Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഥേരഗാഥാ-അട്ഠകഥാ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
൫. ദബ്ബത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ
5. Dabbattheragāthāvaṇṇanā
യോ ദുദ്ദമിയോതി ആയസ്മതോ ദബ്ബത്ഥേരസ്സ ഗാഥാ. കാ ഉപ്പത്തി? അയമ്പി പദുമുത്തരബുദ്ധകാലേ ഹംസവതീനഗരേ കുലഗേഹേ നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ ഹേട്ഠാ വുത്തനയേനേവ ധമ്മദേസനം സുണന്തോ സത്ഥാരം ഏകം ഭിക്ഖും സേനാസനപഞ്ഞാപകാനം അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപേന്തം ദിസ്വാ അധികാരകമ്മം കത്വാ തം ഠാനന്തരം പത്ഥേത്വാ സത്ഥാരാ ബ്യാകതോ യാവജീവം കുസലം കത്വാ ദേവമനുസ്സേസു സംസരിത്വാ കസ്സപദസബലസ്സ സാസനോസക്കനകാലേ പബ്ബജി. തദാ തേന സദ്ധിം അപരേ ഛ ജനാതി സത്ത ഭിക്ഖൂ ഏകചിത്താ ഹുത്വാ അഞ്ഞേ സാസനേ അഗാരവം കരോന്തേ ദിസ്വാ – ‘‘ഇധ കിം കരോമ ഏകമന്തേ സമണധമ്മം കത്വാ ദുക്ഖസ്സന്തം കരിസ്സാമാ’’തി നിസ്സേണിം ബന്ധിത്വാ ഉച്ചം പബ്ബതസിഖരം ആരുഹിത്വാ, ‘‘അത്തനോ ചിത്തബലം ജാനന്താ നിസ്സേണിം നിപാതേന്തു, ജീവിതേ സാലയാ ഓതരന്തു, മാ പച്ഛാനുതപ്പിനോ അഹുവത്ഥാ’’തി വത്വാ സബ്ബേ ഏകചിത്താ ഹുത്വാ നിസ്സേണിം പാതേത്വാ – ‘‘അപ്പമത്താ ഹോഥ, ആവുസോ’’തി അഞ്ഞമഞ്ഞം ഓവദിത്വാ ചിത്തരുചികേസു ഠാനേസു നിസീദിത്വാ സമണധമ്മം കാതും ആരഭിംസു.
Yo duddamiyoti āyasmato dabbattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā vayappatto heṭṭhā vuttanayeneva dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ senāsanapaññāpakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā satthārā byākato yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaritvā kassapadasabalassa sāsanosakkanakāle pabbaji. Tadā tena saddhiṃ apare cha janāti satta bhikkhū ekacittā hutvā aññe sāsane agāravaṃ karonte disvā – ‘‘idha kiṃ karoma ekamante samaṇadhammaṃ katvā dukkhassantaṃ karissāmā’’ti nisseṇiṃ bandhitvā uccaṃ pabbatasikharaṃ āruhitvā, ‘‘attano cittabalaṃ jānantā nisseṇiṃ nipātentu, jīvite sālayā otarantu, mā pacchānutappino ahuvatthā’’ti vatvā sabbe ekacittā hutvā nisseṇiṃ pātetvā – ‘‘appamattā hotha, āvuso’’ti aññamaññaṃ ovaditvā cittarucikesu ṭhānesu nisīditvā samaṇadhammaṃ kātuṃ ārabhiṃsu.
തത്രേകോ ഥേരോ പഞ്ചമേ ദിവസേ അരഹത്തം പത്വാ, ‘‘മമ കിച്ചം നിപ്ഫന്നം, അഹം ഇമസ്മിം ഠാനേ കിം കരിസ്സാമി’’തി ഇദ്ധിയാ ഉത്തരകുരുതോ പിണ്ഡപാതം ആഹരിത്വാ, ‘‘ആവുസോ, ഇമം പിണ്ഡപാതം പരിഭുഞ്ജഥ, ഭിക്ഖാചാരകിച്ചം മമായത്തം ഹോതു, തുമ്ഹേ അത്തനോ കമ്മം കരോഥാ’’തി ആഹ. ‘‘കിം നു ഖോ മയം, ആവുസോ, നിസ്സേണിം പാതേന്താ ഏവം അവോചുമ്ഹ – ‘യോ പഠമം ധമ്മം സച്ഛികരോതി, സോ ഭിക്ഖം ആഹരതു, തേനാഭതം സേസാ പരിഭുഞ്ജിത്വാ സമണധമ്മം കരിസ്സന്തീ’’’തി. ‘‘നത്ഥി, ആവുസോ’’തി. തുമ്ഹേ അത്തനോ പുബ്ബഹേതുനാ ലഭിത്ഥ, മയമ്പി സക്കോന്താ വട്ടസ്സന്തം കരിസ്സാമ, ഗച്ഛഥ തുമ്ഹേതി. ഥേരോ തേ സഞ്ഞാപേതും അസക്കോന്തോ ഫാസുകട്ഠാനേ പിണ്ഡപാതം പരിഭുഞ്ജിത്വാ ഗതോ . അപരോ ഥേരോ സത്തമേ ദിവസേ അനാഗാമിഫലം പത്വാ തതോ ചുതോ സുദ്ധാവാസബ്രഹ്മലോകേ നിബ്ബത്തോ. ഇതരേ ഥേരാ തതോ ചുതാ ഏകം ബുദ്ധന്തരം ദേവമനുസ്സേസു സംസരിത്വാ തേസു തേസു കുലേസു നിബ്ബത്താ. ഏകോ ഗന്ധാരരട്ഠേ തക്കസിലാനഗരേ രാജഗേഹേ നിബ്ബത്തോ, ഏകോ മജ്ഝന്തികരട്ഠേ പരിബ്ബാജികായ കുച്ഛിമ്ഹി നിബ്ബത്തോ, ഏകോ ബാഹിയരട്ഠേ കുടുമ്ബിയഗേഹേ നിബ്ബത്തോ, ഏകോ ഭിക്ഖുനുപസ്സയേ ജാതോ.
Tatreko thero pañcame divase arahattaṃ patvā, ‘‘mama kiccaṃ nipphannaṃ, ahaṃ imasmiṃ ṭhāne kiṃ karissāmi’’ti iddhiyā uttarakuruto piṇḍapātaṃ āharitvā, ‘‘āvuso, imaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjatha, bhikkhācārakiccaṃ mamāyattaṃ hotu, tumhe attano kammaṃ karothā’’ti āha. ‘‘Kiṃ nu kho mayaṃ, āvuso, nisseṇiṃ pātentā evaṃ avocumha – ‘yo paṭhamaṃ dhammaṃ sacchikaroti, so bhikkhaṃ āharatu, tenābhataṃ sesā paribhuñjitvā samaṇadhammaṃ karissantī’’’ti. ‘‘Natthi, āvuso’’ti. Tumhe attano pubbahetunā labhittha, mayampi sakkontā vaṭṭassantaṃ karissāma, gacchatha tumheti. Thero te saññāpetuṃ asakkonto phāsukaṭṭhāne piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā gato . Aparo thero sattame divase anāgāmiphalaṃ patvā tato cuto suddhāvāsabrahmaloke nibbatto. Itare therā tato cutā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā tesu tesu kulesu nibbattā. Eko gandhāraraṭṭhe takkasilānagare rājagehe nibbatto, eko majjhantikaraṭṭhe paribbājikāya kucchimhi nibbatto, eko bāhiyaraṭṭhe kuṭumbiyagehe nibbatto, eko bhikkhunupassaye jāto.
അയം പന ദബ്ബത്ഥേരോ മല്ലരട്ഠേ അനുപിയനഗരേ ഏകസ്സ മല്ലരഞ്ഞോ ഗേഹേ പടിസന്ധിം ഗണ്ഹി. തസ്സ മാതാ ഉപവിജഞ്ഞാ കാലമകാസി, മതസരീരം സുസാനം നേത്വാ ദാരുചിതകം ആരോപേത്വാ അഗ്ഗിം അദംസു. തസ്സാ അഗ്ഗിവേഗസന്തത്തം ഉദരപടലം ദ്വേധാ അഹോസി. ദാരകോ അത്തനോ പുഞ്ഞബലേന ഉപ്പതിത്വാ ഏകസ്മിം ദബ്ബത്ഥമ്ഭേ നിപതി. തം ദാരകം ഗഹേത്വാ അയ്യികായ അദംസു. സാ തസ്സ നാമം ഗണ്ഹന്തീ ദബ്ബത്ഥമ്ഭേ പതിത്വാ ലദ്ധജീവിതത്താ ‘‘ദബ്ബോ’’തിസ്സ നാമം അകാസി. തസ്സ ച സത്തവസ്സികകാലേ സത്ഥാ ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവാരോ മല്ലരട്ഠേ ചാരികം ചരമാനോ അനുപിയമ്ബവനേ വിഹരതി. ദബ്ബകുമാരോ സത്ഥാരം ദിസ്വാ ദസ്സനേനേവ പസീദിത്വാ പബ്ബജിതുകാമോ ഹുത്വാ ‘‘അഹം ദസബലസ്സ സന്തികേ പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി അയ്യികം ആപുച്ഛി. സാ ‘‘സാധു, താതാ’’തി ദബ്ബകുമാരം ആദായ സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, ഇമം കുമാരം പബ്ബാജേഥാ’’തി ആഹ. സത്ഥാ അഞ്ഞതരസ്സ ഭിക്ഖുനോ സഞ്ഞം അദാസി – ‘‘ഭിക്ഖു ഇമം ദാരകം പബ്ബാജേഹീ’’തി. സോ ഥേരോ സത്ഥു വചനം സുത്വാ ദബ്ബകുമാരം പബ്ബാജേന്തോ തചപഞ്ചകകമ്മട്ഠാനം ആചിക്ഖി. പുബ്ബഹേതുസമ്പന്നോ കതാഭിനീഹാരോ സത്തോ പഠമകേസവട്ടിയാ വോരോപനക്ഖണേ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി, ദുതിയായ കേസവട്ടിയാ ഓരോപിയമാനായ സകദാഗാമിഫലേ, തതിയായ അനാഗാമിഫലേ, സബ്ബകേസാനം പന ഓരോപനഞ്ച അരഹത്തഫലസച്ഛികിരിയാ ച അപച്ഛാ അപുരേ അഹോസി. സത്ഥാ മല്ലരട്ഠേ യഥാഭിരന്തം വിഹരിത്വാ രാജഗഹം ഗന്ത്വാ വേളുവനേ വാസം കപ്പേസി.
Ayaṃ pana dabbatthero mallaraṭṭhe anupiyanagare ekassa mallarañño gehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassa mātā upavijaññā kālamakāsi, matasarīraṃ susānaṃ netvā dārucitakaṃ āropetvā aggiṃ adaṃsu. Tassā aggivegasantattaṃ udarapaṭalaṃ dvedhā ahosi. Dārako attano puññabalena uppatitvā ekasmiṃ dabbatthambhe nipati. Taṃ dārakaṃ gahetvā ayyikāya adaṃsu. Sā tassa nāmaṃ gaṇhantī dabbatthambhe patitvā laddhajīvitattā ‘‘dabbo’’tissa nāmaṃ akāsi. Tassa ca sattavassikakāle satthā bhikkhusaṅghaparivāro mallaraṭṭhe cārikaṃ caramāno anupiyambavane viharati. Dabbakumāro satthāraṃ disvā dassaneneva pasīditvā pabbajitukāmo hutvā ‘‘ahaṃ dasabalassa santike pabbajissāmī’’ti ayyikaṃ āpucchi. Sā ‘‘sādhu, tātā’’ti dabbakumāraṃ ādāya satthu santikaṃ gantvā, ‘‘bhante, imaṃ kumāraṃ pabbājethā’’ti āha. Satthā aññatarassa bhikkhuno saññaṃ adāsi – ‘‘bhikkhu imaṃ dārakaṃ pabbājehī’’ti. So thero satthu vacanaṃ sutvā dabbakumāraṃ pabbājento tacapañcakakammaṭṭhānaṃ ācikkhi. Pubbahetusampanno katābhinīhāro satto paṭhamakesavaṭṭiyā voropanakkhaṇe sotāpattiphale patiṭṭhahi, dutiyāya kesavaṭṭiyā oropiyamānāya sakadāgāmiphale, tatiyāya anāgāmiphale, sabbakesānaṃ pana oropanañca arahattaphalasacchikiriyā ca apacchā apure ahosi. Satthā mallaraṭṭhe yathābhirantaṃ viharitvā rājagahaṃ gantvā veḷuvane vāsaṃ kappesi.
തത്രായസ്മാ ദബ്ബോ മല്ലപുത്തോ രഹോഗതോ അത്തനോ കിച്ചനിപ്ഫത്തിം ഓലോകേത്വാ സങ്ഘസ്സ വേയ്യാവച്ചകരണേ കായം യോജേതുകാമോ ചിന്തേസി – ‘‘യംനൂനാഹം സങ്ഘസ്സ സേനാസനഞ്ച പഞ്ഞാപേയ്യം ഭത്താനി ച ഉദ്ദിസേയ്യ’’ന്തി. സോ സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ അത്തനോ പരിവിതക്കം ആരോചേസി. സത്ഥാ തസ്സ സാധുകാരം ദത്വാ സേനാസനപഞ്ഞാപകത്തഞ്ച ഭത്തുദ്ദേസകത്തഞ്ച സമ്പടിച്ഛി. അഥ നം ‘‘അയം ദബ്ബോ ദഹരോവ സമാനോ മഹന്തേ ഠാനേ ഠിതോ’’തി സത്തവസ്സികകാലേയേവ ഉപസമ്പാദേസി. ഥേരോ ഉപസമ്പന്നകാലതോ പട്ഠായ രാജഗഹം ഉപനിസ്സായ വിഹരന്താനം സബ്ബഭിക്ഖൂനം സേനാസനാനി ച പഞ്ഞാപേതി, ഭിക്ഖഞ്ച ഉദ്ദിസതി. തസ്സ സേനാസനപഞ്ഞാപകഭാവോ സബ്ബദിസാസു പാകടോ അഹോസി – ‘‘ദബ്ബോ കിര മല്ലപുത്തോ സഭാഗസഭാഗാനം ഭിക്ഖൂനം ഏകട്ഠാനേ സേനാസനാനി പഞ്ഞാപേതി, ആസന്നേപി ദൂരേപി സേനാസനം പഞ്ഞാപേതി, ഗന്തും അസക്കോന്തേ ഇദ്ധിയാ നേതീ’’തി.
Tatrāyasmā dabbo mallaputto rahogato attano kiccanipphattiṃ oloketvā saṅghassa veyyāvaccakaraṇe kāyaṃ yojetukāmo cintesi – ‘‘yaṃnūnāhaṃ saṅghassa senāsanañca paññāpeyyaṃ bhattāni ca uddiseyya’’nti. So satthu santikaṃ gantvā attano parivitakkaṃ ārocesi. Satthā tassa sādhukāraṃ datvā senāsanapaññāpakattañca bhattuddesakattañca sampaṭicchi. Atha naṃ ‘‘ayaṃ dabbo daharova samāno mahante ṭhāne ṭhito’’ti sattavassikakāleyeva upasampādesi. Thero upasampannakālato paṭṭhāya rājagahaṃ upanissāya viharantānaṃ sabbabhikkhūnaṃ senāsanāni ca paññāpeti, bhikkhañca uddisati. Tassa senāsanapaññāpakabhāvo sabbadisāsu pākaṭo ahosi – ‘‘dabbo kira mallaputto sabhāgasabhāgānaṃ bhikkhūnaṃ ekaṭṭhāne senāsanāni paññāpeti, āsannepi dūrepi senāsanaṃ paññāpeti, gantuṃ asakkonte iddhiyā netī’’ti.
അഥ നം ഭിക്ഖൂ കാലേപി വികാലേപി – ‘‘അമ്ഹാകം, ആവുസോ, ജീവകമ്ബവനേ സേനാസനം പഞ്ഞാപേഹി, അമ്ഹാകം മദ്ദകുച്ഛിസ്മിം മിഗദായേ’’തി ഏവം സേനാസനം ഉദ്ദിസാപേത്വാ തസ്സ ഇദ്ധിം പസ്സന്താ ഗച്ഛന്തി. സോപി ഇദ്ധിയാ മനോമയേ കായേ അഭിസങ്ഖരിത്വാ ഏകേകസ്സ ഥേരസ്സ ഏകേകം അത്തനാ സദിസം ഭിക്ഖും ദത്വാ അങ്ഗുലിയാ ജലമാനായ പുരതോ ഗന്ത്വാ ‘‘അയം മഞ്ചോ ഇദം പീഠ’’ന്തിആദീനി വത്വാ സേനാസനം പഞ്ഞാപേത്വാ പുന അത്തനോ വസനട്ഠാനമേവ ആഗച്ഛതി . അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ, വിത്ഥാരതോ പനിദം വത്ഥു പാളിയം ആഗതമേവ. സത്ഥാ ഇദമേവ കാരണം അട്ഠുപ്പത്തിം കത്വാ അപരഭാഗേ അരിയഗണമജ്ഝേ നിസിന്നോ ഥേരം സേനാസനപഞ്ഞാപകാനം അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപേസി – ‘‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, മമ സാവകാനം ഭിക്ഖൂനം സേനാസനപഞ്ഞാപകാനം യദിദം ദബ്ബോ മല്ലപുത്തോ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൨൦൯; ൨൧൪). വുത്തമ്പി ചേതം അപദാനേ (അപ॰ ഥേര ൨.൫൪, ൧൦൮-൧൪൯) –
Atha naṃ bhikkhū kālepi vikālepi – ‘‘amhākaṃ, āvuso, jīvakambavane senāsanaṃ paññāpehi, amhākaṃ maddakucchismiṃ migadāye’’ti evaṃ senāsanaṃ uddisāpetvā tassa iddhiṃ passantā gacchanti. Sopi iddhiyā manomaye kāye abhisaṅkharitvā ekekassa therassa ekekaṃ attanā sadisaṃ bhikkhuṃ datvā aṅguliyā jalamānāya purato gantvā ‘‘ayaṃ mañco idaṃ pīṭha’’ntiādīni vatvā senāsanaṃ paññāpetvā puna attano vasanaṭṭhānameva āgacchati . Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panidaṃ vatthu pāḷiyaṃ āgatameva. Satthā idameva kāraṇaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā aparabhāge ariyagaṇamajjhe nisinno theraṃ senāsanapaññāpakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ senāsanapaññāpakānaṃ yadidaṃ dabbo mallaputto’’ti (a. ni. 1.209; 214). Vuttampi cetaṃ apadāne (apa. thera 2.54, 108-149) –
‘‘പദുമുത്തരോ നാമ ജിനോ, സബ്ബലോകവിദൂ മുനി;
‘‘Padumuttaro nāma jino, sabbalokavidū muni;
ഇതോ സതസഹസ്സമ്ഹി, കപ്പേ ഉപ്പജ്ജി ചക്ഖുമാ.
Ito satasahassamhi, kappe uppajji cakkhumā.
‘‘ഓവാദകോ വിഞ്ഞാപകോ, താരകോ സബ്ബപാണിനം;
‘‘Ovādako viññāpako, tārako sabbapāṇinaṃ;
ദേസനാകുസലോ ബുദ്ധോ, താരേസി ജനതം ബഹും.
Desanākusalo buddho, tāresi janataṃ bahuṃ.
‘‘അനുകമ്പകോ കാരുണികോ, ഹിതേസീ സബ്ബപാണിനം;
‘‘Anukampako kāruṇiko, hitesī sabbapāṇinaṃ;
സമ്പത്തേ തിത്ഥിയേ സബ്ബേ, പഞ്ചസീലേ പതിട്ഠപി.
Sampatte titthiye sabbe, pañcasīle patiṭṭhapi.
‘‘ഏവം നിരാകുലം ആസി, സുഞ്ഞതം തിത്ഥിയേഹി ച;
‘‘Evaṃ nirākulaṃ āsi, suññataṃ titthiyehi ca;
വിചിത്തം അരഹന്തേഹി, വസീഭൂതേഹി താദിഭി.
Vicittaṃ arahantehi, vasībhūtehi tādibhi.
‘‘രതനാനട്ഠപഞ്ഞാസം, ഉഗ്ഗതോ സോ മഹാമുനി;
‘‘Ratanānaṭṭhapaññāsaṃ, uggato so mahāmuni;
കഞ്ചനഗ്ഘിയസങ്കാസോ, ബാത്തിംസവരലക്ഖണോ.
Kañcanagghiyasaṅkāso, bāttiṃsavaralakkhaṇo.
‘‘വസ്സസതസഹസ്സാനി, ആയു വിജ്ജതി താവദേ;
‘‘Vassasatasahassāni, āyu vijjati tāvade;
താവതാ തിട്ഠമാനോ സോ, താരേസി ജനതം ബഹും.
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
‘‘തദാഹം ഹംസവതിയം, സേട്ഠിപുത്തോ മഹായസോ;
‘‘Tadāhaṃ haṃsavatiyaṃ, seṭṭhiputto mahāyaso;
ഉപേത്വാ ലോകപജ്ജോതം, അസ്സോസിം ധമ്മദേസനം.
Upetvā lokapajjotaṃ, assosiṃ dhammadesanaṃ.
‘‘സേനാസനാനി ഭിക്ഖൂനം, പഞ്ഞാപേന്തം സസാവകം;
‘‘Senāsanāni bhikkhūnaṃ, paññāpentaṃ sasāvakaṃ;
കിത്തയന്തസ്സ വചനം, സുണിത്വാ മുദിതോ അഹം.
Kittayantassa vacanaṃ, suṇitvā mudito ahaṃ.
‘‘അധികാരം സസങ്ഘസ്സ, കത്വാ തസ്സ മഹേസിനോ;
‘‘Adhikāraṃ sasaṅghassa, katvā tassa mahesino;
നിപച്ച സിരസാ പാദേ, തം ഠാനമഭിപത്ഥയിം.
Nipacca sirasā pāde, taṃ ṭhānamabhipatthayiṃ.
‘‘തദാഹ സ മഹാവീരോ, മമ കമ്മം പകിത്തയം;
‘‘Tadāha sa mahāvīro, mama kammaṃ pakittayaṃ;
യോ സസങ്ഘമഭോജേസി, സത്താഹം ലോകനായകം.
Yo sasaṅghamabhojesi, sattāhaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘സോയം കമലപത്തക്ഖോ, സീഹംസോ കനകത്തചോ;
‘‘Soyaṃ kamalapattakkho, sīhaṃso kanakattaco;
മമ പാദമൂലേ നിപതി, പത്ഥയം ഠാനമുത്തമം.
Mama pādamūle nipati, patthayaṃ ṭhānamuttamaṃ.
‘‘സതസഹസ്സിതോ കപ്പേ, ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
‘‘Satasahassito kappe, okkākakulasambhavo;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘സാവകോ തസ്സ ബുദ്ധസ്സ, ദബ്ബോ നാമേന വിസ്സുതോ;
‘‘Sāvako tassa buddhassa, dabbo nāmena vissuto;
സേനാസനപഞ്ഞാപകോ, അഗ്ഗോ ഹേസ്സതിയം തദാ.
Senāsanapaññāpako, aggo hessatiyaṃ tadā.
‘‘തേന കമ്മേന സുകതേന, ചേതനാപണിധീഹി ച;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ജഹിത്വാ മാനുസം ദേഹം, താവതിംസമഗച്ഛഹം.
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘സതാനം തീണിക്ഖത്തുഞ്ച, ദേവരജ്ജമകാരയിം;
‘‘Satānaṃ tīṇikkhattuñca, devarajjamakārayiṃ;
സതാനം പഞ്ചക്ഖത്തുഞ്ച, ചക്കവത്തീ അഹോസഹം.
Satānaṃ pañcakkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ.
‘‘പദേസരജ്ജം വിപുലം, ഗണനാതോ അസങ്ഖിയം;
‘‘Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ;
സബ്ബത്ഥ സുഖിതോ ആസിം, തസ്സ കമ്മസ്സ വാഹസാ.
Sabbattha sukhito āsiṃ, tassa kammassa vāhasā.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, വിപസ്സീ നാമ നായകോ;
‘‘Ekanavutito kappe, vipassī nāma nāyako;
ഉപ്പജ്ജി ചാരുദസ്സനോ, സബ്ബധമ്മവിപസ്സകോ.
Uppajji cārudassano, sabbadhammavipassako.
‘‘ദുട്ഠചിത്തോ ഉപവദിം, സാവകം തസ്സ താദിനോ;
‘‘Duṭṭhacitto upavadiṃ, sāvakaṃ tassa tādino;
സബ്ബാസവപരിക്ഖീണം, സുദ്ധോതി ച വിജാനിയ.
Sabbāsavaparikkhīṇaṃ, suddhoti ca vijāniya.
‘‘തസ്സേവ നരവീരസ്സ, സാവകാനം മഹേസിനം;
‘‘Tasseva naravīrassa, sāvakānaṃ mahesinaṃ;
സലാകഞ്ച ഗഹേത്വാന, ഖീരോദനമദാസഹം.
Salākañca gahetvāna, khīrodanamadāsahaṃ.
‘‘ഇമമ്ഹി ഭദ്ദകേ കപ്പേ, ബ്രഹ്മബന്ധു മഹായസോ;
‘‘Imamhi bhaddake kappe, brahmabandhu mahāyaso;
കസ്സപോ നാമ ഗോത്തേന, ഉപ്പജ്ജി വദതം വരോ.
Kassapo nāma gottena, uppajji vadataṃ varo.
‘‘സാസനം ജോതയിത്വാന, അഭിഭുയ്യ കുതിത്ഥിയേ;
‘‘Sāsanaṃ jotayitvāna, abhibhuyya kutitthiye;
വിനേയ്യേ വിനയിത്വാവ, നിബ്ബുതോ സോ സസാവകോ.
Vineyye vinayitvāva, nibbuto so sasāvako.
‘‘സസിസ്സേ നിബ്ബുതേ നാഥേ, അത്ഥമേന്തമ്ഹി സാസനേ;
‘‘Sasisse nibbute nāthe, atthamentamhi sāsane;
ദേവാ കന്ദിംസു സംവിഗ്ഗാ, മുത്തകേസാ രുദമ്മുഖാ.
Devā kandiṃsu saṃviggā, muttakesā rudammukhā.
‘‘നിബ്ബായിസ്സതി ധമ്മക്ഖോ, ന പസ്സിസാമ സുബ്ബതേ;
‘‘Nibbāyissati dhammakkho, na passisāma subbate;
ന സുണിസ്സാമ സദ്ധമ്മം, അഹോ നോ അപ്പപുഞ്ഞതാ.
Na suṇissāma saddhammaṃ, aho no appapuññatā.
‘‘തദായം പഥവീ സബ്ബാ, അചലാ സാ ചലാചലാ;
‘‘Tadāyaṃ pathavī sabbā, acalā sā calācalā;
സാഗരോ ച സസോകോവ, വിനദീ കരുണം ഗിരം.
Sāgaro ca sasokova, vinadī karuṇaṃ giraṃ.
‘‘ചതുദ്ദിസാ ദുന്ദുഭിയോ, നാദയിംസു അമാനുസാ;
‘‘Catuddisā dundubhiyo, nādayiṃsu amānusā;
സമന്തതോ അസനിയോ, ഫലിംസു ച ഭയാവഹാ.
Samantato asaniyo, phaliṃsu ca bhayāvahā.
‘‘ഉക്കാ പതിംസു നഭസാ, ധൂമകേതു ച ദിസ്സതി;
‘‘Ukkā patiṃsu nabhasā, dhūmaketu ca dissati;
സധൂമാ ജാലവട്ടാ ച, രവിംസു കരുണം മിഗാ.
Sadhūmā jālavaṭṭā ca, raviṃsu karuṇaṃ migā.
‘‘ഉപ്പാദേ ദാരുണേ ദിസ്വാ, സാസനത്ഥങ്ഗസൂചകേ;
‘‘Uppāde dāruṇe disvā, sāsanatthaṅgasūcake;
സംവിഗ്ഗാ ഭിക്ഖവോ സത്ത, ചിന്തയിമ്ഹ മയം തദാ.
Saṃviggā bhikkhavo satta, cintayimha mayaṃ tadā.
‘‘സാസനേന വിനാമ്ഹാകം, ജീവിതേന അലം മയം;
‘‘Sāsanena vināmhākaṃ, jīvitena alaṃ mayaṃ;
പവിസിത്വാ മഹാരഞ്ഞം, യുഞ്ജാമ ജിനസാസനേ.
Pavisitvā mahāraññaṃ, yuñjāma jinasāsane.
‘‘അദ്ദസമ്ഹ തദാരഞ്ഞേ, ഉബ്ബിദ്ധം സേലമുത്തമം;
‘‘Addasamha tadāraññe, ubbiddhaṃ selamuttamaṃ;
നിസ്സേണിയാ തമാരുയ്ഹ, നിസ്സേണിം പാതയിമ്ഹസേ.
Nisseṇiyā tamāruyha, nisseṇiṃ pātayimhase.
‘‘തദാ ഓവദി നോ ഥേരോ, ബുദ്ധുപ്പാദോ സുദുല്ലഭോ;
‘‘Tadā ovadi no thero, buddhuppādo sudullabho;
സദ്ധാതിദുല്ലഭാ ലദ്ധാ, ഥോകം സേസഞ്ച സാസനം.
Saddhātidullabhā laddhā, thokaṃ sesañca sāsanaṃ.
‘‘നിപതന്തി ഖണാതീതാ, അനന്തേ ദുക്ഖസാഗരേ;
‘‘Nipatanti khaṇātītā, anante dukkhasāgare;
തസ്മാ പയോഗോ കത്തബ്ബോ, യാവ ഠാതി മുനേ മതം.
Tasmā payogo kattabbo, yāva ṭhāti mune mataṃ.
‘‘അരഹാ ആസി സോ ഥേരോ, അനാഗാമീ തദാനുഗോ;
‘‘Arahā āsi so thero, anāgāmī tadānugo;
സുസീലാ ഇതരേ യുത്താ, ദേവലോകം അഗമ്ഹസേ.
Susīlā itare yuttā, devalokaṃ agamhase.
‘‘നിബ്ബുതോ തിണ്ണസംസാരോ, സുദ്ധാവാസേ ച ഏകകോ;
‘‘Nibbuto tiṇṇasaṃsāro, suddhāvāse ca ekako;
അഹഞ്ച പക്കുസാതി ച, സഭിയോ ബാഹിയോ തഥാ.
Ahañca pakkusāti ca, sabhiyo bāhiyo tathā.
‘‘കുമാരകസ്സപോ, ചേവ, തത്ഥ തത്ഥൂപഗാ മയം;
‘‘Kumārakassapo, ceva, tattha tatthūpagā mayaṃ;
സംസാരബന്ധനാ മുത്താ, ഗോതമേനാനുകമ്പിതാ.
Saṃsārabandhanā muttā, gotamenānukampitā.
‘‘മല്ലേസു കുസിനാരായം, ഗബ്ഭേ ജാതസ്സ മേ സതോ;
‘‘Mallesu kusinārāyaṃ, gabbhe jātassa me sato;
മാതാ മതാ ചിതാരുള്ഹാ, തതോ നിപ്പതിതോ അഹം.
Mātā matā citāruḷhā, tato nippatito ahaṃ.
‘‘പതിതോ ദബ്ബപുഞ്ജമ്ഹി, തതോ ദബ്ബോതി വിസ്സുതോ;
‘‘Patito dabbapuñjamhi, tato dabboti vissuto;
ബ്രഹ്മചാരീബലേനാഹം, വിമുത്തോ സത്തവസ്സികോ.
Brahmacārībalenāhaṃ, vimutto sattavassiko.
‘‘ഖീരോദനബലേനാഹം , പഞ്ചഹങ്ഗേഹുപാഗതോ;
‘‘Khīrodanabalenāhaṃ , pañcahaṅgehupāgato;
ഖീണാസവോപവാദേന, പാപേഹി ബഹു ചോദിതോ.
Khīṇāsavopavādena, pāpehi bahu codito.
‘‘ഉഭോ പുഞ്ഞഞ്ച പാപഞ്ച, വീതിവത്തോമ്ഹി ദാനിഹം;
‘‘Ubho puññañca pāpañca, vītivattomhi dānihaṃ;
പത്വാന പരമം സന്തിം, വിഹരാമി അനാസവോ.
Patvāna paramaṃ santiṃ, viharāmi anāsavo.
‘‘സേനാസനം പഞ്ഞാപയിം, ഹാസയിത്വാന സുബ്ബതേ;
‘‘Senāsanaṃ paññāpayiṃ, hāsayitvāna subbate;
ജിനോ തസ്മിം ഗുണേ തുട്ഠോ, ഏതദഗ്ഗേ ഠപേസി മം.
Jino tasmiṃ guṇe tuṭṭho, etadagge ṭhapesi maṃ.
‘‘കിലേസാ ഝാപിതാ മയ്ഹം, ഭവാ സബ്ബേ സമൂഹതാ;
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
നാഗോവ ബന്ധനം ഛേത്വാ, വിഹരാമി അനാസവോ.
Nāgova bandhanaṃ chetvā, viharāmi anāsavo.
‘‘സ്വാഗതം വത മേ ആസി, ബുദ്ധസേട്ഠസ്സ സന്തികേ;
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, buddhaseṭṭhassa santike;
തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം.
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ॰…കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.
‘‘Paṭisambhidā catasso…pe…kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ഏവംഭൂതം പന തം യേന പുബ്ബേ ഏകസ്സ ഖീണാസവത്ഥേരസ്സ അനുദ്ധംസനവസേന കതേന പാപകമ്മേന ബഹൂനി വസ്സസതസഹസ്സാനി നിരയേ പച്ചി, തായ ഏവ കമ്മപിലോതികായ ചോദിയമാനാ മേത്തിയഭൂമജകാ ഭിക്ഖൂ ‘‘ഇമിനാ മയം കല്യാണഭത്തികസ്സ ഗഹപതിനോ അന്തരേ പരിഭേദിതാ’’തി ദുഗ്ഗഹിതഗാഹിനോ അമൂലകേന പാരാജികേന ധമ്മേന അനുദ്ധംസേസും. തസ്മിഞ്ച അധികരണേ സങ്ഘേന സതിവിനയേന വൂപസമിതേ അയം ഥേരോ ലോകാനുകമ്പായ അത്തനോ ഗുണേ വിഭാവേന്തോ ‘‘യോ ദുദ്ദമിയോ’’തി ഇമം ഗാഥം അഭാസി.
Evaṃbhūtaṃ pana taṃ yena pubbe ekassa khīṇāsavattherassa anuddhaṃsanavasena katena pāpakammena bahūni vassasatasahassāni niraye pacci, tāya eva kammapilotikāya codiyamānā mettiyabhūmajakā bhikkhū ‘‘iminā mayaṃ kalyāṇabhattikassa gahapatino antare paribheditā’’ti duggahitagāhino amūlakena pārājikena dhammena anuddhaṃsesuṃ. Tasmiñca adhikaraṇe saṅghena sativinayena vūpasamite ayaṃ thero lokānukampāya attano guṇe vibhāvento ‘‘yo duddamiyo’’ti imaṃ gāthaṃ abhāsi.
൫. തത്ഥ യോതി അനിയമിതനിദ്ദേസോ, തസ്സ ‘‘സോ’’തി ഇമിനാ നിയമത്തം ദട്ഠബ്ബം. ഉഭയേനപി അഞ്ഞം വിയ കത്വാ അത്താനമേവ വദതി. ദുദ്ദമിയോതി ദുദ്ദമോ, ദമേതും അസക്കുണേയ്യോ. ഇദഞ്ച അത്തനോ പുഥുജ്ജനകാലേ ദിട്ഠിഗതാനം വിസൂകായികാനം കിലേസാനം മദാലേപചിത്തസ്സ വിപ്ഫന്ദിതം ഇന്ദ്രിയാനം അവൂപസമനഞ്ച ചിന്തേത്വാ വദതി. ദമേനാതി ഉത്തമേന അഗ്ഗമഗ്ഗദമേന, തേന ഹി ദന്തോ പുന ദമേതബ്ബതാഭാവതോ ‘‘ദന്തോ’’തി വത്തബ്ബതം അരഹതി, ന അഞ്ഞേന. അഥ വാ ദമേനാതി ദമകേന പുരിസദമ്മസാരഥിനാ ദമിതോ . ദബ്ബോതി ദ്രബ്യോ, ഭബ്ബോതി അത്ഥോ. തേനാഹ ഭഗവാ ഇമമേവ ഥേരം സന്ധായ – ‘‘ന ഖോ, ദബ്ബ, ദബ്ബാ ഏവം നിബ്ബേഠേന്തീ’’തി (പാരാ॰ ൩൮൪; ചൂളവ॰ ൧൯൩) . സന്തുസിതോതി യഥാലദ്ധപച്ചയസന്തോസേന ഝാനസമാപത്തിസന്തോസേന മഗ്ഗഫലസന്തോസേന ച സന്തുട്ഠോ. വിതിണ്ണകങ്ഖോതി സോളസവത്ഥുകായ അട്ഠവത്ഥുകായ ച കങ്ഖായ പഠമമഗ്ഗേനേവ സമുഗ്ഘാടിതത്താ വിഗതകങ്ഖോ. വിജിതാവീതി പുരിസാജാനീയേന വിജേതബ്ബസ്സ സബ്ബസ്സപി സംകിലേസപക്ഖസ്സ വിജിതത്താ വിധമിതത്താ വിജിതാവീ. അപേതഭേരവോതി പഞ്ചവീസതിയാ ഭയാനം സബ്ബസോ അപേതത്താ അപഗതഭേരവോ അഭയൂപരതോ . പുന ദബ്ബോതി നാമകിത്തനം. പരിനിബ്ബുതോതി ദ്വേ പരിനിബ്ബാനാനി കിലേസപരിനിബ്ബാനഞ്ച, യാ സഉപാദിസേസനിബ്ബാനധാതു, ഖന്ധപരിനിബ്ബാനഞ്ച, യാ അനുപാദിസേസനിബ്ബാനധാതു. തേസു ഇധ കിലേസപരിനിബ്ബാനം അധിപ്പേതം, തസ്മാ പഹാതബ്ബധമ്മാനം മഗ്ഗേന സബ്ബസോ പഹീനത്താ കിലേസപരിനിബ്ബാനേന പരിനിബ്ബുതോതി അത്ഥോ. ഠിതത്തോതി ഠിതസഭാവോ അചലോ ഇട്ഠാദീസു താദിഭാവപ്പത്തിയാ ലോകധമ്മേഹി അകമ്പനീയോ. ഹീതി ച ഹേതുഅത്ഥേ നിപാതോ, തേന യോ പുബ്ബേ ദുദ്ദമോ ഹുത്വാ ഠിതോ യസ്മാ ദബ്ബത്താ സത്ഥാരാ ഉത്തമേന ദമേന ദമിതോ സന്തുസിതോ വിതിണ്ണകങ്ഖോ വിജിതാവീ അപേതഭേരവോ, തസ്മാ സോ ദബ്ബോ പരിനിബ്ബുതോ തതോയേവ ച ഠിതത്തോ, ഏവംഭൂതേ ച തസ്മിം ചിത്തപസാദോവ കാതബ്ബോ, ന പസാദഞ്ഞഥത്തന്തി പരനേയ്യബുദ്ധികേ സത്തേ അനുകമ്പന്തോ ഥേരോ അഞ്ഞം ബ്യാകാസി.
5. Tattha yoti aniyamitaniddeso, tassa ‘‘so’’ti iminā niyamattaṃ daṭṭhabbaṃ. Ubhayenapi aññaṃ viya katvā attānameva vadati. Duddamiyoti duddamo, dametuṃ asakkuṇeyyo. Idañca attano puthujjanakāle diṭṭhigatānaṃ visūkāyikānaṃ kilesānaṃ madālepacittassa vipphanditaṃ indriyānaṃ avūpasamanañca cintetvā vadati. Damenāti uttamena aggamaggadamena, tena hi danto puna dametabbatābhāvato ‘‘danto’’ti vattabbataṃ arahati, na aññena. Atha vā damenāti damakena purisadammasārathinā damito . Dabboti drabyo, bhabboti attho. Tenāha bhagavā imameva theraṃ sandhāya – ‘‘na kho, dabba, dabbā evaṃ nibbeṭhentī’’ti (pārā. 384; cūḷava. 193) . Santusitoti yathāladdhapaccayasantosena jhānasamāpattisantosena maggaphalasantosena ca santuṭṭho. Vitiṇṇakaṅkhoti soḷasavatthukāya aṭṭhavatthukāya ca kaṅkhāya paṭhamamaggeneva samugghāṭitattā vigatakaṅkho. Vijitāvīti purisājānīyena vijetabbassa sabbassapi saṃkilesapakkhassa vijitattā vidhamitattā vijitāvī. Apetabheravoti pañcavīsatiyā bhayānaṃ sabbaso apetattā apagatabheravo abhayūparato . Puna dabboti nāmakittanaṃ. Parinibbutoti dve parinibbānāni kilesaparinibbānañca, yā saupādisesanibbānadhātu, khandhaparinibbānañca, yā anupādisesanibbānadhātu. Tesu idha kilesaparinibbānaṃ adhippetaṃ, tasmā pahātabbadhammānaṃ maggena sabbaso pahīnattā kilesaparinibbānena parinibbutoti attho. Ṭhitattoti ṭhitasabhāvo acalo iṭṭhādīsu tādibhāvappattiyā lokadhammehi akampanīyo. Hīti ca hetuatthe nipāto, tena yo pubbe duddamo hutvā ṭhito yasmā dabbattā satthārā uttamena damena damito santusito vitiṇṇakaṅkho vijitāvī apetabheravo, tasmā so dabbo parinibbuto tatoyeva ca ṭhitatto, evaṃbhūte ca tasmiṃ cittapasādova kātabbo, na pasādaññathattanti paraneyyabuddhike satte anukampanto thero aññaṃ byākāsi.
ദബ്ബത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Dabbattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഥേരഗാഥാപാളി • Theragāthāpāḷi / ൫. ദബ്ബത്ഥേരഗാഥാ • 5. Dabbattheragāthā