Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਜਾਤਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[੪੬੧] ੭. ਦਸਰਥਜਾਤਕવਣ੍ਣਨਾ
[461] 7. Dasarathajātakavaṇṇanā
ਏਥ ਲਕ੍ਖਣ ਸੀਤਾ ਚਾਤਿ ਇਦਂ ਸਤ੍ਥਾ ਜੇਤવਨੇ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਏਕਂ ਮਤਪਿਤਿਕਂ ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕਂ ਆਰਬ੍ਭ ਕਥੇਸਿ। ਸੋ ਹਿ ਪਿਤਰਿ ਕਾਲਕਤੇ ਸੋਕਾਭਿਭੂਤੋ ਸਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਪਹਾਯ ਸੋਕਾਨੁવਤ੍ਤਕੋવ ਅਹੋਸਿ। ਸਤ੍ਥਾ ਪਚ੍ਚੂਸਸਮਯੇ ਲੋਕਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪੁਨਦਿવਸੇ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਿਤ੍વਾ ਕਤਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚੋ ਭਿਕ੍ਖੂ ਉਯ੍ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਏਕਂ ਪਚ੍ਛਾਸਮਣਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਗੇਹਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਮਧੁਰવਚਨੇਨ ਆਲਪਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਿਂ ਸੋਚਸਿ ਉਪਾਸਕਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਆਮ, ਭਨ੍ਤੇ, ਪਿਤੁਸੋਕੋ ਮਂ ਬਾਧਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਉਪਾਸਕ, ਪੋਰਾਣਕਪਣ੍ਡਿਤਾ ਅਟ੍ਠવਿਧੇ ਲੋਕਧਮ੍ਮੇ ਤਥਤੋ ਜਾਨਨ੍ਤਾ ਪਿਤਰਿ ਕਾਲਕਤੇ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ ਸੋਕਂ ਨ ਕਰਿਂਸੂ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇਨ ਯਾਚਿਤੋ ਅਤੀਤਂ ਆਹਰਿ।
Etha lakkhaṇa sītā cāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ matapitikaṃ kuṭumbikaṃ ārabbha kathesi. So hi pitari kālakate sokābhibhūto sabbakiccāni pahāya sokānuvattakova ahosi. Satthā paccūsasamaye lokaṃ olokento tassa sotāpattiphalūpanissayaṃ disvā punadivase sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā katabhattakicco bhikkhū uyyojetvā ekaṃ pacchāsamaṇaṃ gahetvā tassa gehaṃ gantvā vanditvā nisinnaṃ madhuravacanena ālapanto ‘‘kiṃ socasi upāsakā’’ti vatvā ‘‘āma, bhante, pitusoko maṃ bādhatī’’ti vutte ‘‘upāsaka, porāṇakapaṇḍitā aṭṭhavidhe lokadhamme tathato jānantā pitari kālakate appamattakampi sokaṃ na kariṃsū’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
ਅਤੀਤੇ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਦਸਰਥਮਹਾਰਾਜਾ ਨਾਮ ਅਗਤਿਗਮਨਂ ਪਹਾਯ ਧਮ੍ਮੇਨ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਸੋਲ਼ਸਨ੍ਨਂ ਇਤ੍ਥਿਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਜੇਟ੍ਠਿਕਾ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸੀ ਦ੍વੇ ਪੁਤ੍ਤੇ ਏਕਞ੍ਚ ਧੀਤਰਂ વਿਜਾਯਿ। ਜੇਟ੍ਠਪੁਤ੍ਤੋ ਰਾਮਪਣ੍ਡਿਤੋ ਨਾਮ ਅਹੋਸਿ, ਦੁਤਿਯੋ ਲਕ੍ਖਣਕੁਮਾਰੋ ਨਾਮ, ਧੀਤਾ ਸੀਤਾ ਦੇવੀ ਨਾਮ। ਅਪਰਭਾਗੇ ਮਹੇਸੀ ਕਾਲਮਕਾਸਿ। ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸਾ ਕਾਲਕਤਾਯ ਚਿਰਤਰਂ ਸੋਕવਸਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਮਚ੍ਚੇਹਿ ਸਞ੍ਞਾਪਿਤੋ ਤਸ੍ਸਾ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਪਰਿਹਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸਿਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪੇਸਿ। ਸਾ ਰਞ੍ਞੋ ਪਿਯਾ ਅਹੋਸਿ ਮਨਾਪਾ। ਸਾਪਿ ਅਪਰਭਾਗੇ ਗਬ੍ਭਂ ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਲਦ੍ਧਗਬ੍ਭਪਰਿਹਾਰਾ ਪੁਤ੍ਤਂ વਿਜਾਯਿ, ‘‘ਭਰਤਕੁਮਾਰੋ’’ਤਿਸ੍ਸ ਨਾਮਂ ਅਕਂਸੁ। ਰਾਜਾ ਪੁਤ੍ਤਸਿਨੇਹੇਨ ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, વਰਂ ਤੇ ਦਮ੍ਮਿ, ਗਣ੍ਹਾਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਾ ਗਹਿਤਕਂ ਕਤ੍વਾ ਠਪੇਤ੍વਾ ਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਟ੍ਠવਸ੍ਸਕਾਲੇ ਰਾਜਾਨਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ‘‘ਦੇવ, ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਮਯ੍ਹਂ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਰੋ ਦਿਨ੍ਨੋ, ਇਦਾਨਿਸ੍ਸ વਰਂ ਦੇਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਗਣ੍ਹ, ਭਦ੍ਦੇਤਿ। ‘‘ਦੇવ, ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮੇ ਰਜ੍ਜਂ ਦੇਥਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਰਾਜਾ ਅਚ੍ਛਰਂ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਨਸ੍ਸ, વਸਲਿ, ਮਯ੍ਹਂ ਦ੍વੇ ਪੁਤ੍ਤਾ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾ વਿਯ ਜਲਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਮਾਰਾਪੇਤ੍વਾ ਤવ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਰਜ੍ਜਂ ਯਾਚਸੀ’’ਤਿ ਤਜ੍ਜੇਸਿ। ਸਾ ਭੀਤਾ ਸਿਰਿਗਬ੍ਭਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞੇਸੁਪਿ ਦਿવਸੇਸੁ ਰਾਜਾਨਂ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਰਜ੍ਜਮੇવ ਯਾਚਿ।
Atīte bārāṇasiyaṃ dasarathamahārājā nāma agatigamanaṃ pahāya dhammena rajjaṃ kāresi. Tassa soḷasannaṃ itthisahassānaṃ jeṭṭhikā aggamahesī dve putte ekañca dhītaraṃ vijāyi. Jeṭṭhaputto rāmapaṇḍito nāma ahosi, dutiyo lakkhaṇakumāro nāma, dhītā sītā devī nāma. Aparabhāge mahesī kālamakāsi. Rājā tassā kālakatāya cirataraṃ sokavasaṃ gantvā amaccehi saññāpito tassā kattabbaparihāraṃ katvā aññaṃ aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi. Sā rañño piyā ahosi manāpā. Sāpi aparabhāge gabbhaṃ gaṇhitvā laddhagabbhaparihārā puttaṃ vijāyi, ‘‘bharatakumāro’’tissa nāmaṃ akaṃsu. Rājā puttasinehena ‘‘bhadde, varaṃ te dammi, gaṇhāhī’’ti āha. Sā gahitakaṃ katvā ṭhapetvā kumārassa sattaṭṭhavassakāle rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘deva, tumhehi mayhaṃ puttassa varo dinno, idānissa varaṃ dethā’’ti āha. Gaṇha, bhaddeti. ‘‘Deva, puttassa me rajjaṃ dethā’’ti vutte rājā accharaṃ paharitvā ‘‘nassa, vasali, mayhaṃ dve puttā aggikkhandhā viya jalanti, te mārāpetvā tava puttassa rajjaṃ yācasī’’ti tajjesi. Sā bhītā sirigabbhaṃ pavisitvā aññesupi divasesu rājānaṃ punappunaṃ rajjameva yāci.
ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸਾ ਤਂ વਰਂ ਅਦਤ੍વਾવ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਮਾਤੁਗਾਮੋ ਨਾਮ ਅਕਤਞ੍ਞੂ ਮਿਤ੍ਤਦੁਬ੍ਭੀ, ਅਯਂ ਮੇ ਕੂਟਪਣ੍ਣਂ વਾ ਕੂਟਲਞ੍ਜਂ વਾ ਕਤ੍વਾ ਪੁਤ੍ਤੇ ਘਾਤਾਪੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਪੁਤ੍ਤੇ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਆਰੋਚੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤਾ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਇਧ વਸਨ੍ਤਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰਾਯੋਪਿ ਭવੇਯ੍ਯ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਸਾਮਨ੍ਤਰਜ੍ਜਂ વਾ ਅਰਞ੍ਞਂ વਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮਮ ਮਰਣਕਾਲੇ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਕੁਲਸਨ੍ਤਕਂ ਰਜ੍ਜਂ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਨੇਮਿਤ੍ਤਕੇ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਆਯੁਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਞ੍ਞਾਨਿ ਦ੍વਾਦਸ વਸ੍ਸਾਨਿ ਪવਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤਾ, ਇਤੋ ਦ੍વਾਦਸવਸ੍ਸਚ੍ਚਯੇਨ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਛਤ੍ਤਂ ਉਸ੍ਸਾਪੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੇ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪਿਤਰਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਰੋਦਨ੍ਤਾ ਪਾਸਾਦਾ ਓਤਰਿਂਸੁ। ਸੀਤਾ ਦੇવੀ ‘‘ਅਹਮ੍ਪਿ ਭਾਤਿਕੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਿਤਰਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਰੋਦਨ੍ਤੀ ਨਿਕ੍ਖਮਿ। ਤਯੋਪਿ ਜਨਾ ਮਹਾਪਰਿવਾਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਮਹਾਜਨਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਹਿਮવਨ੍ਤਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਦਕੇ ਸੁਲਭਫਲਾਫਲੇ ਪਦੇਸੇ ਅਸ੍ਸਮਂ ਮਾਪੇਤ੍વਾ ਫਲਾਫਲੇਨ ਯਾਪੇਨ੍ਤਾ વਸਿਂਸੁ।
Rājā tassā taṃ varaṃ adatvāva cintesi ‘‘mātugāmo nāma akataññū mittadubbhī, ayaṃ me kūṭapaṇṇaṃ vā kūṭalañjaṃ vā katvā putte ghātāpeyyā’’ti. So putte pakkosāpetvā tamatthaṃ ārocetvā ‘‘tātā, tumhākaṃ idha vasantānaṃ antarāyopi bhaveyya, tumhe sāmantarajjaṃ vā araññaṃ vā gantvā mama maraṇakāle āgantvā kulasantakaṃ rajjaṃ gaṇheyyāthā’’ti vatvā puna nemittake brāhmaṇe pakkosāpetvā attano āyuparicchedaṃ pucchitvā ‘‘aññāni dvādasa vassāni pavattissatī’’ti sutvā ‘‘tātā, ito dvādasavassaccayena āgantvā chattaṃ ussāpeyyāthā’’ti āha. Te ‘‘sādhū’’ti vatvā pitaraṃ vanditvā rodantā pāsādā otariṃsu. Sītā devī ‘‘ahampi bhātikehi saddhiṃ gamissāmī’’ti pitaraṃ vanditvā rodantī nikkhami. Tayopi janā mahāparivārā nikkhamitvā mahājanaṃ nivattetvā anupubbena himavantaṃ pavisitvā sampannodake sulabhaphalāphale padese assamaṃ māpetvā phalāphalena yāpentā vasiṃsu.
ਲਕ੍ਖਣਪਣ੍ਡਿਤੋ ਚ ਸੀਤਾ ਚ ਰਾਮਪਣ੍ਡਿਤਂ ਯਾਚਿਤ੍વਾ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਪਿਤੁਟ੍ਠਾਨੇ ਠਿਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਸ੍ਸਮੇਯੇવ ਹੋਥ, ਮਯਂ ਫਲਾਫਲਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਤੁਮ੍ਹੇ ਪੋਸੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਗਣ੍ਹਿਂਸੁ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਰਾਮਪਣ੍ਡਿਤੋ ਤਤ੍ਥੇવ ਹੋਤਿ। ਇਤਰੇ ਦ੍વੇ ਫਲਾਫਲਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਤਂ ਪਟਿਜਗ੍ਗਿਂਸੁ। ਏવਂ ਤੇਸਂ ਫਲਾਫਲੇਨ ਯਾਪੇਤ੍વਾ વਸਨ੍ਤਾਨਂ ਦਸਰਥਮਹਾਰਾਜਾ ਪੁਤ੍ਤਸੋਕੇਨ ਨવਮੇ ਸਂવਚ੍ਛਰੇ ਕਾਲਮਕਾਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਸਰੀਰਕਿਚ੍ਚਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਦੇવੀ ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਰਤਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ਛਤ੍ਤਂ ਉਸ੍ਸਾਪੇਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਮਚ੍ਚਾ ਪਨ ‘‘ਛਤ੍ਤਸ੍ਸਾਮਿਕਾ ਅਰਞ੍ਞੇ વਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਨ ਅਦਂਸੁ। ਭਰਤਕੁਮਾਰੋ ‘‘ਮਮ ਭਾਤਰਂ ਰਾਮਪਣ੍ਡਿਤਂ ਅਰਞ੍ਞਤੋ ਆਨੇਤ੍વਾ ਛਤ੍ਤਂ ਉਸ੍ਸਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਞ੍ਚਰਾਜਕਕੁਧਭਣ੍ਡਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਚਤੁਰਙ੍ਗਿਨਿਯਾ ਸੇਨਾਯ ਤਸ੍ਸ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਪਤ੍વਾ ਅવਿਦੂਰੇ ਖਨ੍ਧਾવਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਕਤਿਪਯੇਹਿ ਅਮਚ੍ਚੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਲਕ੍ਖਣਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਚ ਸੀਤਾਯ ਚ ਅਰਞ੍ਞਂ ਗਤਕਾਲੇ ਅਸ੍ਸਮਪਦਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਅਸ੍ਸਮਪਦਦ੍વਾਰੇ ਠਪਿਤਕਞ੍ਚਨਰੂਪਕਂ વਿਯ ਰਾਮਪਣ੍ਡਿਤਂ ਨਿਰਾਸਙ੍ਕਂ ਸੁਖਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਠਿਤੋ ਰਞ੍ਞੋ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਆਰੋਚੇਤ੍વਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਮਚ੍ਚੇਹਿ ਪਾਦੇਸੁ ਪਤਿਤ੍વਾ ਰੋਦਤਿ। ਰਾਮਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪਨ ਨੇવ ਸੋਚਿ, ਨ ਪਰਿਦੇવਿ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਿਕਾਰਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿਸ੍ਸ ਨਾਹੋਸਿ। ਭਰਤਸ੍ਸ ਪਨ ਰੋਦਿਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨਕਾਲੇ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯੇ ਇਤਰੇ ਦ੍વੇ ਫਲਾਫਲਂ ਆਦਾਯ ਆਗਮਿਂਸੁ। ਰਾਮਪਣ੍ਡਿਤੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਇਮੇ ਦਹਰਾ ਮਯ੍ਹਂ વਿਯ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨਪਞ੍ਞਾ ਏਤੇਸਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਸਹਸਾ ‘ਪਿਤਾ વੋ ਮਤੋ’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਸੋਕਂ ਸਨ੍ਧਾਰੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਾਨਂ ਹਦਯਮ੍ਪਿ ਤੇਸਂ ਫਲੇਯ੍ਯ, ਉਪਾਯੇਨ ਤੇ ਉਦਕਂ ਓਤਾਰੇਤ੍વਾ ਏਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਆਰੋਚੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਅਥ ਨੇਸਂ ਪੁਰਤੋ ਏਕਂ ਉਦਕਟ੍ਠਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਅਤਿਚਿਰੇਨ ਆਗਤਾ, ਇਦਂ વੋ ਦਣ੍ਡਕਮ੍ਮਂ ਹੋਤੁ, ਇਮਂ ਉਦਕਂ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਥਾ’’ਤਿ ਉਪਡ੍ਢਗਾਥਂ ਤਾવ ਆਹ –
Lakkhaṇapaṇḍito ca sītā ca rāmapaṇḍitaṃ yācitvā ‘‘tumhe amhākaṃ pituṭṭhāne ṭhitā, tasmā assameyeva hotha, mayaṃ phalāphalaṃ āharitvā tumhe posessāmā’’ti paṭiññaṃ gaṇhiṃsu. Tato paṭṭhāya rāmapaṇḍito tattheva hoti. Itare dve phalāphalaṃ āharitvā taṃ paṭijaggiṃsu. Evaṃ tesaṃ phalāphalena yāpetvā vasantānaṃ dasarathamahārājā puttasokena navame saṃvacchare kālamakāsi. Tassa sarīrakiccaṃ kāretvā devī ‘‘attano puttassa bharatakumārassa chattaṃ ussāpethā’’ti āha. Amaccā pana ‘‘chattassāmikā araññe vasantī’’ti na adaṃsu. Bharatakumāro ‘‘mama bhātaraṃ rāmapaṇḍitaṃ araññato ānetvā chattaṃ ussāpessāmī’’ti pañcarājakakudhabhaṇḍāni gahetvā caturaṅginiyā senāya tassa vasanaṭṭhānaṃ patvā avidūre khandhāvāraṃ katvā tattha nivāsetvā katipayehi amaccehi saddhiṃ lakkhaṇapaṇḍitassa ca sītāya ca araññaṃ gatakāle assamapadaṃ pavisitvā assamapadadvāre ṭhapitakañcanarūpakaṃ viya rāmapaṇḍitaṃ nirāsaṅkaṃ sukhanisinnaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ ṭhito rañño pavattiṃ ārocetvā saddhiṃ amaccehi pādesu patitvā rodati. Rāmapaṇḍito pana neva soci, na paridevi, indriyavikāramattampissa nāhosi. Bharatassa pana roditvā nisinnakāle sāyanhasamaye itare dve phalāphalaṃ ādāya āgamiṃsu. Rāmapaṇḍito cintesi ‘‘ime daharā mayhaṃ viya pariggaṇhanapaññā etesaṃ natthi, sahasā ‘pitā vo mato’ti vutte sokaṃ sandhāretuṃ asakkontānaṃ hadayampi tesaṃ phaleyya, upāyena te udakaṃ otāretvā etaṃ pavattiṃ ārocessāmī’’ti. Atha nesaṃ purato ekaṃ udakaṭṭhānaṃ dassetvā ‘‘tumhe aticirena āgatā, idaṃ vo daṇḍakammaṃ hotu, imaṃ udakaṃ otaritvā tiṭṭhathā’’ti upaḍḍhagāthaṃ tāva āha –
੮੪.
84.
‘‘ਏਥ ਲਕ੍ਖਣ ਸੀਤਾ ਚ, ਉਭੋ ਓਤਰਥੋਦਕ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Etha lakkhaṇa sītā ca, ubho otarathodaka’’nti.
ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਏਥ ਲਕ੍ਖਣ ਸੀਤਾ ਚ ਆਗਚ੍ਛਥ, ਉਭੋਪਿ ਓਤਰਥ ਉਦਕਨ੍ਤਿ।
Tassattho – etha lakkhaṇa sītā ca āgacchatha, ubhopi otaratha udakanti;
ਤੇ ਏਕવਚਨੇਨੇવ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਂਸੁ। ਅਥ ਨੇਸਂ ਪਿਤੁ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਆਰੋਚੇਨ੍ਤੋ ਸੇਸਂ ਉਪਡ੍ਢਗਾਥਮਾਹ –
Te ekavacaneneva otaritvā aṭṭhaṃsu. Atha nesaṃ pitu pavattiṃ ārocento sesaṃ upaḍḍhagāthamāha –
‘‘ਏવਾਯਂ ਭਰਤੋ ਆਹ, ਰਾਜਾ ਦਸਰਥੋ ਮਤੋ’’ਤਿ॥
‘‘Evāyaṃ bharato āha, rājā dasaratho mato’’ti.
ਤੇ ਪਿਤੁ ਮਤਸਾਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾવ વਿਸਞ੍ਞਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਪੁਨਪਿ ਨੇਸਂ ਕਥੇਸਿ, ਪੁਨਪਿ ਤੇ વਿਸਞ੍ਞਾ ਅਹੇਸੁਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਯਾવਤਤਿਯਂ વਿਸਞ੍ਞਿਤਂ ਪਤ੍ਤੇ ਤੇ ਅਮਚ੍ਚਾ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਉਦਕਾ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਥਲੇ ਨਿਸੀਦਾਪੇਤ੍વਾ ਲਦ੍ਧਸ੍ਸਾਸੇਸੁ ਤੇਸੁ ਸਬ੍ਬੇ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਰੋਦਿਤ੍વਾ ਪਰਿਦੇવਿਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਤਦਾ ਭਰਤਕੁਮਾਰੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਮਯ੍ਹਂ ਭਾਤਾ ਲਕ੍ਖਣਕੁਮਾਰੋ ਚ ਭਗਿਨੀ ਚ ਸੀਤਾ ਦੇવੀ ਪਿਤੁ ਮਤਸਾਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾવ ਸੋਕਂ ਸਨ੍ਧਾਰੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ, ਰਾਮਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪਨ ਨੇવ ਸੋਚਤਿ, ਨ ਪਰਿਦੇવਤਿ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਤਸ੍ਸ ਅਸੋਚਨਕਾਰਣਂ, ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਦੁਤਿਯਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Te pitu matasāsanaṃ sutvāva visaññā ahesuṃ. Punapi nesaṃ kathesi, punapi te visaññā ahesunti evaṃ yāvatatiyaṃ visaññitaṃ patte te amaccā ukkhipitvā udakā nīharitvā thale nisīdāpetvā laddhassāsesu tesu sabbe aññamaññaṃ roditvā paridevitvā nisīdiṃsu. Tadā bharatakumāro cintesi – ‘‘mayhaṃ bhātā lakkhaṇakumāro ca bhaginī ca sītā devī pitu matasāsanaṃ sutvāva sokaṃ sandhāretuṃ na sakkonti, rāmapaṇḍito pana neva socati, na paridevati, kiṃ nu kho tassa asocanakāraṇaṃ, pucchissāmi na’’nti. So taṃ pucchanto dutiyaṃ gāthamāha –
੮੫.
85.
‘‘ਕੇਨ ਰਾਮਪ੍ਪਭਾવੇਨ, ਸੋਚਿਤਬ੍ਬਂ ਨ ਸੋਚਸਿ।
‘‘Kena rāmappabhāvena, socitabbaṃ na socasi;
ਪਿਤਰਂ ਕਾਲਕਤਂ ਸੁਤ੍વਾ, ਨ ਤਂ ਪਸਹਤੇ ਦੁਖ’’ਨ੍ਤਿ॥
Pitaraṃ kālakataṃ sutvā, na taṃ pasahate dukha’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਪਭਾવੇਨਾਤਿ ਆਨੁਭਾવੇਨ। ਨ ਤਂ ਪਸਹਤੇ ਦੁਖਨ੍ਤਿ ਏવਰੂਪਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਤਂ ਨ ਪੀਲ਼ੇਤਿ, ਕਿਂ ਤੇ ਅਸੋਚਨਕਾਰਣਂ, ਕਥੇਹਿ ਤਾવ ਨਨ੍ਤਿ।
Tattha pabhāvenāti ānubhāvena. Na taṃ pasahate dukhanti evarūpaṃ dukkhaṃ kena kāraṇena taṃ na pīḷeti, kiṃ te asocanakāraṇaṃ, kathehi tāva nanti.
ਅਥਸ੍ਸ ਰਾਮਪਣ੍ਡਿਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਸੋਚਨਕਾਰਣਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ –
Athassa rāmapaṇḍito attano asocanakāraṇaṃ kathento –
੮੬.
86.
‘‘ਯਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਨਿਪਾਲੇਤੁਂ, ਪੋਸੇਨ ਲਪਤਂ ਬਹੁਂ।
‘‘Yaṃ na sakkā nipāletuṃ, posena lapataṃ bahuṃ;
ਸ ਕਿਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞੂ ਮੇਧਾવੀ, ਅਤ੍ਤਾਨਮੁਪਤਾਪਯੇ॥
Sa kissa viññū medhāvī, attānamupatāpaye.
੮੭.
87.
‘‘ਦਹਰਾ ਚ ਹਿ વੁਦ੍ਧਾ ਚ, ਯੇ ਬਾਲਾ ਯੇ ਚ ਪਣ੍ਡਿਤਾ।
‘‘Daharā ca hi vuddhā ca, ye bālā ye ca paṇḍitā;
ਅਡ੍ਢਾ ਚੇવ ਦਲਿਦ੍ਦਾ ਚ, ਸਬ੍ਬੇ ਮਚ੍ਚੁਪਰਾਯਣਾ॥
Aḍḍhā ceva daliddā ca, sabbe maccuparāyaṇā.
੮੮.
88.
‘‘ਫਲਾਨਮਿવ ਪਕ੍ਕਾਨਂ, ਨਿਚ੍ਚਂ ਪਤਨਤੋ ਭਯਂ।
‘‘Phalānamiva pakkānaṃ, niccaṃ patanato bhayaṃ;
ਏવਂ ਜਾਤਾਨ ਮਚ੍ਚਾਨਂ, ਨਿਚ੍ਚਂ ਮਰਣਤੋ ਭਯਂ॥
Evaṃ jātāna maccānaṃ, niccaṃ maraṇato bhayaṃ.
੮੯.
89.
‘‘ਸਾਯਮੇਕੇ ਨ ਦਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਪਾਤੋ ਦਿਟ੍ਠਾ ਬਹੁਜ੍ਜਨਾ।
‘‘Sāyameke na dissanti, pāto diṭṭhā bahujjanā;
ਪਾਤੋ ਏਕੇ ਨ ਦਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਸਾਯਂ ਦਿਟ੍ਠਾ ਬਹੁਜ੍ਜਨਾ॥
Pāto eke na dissanti, sāyaṃ diṭṭhā bahujjanā.
੯੦.
90.
‘‘ਪਰਿਦੇવਯਮਾਨੋ ਚੇ, ਕਿਞ੍ਚਿਦਤ੍ਥਂ ਉਦਬ੍ਬਹੇ।
‘‘Paridevayamāno ce, kiñcidatthaṃ udabbahe;
ਸਮ੍ਮੂਲ਼੍ਹੋ ਹਿਂਸਮਤ੍ਤਾਨਂ, ਕਯਿਰਾ ਤਂ વਿਚਕ੍ਖਣੋ॥
Sammūḷho hiṃsamattānaṃ, kayirā taṃ vicakkhaṇo.
੯੧.
91.
‘‘ਕਿਸੋ વਿવਣ੍ਣੋ ਭવਤਿ, ਹਿਂਸਮਤ੍ਤਾਨਮਤ੍ਤਨੋ।
‘‘Kiso vivaṇṇo bhavati, hiṃsamattānamattano;
ਨ ਤੇਨ ਪੇਤਾ ਪਾਲੇਨ੍ਤਿ, ਨਿਰਤ੍ਥਾ ਪਰਿਦੇવਨਾ॥
Na tena petā pālenti, niratthā paridevanā.
੯੨.
92.
‘‘ਯਥਾ ਸਰਣਮਾਦਿਤ੍ਤਂ, વਾਰਿਨਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਯੇ।
‘‘Yathā saraṇamādittaṃ, vārinā parinibbaye;
ਏવਮ੍ਪਿ ਧੀਰੋ ਸੁਤવਾ, ਮੇਧਾવੀ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਨਰੋ।
Evampi dhīro sutavā, medhāvī paṇḍito naro;
ਖਿਪ੍ਪਮੁਪ੍ਪਤਿਤਂ ਸੋਕਂ, વਾਤੋ ਤੂਲਂવ ਧਂਸਯੇ॥
Khippamuppatitaṃ sokaṃ, vāto tūlaṃva dhaṃsaye.
੯੩.
93.
‘‘ਮਚ੍ਚੋ ਏਕੋવ ਅਚ੍ਚੇਤਿ, ਏਕੋવ ਜਾਯਤੇ ਕੁਲੇ।
‘‘Macco ekova acceti, ekova jāyate kule;
ਸਂਯੋਗਪਰਮਾਤ੍વੇવ, ਸਮ੍ਭੋਗਾ ਸਬ੍ਬਪਾਣਿਨਂ॥
Saṃyogaparamātveva, sambhogā sabbapāṇinaṃ.
੯੪.
94.
‘‘ਤਸ੍ਮਾ ਹਿ ਧੀਰਸ੍ਸ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਸ੍ਸ, ਸਮ੍ਪਸ੍ਸਤੋ ਲੋਕਮਿਮਂ ਪਰਞ੍ਚ।
‘‘Tasmā hi dhīrassa bahussutassa, sampassato lokamimaṃ parañca;
ਅਞ੍ਞਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਹਦਯਂ ਮਨਞ੍ਚ, ਸੋਕਾ ਮਹਨ੍ਤਾਪਿ ਨ ਤਾਪਯਨ੍ਤਿ॥
Aññāya dhammaṃ hadayaṃ manañca, sokā mahantāpi na tāpayanti.
੯੫.
95.
‘‘ਸੋਹਂ ਦਸ੍ਸਞ੍ਚ ਭੋਕ੍ਖਞ੍ਚ, ਭਰਿਸ੍ਸਾਮਿ ਚ ਞਾਤਕੇ।
‘‘Sohaṃ dassañca bhokkhañca, bharissāmi ca ñātake;
ਸੇਸਞ੍ਚ ਪਾਲਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਕਿਚ੍ਚਮੇਤਂ વਿਜਾਨਤੋ’’ਤਿ॥ –
Sesañca pālayissāmi, kiccametaṃ vijānato’’ti. –
ਇਮਾਹਿ ਦਸਹਿ ਗਾਥਾਹਿ ਅਨਿਚ੍ਚਤਂ ਪਕਾਸੇਤਿ।
Imāhi dasahi gāthāhi aniccataṃ pakāseti.
ਤਤ੍ਥ ਨਿਪਾਲੇਤੁਨ੍ਤਿ ਰਕ੍ਖਿਤੁਂ। ਲਪਤਨ੍ਤਿ ਲਪਨ੍ਤਾਨਂ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ‘‘ਤਾਤ ਭਰਤ, ਯਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਜੀવਿਤਂ ਬਹੁਮ੍ਪਿ વਿਲਪਨ੍ਤਾਨਂ ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਏਕੇਨਾਪਿ ਮਾ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜੀਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਰਕ੍ਖਿਤੁਂ, ਸੋ ਦਾਨਿ ਮਾਦਿਸੋ ਅਟ੍ਠ ਲੋਕਧਮ੍ਮੇ ਤਥਤੋ ਜਾਨਨ੍ਤੋ વਿਞ੍ਞੂ ਮੇਧਾવੀ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਮਰਣਪਰਿਯੋਸਾਨਜੀવਿਤੇਸੁ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਕਿਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਾਨਮੁਪਤਾਪਯੇ, ਕਿਂਕਾਰਣਾ ਅਨੁਪਕਾਰੇਨ ਸੋਕਦੁਕ੍ਖੇਨ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸਨ੍ਤਾਪੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ।
Tattha nipāletunti rakkhituṃ. Lapatanti lapantānaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘tāta bharata, yaṃ sattānaṃ jīvitaṃ bahumpi vilapantānaṃ purisānaṃ ekenāpi mā ucchijjīti na sakkā rakkhituṃ, so dāni mādiso aṭṭha lokadhamme tathato jānanto viññū medhāvī paṇḍito maraṇapariyosānajīvitesu sattesu kissa attānamupatāpaye, kiṃkāraṇā anupakārena sokadukkhena attānaṃ santāpeyyā’’ti.
ਦਹਰਾ ਚਾਤਿ ਗਾਥਾ ‘‘ਮਚ੍ਚੁ ਨਾਮੇਸ ਤਾਤ ਭਰਤ, ਨੇવ ਸੁવਣ੍ਣਰੂਪਕਸਦਿਸਾਨਂ ਦਹਰਾਨਂ ਖਤ੍ਤਿਯਕੁਮਾਰਕਾਦੀਨਂ, ਨ વੁਦ੍ਧਿਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਂ ਮਹਾਯੋਧਾਨਂ, ਨ ਬਾਲਾਨਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸਤ੍ਤਾਨਂ, ਨ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ, ਨ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਆਦੀਨਂ ਇਸ੍ਸਰਾਨਂ, ਨ ਨਿਦ੍ਧਨਾਨਂ ਦਲਿਦ੍ਦਾਦੀਨਂ ਲਜ੍ਜਤਿ, ਸਬ੍ਬੇਪਿਮੇ ਸਤ੍ਤਾ ਮਚ੍ਚੁਪਰਾਯਣਾ ਮਰਣਮੁਖੇ ਸਂਭਗ੍ਗવਿਭਗ੍ਗਾ ਭવਨ੍ਤਿਯੇવਾ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਾ।
Daharā cāti gāthā ‘‘maccu nāmesa tāta bharata, neva suvaṇṇarūpakasadisānaṃ daharānaṃ khattiyakumārakādīnaṃ, na vuddhippattānaṃ mahāyodhānaṃ, na bālānaṃ puthujjanasattānaṃ, na buddhādīnaṃ paṇḍitānaṃ, na cakkavattiādīnaṃ issarānaṃ, na niddhanānaṃ daliddādīnaṃ lajjati, sabbepime sattā maccuparāyaṇā maraṇamukhe saṃbhaggavibhaggā bhavantiyevā’’ti dassanatthaṃ vuttā.
ਨਿਚ੍ਚਂ ਪਤਨਤੋਤਿ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਥਾ ਹਿ ਤਾਤ ਭਰਤ, ਪਕ੍ਕਾਨਂ ਫਲਾਨਂ ਪਕ੍ਕਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ‘‘ਇਦਾਨਿ વਣ੍ਟਾ ਛਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਤਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਇਦਾਨਿ ਪਤਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪਤਨਤੋ ਭਯਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਏਕਂਸਿਕਮੇવ ਭવਤਿ, ਏવਂ ਆਸਙ੍ਕਨੀਯਤੋ ਏવਂ ਜਾਤਾਨਂ ਮਚ੍ਚਾਨਮ੍ਪਿ ਏਕਂਸਿਕਂਯੇવ ਮਰਣਤੋ ਭਯਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਸੋ ਖਣੋ વਾ ਲਯੋ વਾ ਯਤ੍ਥ ਤੇਸਂ ਮਰਣਂ ਨ ਆਸਙ੍ਕਿਤਬ੍ਬਂ ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ।
Niccaṃ patanatoti idaṃ vuttaṃ hoti – yathā hi tāta bharata, pakkānaṃ phalānaṃ pakkakālato paṭṭhāya ‘‘idāni vaṇṭā chijjitvā patissanti, idāni patissantī’’ti patanato bhayaṃ niccaṃ dhuvaṃ ekaṃsikameva bhavati, evaṃ āsaṅkanīyato evaṃ jātānaṃ maccānampi ekaṃsikaṃyeva maraṇato bhayaṃ, natthi so khaṇo vā layo vā yattha tesaṃ maraṇaṃ na āsaṅkitabbaṃ bhaveyyāti.
ਸਾਯਨ੍ਤਿ વਿਕਾਲੇ। ਇਮਿਨਾ ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ ਚ ਦਿਟ੍ਠਾਨਂ ਦਿવਸਭਾਗੇ ਅਦਸ੍ਸਨਂ, ਦਿવਸਭਾਗੇ ਚ ਦਿਟ੍ਠਾਨਂ ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ ਅਦਸ੍ਸਨਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਕਿਞ੍ਚਿਦਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ‘‘ਪਿਤਾ ਮੇ, ਪੁਤ੍ਤੋ ਮੇ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਪਰਿਦੇવਮਾਨੋવ ਪੋਸੋ ਸਮ੍ਮੂਲ਼੍ਹੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਹਿਂਸਨ੍ਤੋ ਕਿਲਮੇਨ੍ਤੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਂ ਆਹਰੇਯ੍ਯ। ਕਯਿਰਾ ਤਂ વਿਚਕ੍ਖਣੋਤਿ ਅਥ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪੁਰਿਸੋ ਏવਂ ਪਰਿਦੇવਂ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਪਰਿਦੇવਨ੍ਤੋ ਮਤਂ વਾ ਆਨੇਤੁਂ ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਤਸ੍ਸ વਡ੍ਢਿਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਿਰਤ੍ਥਕਤ੍ਤਾ ਪਰਿਦੇવਿਤਸ੍ਸ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਨ ਪਰਿਦੇવਨ੍ਤਿ।
Sāyanti vikāle. Iminā rattibhāge ca diṭṭhānaṃ divasabhāge adassanaṃ, divasabhāge ca diṭṭhānaṃ rattibhāge adassanaṃ dīpeti. Kiñcidatthanti ‘‘pitā me, putto me’’tiādīhi paridevamānova poso sammūḷho attānaṃ hiṃsanto kilamento appamattakampi atthaṃ āhareyya. Kayirātaṃ vicakkhaṇoti atha paṇḍito puriso evaṃ paridevaṃ kareyya, yasmā pana paridevanto mataṃ vā ānetuṃ aññaṃ vā tassa vaḍḍhiṃ kātuṃ na sakkoti, tasmā niratthakattā paridevitassa paṇḍitā na paridevanti.
ਅਤ੍ਤਾਨਮਤ੍ਤਨੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖੇਨ ਹਿਂਸਨ੍ਤੋ। ਨ ਤੇਨਾਤਿ ਤੇਨ ਪਰਿਦੇવੇਨ ਪਰਲੋਕਂ ਗਤਾ ਸਤ੍ਤਾ ਨ ਪਾਲੇਨ੍ਤਿ ਨ ਯਾਪੇਨ੍ਤਿ। ਨਿਰਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸਂ ਮਤਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਯਂ ਪਰਿਦੇવਨਾ ਨਿਰਤ੍ਥਕਾ। ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਨਿવਾਸਗੇਹਂ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਥਾ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪੁਰਿਸੋ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸਨਾਗਾਰੇ ਆਦਿਤ੍ਤੇ ਮੁਹੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ વੋਸਾਨਂ ਅਨਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਘਟਸਤੇਨ ਘਟਸਹਸ੍ਸੇਨ વਾਰਿਨਾ ਨਿਬ੍ਬਾਪਯਤੇવ, ਏવਂ ਧੀਰੋ ਉਪ੍ਪਤਿਤਂ ਸੋਕਂ ਖਿਪ੍ਪਮੇવ ਨਿਬ੍ਬਾਪਯੇ। ਤੂਲਂ વਿਯ ਚ વਾਤੋ ਯਥਾ ਸਣ੍ਠਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਏવਂ ਧਂਸਯੇ વਿਦ੍ਧਂਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Attānamattanoti attano attabhāvaṃ sokaparidevadukkhena hiṃsanto. Na tenāti tena paridevena paralokaṃ gatā sattā na pālenti na yāpenti. Niratthāti tasmā tesaṃ matasattānaṃ ayaṃ paridevanā niratthakā. Saraṇanti nivāsagehaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā paṇḍito puriso attano vasanāgāre āditte muhuttampi vosānaṃ anāpajjitvā ghaṭasatena ghaṭasahassena vārinā nibbāpayateva, evaṃ dhīro uppatitaṃ sokaṃ khippameva nibbāpaye. Tūlaṃ viya ca vāto yathā saṇṭhātuṃ na sakkoti, evaṃ dhaṃsaye viddhaṃseyyāti attho.
ਮਚ੍ਚੋ ਏਕੋવ ਅਚ੍ਚੇਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਾਤ ਭਰਤ, ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਾ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਾ ਨਾਮ, ਤਥਾ ਹਿ ਇਤੋ ਪਰਲੋਕਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤੋ ਏਕੋવ ਅਚ੍ਚੇਤਿ ਅਤਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਖਤ੍ਤਿਯਾਦਿਕੁਲੇ ਜਾਯਮਾਨੋਪਿ ਏਕੋવ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਜਾਯਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਨ ਞਾਤਿਮਿਤ੍ਤਸਂਯੋਗੇਨ ‘‘ਅਯਂ ਮੇ ਪਿਤਾ, ਅਯਂ ਮੇ ਮਾਤਾ, ਅਯਂ ਮੇ ਮਿਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਸਂਯੋਗਪਰਮਾਤ੍વੇવ ਸਮ੍ਭੋਗਾ ਸਬ੍ਬਪਾਣੀਨਂ, ਪਰਮਤ੍ਥੇਨ ਪਨ ਤੀਸੁਪਿ ਭવੇਸੁ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਾવੇਤੇ ਸਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Macco ekova accetīti ettha tāta bharata, ime sattā kammassakā nāma, tathā hi ito paralokaṃ gacchanto satto ekova acceti atikkamati, khattiyādikule jāyamānopi ekova gantvā jāyati. Tattha tattha pana ñātimittasaṃyogena ‘‘ayaṃ me pitā, ayaṃ me mātā, ayaṃ me mitto’’ti saṃyogaparamātveva sambhogā sabbapāṇīnaṃ, paramatthena pana tīsupi bhavesu kammassakāvete sattāti attho.
ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਏਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਞਾਤਿਮਿਤ੍ਤਸਂਯੋਗਂ ਞਾਤਿਮਿਤ੍ਤਪਰਿਭੋਗਮਤ੍ਤਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਇਤੋ ਪਰਂ ਅਞ੍ਞਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ। ਸਮ੍ਪਸ੍ਸਤੋਤਿ ਇਮਞ੍ਚ ਪਰਞ੍ਚ ਲੋਕਂ ਨਾਨਾਭਾવવਿਨਾਭਾવਮੇવ ਸਮ੍ਮਾ ਪਸ੍ਸਤੋ। ਅਞ੍ਞਾਯ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਅਟ੍ਠવਿਧਲੋਕਧਮ੍ਮਂ ਜਾਨਿਤ੍વਾ। ਹਦਯਂ ਮਨਞ੍ਚਾਤਿ ਇਦਂ ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਨਾਮਂ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ –
Tasmāti yasmā etesaṃ sattānaṃ ñātimittasaṃyogaṃ ñātimittaparibhogamattaṃ ṭhapetvā ito paraṃ aññaṃ natthi, tasmā. Sampassatoti imañca parañca lokaṃ nānābhāvavinābhāvameva sammā passato. Aññāya dhammanti aṭṭhavidhalokadhammaṃ jānitvā. Hadayaṃ manañcāti idaṃ ubhayampi cittasseva nāmaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti –
‘‘ਲਾਭੋ ਅਲਾਭੋ ਯਸੋ ਅਯਸੋ ਚ, ਨਿਨ੍ਦਾ ਪਸਂਸਾ ਚ ਸੁਖਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖਂ।
‘‘Lābho alābho yaso ayaso ca, nindā pasaṃsā ca sukhañca dukkhaṃ;
ਏਤੇ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਮਨੁਜੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾ, ਮਾ ਸੋਚ ਕਿਂ ਸੋਚਸਿ ਪੋਟ੍ਠਪਾਦਾ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੪.੧੧੪) –
Ete aniccā manujesu dhammā, mā soca kiṃ socasi poṭṭhapādā’’ti. (jā. 1.4.114) –
ਇਮੇਸਂ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ ਲੋਕਧਮ੍ਮਾਨਂ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯਾਦੀਯਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਚ ਅਨਿਚ੍ਚਤਂ ਞਤ੍વਾ ਠਿਤਸ੍ਸ ਧੀਰਸ੍ਸ ਪਿਤੁਪੁਤ੍ਤਮਰਣਾਦਿવਤ੍ਥੁਕਾ ਮਹਨ੍ਤਾਪਿ ਸੋਕਾ ਹਦਯਂ ਨ ਤਾਪਯਨ੍ਤੀਤਿ। ਏਤਂ વਾ ਅਟ੍ਠવਿਧਂ ਲੋਕਧਮ੍ਮਂ ਞਤ੍વਾ ਠਿਤਸ੍ਸ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਞ੍ਚ ਮਨਞ੍ਚ ਮਹਨ੍ਤਾਪਿ ਸੋਕਾ ਨ ਤਾਪਯਨ੍ਤੀਤਿ ਏવਮ੍ਪੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Imesaṃ aṭṭhannaṃ lokadhammānaṃ yena kenaci cittaṃ pariyādīyati, tassa ca aniccataṃ ñatvā ṭhitassa dhīrassa pituputtamaraṇādivatthukā mahantāpi sokā hadayaṃ na tāpayantīti. Etaṃ vā aṭṭhavidhaṃ lokadhammaṃ ñatvā ṭhitassa hadayavatthuñca manañca mahantāpi sokā na tāpayantīti evampettha attho daṭṭhabbo.
ਸੋਹਂ ਦਸ੍ਸਞ੍ਚ ਭੋਕ੍ਖਞ੍ਚਾਤਿ ਗਾਥਾਯ – ਤਾਤ ਭਰਤ, ਅਨ੍ਧਬਾਲਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਯ ਮਮ ਰੋਦਨਪਰਿਦੇવਨਂ ਨਾਮ ਨ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਂ, ਅਹਂ ਪਨ ਪਿਤੁ ਅਚ੍ਚਯੇਨ ਤਸ੍ਸ ਠਾਨੇ ਠਤ੍વਾ ਕਪਣਾਦੀਨਂ ਦਾਨਾਰਹਾਨਂ ਦਾਨਂ, ਠਾਨਨ੍ਤਰਾਰਹਾਨਂ ਠਾਨਨ੍ਤਰਂ, ਯਸਾਰਹਾਨਂ ਯਸਂ ਦਸ੍ਸਾਮਿ, ਪਿਤਰਾ ਮੇ ਪਰਿਭੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਞਾਤਕੇ ਚ ਪੋਸੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਅવਸੇਸਞ੍ਚ ਅਨ੍ਤੋਪਰਿਜਨਾਦਿਕਂ ਜਨਂ ਪਾਲੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਧਮ੍ਮਿਕਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਧਮ੍ਮਿਕਂ ਰਕ੍ਖਾવਰਣਗੁਤ੍ਤਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਏવਞ੍ਹਿ ਜਾਨਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਅਨੁਰੂਪਂ ਕਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Sohaṃdassañca bhokkhañcāti gāthāya – tāta bharata, andhabālānaṃ sattānaṃ viya mama rodanaparidevanaṃ nāma na anucchavikaṃ, ahaṃ pana pitu accayena tassa ṭhāne ṭhatvā kapaṇādīnaṃ dānārahānaṃ dānaṃ, ṭhānantarārahānaṃ ṭhānantaraṃ, yasārahānaṃ yasaṃ dassāmi, pitarā me paribhuttanayena issariyaṃ paribhuñjissāmi, ñātake ca posessāmi, avasesañca antoparijanādikaṃ janaṃ pālessāmi, dhammikasamaṇabrāhmaṇānaṃ dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ karissāmīti evañhi jānato paṇḍitapurisassa anurūpaṃ kiccanti attho.
ਪਰਿਸਾ ਇਮਂ ਰਾਮਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਪਕਾਸਨਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਨਿਸ੍ਸੋਕਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਤਤੋ ਭਰਤਕੁਮਾਰੋ ਰਾਮਪਣ੍ਡਿਤਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਬਾਰਾਣਸਿਰਜ੍ਜਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਾਤ ਲਕ੍ਖਣਞ੍ਚ, ਸੀਤਾਦੇવਿਞ੍ਚ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਜ੍ਜਂ ਅਨੁਸਾਸਥਾਤਿ। ਤੁਮ੍ਹੇ ਪਨ, ਦੇવਾਤਿ। ਤਾਤ, ਮਮ ਪਿਤਾ ‘‘ਦ੍વਾਦਸવਸ੍ਸਚ੍ਚਯੇਨ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਯ੍ਯਾਸੀ’’ਤਿ ਮਂ ਅવੋਚ, ਅਹਂ ਇਦਾਨੇવ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ વਚਨਕਰੋ ਨਾਮ ਨ ਹੋਮਿ, ਅਞ੍ਞਾਨਿਪਿ ਤੀਣਿ વਸ੍ਸਾਨਿ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ। ‘‘ਏਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਕੋ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਕਾਰੇਥਾ’’ਤਿ। ‘‘ਨ ਮਯਂ ਕਾਰੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਯਾવ ਮਮਾਗਮਨਾ ਇਮਾ ਪਾਦੁਕਾ ਕਾਰੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਤਿਣਪਾਦੁਕਾ ਓਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਅਦਾਸਿ। ਤੇ ਤਯੋਪਿ ਜਨਾ ਪਾਦੁਕਾ ਗਹੇਤ੍વਾ ਰਾਮਪਣ੍ਡਿਤਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਮਹਾਜਨਪਰਿવੁਤਾ ਬਾਰਾਣਸਿਂ ਅਗਮਂਸੁ। ਤੀਣਿ ਸਂવਚ੍ਛਰਾਨਿ ਪਾਦੁਕਾ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਸੁਂ। ਅਮਚ੍ਚਾ ਤਿਣਪਾਦੁਕਾ ਰਾਜਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਡ੍ਡਂ વਿਨਿਚ੍ਛਿਨਨ੍ਤਿ। ਸਚੇ ਦੁਬ੍ਬਿਨਿਚ੍ਛਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਪਾਦੁਕਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਪਟਿਹਞ੍ਞਨ੍ਤਿ। ਤਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ ਪੁਨ વਿਨਿਚ੍ਛਿਨਨ੍ਤਿ। ਸਮ੍ਮਾ વਿਨਿਚ੍ਛਿਤਕਾਲੇ ਪਾਦੁਕਾ ਨਿਸ੍ਸਦ੍ਦਾ ਸਨ੍ਨਿਸੀਦਨ੍ਤਿ। ਰਾਮਪਣ੍ਡਿਤੋ ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਂવਚ੍ਛਰਾਨਂ ਅਚ੍ਚਯੇਨ ਅਰਞ੍ਞਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਬਾਰਾਣਸਿਨਗਰਂ ਪਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਪਾવਿਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਆਗਮਨਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਕੁਮਾਰਾ ਅਮਚ੍ਚਗਣਪਰਿવੁਤਾ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸੀਤਂ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸਿਂ ਕਤ੍વਾ ਉਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਅਭਿਸੇਕਂ ਅਕਂਸੁ। ਏવਂ ਅਭਿਸੇਕਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਅਲਙ੍ਕਤਰਥੇ ਠਤ੍વਾ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਤ੍વਾ ਚਨ੍ਦਕਪਾਸਾਦવਰਸ੍ਸ ਮਹਾਤਲਂ ਅਭਿਰੁਹਿ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸੋਲ਼ਸ વਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਧਮ੍ਮੇਨ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਆਯੁਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਸਗ੍ਗਪੁਰਂ ਪੂਰੇਸਿ।
Parisā imaṃ rāmapaṇḍitassa aniccatāpakāsanaṃ dhammadesanaṃ sutvā nissokā ahesuṃ. Tato bharatakumāro rāmapaṇḍitaṃ vanditvā ‘‘bārāṇasirajjaṃ sampaṭicchathā’’ti āha. Tāta lakkhaṇañca, sītādeviñca gahetvā gantvā rajjaṃ anusāsathāti. Tumhe pana, devāti. Tāta, mama pitā ‘‘dvādasavassaccayena āgantvā rajjaṃ kāreyyāsī’’ti maṃ avoca, ahaṃ idāneva gacchanto tassa vacanakaro nāma na homi, aññānipi tīṇi vassāni atikkamitvā āgamissāmīti. ‘‘Ettakaṃ kālaṃ ko rajjaṃ kāressatī’’ti? ‘‘Tumhe kārethā’’ti. ‘‘Na mayaṃ kāressāmā’’ti. ‘‘Tena hi yāva mamāgamanā imā pādukā kāressantī’’ti attano tiṇapādukā omuñcitvā adāsi. Te tayopi janā pādukā gahetvā rāmapaṇḍitaṃ vanditvā mahājanaparivutā bārāṇasiṃ agamaṃsu. Tīṇi saṃvaccharāni pādukā rajjaṃ kāresuṃ. Amaccā tiṇapādukā rājapallaṅke ṭhapetvā aḍḍaṃ vinicchinanti. Sace dubbinicchito hoti, pādukā aññamaññaṃ paṭihaññanti. Tāya saññāya puna vinicchinanti. Sammā vinicchitakāle pādukā nissaddā sannisīdanti. Rāmapaṇḍito tiṇṇaṃ saṃvaccharānaṃ accayena araññā nikkhamitvā bārāṇasinagaraṃ patvā uyyānaṃ pāvisi. Tassa āgamanabhāvaṃ ñatvā kumārā amaccagaṇaparivutā uyyānaṃ gantvā sītaṃ aggamahesiṃ katvā ubhinnampi abhisekaṃ akaṃsu. Evaṃ abhisekappatto mahāsatto alaṅkatarathe ṭhatvā mahantena parivārena nagaraṃ pavisitvā padakkhiṇaṃ katvā candakapāsādavarassa mahātalaṃ abhiruhi. Tato paṭṭhāya soḷasa vassasahassāni dhammena rajjaṃ kāretvā āyupariyosāne saggapuraṃ pūresi.
੯੬.
96.
‘‘ਦਸ વਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਸਟ੍ਠਿ વਸ੍ਸਸਤਾਨਿ ਚ।
‘‘Dasa vassasahassāni, saṭṭhi vassasatāni ca;
ਕਮ੍ਬੁਗੀવੋ ਮਹਾਬਾਹੁ, ਰਾਮੋ ਰਜ੍ਜਮਕਾਰਯੀ’’ਤਿ॥ –
Kambugīvo mahābāhu, rāmo rajjamakārayī’’ti. –
ਅਯਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਗਾਥਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਦੀਪੇਤਿ।
Ayaṃ abhisambuddhagāthā tamatthaṃ dīpeti.
ਤਤ੍ਥ ਕਮ੍ਬੁਗੀવੋਤਿ ਸੁવਣ੍ਣਾਲ਼ਿਙ੍ਗਸਦਿਸਗੀવੋ। ਸੁવਣ੍ਣਞ੍ਹਿ ਕਮ੍ਬੂਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Tattha kambugīvoti suvaṇṇāḷiṅgasadisagīvo. Suvaṇṇañhi kambūti vuccati.
ਸਤ੍ਥਾ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ ਜਾਤਕਂ ਸਮੋਧਾਨੇਸਿ, ਸਚ੍ਚਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕੋ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਹਿ। ਤਦਾ ਦਸਰਥਮਹਾਰਾਜਾ ਸੁਦ੍ਧੋਦਨਮਹਾਰਾਜਾ ਅਹੋਸਿ, ਮਾਤਾ ਮਹਾਮਾਯਾਦੇવੀ, ਸੀਤਾ ਰਾਹੁਲਮਾਤਾ, ਭਰਤੋ ਆਨਨ੍ਦੋ, ਲਕ੍ਖਣੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ, ਪਰਿਸਾ ਬੁਦ੍ਧਪਰਿਸਾ, ਰਾਮਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪਨ ਅਹਮੇવ ਅਹੋਸਿਨ੍ਤਿ।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne kuṭumbiko sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tadā dasarathamahārājā suddhodanamahārājā ahosi, mātā mahāmāyādevī, sītā rāhulamātā, bharato ānando, lakkhaṇo sāriputto, parisā buddhaparisā, rāmapaṇḍito pana ahameva ahosinti.
ਦਸਰਥਜਾਤਕવਣ੍ਣਨਾ ਸਤ੍ਤਮਾ।
Dasarathajātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਜਾਤਕਪਾਲ਼ਿ • Jātakapāḷi / ੪੬੧. ਦਸਰਥਜਾਤਕਂ • 461. Dasarathajātakaṃ