Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ઇતિવુત્તક-અટ્ઠકથા • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
૯. દાનસુત્તવણ્ણના
9. Dānasuttavaṇṇanā
૯૮. નવમે દાનન્તિ દાતબ્બં, સવત્થુકા વા ચેતના દાનં, સમ્પત્તિપરિચ્ચાગસ્સેતં અધિવચનં. આમિસદાનન્તિ ચત્તારો પચ્ચયા દેય્યભાવવસેન આમિસદાનં નામ. તે હિ તણ્હાદીહિ આમસિતબ્બતો આમિસન્તિ વુચ્ચન્તિ. તેસં વા પરિચ્ચાગચેતના આમિસદાનં. ધમ્મદાનન્તિ ઇધેકચ્ચો ‘‘ઇમે ધમ્મા કુસલા, ઇમે ધમ્મા અકુસલા, ઇમે ધમ્મા સાવજ્જા, ઇમે ધમ્મા અનવજ્જા, ઇમે વિઞ્ઞુગરહિતા, ઇમે વિઞ્ઞુપ્પસત્થા; ઇમે સમત્તા સમાદિન્ના અહિતાય દુક્ખાય સંવત્તન્તિ, ઇમે હિતાય સુખાય સંવત્તન્તી’’તિ કુસલાકુસલકમ્મપથે વિભજન્તો કમ્મકમ્મવિપાકે ઇધલોકપરલોકે પચ્ચક્ખતો દસ્સેન્તો વિય પાકટં કરોન્તો અકુસલેહિ ધમ્મેહિ નિવત્તાપેન્તો, કુસલેસુ ધમ્મેસુ પતિટ્ઠાપેન્તો, ધમ્મં દેસેતિ, ઇદં ધમ્મદાનં. યો પન ‘‘ઇમે ધમ્મા અભિઞ્ઞેય્યા , ઇમે પરિઞ્ઞેય્યા, ઇમે પહાતબ્બા, ઇમે સચ્છિકાતબ્બા, ઇમે ભાવેતબ્બા’’તિ સચ્ચાનિ વિભાવેન્તો અમતાધિગમાય પટિપત્તિધમ્મં દેસેતિ, ઇદં સિખાપ્પત્તં ધમ્મદાનં નામ. એતદગ્ગન્તિ એતં અગ્ગં. યદિદન્તિ યં ઇદં ધમ્મદાનં વુત્તં, એતં ઇમેસુ દ્વીસુ દાનેસુ અગ્ગં સેટ્ઠં ઉત્તમં. વિવટ્ટગામિધમ્મદાનઞ્હિ નિસ્સાય સબ્બાનત્થતો પરિમુચ્ચતિ, સકલં વટ્ટદુક્ખં અતિક્કમતિ. લોકિયં પન ધમ્મદાનં સબ્બેસં દાનાનં નિદાનં સબ્બસમ્પત્તીનં મૂલં. તેનાહ –
98. Navame dānanti dātabbaṃ, savatthukā vā cetanā dānaṃ, sampattipariccāgassetaṃ adhivacanaṃ. Āmisadānanti cattāro paccayā deyyabhāvavasena āmisadānaṃ nāma. Te hi taṇhādīhi āmasitabbato āmisanti vuccanti. Tesaṃ vā pariccāgacetanā āmisadānaṃ. Dhammadānanti idhekacco ‘‘ime dhammā kusalā, ime dhammā akusalā, ime dhammā sāvajjā, ime dhammā anavajjā, ime viññugarahitā, ime viññuppasatthā; ime samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, ime hitāya sukhāya saṃvattantī’’ti kusalākusalakammapathe vibhajanto kammakammavipāke idhalokaparaloke paccakkhato dassento viya pākaṭaṃ karonto akusalehi dhammehi nivattāpento, kusalesu dhammesu patiṭṭhāpento, dhammaṃ deseti, idaṃ dhammadānaṃ. Yo pana ‘‘ime dhammā abhiññeyyā , ime pariññeyyā, ime pahātabbā, ime sacchikātabbā, ime bhāvetabbā’’ti saccāni vibhāvento amatādhigamāya paṭipattidhammaṃ deseti, idaṃ sikhāppattaṃ dhammadānaṃ nāma. Etadagganti etaṃ aggaṃ. Yadidanti yaṃ idaṃ dhammadānaṃ vuttaṃ, etaṃ imesu dvīsu dānesu aggaṃ seṭṭhaṃ uttamaṃ. Vivaṭṭagāmidhammadānañhi nissāya sabbānatthato parimuccati, sakalaṃ vaṭṭadukkhaṃ atikkamati. Lokiyaṃ pana dhammadānaṃ sabbesaṃ dānānaṃ nidānaṃ sabbasampattīnaṃ mūlaṃ. Tenāha –
‘‘સબ્બદાનં ધમ્મદાનં જિનાતિ, સબ્બરસં ધમ્મરસો જિનાતિ;
‘‘Sabbadānaṃ dhammadānaṃ jināti, sabbarasaṃ dhammaraso jināti;
સબ્બરતિં ધમ્મરતી જિનાતિ, તણ્હક્ખયો સબ્બદુક્ખં જિનાતી’’તિ. (ધ॰ પ॰ ૩૫૪) –
Sabbaratiṃ dhammaratī jināti, taṇhakkhayo sabbadukkhaṃ jinātī’’ti. (dha. pa. 354) –
અભયદાનમેત્થ ધમ્મદાનેનેવ સઙ્ગહિતન્તિ દટ્ઠબ્બં.
Abhayadānamettha dhammadāneneva saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ.
સાધારણભોગિતાધિપ્પાયેન અત્તના પરિભુઞ્જિતબ્બતો ચતુપચ્ચયતો સયમેવ અભુઞ્જિત્વા પરેસં સંવિભજનં આમિસસંવિભાગો. સાધારણભોગિતાધિપ્પાયેનેવ અત્તના વિદિતસ્સ અધિગતસ્સ ધમ્મસ્સ અપ્પોસ્સુક્કો અહુત્વા પરેસં ઉપદેસો ધમ્મસંવિભાગો. ચતૂહિ પચ્ચયેહિ ચતૂહિ ચ સઙ્ગહવત્થૂહિ પરેસં અનુગ્ગણ્હનં અનુકમ્પનં આમિસાનુગ્ગહો. વુત્તનયેનેવ ધમ્મેન પરેસં અનુગ્ગણ્હનં અનુકમ્પનં ધમ્માનુગ્ગહો. સેસં વુત્તનયમેવ.
Sādhāraṇabhogitādhippāyena attanā paribhuñjitabbato catupaccayato sayameva abhuñjitvā paresaṃ saṃvibhajanaṃ āmisasaṃvibhāgo. Sādhāraṇabhogitādhippāyeneva attanā viditassa adhigatassa dhammassa appossukko ahutvā paresaṃ upadeso dhammasaṃvibhāgo. Catūhi paccayehi catūhi ca saṅgahavatthūhi paresaṃ anuggaṇhanaṃ anukampanaṃ āmisānuggaho. Vuttanayeneva dhammena paresaṃ anuggaṇhanaṃ anukampanaṃ dhammānuggaho. Sesaṃ vuttanayameva.
ગાથાસુ યમાહુ દાનં પરમન્તિ યં દાનં ચિત્તખેત્તદેય્યધમ્માનં ઉળારભાવેન પરમં ઉત્તમં, ભોગસમ્પત્તિઆદીનં વા પૂરણતો ફલનતો, પરસ્સ વા લોભમચ્છરિયાદિકસ્સ પટિપક્ખસ્સ મદ્દનતો હિંસનતો ‘‘પરમ’’ન્તિ બુદ્ધા ભગવન્તો આહુ. અનુત્તરન્તિ યં દાનં ચેતનાદિસમ્પત્તિયા સાતિસયપવત્તિયા અગ્ગભાવેન અગ્ગવિપાકત્તા ચ ઉત્તરરહિતં અનુત્તરભાવસાધનં ચાતિ આહુ. યં સંવિભાગન્તિ એત્થાપિ ‘‘પરમં અનુત્તર’’ન્તિ પદદ્વયં આનેત્વા યોજેતબ્બં. અવણ્ણયીતિ કિત્તયિ, ‘‘ભોજનં, ભિક્ખવે, દદમાનો દાયકો પટિગ્ગાહકાનં પઞ્ચ ઠાનાનિ દેતી’’તિઆદિના (અ॰ નિ॰ ૫.૩૭), ‘‘એવં ચે, ભિક્ખવે, સત્તા જાનેય્યું દાનસંવિભાગસ્સ વિપાક’’ન્તિઆદિના (ઇતિવુ॰ ૨૬) ચ પસંસયિ. યથા પન દાનં સંવિભાગો ચ પરમં અનુત્તરઞ્ચ હોતિ, તં દસ્સેતું ‘‘અગ્ગમ્હી’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ અગ્ગમ્હીતિ સીલાદિગુણવિસેસયોગેન સેટ્ઠે અનુત્તરે પુઞ્ઞક્ખેત્તે સમ્માસમ્બુદ્ધે અરિયસઙ્ઘે ચ. પસન્નચિત્તોતિ કમ્મફલસદ્ધાય રતનત્તયસદ્ધાય ચ ચિત્તં પસાદેન્તો ઓકપ્પેન્તો. ચિત્તસમ્પત્તિયા હિ ખેત્તસમ્પત્તિયા ચ પરિત્તેપિ દેય્યધમ્મે દાનં મહાનુભાવં હોતિ મહાજુતિકં મહાવિપ્ફારં. વુત્તઞ્હેતં –
Gāthāsu yamāhu dānaṃ paramanti yaṃ dānaṃ cittakhettadeyyadhammānaṃ uḷārabhāvena paramaṃ uttamaṃ, bhogasampattiādīnaṃ vā pūraṇato phalanato, parassa vā lobhamacchariyādikassa paṭipakkhassa maddanato hiṃsanato ‘‘parama’’nti buddhā bhagavanto āhu. Anuttaranti yaṃ dānaṃ cetanādisampattiyā sātisayapavattiyā aggabhāvena aggavipākattā ca uttararahitaṃ anuttarabhāvasādhanaṃ cāti āhu. Yaṃ saṃvibhāganti etthāpi ‘‘paramaṃ anuttara’’nti padadvayaṃ ānetvā yojetabbaṃ. Avaṇṇayīti kittayi, ‘‘bhojanaṃ, bhikkhave, dadamāno dāyako paṭiggāhakānaṃ pañca ṭhānāni detī’’tiādinā (a. ni. 5.37), ‘‘evaṃ ce, bhikkhave, sattā jāneyyuṃ dānasaṃvibhāgassa vipāka’’ntiādinā (itivu. 26) ca pasaṃsayi. Yathā pana dānaṃ saṃvibhāgo ca paramaṃ anuttarañca hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘aggamhī’’tiādi vuttaṃ. Tattha aggamhīti sīlādiguṇavisesayogena seṭṭhe anuttare puññakkhette sammāsambuddhe ariyasaṅghe ca. Pasannacittoti kammaphalasaddhāya ratanattayasaddhāya ca cittaṃ pasādento okappento. Cittasampattiyā hi khettasampattiyā ca parittepi deyyadhamme dānaṃ mahānubhāvaṃ hoti mahājutikaṃ mahāvipphāraṃ. Vuttañhetaṃ –
‘‘નત્થિ ચિત્તે પસન્નમ્હિ, અપ્પકા નામ દક્ખિણા;
‘‘Natthi citte pasannamhi, appakā nāma dakkhiṇā;
તથાગતે વા સમ્બુદ્ધે, અથ વા તસ્સ સાવકે’’તિ. (વિ॰ વ॰ ૮૦૪; નેત્તિ॰ ૯૫);
Tathāgate vā sambuddhe, atha vā tassa sāvake’’ti. (vi. va. 804; netti. 95);
વિઞ્ઞૂતિ સપ્પઞ્ઞો. પજાનન્તિ સમ્મદેવ દાનફલં દાનાનિસંસં પજાનન્તો. કો ન યજેથ કાલેતિ યુત્તપ્પત્તકાલે કો નામ દાનં ન દદેય્ય? સદ્ધા, દેય્યધમ્મો, પટિગ્ગાહકાતિ ઇમેસં તિણ્ણં સમ્મુખિભૂતકાલેયેવ હિ દાનં સમ્ભવતિ, ન અઞ્ઞથા, પટિગ્ગાહકાનં વા દાતું યુત્તકાલે.
Viññūti sappañño. Pajānanti sammadeva dānaphalaṃ dānānisaṃsaṃ pajānanto. Ko na yajetha kāleti yuttappattakāle ko nāma dānaṃ na dadeyya? Saddhā, deyyadhammo, paṭiggāhakāti imesaṃ tiṇṇaṃ sammukhibhūtakāleyeva hi dānaṃ sambhavati, na aññathā, paṭiggāhakānaṃ vā dātuṃ yuttakāle.
એવં પઠમગાથાય આમિસદાનસંવિભાગાનુગ્ગહે દસ્સેત્વા ઇદાનિ ધમ્મદાનસંવિભાગાનુગ્ગહે દસ્સેતું ‘‘યે ચેવ ભાસન્તી’’તિ દુતિયગાથમાહ. તત્થ ઉભયન્તિ ‘‘ભાસન્તિ સુણન્તી’’તિ વુત્તા દેસકા પટિગ્ગાહકાતિ ઉભયં. અયં પનેત્થ સઙ્ખેપત્થો – યે સુગતસ્સ ભગવતો સાસને સદ્ધમ્મે પસન્નચિત્તા વિમુત્તાયતનસીસે ઠત્વા દેસેન્તિ પટિગ્ગણ્હન્તિ ચ, તેસં દેસકપટિગ્ગાહકાનં સો ધમ્મદાનધમ્મસંવિભાગધમ્માનુગ્ગહસઙ્ખાતો અત્થો. પરમત્થસાધનતો પરમો. તણ્હાસંકિલેસાદિસબ્બસંકિલેસમલવિસોધનેન વિસુજ્ઝતિ. કીદિસાનં? યે અપ્પમત્તા સુગતસ્સ સાસને. યે ચ –
Evaṃ paṭhamagāthāya āmisadānasaṃvibhāgānuggahe dassetvā idāni dhammadānasaṃvibhāgānuggahe dassetuṃ ‘‘ye ceva bhāsantī’’ti dutiyagāthamāha. Tattha ubhayanti ‘‘bhāsanti suṇantī’’ti vuttā desakā paṭiggāhakāti ubhayaṃ. Ayaṃ panettha saṅkhepattho – ye sugatassa bhagavato sāsane saddhamme pasannacittā vimuttāyatanasīse ṭhatvā desenti paṭiggaṇhanti ca, tesaṃ desakapaṭiggāhakānaṃ so dhammadānadhammasaṃvibhāgadhammānuggahasaṅkhāto attho. Paramatthasādhanato paramo. Taṇhāsaṃkilesādisabbasaṃkilesamalavisodhanena visujjhati. Kīdisānaṃ? Ye appamattā sugatassa sāsane. Ye ca –
‘‘સબ્બપાપસ્સ અકરણં, કુસલસ્સ ઉપસમ્પદા;
‘‘Sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā;
સચિત્તપરિયોદપનં, એતં બુદ્ધાન સાસન’’ન્તિ. (દી॰ નિ॰ ૨.૯૦; ધ॰ પ॰ ૧૮૩) –
Sacittapariyodapanaṃ, etaṃ buddhāna sāsana’’nti. (dī. ni. 2.90; dha. pa. 183) –
સઙ્ખેપતો એવં પકાસિતે સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ સાસને ઓવાદે અનુસિટ્ઠિયં અપ્પમત્તા અધિસીલસિક્ખાદયો સક્કચ્ચં સમ્પાદેન્તિ. તેસં વિસુજ્ઝતિ, અરહત્તફલવિસુદ્ધિયા અતિવિય વોદાયતીતિ.
Saṅkhepato evaṃ pakāsite sammāsambuddhassa sāsane ovāde anusiṭṭhiyaṃ appamattā adhisīlasikkhādayo sakkaccaṃ sampādenti. Tesaṃ visujjhati, arahattaphalavisuddhiyā ativiya vodāyatīti.
નવમસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Navamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ઇતિવુત્તકપાળિ • Itivuttakapāḷi / ૯. દાનસુત્તં • 9. Dānasuttaṃ