावदानाति। पवादियासेति विप्पवदन्तीतिपि पवादियासे। अथ वा सकं सकं दिट्ठिगतं पवदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्ति। ‘‘सस्सतो लोको, इदमेव सच्चं मोघमञ्ञ’’न्ति पवदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्ति। ‘‘असस्सतो लोको…पे॰… नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा, इदमेव सच्चं मोघमञ्ञ’’न्ति पवदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्ति। कुसलावदानाति कुसलवादा पण्डितवादा थिरवादा ञायवादा हेतुवादा लक्खणवादा कारणवादा ठानवादा सकाय लद्धियाति – पवादियासे कुसलावदाना।
Pavādiyāse kusalāvadānāti. Pavādiyāseti vippavadantītipi pavādiyāse. Atha vā sakaṃ sakaṃ diṭṭhigataṃ pavadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti. ‘‘Sassato loko, idameva saccaṃ moghamañña’’nti pavadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti. ‘‘Asassato loko…pe… neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā, idameva saccaṃ moghamañña’’nti pavadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti. Kusalāvadānāti kusalavādā paṇḍitavādā thiravādā ñāyavādā hetuvādā lakkhaṇavādā kāraṇavādā ṭhānavādā sakāya laddhiyāti – pavādiyāse kusalāvadānā.
सच्चानि सुतानि बहूनि नानाति सच्चानि सुतानि बहुकानि नानानि विविधानि अञ्ञोञ्ञानि पुथूनीति – सच्चानि सुतानि बहूनि नाना।
Saccāni sutāni bahūni nānāti saccāni sutāni bahukāni nānāni vividhāni aññoññāni puthūnīti – saccāni sutāni bahūni nānā.
उदाहु ते तक्कमनुस्सरन्तीति उदाहु तक्केन सङ्कप्पेन यायन्ति नीयन्ति वुय्हन्ति संहरीयन्तीति । एवम्पि उदाहु ते तक्कमनुस्सरन्ति। अथ वा तक्कपरियाहतं वीमंसानुचरितं सयं पटिभानं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्तीति। एवम्पि उदाहु ते तक्कमनुस्सरन्ति।
Udāhu te takkamanussarantīti udāhu takkena saṅkappena yāyanti nīyanti vuyhanti saṃharīyantīti . Evampi udāhu te takkamanussaranti. Atha vā takkapariyāhataṃ vīmaṃsānucaritaṃ sayaṃ paṭibhānaṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti. Evampi udāhu te takkamanussaranti.
तेनाह सो निम्मितो –
Tenāha so nimmito –
‘‘कस्मा नु सच्चानि वदन्ति नाना, पवादियासे कुसलावदाना।
‘‘Kasmā nu saccāni vadanti nānā, pavādiyāse kusalāvadānā;
सच्चानि सुतानि बहूनि नाना, उदाहु ते तक्कमनुस्सरन्ती’’ति॥
Saccāni sutāni bahūni nānā, udāhu te takkamanussarantī’’ti.
१२१.
121.
न हेव सच्चानि बहूनि नाना, अञ्ञत्र सञ्ञाय निच्चानि लोके।
Na heva saccāni bahūni nānā, aññatra saññāya niccāni loke;
तक्कञ्च दिट्ठीसु पकप्पयित्वा, सच्चं मुसाति द्वयधम्ममाहु॥
Takkañca diṭṭhīsu pakappayitvā, saccaṃ musāti dvayadhammamāhu.
न हेव सच्चानि बहूनि नानाति न हेव सच्चानि बहुकानि नानानि विविधानि अञ्ञोञ्ञानि पुथूनीति – न हेव सच्चानि बहूनि नाना।
Na heva saccāni bahūni nānāti na heva saccāni bahukāni nānāni vividhāni aññoññāni puthūnīti – na heva saccāni bahūni nānā.
अञ्ञत्र सञ्ञाय निच्चानि लोकेति अञ्ञत्र सञ्ञाय निच्चग्गाहा एकञ्ञेव सच्चं लोके कथीयति भणीयति दीपीयति वोहरीयति – दुक्खनिरोधो निब्बानं। यो सो सब्बसङ्खारसमथो सब्बूपधिपटिनिस्सग्गो तण्हक्खयो विरागो निरोधो निब्बानं। अथ वा एकं सच्चं वुच्चति मग्गसच्चं, निय्यानसच्चं, दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा, अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि …पे॰… सम्मासमाधीति – अञ्ञत्र सञ्ञाय निच्चानि लोके।
Aññatra saññāya niccāni loketi aññatra saññāya niccaggāhā ekaññeva saccaṃ loke kathīyati bhaṇīyati dīpīyati voharīyati – dukkhanirodho nibbānaṃ. Yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Atha vā ekaṃ saccaṃ vuccati maggasaccaṃ, niyyānasaccaṃ, dukkhanirodhagāminī paṭipadā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi …pe… sammāsamādhīti – aññatra saññāya niccāni loke.
तक्कञ्च दिट्ठीसु पकप्पयित्वा, सच्चं मुसाति द्वयधम्ममाहूति। तक्कं वितक्कं सङ्कप्पं तक्कयित्वा वितक्कयित्वा सङ्कप्पयित्वा दिट्ठिगतानि जनेन्ति सञ्जनेन्ति निब्बत्तेन्ति अभिनिब्बत्तेन्ति। दिट्ठिगतानि जनेत्वा सञ्जनेत्वा निब्बत्तेत्वा अभिनिब्बत्तेत्वा ‘‘मय्हं सच्चं तुय्हं मुसा’’ति, एवमाहंसु एवं कथेन्ति एवं भणन्ति एवं दीपयन्ति एवं वोहरन्तीति – तक्कञ्च दिट्ठीसु पकप्पयित्वा सच्चं मुसाति द्वयधम्ममाहु।
Takkañca diṭṭhīsu pakappayitvā, saccaṃ musāti dvayadhammamāhūti. Takkaṃ vitakkaṃ saṅkappaṃ takkayitvā vitakkayitvā saṅkappayitvā diṭṭhigatāni janenti sañjanenti nibbattenti abhinibbattenti. Diṭṭhigatāni janetvā sañjanetvā nibbattetvā abhinibbattetvā ‘‘mayhaṃ saccaṃ tuyhaṃ musā’’ti, evamāhaṃsu evaṃ kathenti evaṃ bhaṇanti evaṃ dīpayanti evaṃ voharantīti – takkañca diṭṭhīsu pakappayitvā saccaṃ musāti dvayadhammamāhu.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘न हेव सच्चानि बहूनि नाना, अञ्ञत्र सञ्ञाय निच्चानि लोके।
‘‘Na heva saccāni bahūni nānā, aññatra saññāya niccāni loke;
तक्कञ्च दिट्ठीसु पकप्पयित्वा, सच्चं मुसाति द्वयधम्ममाहू’’ति॥
Takkañca diṭṭhīsu pakappayitvā, saccaṃ musāti dvayadhammamāhū’’ti.
१२२.
122.
दिट्ठे सुते सीलवते मुते वा, एते च 23 निस्साय विमानदस्सी।
Diṭṭhesute sīlavate mute vā, ete ca24nissāya vimānadassī;
विनिच्छये ठत्वा पहस्समानो, बालो परो अक्कुसलोति चाह॥
Vinicchaye ṭhatvā pahassamāno, bālo paro akkusaloti cāha.
दिट्ठे सुते सीलवते मुते वा, एते च निस्साय विमानदस्सीति। दिट्ठं वा दिट्ठसुद्धिं वा, सुतं वा सुतसुद्धिं वा, सीलं वा सीलसुद्धिं वा, वतं वा वतसुद्धिं वा, मुतं वा मुतसुद्धिं वा निस्साय उपनिस्साय गण्हित्वा परामसित्वा अभिनिविसित्वाति – दिट्ठे सुते सीलवते मुते वा। एते च निस्साय विमानदस्सीति। न सम्मानेतीतिपि विमानदस्सी। अथ वा दोमनस्सं जनेतीतिपि विमानदस्सीति – दिट्ठे सुते सीलवते मुते वा एते च निस्साय विमानदस्सी।
Diṭṭhesute sīlavate mute vā, ete ca nissāya vimānadassīti. Diṭṭhaṃ vā diṭṭhasuddhiṃ vā, sutaṃ vā sutasuddhiṃ vā, sīlaṃ vā sīlasuddhiṃ vā, vataṃ vā vatasuddhiṃ vā, mutaṃ vā mutasuddhiṃ vā nissāya upanissāya gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvāti – diṭṭhe sute sīlavate mute vā. Ete ca nissāya vimānadassīti. Na sammānetītipi vimānadassī. Atha vā domanassaṃ janetītipi vimānadassīti – diṭṭhe sute sīlavate mute vā ete ca nissāya vimānadassī.
विनिच्छये ठत्वा पहस्समानोति। विनिच्छया वुच्चन्ति द्वासट्ठि दिट्ठिगतानि। दिट्ठिविनिच्छये विनिच्छयदिट्ठिया ठत्वा पतिट्ठहित्वा गण्हित्वा परामसित्वा अभिनिविसित्वाति – विनिच्छये ठत्वा। पहस्समानोति तुट्ठो होति हट्ठो पहट्ठो अत्तमनो परिपुण्णसङ्कप्पो। अथ वा दन्तविदंसकं पहस्समानोति – विनिच्छये ठत्वा पहस्समानो।
Vinicchaye ṭhatvā pahassamānoti. Vinicchayā vuccanti dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni. Diṭṭhivinicchaye vinicchayadiṭṭhiyā ṭhatvā patiṭṭhahitvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvāti – vinicchaye ṭhatvā. Pahassamānoti tuṭṭho hoti haṭṭho pahaṭṭho attamano paripuṇṇasaṅkappo. Atha vā dantavidaṃsakaṃ pahassamānoti – vinicchaye ṭhatvā pahassamāno.
बालो परो अक्कुसलोति चाहाति। परो बालो हीनो निहीनो ओमको लामको छतुक्को परित्तो अकुसलो अविद्वा अविज्जागतो अञ्ञाणी अविभावी अमेधावी दुप्पञ्ञोति, एवमाह एवं कथेति एवं भणति एवं दीपयति एवं वोहरतीति – बालो परो अक्कुसलोति चाह।
Bālo paro akkusaloti cāhāti. Paro bālo hīno nihīno omako lāmako chatukko paritto akusalo avidvā avijjāgato aññāṇī avibhāvī amedhāvī duppaññoti, evamāha evaṃ katheti evaṃ bhaṇati evaṃ dīpayati evaṃ voharatīti – bālo paro akkusaloti cāha.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘दिट्ठे सुते सीलवते मुते वा, एते च निस्साय विमानदस्सी।
‘‘Diṭṭhe sute sīlavate mute vā, ete ca nissāya vimānadassī;
विनिच्छये ठत्वा पहस्समानो, बालो परो अक्कुसलोति चाहा’’ति॥
Vinicchaye ṭhatvā pahassamāno, bālo paro akkusaloti cāhā’’ti.
१२३.
123.
येनेव बालोति परं दहाति, तेनातुमानं कुसलोति चाह।
Yeneva bāloti paraṃ dahāti, tenātumānaṃ kusaloti cāha;
सयमत्तना सो कुसलावदानो, अञ्ञं विमानेति तदेव पाव॥
Sayamattanā so kusalāvadāno, aññaṃ vimāneti tadeva pāva.
येनेव बालोति परं दहातीति। येनेव हेतुना येन पच्चयेन येन कारणेन येन पभवेन परं बालतो हीनतो निहीनतो ओमकतो लामकतो छतुक्कतो परित्ततो दहति पस्सति दक्खति ओलोकेति निज्झायति उपपरिक्खतीति – येनेव बालोति परं दहाति।
Yeneva bāloti paraṃ dahātīti. Yeneva hetunā yena paccayena yena kāraṇena yena pabhavena paraṃ bālato hīnato nihīnato omakato lāmakato chatukkato parittato dahati passati dakkhati oloketi nijjhāyati upaparikkhatīti – yeneva bāloti paraṃ dahāti.
तेनातुमानं कुसलोति चाहाति। आतुमानो वुच्चति अत्ता। सोपि तेनेव हेतुना तेन पच्चयेन तेन कारणेन तेन पभवेन अत्तानं अहमस्मि कुसलो पण्डितो पञ्ञवा बुद्धिमा ञाणी विभावी मेधावीति – तेनातुमानं कुसलोति चाह।
Tenātumānaṃkusaloti cāhāti. Ātumāno vuccati attā. Sopi teneva hetunā tena paccayena tena kāraṇena tena pabhavena attānaṃ ahamasmi kusalo paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī vibhāvī medhāvīti – tenātumānaṃ kusaloti cāha.
सयमत्तना सो कुसलावदानोति। सयमेव अत्तानं कुसलवादो पण्डितवादो थिरवादो ञायवादो हेतुवादो लक्खणवादो कारणवादो ठानवादो सकाय लद्धियाति – सयमत्तना सो कुसलावदानो।
Sayamattanā so kusalāvadānoti. Sayameva attānaṃ kusalavādo paṇḍitavādo thiravādo ñāyavādo hetuvādo lakkhaṇavādo kāraṇavādo ṭhānavādo sakāya laddhiyāti – sayamattanā so kusalāvadāno.
अञ्ञं विमानेति तदेव पावाति। न सम्मानेतीतिपि अञ्ञं विमानेति। अथ वा दोमनस्सं जनेतीतिपि अञ्ञं विमानेति। तदेव पावाति तदेव तं दिट्ठिगतं पावदति ‘‘इतिपायं पुग्गलो मिच्छादिट्ठिको विपरीतदस्सनो’’ति – अञ्ञं विमानेति तदेव पावद।
Aññaṃvimāneti tadeva pāvāti. Na sammānetītipi aññaṃ vimāneti. Atha vā domanassaṃ janetītipi aññaṃ vimāneti. Tadeva pāvāti tadeva taṃ diṭṭhigataṃ pāvadati ‘‘itipāyaṃ puggalo micchādiṭṭhiko viparītadassano’’ti – aññaṃ vimāneti tadeva pāvada.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘येनेव बालोति परं दहाति, तेनातुमानं कुसलोति चाह।
‘‘Yeneva bāloti paraṃ dahāti, tenātumānaṃ kusaloti cāha;
सयमत्तना सो कुसलावदानो, अञ्ञं विमानेति तदेव पावा’’ति॥
Sayamattanā so kusalāvadāno, aññaṃ vimāneti tadeva pāvā’’ti.
१२४.
124.
अतिसारदिट्ठिया सो समत्तो, मानेन मत्तो परिपुण्णमानी।
Atisāradiṭṭhiyāso samatto, mānena matto paripuṇṇamānī;
सयमेव सामं मनसाभिसित्तो, दिट्ठी हि सा तस्स तथा समत्ता॥
Sayameva sāmaṃ manasābhisitto, diṭṭhī hi sā tassa tathā samattā.
अतिसारदिट्ठिया सो समत्तोति। अतिसारदिट्ठियो वुच्चन्ति द्वासट्ठि दिट्ठिगतानि। किंकारणा अतिसारदिट्ठियो वुच्चन्ति द्वासट्ठि दिट्ठिगतानि? सब्बा ता दिट्ठियो कारणातिक्कन्ता लक्खणातिक्कन्ता ठानातिक्कन्ता, तंकारणा अतिसारदिट्ठियो वुच्चन्ति द्वासट्ठि दिट्ठिगतानि। सब्बापि दिट्ठियो अतिसारदिट्ठियो 25। किंकारणा सब्बापि दिट्ठियो वुच्चन्ति अतिसारदिट्ठियो? ते 26 अञ्ञमञ्ञं अतिक्कमित्वा समतिक्कमित्वा वीतिवत्तित्वा दिट्ठिगतानि जनेन्ति सञ्जनेन्ति निब्बत्तेन्ति अभिनिब्बत्तेन्ति, तंकारणा सब्बापि दिट्ठियो वुच्चन्ति अतिसारदिट्ठियो। अतिसारदिट्ठिया सो समत्तोति। अतिसारदिट्ठिया समत्तो परिपुण्णो अनोमोति – अतिसारदिट्ठिया सो समत्तो।
Atisāradiṭṭhiyā so samattoti. Atisāradiṭṭhiyo vuccanti dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni. Kiṃkāraṇā atisāradiṭṭhiyo vuccanti dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni? Sabbā tā diṭṭhiyo kāraṇātikkantā lakkhaṇātikkantā ṭhānātikkantā, taṃkāraṇā atisāradiṭṭhiyo vuccanti dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni. Sabbāpi diṭṭhiyo atisāradiṭṭhiyo 27. Kiṃkāraṇā sabbāpi diṭṭhiyo vuccanti atisāradiṭṭhiyo? Te 28 aññamaññaṃ atikkamitvā samatikkamitvā vītivattitvā diṭṭhigatāni janenti sañjanenti nibbattenti abhinibbattenti, taṃkāraṇā sabbāpi diṭṭhiyo vuccanti atisāradiṭṭhiyo. Atisāradiṭṭhiyā so samattoti. Atisāradiṭṭhiyā samatto paripuṇṇo anomoti – atisāradiṭṭhiyā so samatto.
मानेन मत्तो परिपुण्णमानीति। सकाय दिट्ठिया दिट्ठिमानेन मत्तो पमत्तो उम्मत्तो अतिमत्तोति – मानेन मत्तो। परिपुण्णमानीति परिपुण्णमानी समत्तमानी अनोममानीति – मानेन मत्तो परिपुण्णमानी।
Mānena matto paripuṇṇamānīti. Sakāya diṭṭhiyā diṭṭhimānena matto pamatto ummatto atimattoti – mānena matto. Paripuṇṇamānīti paripuṇṇamānī samattamānī anomamānīti – mānena matto paripuṇṇamānī.
सयमेव सामं मनसाभिसित्तोति। सयमेव अत्तानं चित्तेन अभिसिञ्चति ‘‘अहमस्मि कुसलो पण्डितो पञ्ञवा बुद्धिमा ञाणी विभावी मेधावी’’ति – सयमेव सामं मनसाभिसित्तो।
Sayameva sāmaṃ manasābhisittoti. Sayameva attānaṃ cittena abhisiñcati ‘‘ahamasmi kusalo paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī vibhāvī medhāvī’’ti – sayameva sāmaṃ manasābhisitto.
दिट्ठी हि सा तस्स तथा समत्ताति। तस्स सा दिट्ठि तथा समत्ता समादिन्ना गहिता परामट्ठा अभिनिविट्ठा अज्झोसिता अधिमुत्ताति – दिट्ठी हि सा तस्स तथा समत्ता।
Diṭṭhī hi sā tassa tathā samattāti. Tassa sā diṭṭhi tathā samattā samādinnā gahitā parāmaṭṭhā abhiniviṭṭhā ajjhositā adhimuttāti – diṭṭhī hi sā tassa tathā samattā.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘अतिसारदिट्ठिया सो समत्तो, मानेन मत्तो परिपुण्णमानी।
‘‘Atisāradiṭṭhiyā so samatto, mānena matto paripuṇṇamānī;
सयमेव सामं मनसाभिसित्तो, दिट्ठी हि सा तस्स तथा समत्ता’’ति॥
Sayameva sāmaṃ manasābhisitto, diṭṭhī hi sā tassa tathā samattā’’ti.
१२५.
125.
परस्स चे हि वचसा निहीनो, तुमो सहा होति निहीनपञ्ञो।
Parassace hi vacasā nihīno, tumo sahā hoti nihīnapañño;
अथ चे सयं वेदगू होति धीरो, न कोचि बालो समणेसु अत्थि॥
Athace sayaṃ vedagū hoti dhīro, na koci bālo samaṇesu atthi.
परस्स चे हि वचसा निहीनोति परस्स चे वाचाय वचनेन निन्दितकारणा गरहितकारणा उपवदितकारणा परो बालो होति हीनो निहीनो ओमको लामको छतुक्को परित्तोति – परस्स चे हि वचसा निहीनो। तुमो सहा होति निहीनपञ्ञोति। सोपि तेनेव सहा होति हीनपञ्ञो निहीनपञ्ञो ओमकपञ्ञो लामकपञ्ञो छतुक्कपञ्ञो परित्तपञ्ञोति – तुमो सहा होति निहीनपञ्ञो।
Parassace hi vacasā nihīnoti parassa ce vācāya vacanena ninditakāraṇā garahitakāraṇā upavaditakāraṇā paro bālo hoti hīno nihīno omako lāmako chatukko parittoti – parassa ce hi vacasā nihīno. Tumo sahā hoti nihīnapaññoti. Sopi teneva sahā hoti hīnapañño nihīnapañño omakapañño lāmakapañño chatukkapañño parittapaññoti – tumo sahā hoti nihīnapañño.
अथ चे सयं वेदगू होति धीरोति अथ चे सयं वेदगू होति धीरो पण्डितो पञ्ञवा बुद्धिमा ञाणी विभावी मेधावीति – अथ चे सयं वेदगू होति धीरो।
Atha ce sayaṃ vedagū hoti dhīroti atha ce sayaṃ vedagū hoti dhīro paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī vibhāvī medhāvīti – atha ce sayaṃ vedagū hoti dhīro.
न कोचि बालो समणेसु अत्थीति। समणेसु न कोचि बालो हीनो निहीनो ओमको लामको छतुक्को परित्तो अत्थि, सब्बेव सेट्ठपञ्ञा 29 विसिट्ठपञ्ञा पामोक्खपञ्ञा उत्तमपञ्ञा पवरपञ्ञाति – न कोचि बालो समणेसु अत्थि।
Na koci bālo samaṇesu atthīti. Samaṇesu na koci bālo hīno nihīno omako lāmako chatukko paritto atthi, sabbeva seṭṭhapaññā 30 visiṭṭhapaññā pāmokkhapaññā uttamapaññā pavarapaññāti – na koci bālo samaṇesu atthi.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘परस्स चे हि वचसा निहीनो, तुमो सहा होति निहीनपञ्ञो।
‘‘Parassa ce hi vacasā nihīno, tumo sahā hoti nihīnapañño;
अथ चे सयं वेदगू होति धीरो, न कोचि बालो समणेसु अत्थी’’ति॥
Atha ce sayaṃ vedagū hoti dhīro, na koci bālo samaṇesu atthī’’ti.
१२६.
126.
अञ्ञं इतो याभिवदन्ति धम्मं, अपरद्धा सुद्धिमकेवली ते।
Aññaṃito yābhivadanti dhammaṃ, aparaddhā suddhimakevalī te;
एवम्पि तित्थ्या पुथुसो वदन्ति, सन्दिट्ठिरागेन हि तेभिरत्ता॥
Evampi titthyā puthuso vadanti, sandiṭṭhirāgena hi tebhirattā.
अञ्ञं इतो याभिवदन्ति धम्मं, अपरद्धा सुद्धिमकेवली तेति। इतो अञ्ञं धम्मं दिट्ठिं पटिपदं मग्गं ये अभिवदन्ति, ते सुद्धिमग्गं विसुद्धिमग्गं परिसुद्धिमग्गं वोदातमग्गं परियोदातमग्गं विरद्धा अपरद्धा खलिता गलिता अञ्ञाय अपरद्धा अकेवली ते, असमत्ता ते, अपरिपुण्णा ते, हीना निहीना ओमका लामका छतुक्का परित्ताति – अञ्ञं इतो याभिवदन्ति धम्मं, अपरद्धा सुद्धिमकेवली ते।
Aññaṃ ito yābhivadanti dhammaṃ, aparaddhā suddhimakevalī teti. Ito aññaṃ dhammaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ ye abhivadanti, te suddhimaggaṃ visuddhimaggaṃ parisuddhimaggaṃ vodātamaggaṃ pariyodātamaggaṃ viraddhā aparaddhā khalitā galitā aññāya aparaddhā akevalī te, asamattā te, aparipuṇṇā te, hīnā nihīnā omakā lāmakā chatukkā parittāti – aññaṃ ito yābhivadanti dhammaṃ, aparaddhā suddhimakevalī te.
एवम्पि तित्थ्या पुथुसो वदन्तीति। तित्थं वुच्चति दिट्ठिगतं। तित्थिया वुच्चन्ति दिट्ठिगतिका। पुथुदिट्ठिया पुथुदिट्ठिगतानि वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्तीति – एवम्पि तित्थ्या पुथुसो वदन्ति।
Evampi titthyā puthuso vadantīti. Titthaṃ vuccati diṭṭhigataṃ. Titthiyā vuccanti diṭṭhigatikā. Puthudiṭṭhiyā puthudiṭṭhigatāni vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti – evampi titthyā puthuso vadanti.
सन्दिट्ठिरागेन हि तेभिरत्ताति। सकाय दिट्ठिया दिट्ठिरागेन रत्ता अभिरत्ताति – सन्दिट्ठिरागेन हि तेभिरत्ता।
Sandiṭṭhirāgena hi tebhirattāti. Sakāya diṭṭhiyā diṭṭhirāgena rattā abhirattāti – sandiṭṭhirāgena hi tebhirattā.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘अञ्ञं इतो याभिवदन्ति धम्मं, अपरद्धा सुद्धिमकेवली ते।
‘‘Aññaṃ ito yābhivadanti dhammaṃ, aparaddhā suddhimakevalī te;
एवम्पि तित्थ्या पुथुसो वदन्ति, सन्दिट्ठिरागेन हि तेभिरत्ता’’ति॥
Evampi titthyā puthuso vadanti, sandiṭṭhirāgena hi tebhirattā’’ti.
१२७.
127.
इधेव सुद्धिं इति वादयन्ति, नाञ्ञेसु धम्मेसु विसुद्धिमाहु।
Idheva suddhiṃ iti vādayanti, nāññesu dhammesu visuddhimāhu;
एवम्पि तित्थ्या पुथुसो निविट्ठा, सकायने तत्थ दळ्हं वदाना॥
Evampi titthyā puthuso niviṭṭhā, sakāyane tattha daḷhaṃ vadānā.
इधेव सुद्धिं इति वादयन्तीति। इध सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं, मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्ति। ‘‘सस्सतो लोको, इदमेव सच्चं मोघमञ्ञ’’न्ति इध सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं, मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्ति। ‘‘असस्सतो लोको…पे॰… नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा, इदमेव सच्चं मोघमञ्ञ’’न्ति इध सुद्धिं विसुद्धिं परिसुद्धिं मुत्तिं विमुत्तिं परिमुत्तिं वदन्ति कथेन्ति भणन्ति दीपयन्ति वोहरन्तीति – इधेव सुद्धिं इति वादयन्ति।
Idheva suddhiṃ iti vādayantīti. Idha suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ, muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti. ‘‘Sassato loko, idameva saccaṃ moghamañña’’nti idha suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ, muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti. ‘‘Asassato loko…pe… neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā, idameva saccaṃ moghamañña’’nti idha suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti – idheva suddhiṃ iti vādayanti.
नाञ्ञेसु धम्मेसु विसुद्धिमाहूति। अत्तनो सत्थारं धम्मक्खानं गणं दिट्ठिं पटिपदं मग्गं ठपेत्वा सब्बे परवादे खिपन्ति उक्खिपन्ति परिक्खिपन्ति। ‘‘सो सत्था न सब्बञ्ञू, धम्मो न स्वाक्खातो, गणो न सुप्पटिपन्नो, दिट्ठि न भद्दिका, पटिपदा न सुपञ्ञत्ता, मग्गो न निय्यानिको, नत्थेत्थ सुद्धि वा विसुद्धि वा परिसुद्धि वा, मुत्ति वा विमुत्ति वा परिमुत्ति वा, नत्थेत्थ सुज्झन्ति वा विसुज्झन्ति वा परिसुज्झन्ति वा, मुच्चन्ति वा विमुच्चन्ति वा परिमुच्चन्ति वा हीना निहीना ओमका लामका छतुक्का परित्ता’’ति, एवमाहंसु एवं कथेन्ति एवं भणन्ति एवं दीपयन्ति एवं वोहरन्तीति – नाञ्ञेसु धम्मेसु विसुद्धिमाहु।
Nāññesu dhammesu visuddhimāhūti. Attano satthāraṃ dhammakkhānaṃ gaṇaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ ṭhapetvā sabbe paravāde khipanti ukkhipanti parikkhipanti. ‘‘So satthā na sabbaññū, dhammo na svākkhāto, gaṇo na suppaṭipanno, diṭṭhi na bhaddikā, paṭipadā na supaññattā, maggo na niyyāniko, natthettha suddhi vā visuddhi vā parisuddhi vā, mutti vā vimutti vā parimutti vā, natthettha sujjhanti vā visujjhanti vā parisujjhanti vā, muccanti vā vimuccanti vā parimuccanti vā hīnā nihīnā omakā lāmakā chatukkā parittā’’ti, evamāhaṃsu evaṃ kathenti evaṃ bhaṇanti evaṃ dīpayanti evaṃ voharantīti – nāññesu dhammesu visuddhimāhu.
एवम्पि तित्थ्या पुथुसो निविट्ठाति। तित्थं वुच्चति दिट्ठिगतं। तित्थिया वुच्चन्ति दिट्ठिगतिका। पुथुदिट्ठिया 31 पुथुदिट्ठिगतेसु निविट्ठा पतिट्ठिता अल्लीना उपगता अज्झोसिता अधिमुत्ताति – एवम्पि तित्थ्या पुथुसो निविट्ठा।
Evampi titthyā puthuso niviṭṭhāti. Titthaṃ vuccati diṭṭhigataṃ. Titthiyā vuccanti diṭṭhigatikā. Puthudiṭṭhiyā 32 puthudiṭṭhigatesu niviṭṭhā patiṭṭhitā allīnā upagatā ajjhositā adhimuttāti – evampi titthyā puthuso niviṭṭhā.
सकायने तत्थ दळ्हं वदानाति। धम्मो सकायनं, दिट्ठि सकायनं, पटिपदा सकायनं, मग्गो सकायनं, सकायने दळ्हवादा थिरवादा बलिकवादा अवट्ठितवादाति – सकायने तत्थ दळ्हं वदाना।
Sakāyane tattha daḷhaṃ vadānāti. Dhammo sakāyanaṃ, diṭṭhi sakāyanaṃ, paṭipadā sakāyanaṃ, maggo sakāyanaṃ, sakāyane daḷhavādā thiravādā balikavādā avaṭṭhitavādāti – sakāyane tattha daḷhaṃ vadānā.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘इधेव सुद्धिं इति वादयन्ति, नाञ्ञेसु धम्मेसु विसुद्धिमाहु।
‘‘Idheva suddhiṃ iti vādayanti, nāññesu dhammesu visuddhimāhu;
एवम्पि तित्थ्या पुथुसो निविट्ठा, सकायने तत्थ दळ्हं वदाना’’ति॥
Evampi titthyā puthuso niviṭṭhā, sakāyane tattha daḷhaṃ vadānā’’ti.
१२८.
128.
सकायने वापि दळ्हं वदानो, कमेत्थ 33 बालोति परं दहेय्य।
Sakāyane vāpi daḷhaṃ vadāno, kamettha34bāloti paraṃ daheyya;
सयंव 35 सो मेधगमावहेय्य, परं वदं बालमसुद्धिधम्मं॥
Sayaṃva36so medhagamāvaheyya, paraṃ vadaṃ bālamasuddhidhammaṃ.
सकायने वापि दळ्हं वदानोति। धम्मो सकायनं, दिट्ठि सकायनं, पटिपदा सकायनं, मग्गो सकायनं, सकायने दळ्हवादो थिरवादो बलिकवादो अवट्ठितवादोति – सकायने वापि दळ्हं वदानो।
Sakāyanevāpi daḷhaṃ vadānoti. Dhammo sakāyanaṃ, diṭṭhi sakāyanaṃ, paṭipadā sakāyanaṃ, maggo sakāyanaṃ, sakāyane daḷhavādo thiravādo balikavādo avaṭṭhitavādoti – sakāyane vāpi daḷhaṃ vadāno.
कमेत्थ बालोति परं दहेय्याति। एत्थाति सकाय दिट्ठिया सकाय खन्तिया सकाय रुचिया सकाय लद्धिया परं बालतो हीनतो निहीनतो ओमकतो लामकतो छतुक्कतो परित्ततो कं दहेय्य कं पस्सेय्य कं दक्खेय्य कं ओलोकेय्य कं निज्झायेय्य कं उपपरिक्खेय्याति – कमेत्थ बालोति परं दहेय्य।
Kametthabāloti paraṃ daheyyāti. Etthāti sakāya diṭṭhiyā sakāya khantiyā sakāya ruciyā sakāya laddhiyā paraṃ bālato hīnato nihīnato omakato lāmakato chatukkato parittato kaṃ daheyya kaṃ passeyya kaṃ dakkheyya kaṃ olokeyya kaṃ nijjhāyeyya kaṃ upaparikkheyyāti – kamettha bāloti paraṃ daheyya.
सयंव सो मेधगमावहेय्य, परं वदं बालमसुद्धिधम्मन्ति। परो बालो हीनो निहीनो ओमको लामको छतुक्को परित्तो असुद्धिधम्मो अविसुद्धिधम्मो अपरिसुद्धिधम्मो अवोदातधम्मोति – एवं वदन्तो एवं कथेन्तो एवं भणन्तो एवं दीपयन्तो एवं वोहरन्तो सयमेव कलहं भण्डनं विग्गहं विवादं मेधगं आवहेय्य समावहेय्य आहरेय्य समाहरेय्य आकड्ढेय्य समाकड्ढेय्य गण्हेय्य परामसेय्य अभिनिविसेय्याति – सयंव सो मेधगमावहेय्य परं वदं बालमसुद्धिधम्मं।
Sayaṃvaso medhagamāvaheyya, paraṃ vadaṃ bālamasuddhidhammanti. Paro bālo hīno nihīno omako lāmako chatukko paritto asuddhidhammo avisuddhidhammo aparisuddhidhammo avodātadhammoti – evaṃ vadanto evaṃ kathento evaṃ bhaṇanto evaṃ dīpayanto evaṃ voharanto sayameva kalahaṃ bhaṇḍanaṃ viggahaṃ vivādaṃ medhagaṃ āvaheyya samāvaheyya āhareyya samāhareyya ākaḍḍheyya samākaḍḍheyya gaṇheyya parāmaseyya abhiniviseyyāti – sayaṃva so medhagamāvaheyya paraṃ vadaṃ bālamasuddhidhammaṃ.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘सकायने वापि दळ्हं वदानो, कमेत्थ बालोति परं दहेय्य।
‘‘Sakāyane vāpi daḷhaṃ vadāno, kamettha bāloti paraṃ daheyya;
सयंव सो मेधगमावहेय्य, परं वदं बालमसुद्धिधम्म’’न्ति॥
Sayaṃva so medhagamāvaheyya, paraṃ vadaṃ bālamasuddhidhamma’’nti.
१२९.
129.
विनिच्छये ठत्वा सयं पमाय, उद्धंस 37 लोकस्मिं विवादमेति।
Vinicchaye ṭhatvā sayaṃ pamāya, uddhaṃsa38lokasmiṃ vivādameti;
हित्वान सब्बानि विनिच्छयानि, न मेधगं कुब्बति जन्तु लोके॥
Hitvāna sabbāni vinicchayāni, na medhagaṃ kubbati jantu loke.
विनिच्छये ठत्वा सयं पमायाति। विनिच्छया वुच्चन्ति द्वासट्ठि दिट्ठिगतानि। विनिच्छयदिट्ठिया ठत्वा पतिट्ठहित्वा गण्हित्वा परामसित्वा अभिनिविसित्वा विनिच्छये ठत्वा। सयं पमायाति सयं पमाय पमिनित्वा। ‘‘अयं सत्था सब्बञ्ञू’’ति सयं पमाय पमिनित्वा, ‘‘अयं धम्मो स्वाक्खातो… अयं गणो सुप्पटिपन्नो… अयं दिट्ठि भद्दिका… अयं पटिपदा सुपञ्ञत्ता… अयं मग्गो निय्यानिको’’ति सयं पमाय पमिनित्वाति – विनिच्छये ठत्वा सयं पमाय।
Vinicchayeṭhatvā sayaṃ pamāyāti. Vinicchayā vuccanti dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni. Vinicchayadiṭṭhiyā ṭhatvā patiṭṭhahitvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā vinicchaye ṭhatvā. Sayaṃ pamāyāti sayaṃ pamāya paminitvā. ‘‘Ayaṃ satthā sabbaññū’’ti sayaṃ pamāya paminitvā, ‘‘ayaṃ dhammo svākkhāto… ayaṃ gaṇo suppaṭipanno… ayaṃ diṭṭhi bhaddikā… ayaṃ paṭipadā supaññattā… ayaṃ maggo niyyāniko’’ti sayaṃ pamāya paminitvāti – vinicchaye ṭhatvā sayaṃ pamāya.
उद्धंस लोकस्मिं विवादमेतीति। उद्धंसो वुच्चति अनागतं। अत्तनो वादं उद्धं ठपेत्वा सयमेव कलहं भण्डनं विग्गहं विवादं मेधगं एति उपेति उपगच्छति गण्हाति परामसति अभिनिविसतीति। एवम्पि उद्धंस लोकस्मिं विवादमेति। अथ वा अञ्ञेन उद्धं वादेन सद्धिं कलहं करोति भण्डनं करोति विग्गहं करोति विवादं करोति मेधगं करोति – ‘‘न त्वं इमं धम्मविनयं आजानासि…पे॰… निब्बेठेहि वा सचे पहोसी’’ति। एवम्पि उद्धंस लोकस्मिं विवादमेति।
Uddhaṃsa lokasmiṃ vivādametīti. Uddhaṃso vuccati anāgataṃ. Attano vādaṃ uddhaṃ ṭhapetvā sayameva kalahaṃ bhaṇḍanaṃ viggahaṃ vivādaṃ medhagaṃ eti upeti upagacchati gaṇhāti parāmasati abhinivisatīti. Evampi uddhaṃsa lokasmiṃ vivādameti. Atha vā aññena uddhaṃ vādena saddhiṃ kalahaṃ karoti bhaṇḍanaṃ karoti viggahaṃ karoti vivādaṃ karoti medhagaṃ karoti – ‘‘na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsi…pe… nibbeṭhehi vā sace pahosī’’ti. Evampi uddhaṃsa lokasmiṃ vivādameti.
हित्वान सब्बानि विनिच्छयानीति। विनिच्छया वुच्चन्ति द्वासट्ठि दिट्ठिगतानि। दिट्ठिविनिच्छया सब्बे विनिच्छये 39 हित्वा चजित्वा परिच्चजित्वा जहित्वा पजहित्वा विनोदेत्वा ब्यन्तिं करित्वा अनभावं गमेत्वाति – हित्वान सब्बानि विनिच्छयानि।
Hitvānasabbāni vinicchayānīti. Vinicchayā vuccanti dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni. Diṭṭhivinicchayā sabbe vinicchaye 40 hitvā cajitvā pariccajitvā jahitvā pajahitvā vinodetvā byantiṃ karitvā anabhāvaṃ gametvāti – hitvāna sabbāni vinicchayāni.
न मेधगं कुब्बति जन्तु लोकेति। न कलहं करोति, न भण्डनं करोति, न विग्गहं करोति, न विवादं करोति, न मेधगं करोति। वुत्तञ्हेतं भगवता – ‘‘एवं विमुत्तचित्तो खो, अग्गिवेस्सन, भिक्खु न केनचि संवदति, न केनचि विवदति, यञ्च लोके वुत्तं तेन च वोहरति अपरामस’’न्ति। जन्तूति सत्तो नरो मानवो पोसो पुग्गलो जीवो जागु जन्तु इन्दगु मनुजो। लोकेति अपायलोके…पे॰… आयतनलोकेति – न मेधगं कुब्बति जन्तु लोकेति।
Na medhagaṃ kubbati jantu loketi. Na kalahaṃ karoti, na bhaṇḍanaṃ karoti, na viggahaṃ karoti, na vivādaṃ karoti, na medhagaṃ karoti. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘evaṃ vimuttacitto kho, aggivessana, bhikkhu na kenaci saṃvadati, na kenaci vivadati, yañca loke vuttaṃ tena ca voharati aparāmasa’’nti. Jantūti satto naro mānavo poso puggalo jīvo jāgu jantu indagu manujo. Loketi apāyaloke…pe… āyatanaloketi – na medhagaṃ kubbati jantu loketi.
तेनाह भगवा –
Tenāha bhagavā –
‘‘विनिच्छये ठत्वा सयं पमाय, उद्धंस लोकस्मिं विवादमेति।
‘‘Vinicchaye ṭhatvā sayaṃ pamāya, uddhaṃsa lokasmiṃ vivādameti;
हित्वान सब्बानि विनिच्छयानि, न मेधगं कुब्बति जन्तु लोके’’ति॥
Hitvāna sabbāni vinicchayāni, na medhagaṃ kubbati jantu loke’’ti.
चूळवियूहसुत्तनिद्देसो द्वादसमो।
Cūḷaviyūhasuttaniddeso dvādasamo.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / महानिद्देस-अट्ठकथा • Mahāniddesa-aṭṭhakathā / १२. चूळब्यूहसुत्तनिद्देसवण्णना • 12. Cūḷabyūhasuttaniddesavaṇṇanā
