Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ജാതക-അട്ഠകഥാ • Jātaka-aṭṭhakathā

    [൪൬൧] ൭. ദസരഥജാതകവണ്ണനാ

    [461] 7. Dasarathajātakavaṇṇanā

    ഏഥ ലക്ഖണ സീതാ ചാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം മതപിതികം കുടുമ്ബികം ആരബ്ഭ കഥേസി. സോ ഹി പിതരി കാലകതേ സോകാഭിഭൂതോ സബ്ബകിച്ചാനി പഹായ സോകാനുവത്തകോവ അഹോസി. സത്ഥാ പച്ചൂസസമയേ ലോകം ഓലോകേന്തോ തസ്സ സോതാപത്തിഫലൂപനിസ്സയം ദിസ്വാ പുനദിവസേ സാവത്ഥിയം പിണ്ഡായ ചരിത്വാ കതഭത്തകിച്ചോ ഭിക്ഖൂ ഉയ്യോജേത്വാ ഏകം പച്ഛാസമണം ഗഹേത്വാ തസ്സ ഗേഹം ഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ നിസിന്നം മധുരവചനേന ആലപന്തോ ‘‘കിം സോചസി ഉപാസകാ’’തി വത്വാ ‘‘ആമ, ഭന്തേ, പിതുസോകോ മം ബാധതീ’’തി വുത്തേ ‘‘ഉപാസക, പോരാണകപണ്ഡിതാ അട്ഠവിധേ ലോകധമ്മേ തഥതോ ജാനന്താ പിതരി കാലകതേ അപ്പമത്തകമ്പി സോകം ന കരിംസൂ’’തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

    Etha lakkhaṇa sītā cāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ matapitikaṃ kuṭumbikaṃ ārabbha kathesi. So hi pitari kālakate sokābhibhūto sabbakiccāni pahāya sokānuvattakova ahosi. Satthā paccūsasamaye lokaṃ olokento tassa sotāpattiphalūpanissayaṃ disvā punadivase sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā katabhattakicco bhikkhū uyyojetvā ekaṃ pacchāsamaṇaṃ gahetvā tassa gehaṃ gantvā vanditvā nisinnaṃ madhuravacanena ālapanto ‘‘kiṃ socasi upāsakā’’ti vatvā ‘‘āma, bhante, pitusoko maṃ bādhatī’’ti vutte ‘‘upāsaka, porāṇakapaṇḍitā aṭṭhavidhe lokadhamme tathato jānantā pitari kālakate appamattakampi sokaṃ na kariṃsū’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.

    അതീതേ ബാരാണസിയം ദസരഥമഹാരാജാ നാമ അഗതിഗമനം പഹായ ധമ്മേന രജ്ജം കാരേസി. തസ്സ സോളസന്നം ഇത്ഥിസഹസ്സാനം ജേട്ഠികാ അഗ്ഗമഹേസീ ദ്വേ പുത്തേ ഏകഞ്ച ധീതരം വിജായി. ജേട്ഠപുത്തോ രാമപണ്ഡിതോ നാമ അഹോസി, ദുതിയോ ലക്ഖണകുമാരോ നാമ, ധീതാ സീതാ ദേവീ നാമ. അപരഭാഗേ മഹേസീ കാലമകാസി. രാജാ തസ്സാ കാലകതായ ചിരതരം സോകവസം ഗന്ത്വാ അമച്ചേഹി സഞ്ഞാപിതോ തസ്സാ കത്തബ്ബപരിഹാരം കത്വാ അഞ്ഞം അഗ്ഗമഹേസിട്ഠാനേ ഠപേസി. സാ രഞ്ഞോ പിയാ അഹോസി മനാപാ. സാപി അപരഭാഗേ ഗബ്ഭം ഗണ്ഹിത്വാ ലദ്ധഗബ്ഭപരിഹാരാ പുത്തം വിജായി, ‘‘ഭരതകുമാരോ’’തിസ്സ നാമം അകംസു. രാജാ പുത്തസിനേഹേന ‘‘ഭദ്ദേ, വരം തേ ദമ്മി, ഗണ്ഹാഹീ’’തി ആഹ. സാ ഗഹിതകം കത്വാ ഠപേത്വാ കുമാരസ്സ സത്തട്ഠവസ്സകാലേ രാജാനം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘ദേവ, തുമ്ഹേഹി മയ്ഹം പുത്തസ്സ വരോ ദിന്നോ, ഇദാനിസ്സ വരം ദേഥാ’’തി ആഹ. ഗണ്ഹ, ഭദ്ദേതി. ‘‘ദേവ, പുത്തസ്സ മേ രജ്ജം ദേഥാ’’തി വുത്തേ രാജാ അച്ഛരം പഹരിത്വാ ‘‘നസ്സ, വസലി, മയ്ഹം ദ്വേ പുത്താ അഗ്ഗിക്ഖന്ധാ വിയ ജലന്തി, തേ മാരാപേത്വാ തവ പുത്തസ്സ രജ്ജം യാചസീ’’തി തജ്ജേസി. സാ ഭീതാ സിരിഗബ്ഭം പവിസിത്വാ അഞ്ഞേസുപി ദിവസേസു രാജാനം പുനപ്പുനം രജ്ജമേവ യാചി.

    Atīte bārāṇasiyaṃ dasarathamahārājā nāma agatigamanaṃ pahāya dhammena rajjaṃ kāresi. Tassa soḷasannaṃ itthisahassānaṃ jeṭṭhikā aggamahesī dve putte ekañca dhītaraṃ vijāyi. Jeṭṭhaputto rāmapaṇḍito nāma ahosi, dutiyo lakkhaṇakumāro nāma, dhītā sītā devī nāma. Aparabhāge mahesī kālamakāsi. Rājā tassā kālakatāya cirataraṃ sokavasaṃ gantvā amaccehi saññāpito tassā kattabbaparihāraṃ katvā aññaṃ aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi. Sā rañño piyā ahosi manāpā. Sāpi aparabhāge gabbhaṃ gaṇhitvā laddhagabbhaparihārā puttaṃ vijāyi, ‘‘bharatakumāro’’tissa nāmaṃ akaṃsu. Rājā puttasinehena ‘‘bhadde, varaṃ te dammi, gaṇhāhī’’ti āha. Sā gahitakaṃ katvā ṭhapetvā kumārassa sattaṭṭhavassakāle rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘deva, tumhehi mayhaṃ puttassa varo dinno, idānissa varaṃ dethā’’ti āha. Gaṇha, bhaddeti. ‘‘Deva, puttassa me rajjaṃ dethā’’ti vutte rājā accharaṃ paharitvā ‘‘nassa, vasali, mayhaṃ dve puttā aggikkhandhā viya jalanti, te mārāpetvā tava puttassa rajjaṃ yācasī’’ti tajjesi. Sā bhītā sirigabbhaṃ pavisitvā aññesupi divasesu rājānaṃ punappunaṃ rajjameva yāci.

    രാജാ തസ്സാ തം വരം അദത്വാവ ചിന്തേസി ‘‘മാതുഗാമോ നാമ അകതഞ്ഞൂ മിത്തദുബ്ഭീ, അയം മേ കൂടപണ്ണം വാ കൂടലഞ്ജം വാ കത്വാ പുത്തേ ഘാതാപേയ്യാ’’തി. സോ പുത്തേ പക്കോസാപേത്വാ തമത്ഥം ആരോചേത്വാ ‘‘താതാ, തുമ്ഹാകം ഇധ വസന്താനം അന്തരായോപി ഭവേയ്യ, തുമ്ഹേ സാമന്തരജ്ജം വാ അരഞ്ഞം വാ ഗന്ത്വാ മമ മരണകാലേ ആഗന്ത്വാ കുലസന്തകം രജ്ജം ഗണ്ഹേയ്യാഥാ’’തി വത്വാ പുന നേമിത്തകേ ബ്രാഹ്മണേ പക്കോസാപേത്വാ അത്തനോ ആയുപരിച്ഛേദം പുച്ഛിത്വാ ‘‘അഞ്ഞാനി ദ്വാദസ വസ്സാനി പവത്തിസ്സതീ’’തി സുത്വാ ‘‘താതാ, ഇതോ ദ്വാദസവസ്സച്ചയേന ആഗന്ത്വാ ഛത്തം ഉസ്സാപേയ്യാഥാ’’തി ആഹ. തേ ‘‘സാധൂ’’തി വത്വാ പിതരം വന്ദിത്വാ രോദന്താ പാസാദാ ഓതരിംസു. സീതാ ദേവീ ‘‘അഹമ്പി ഭാതികേഹി സദ്ധിം ഗമിസ്സാമീ’’തി പിതരം വന്ദിത്വാ രോദന്തീ നിക്ഖമി. തയോപി ജനാ മഹാപരിവാരാ നിക്ഖമിത്വാ മഹാജനം നിവത്തേത്വാ അനുപുബ്ബേന ഹിമവന്തം പവിസിത്വാ സമ്പന്നോദകേ സുലഭഫലാഫലേ പദേസേ അസ്സമം മാപേത്വാ ഫലാഫലേന യാപേന്താ വസിംസു.

    Rājā tassā taṃ varaṃ adatvāva cintesi ‘‘mātugāmo nāma akataññū mittadubbhī, ayaṃ me kūṭapaṇṇaṃ vā kūṭalañjaṃ vā katvā putte ghātāpeyyā’’ti. So putte pakkosāpetvā tamatthaṃ ārocetvā ‘‘tātā, tumhākaṃ idha vasantānaṃ antarāyopi bhaveyya, tumhe sāmantarajjaṃ vā araññaṃ vā gantvā mama maraṇakāle āgantvā kulasantakaṃ rajjaṃ gaṇheyyāthā’’ti vatvā puna nemittake brāhmaṇe pakkosāpetvā attano āyuparicchedaṃ pucchitvā ‘‘aññāni dvādasa vassāni pavattissatī’’ti sutvā ‘‘tātā, ito dvādasavassaccayena āgantvā chattaṃ ussāpeyyāthā’’ti āha. Te ‘‘sādhū’’ti vatvā pitaraṃ vanditvā rodantā pāsādā otariṃsu. Sītā devī ‘‘ahampi bhātikehi saddhiṃ gamissāmī’’ti pitaraṃ vanditvā rodantī nikkhami. Tayopi janā mahāparivārā nikkhamitvā mahājanaṃ nivattetvā anupubbena himavantaṃ pavisitvā sampannodake sulabhaphalāphale padese assamaṃ māpetvā phalāphalena yāpentā vasiṃsu.

    ലക്ഖണപണ്ഡിതോ ച സീതാ ച രാമപണ്ഡിതം യാചിത്വാ ‘‘തുമ്ഹേ അമ്ഹാകം പിതുട്ഠാനേ ഠിതാ, തസ്മാ അസ്സമേയേവ ഹോഥ, മയം ഫലാഫലം ആഹരിത്വാ തുമ്ഹേ പോസേസ്സാമാ’’തി പടിഞ്ഞം ഗണ്ഹിംസു. തതോ പട്ഠായ രാമപണ്ഡിതോ തത്ഥേവ ഹോതി. ഇതരേ ദ്വേ ഫലാഫലം ആഹരിത്വാ തം പടിജഗ്ഗിംസു. ഏവം തേസം ഫലാഫലേന യാപേത്വാ വസന്താനം ദസരഥമഹാരാജാ പുത്തസോകേന നവമേ സംവച്ഛരേ കാലമകാസി. തസ്സ സരീരകിച്ചം കാരേത്വാ ദേവീ ‘‘അത്തനോ പുത്തസ്സ ഭരതകുമാരസ്സ ഛത്തം ഉസ്സാപേഥാ’’തി ആഹ. അമച്ചാ പന ‘‘ഛത്തസ്സാമികാ അരഞ്ഞേ വസന്തീ’’തി ന അദംസു. ഭരതകുമാരോ ‘‘മമ ഭാതരം രാമപണ്ഡിതം അരഞ്ഞതോ ആനേത്വാ ഛത്തം ഉസ്സാപേസ്സാമീ’’തി പഞ്ചരാജകകുധഭണ്ഡാനി ഗഹേത്വാ ചതുരങ്ഗിനിയാ സേനായ തസ്സ വസനട്ഠാനം പത്വാ അവിദൂരേ ഖന്ധാവാരം കത്വാ തത്ഥ നിവാസേത്വാ കതിപയേഹി അമച്ചേഹി സദ്ധിം ലക്ഖണപണ്ഡിതസ്സ ച സീതായ ച അരഞ്ഞം ഗതകാലേ അസ്സമപദം പവിസിത്വാ അസ്സമപദദ്വാരേ ഠപിതകഞ്ചനരൂപകം വിയ രാമപണ്ഡിതം നിരാസങ്കം സുഖനിസിന്നം ഉപസങ്കമിത്വാ വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം ഠിതോ രഞ്ഞോ പവത്തിം ആരോചേത്വാ സദ്ധിം അമച്ചേഹി പാദേസു പതിത്വാ രോദതി. രാമപണ്ഡിതോ പന നേവ സോചി, ന പരിദേവി, ഇന്ദ്രിയവികാരമത്തമ്പിസ്സ നാഹോസി. ഭരതസ്സ പന രോദിത്വാ നിസിന്നകാലേ സായന്ഹസമയേ ഇതരേ ദ്വേ ഫലാഫലം ആദായ ആഗമിംസു. രാമപണ്ഡിതോ ചിന്തേസി ‘‘ഇമേ ദഹരാ മയ്ഹം വിയ പരിഗ്ഗണ്ഹനപഞ്ഞാ ഏതേസം നത്ഥി, സഹസാ ‘പിതാ വോ മതോ’തി വുത്തേ സോകം സന്ധാരേതും അസക്കോന്താനം ഹദയമ്പി തേസം ഫലേയ്യ, ഉപായേന തേ ഉദകം ഓതാരേത്വാ ഏതം പവത്തിം ആരോചേസ്സാമീ’’തി. അഥ നേസം പുരതോ ഏകം ഉദകട്ഠാനം ദസ്സേത്വാ ‘‘തുമ്ഹേ അതിചിരേന ആഗതാ, ഇദം വോ ദണ്ഡകമ്മം ഹോതു, ഇമം ഉദകം ഓതരിത്വാ തിട്ഠഥാ’’തി ഉപഡ്ഢഗാഥം താവ ആഹ –

    Lakkhaṇapaṇḍito ca sītā ca rāmapaṇḍitaṃ yācitvā ‘‘tumhe amhākaṃ pituṭṭhāne ṭhitā, tasmā assameyeva hotha, mayaṃ phalāphalaṃ āharitvā tumhe posessāmā’’ti paṭiññaṃ gaṇhiṃsu. Tato paṭṭhāya rāmapaṇḍito tattheva hoti. Itare dve phalāphalaṃ āharitvā taṃ paṭijaggiṃsu. Evaṃ tesaṃ phalāphalena yāpetvā vasantānaṃ dasarathamahārājā puttasokena navame saṃvacchare kālamakāsi. Tassa sarīrakiccaṃ kāretvā devī ‘‘attano puttassa bharatakumārassa chattaṃ ussāpethā’’ti āha. Amaccā pana ‘‘chattassāmikā araññe vasantī’’ti na adaṃsu. Bharatakumāro ‘‘mama bhātaraṃ rāmapaṇḍitaṃ araññato ānetvā chattaṃ ussāpessāmī’’ti pañcarājakakudhabhaṇḍāni gahetvā caturaṅginiyā senāya tassa vasanaṭṭhānaṃ patvā avidūre khandhāvāraṃ katvā tattha nivāsetvā katipayehi amaccehi saddhiṃ lakkhaṇapaṇḍitassa ca sītāya ca araññaṃ gatakāle assamapadaṃ pavisitvā assamapadadvāre ṭhapitakañcanarūpakaṃ viya rāmapaṇḍitaṃ nirāsaṅkaṃ sukhanisinnaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ ṭhito rañño pavattiṃ ārocetvā saddhiṃ amaccehi pādesu patitvā rodati. Rāmapaṇḍito pana neva soci, na paridevi, indriyavikāramattampissa nāhosi. Bharatassa pana roditvā nisinnakāle sāyanhasamaye itare dve phalāphalaṃ ādāya āgamiṃsu. Rāmapaṇḍito cintesi ‘‘ime daharā mayhaṃ viya pariggaṇhanapaññā etesaṃ natthi, sahasā ‘pitā vo mato’ti vutte sokaṃ sandhāretuṃ asakkontānaṃ hadayampi tesaṃ phaleyya, upāyena te udakaṃ otāretvā etaṃ pavattiṃ ārocessāmī’’ti. Atha nesaṃ purato ekaṃ udakaṭṭhānaṃ dassetvā ‘‘tumhe aticirena āgatā, idaṃ vo daṇḍakammaṃ hotu, imaṃ udakaṃ otaritvā tiṭṭhathā’’ti upaḍḍhagāthaṃ tāva āha –

    ൮൪.

    84.

    ‘‘ഏഥ ലക്ഖണ സീതാ ച, ഉഭോ ഓതരഥോദക’’ന്തി.

    ‘‘Etha lakkhaṇa sītā ca, ubho otarathodaka’’nti.

    തസ്സത്ഥോ – ഏഥ ലക്ഖണ സീതാ ച ആഗച്ഛഥ, ഉഭോപി ഓതരഥ ഉദകന്തി;

    Tassattho – etha lakkhaṇa sītā ca āgacchatha, ubhopi otaratha udakanti;

    തേ ഏകവചനേനേവ ഓതരിത്വാ അട്ഠംസു. അഥ നേസം പിതു പവത്തിം ആരോചേന്തോ സേസം ഉപഡ്ഢഗാഥമാഹ –

    Te ekavacaneneva otaritvā aṭṭhaṃsu. Atha nesaṃ pitu pavattiṃ ārocento sesaṃ upaḍḍhagāthamāha –

    ‘‘ഏവായം ഭരതോ ആഹ, രാജാ ദസരഥോ മതോ’’തി.

    ‘‘Evāyaṃ bharato āha, rājā dasaratho mato’’ti.

    തേ പിതു മതസാസനം സുത്വാവ വിസഞ്ഞാ അഹേസും. പുനപി നേസം കഥേസി, പുനപി തേ വിസഞ്ഞാ അഹേസുന്തി ഏവം യാവതതിയം വിസഞ്ഞിതം പത്തേ തേ അമച്ചാ ഉക്ഖിപിത്വാ ഉദകാ നീഹരിത്വാ ഥലേ നിസീദാപേത്വാ ലദ്ധസ്സാസേസു തേസു സബ്ബേ അഞ്ഞമഞ്ഞം രോദിത്വാ പരിദേവിത്വാ നിസീദിംസു. തദാ ഭരതകുമാരോ ചിന്തേസി – ‘‘മയ്ഹം ഭാതാ ലക്ഖണകുമാരോ ച ഭഗിനീ ച സീതാ ദേവീ പിതു മതസാസനം സുത്വാവ സോകം സന്ധാരേതും ന സക്കോന്തി, രാമപണ്ഡിതോ പന നേവ സോചതി, ന പരിദേവതി, കിം നു ഖോ തസ്സ അസോചനകാരണം, പുച്ഛിസ്സാമി ന’’ന്തി. സോ തം പുച്ഛന്തോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

    Te pitu matasāsanaṃ sutvāva visaññā ahesuṃ. Punapi nesaṃ kathesi, punapi te visaññā ahesunti evaṃ yāvatatiyaṃ visaññitaṃ patte te amaccā ukkhipitvā udakā nīharitvā thale nisīdāpetvā laddhassāsesu tesu sabbe aññamaññaṃ roditvā paridevitvā nisīdiṃsu. Tadā bharatakumāro cintesi – ‘‘mayhaṃ bhātā lakkhaṇakumāro ca bhaginī ca sītā devī pitu matasāsanaṃ sutvāva sokaṃ sandhāretuṃ na sakkonti, rāmapaṇḍito pana neva socati, na paridevati, kiṃ nu kho tassa asocanakāraṇaṃ, pucchissāmi na’’nti. So taṃ pucchanto dutiyaṃ gāthamāha –

    ൮൫.

    85.

    ‘‘കേന രാമപ്പഭാവേന, സോചിതബ്ബം ന സോചസി;

    ‘‘Kena rāmappabhāvena, socitabbaṃ na socasi;

    പിതരം കാലകതം സുത്വാ, ന തം പസഹതേ ദുഖ’’ന്തി.

    Pitaraṃ kālakataṃ sutvā, na taṃ pasahate dukha’’nti.

    തത്ഥ പഭാവേനാതി ആനുഭാവേന. ന തം പസഹതേ ദുഖന്തി ഏവരൂപം ദുക്ഖം കേന കാരണേന തം ന പീളേതി, കിം തേ അസോചനകാരണം, കഥേഹി താവ നന്തി.

    Tattha pabhāvenāti ānubhāvena. Na taṃ pasahate dukhanti evarūpaṃ dukkhaṃ kena kāraṇena taṃ na pīḷeti, kiṃ te asocanakāraṇaṃ, kathehi tāva nanti.

    അഥസ്സ രാമപണ്ഡിതോ അത്തനോ അസോചനകാരണം കഥേന്തോ –

    Athassa rāmapaṇḍito attano asocanakāraṇaṃ kathento –

    ൮൬.

    86.

    ‘‘യം ന സക്കാ നിപാലേതും, പോസേന ലപതം ബഹും;

    ‘‘Yaṃ na sakkā nipāletuṃ, posena lapataṃ bahuṃ;

    സ കിസ്സ വിഞ്ഞൂ മേധാവീ, അത്താനമുപതാപയേ.

    Sa kissa viññū medhāvī, attānamupatāpaye.

    ൮൭.

    87.

    ‘‘ദഹരാ ച ഹി വുദ്ധാ ച, യേ ബാലാ യേ ച പണ്ഡിതാ;

    ‘‘Daharā ca hi vuddhā ca, ye bālā ye ca paṇḍitā;

    അഡ്ഢാ ചേവ ദലിദ്ദാ ച, സബ്ബേ മച്ചുപരായണാ.

    Aḍḍhā ceva daliddā ca, sabbe maccuparāyaṇā.

    ൮൮.

    88.

    ‘‘ഫലാനമിവ പക്കാനം, നിച്ചം പതനതോ ഭയം;

    ‘‘Phalānamiva pakkānaṃ, niccaṃ patanato bhayaṃ;

    ഏവം ജാതാന മച്ചാനം, നിച്ചം മരണതോ ഭയം.

    Evaṃ jātāna maccānaṃ, niccaṃ maraṇato bhayaṃ.

    ൮൯.

    89.

    ‘‘സായമേകേ ന ദിസ്സന്തി, പാതോ ദിട്ഠാ ബഹുജ്ജനാ;

    ‘‘Sāyameke na dissanti, pāto diṭṭhā bahujjanā;

    പാതോ ഏകേ ന ദിസ്സന്തി, സായം ദിട്ഠാ ബഹുജ്ജനാ.

    Pāto eke na dissanti, sāyaṃ diṭṭhā bahujjanā.

    ൯൦.

    90.

    ‘‘പരിദേവയമാനോ ചേ, കിഞ്ചിദത്ഥം ഉദബ്ബഹേ;

    ‘‘Paridevayamāno ce, kiñcidatthaṃ udabbahe;

    സമ്മൂള്ഹോ ഹിംസമത്താനം, കയിരാ തം വിചക്ഖണോ.

    Sammūḷho hiṃsamattānaṃ, kayirā taṃ vicakkhaṇo.

    ൯൧.

    91.

    ‘‘കിസോ വിവണ്ണോ ഭവതി, ഹിംസമത്താനമത്തനോ;

    ‘‘Kiso vivaṇṇo bhavati, hiṃsamattānamattano;

    ന തേന പേതാ പാലേന്തി, നിരത്ഥാ പരിദേവനാ.

    Na tena petā pālenti, niratthā paridevanā.

    ൯൨.

    92.

    ‘‘യഥാ സരണമാദിത്തം, വാരിനാ പരിനിബ്ബയേ;

    ‘‘Yathā saraṇamādittaṃ, vārinā parinibbaye;

    ഏവമ്പി ധീരോ സുതവാ, മേധാവീ പണ്ഡിതോ നരോ;

    Evampi dhīro sutavā, medhāvī paṇḍito naro;

    ഖിപ്പമുപ്പതിതം സോകം, വാതോ തൂലംവ ധംസയേ.

    Khippamuppatitaṃ sokaṃ, vāto tūlaṃva dhaṃsaye.

    ൯൩.

    93.

    ‘‘മച്ചോ ഏകോവ അച്ചേതി, ഏകോവ ജായതേ കുലേ;

    ‘‘Macco ekova acceti, ekova jāyate kule;

    സംയോഗപരമാത്വേവ, സമ്ഭോഗാ സബ്ബപാണിനം.

    Saṃyogaparamātveva, sambhogā sabbapāṇinaṃ.

    ൯൪.

    94.

    ‘‘തസ്മാ ഹി ധീരസ്സ ബഹുസ്സുതസ്സ, സമ്പസ്സതോ ലോകമിമം പരഞ്ച;

    ‘‘Tasmā hi dhīrassa bahussutassa, sampassato lokamimaṃ parañca;

    അഞ്ഞായ ധമ്മം ഹദയം മനഞ്ച, സോകാ മഹന്താപി ന താപയന്തി.

    Aññāya dhammaṃ hadayaṃ manañca, sokā mahantāpi na tāpayanti.

    ൯൫.

    95.

    ‘‘സോഹം ദസ്സഞ്ച ഭോക്ഖഞ്ച, ഭരിസ്സാമി ച ഞാതകേ;

    ‘‘Sohaṃ dassañca bhokkhañca, bharissāmi ca ñātake;

    സേസഞ്ച പാലയിസ്സാമി, കിച്ചമേതം വിജാനതോ’’തി. –

    Sesañca pālayissāmi, kiccametaṃ vijānato’’ti. –

    ഇമാഹി ദസഹി ഗാഥാഹി അനിച്ചതം പകാസേതി.

    Imāhi dasahi gāthāhi aniccataṃ pakāseti.

    തത്ഥ നിപാലേതുന്തി രക്ഖിതും. ലപതന്തി ലപന്താനം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ‘‘താത ഭരത, യം സത്താനം ജീവിതം ബഹുമ്പി വിലപന്താനം പുരിസാനം ഏകേനാപി മാ ഉച്ഛിജ്ജീതി ന സക്കാ രക്ഖിതും, സോ ദാനി മാദിസോ അട്ഠ ലോകധമ്മേ തഥതോ ജാനന്തോ വിഞ്ഞൂ മേധാവീ പണ്ഡിതോ മരണപരിയോസാനജീവിതേസു സത്തേസു കിസ്സ അത്താനമുപതാപയേ, കിംകാരണാ അനുപകാരേന സോകദുക്ഖേന അത്താനം സന്താപേയ്യാ’’തി.

    Tattha nipāletunti rakkhituṃ. Lapatanti lapantānaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘tāta bharata, yaṃ sattānaṃ jīvitaṃ bahumpi vilapantānaṃ purisānaṃ ekenāpi mā ucchijjīti na sakkā rakkhituṃ, so dāni mādiso aṭṭha lokadhamme tathato jānanto viññū medhāvī paṇḍito maraṇapariyosānajīvitesu sattesu kissa attānamupatāpaye, kiṃkāraṇā anupakārena sokadukkhena attānaṃ santāpeyyā’’ti.

    ദഹരാ ചാതി ഗാഥാ ‘‘മച്ചു നാമേസ താത ഭരത, നേവ സുവണ്ണരൂപകസദിസാനം ദഹരാനം ഖത്തിയകുമാരകാദീനം, ന വുദ്ധിപ്പത്താനം മഹായോധാനം, ന ബാലാനം പുഥുജ്ജനസത്താനം, ന ബുദ്ധാദീനം പണ്ഡിതാനം, ന ചക്കവത്തിആദീനം ഇസ്സരാനം, ന നിദ്ധനാനം ദലിദ്ദാദീനം ലജ്ജതി, സബ്ബേപിമേ സത്താ മച്ചുപരായണാ മരണമുഖേ സംഭഗ്ഗവിഭഗ്ഗാ ഭവന്തിയേവാ’’തി ദസ്സനത്ഥം വുത്താ.

    Daharā cāti gāthā ‘‘maccu nāmesa tāta bharata, neva suvaṇṇarūpakasadisānaṃ daharānaṃ khattiyakumārakādīnaṃ, na vuddhippattānaṃ mahāyodhānaṃ, na bālānaṃ puthujjanasattānaṃ, na buddhādīnaṃ paṇḍitānaṃ, na cakkavattiādīnaṃ issarānaṃ, na niddhanānaṃ daliddādīnaṃ lajjati, sabbepime sattā maccuparāyaṇā maraṇamukhe saṃbhaggavibhaggā bhavantiyevā’’ti dassanatthaṃ vuttā.

    നിച്ചം പതനതോതി ഇദം വുത്തം ഹോതി – യഥാ ഹി താത ഭരത, പക്കാനം ഫലാനം പക്കകാലതോ പട്ഠായ ‘‘ഇദാനി വണ്ടാ ഛിജ്ജിത്വാ പതിസ്സന്തി, ഇദാനി പതിസ്സന്തീ’’തി പതനതോ ഭയം നിച്ചം ധുവം ഏകംസികമേവ ഭവതി, ഏവം ആസങ്കനീയതോ ഏവം ജാതാനം മച്ചാനമ്പി ഏകംസികംയേവ മരണതോ ഭയം, നത്ഥി സോ ഖണോ വാ ലയോ വാ യത്ഥ തേസം മരണം ന ആസങ്കിതബ്ബം ഭവേയ്യാതി.

    Niccaṃ patanatoti idaṃ vuttaṃ hoti – yathā hi tāta bharata, pakkānaṃ phalānaṃ pakkakālato paṭṭhāya ‘‘idāni vaṇṭā chijjitvā patissanti, idāni patissantī’’ti patanato bhayaṃ niccaṃ dhuvaṃ ekaṃsikameva bhavati, evaṃ āsaṅkanīyato evaṃ jātānaṃ maccānampi ekaṃsikaṃyeva maraṇato bhayaṃ, natthi so khaṇo vā layo vā yattha tesaṃ maraṇaṃ na āsaṅkitabbaṃ bhaveyyāti.

    സായന്തി വികാലേ. ഇമിനാ രത്തിഭാഗേ ച ദിട്ഠാനം ദിവസഭാഗേ അദസ്സനം, ദിവസഭാഗേ ച ദിട്ഠാനം രത്തിഭാഗേ അദസ്സനം ദീപേതി. കിഞ്ചിദത്ഥന്തി ‘‘പിതാ മേ, പുത്തോ മേ’’തിആദീഹി പരിദേവമാനോവ പോസോ സമ്മൂള്ഹോ അത്താനം ഹിംസന്തോ കിലമേന്തോ അപ്പമത്തകമ്പി അത്ഥം ആഹരേയ്യ. കയിരാ തം വിചക്ഖണോതി അഥ പണ്ഡിതോ പുരിസോ ഏവം പരിദേവം കരേയ്യ, യസ്മാ പന പരിദേവന്തോ മതം വാ ആനേതും അഞ്ഞം വാ തസ്സ വഡ്ഢിം കാതും ന സക്കോതി, തസ്മാ നിരത്ഥകത്താ പരിദേവിതസ്സ പണ്ഡിതാ ന പരിദേവന്തി.

    Sāyanti vikāle. Iminā rattibhāge ca diṭṭhānaṃ divasabhāge adassanaṃ, divasabhāge ca diṭṭhānaṃ rattibhāge adassanaṃ dīpeti. Kiñcidatthanti ‘‘pitā me, putto me’’tiādīhi paridevamānova poso sammūḷho attānaṃ hiṃsanto kilamento appamattakampi atthaṃ āhareyya. Kayirātaṃ vicakkhaṇoti atha paṇḍito puriso evaṃ paridevaṃ kareyya, yasmā pana paridevanto mataṃ vā ānetuṃ aññaṃ vā tassa vaḍḍhiṃ kātuṃ na sakkoti, tasmā niratthakattā paridevitassa paṇḍitā na paridevanti.

    അത്താനമത്തനോതി അത്തനോ അത്തഭാവം സോകപരിദേവദുക്ഖേന ഹിംസന്തോ. ന തേനാതി തേന പരിദേവേന പരലോകം ഗതാ സത്താ ന പാലേന്തി ന യാപേന്തി. നിരത്ഥാതി തസ്മാ തേസം മതസത്താനം അയം പരിദേവനാ നിരത്ഥകാ. സരണന്തി നിവാസഗേഹം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യഥാ പണ്ഡിതോ പുരിസോ അത്തനോ വസനാഗാരേ ആദിത്തേ മുഹുത്തമ്പി വോസാനം അനാപജ്ജിത്വാ ഘടസതേന ഘടസഹസ്സേന വാരിനാ നിബ്ബാപയതേവ, ഏവം ധീരോ ഉപ്പതിതം സോകം ഖിപ്പമേവ നിബ്ബാപയേ. തൂലം വിയ ച വാതോ യഥാ സണ്ഠാതും ന സക്കോതി, ഏവം ധംസയേ വിദ്ധംസേയ്യാതി അത്ഥോ.

    Attānamattanoti attano attabhāvaṃ sokaparidevadukkhena hiṃsanto. Na tenāti tena paridevena paralokaṃ gatā sattā na pālenti na yāpenti. Niratthāti tasmā tesaṃ matasattānaṃ ayaṃ paridevanā niratthakā. Saraṇanti nivāsagehaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā paṇḍito puriso attano vasanāgāre āditte muhuttampi vosānaṃ anāpajjitvā ghaṭasatena ghaṭasahassena vārinā nibbāpayateva, evaṃ dhīro uppatitaṃ sokaṃ khippameva nibbāpaye. Tūlaṃ viya ca vāto yathā saṇṭhātuṃ na sakkoti, evaṃ dhaṃsaye viddhaṃseyyāti attho.

    മച്ചോ ഏകോവ അച്ചേതീതി ഏത്ഥ താത ഭരത, ഇമേ സത്താ കമ്മസ്സകാ നാമ, തഥാ ഹി ഇതോ പരലോകം ഗച്ഛന്തോ സത്തോ ഏകോവ അച്ചേതി അതിക്കമതി, ഖത്തിയാദികുലേ ജായമാനോപി ഏകോവ ഗന്ത്വാ ജായതി. തത്ഥ തത്ഥ പന ഞാതിമിത്തസംയോഗേന ‘‘അയം മേ പിതാ, അയം മേ മാതാ, അയം മേ മിത്തോ’’തി സംയോഗപരമാത്വേവ സമ്ഭോഗാ സബ്ബപാണീനം, പരമത്ഥേന പന തീസുപി ഭവേസു കമ്മസ്സകാവേതേ സത്താതി അത്ഥോ.

    Macco ekova accetīti ettha tāta bharata, ime sattā kammassakā nāma, tathā hi ito paralokaṃ gacchanto satto ekova acceti atikkamati, khattiyādikule jāyamānopi ekova gantvā jāyati. Tattha tattha pana ñātimittasaṃyogena ‘‘ayaṃ me pitā, ayaṃ me mātā, ayaṃ me mitto’’ti saṃyogaparamātveva sambhogā sabbapāṇīnaṃ, paramatthena pana tīsupi bhavesu kammassakāvete sattāti attho.

    തസ്മാതി യസ്മാ ഏതേസം സത്താനം ഞാതിമിത്തസംയോഗം ഞാതിമിത്തപരിഭോഗമത്തം ഠപേത്വാ ഇതോ പരം അഞ്ഞം നത്ഥി, തസ്മാ. സമ്പസ്സതോതി ഇമഞ്ച പരഞ്ച ലോകം നാനാഭാവവിനാഭാവമേവ സമ്മാ പസ്സതോ. അഞ്ഞായ ധമ്മന്തി അട്ഠവിധലോകധമ്മം ജാനിത്വാ. ഹദയം മനഞ്ചാതി ഇദം ഉഭയമ്പി ചിത്തസ്സേവ നാമം. ഇദം വുത്തം ഹോതി –

    Tasmāti yasmā etesaṃ sattānaṃ ñātimittasaṃyogaṃ ñātimittaparibhogamattaṃ ṭhapetvā ito paraṃ aññaṃ natthi, tasmā. Sampassatoti imañca parañca lokaṃ nānābhāvavinābhāvameva sammā passato. Aññāya dhammanti aṭṭhavidhalokadhammaṃ jānitvā. Hadayaṃ manañcāti idaṃ ubhayampi cittasseva nāmaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti –

    ‘‘ലാഭോ അലാഭോ യസോ അയസോ ച, നിന്ദാ പസംസാ ച സുഖഞ്ച ദുക്ഖം;

    ‘‘Lābho alābho yaso ayaso ca, nindā pasaṃsā ca sukhañca dukkhaṃ;

    ഏതേ അനിച്ചാ മനുജേസു ധമ്മാ, മാ സോച കിം സോചസി പോട്ഠപാദാ’’തി. (ജാ॰ ൧.൪.൧൧൪) –

    Ete aniccā manujesu dhammā, mā soca kiṃ socasi poṭṭhapādā’’ti. (jā. 1.4.114) –

    ഇമേസം അട്ഠന്നം ലോകധമ്മാനം യേന കേനചി ചിത്തം പരിയാദീയതി, തസ്സ ച അനിച്ചതം ഞത്വാ ഠിതസ്സ ധീരസ്സ പിതുപുത്തമരണാദിവത്ഥുകാ മഹന്താപി സോകാ ഹദയം ന താപയന്തീതി. ഏതം വാ അട്ഠവിധം ലോകധമ്മം ഞത്വാ ഠിതസ്സ ഹദയവത്ഥുഞ്ച മനഞ്ച മഹന്താപി സോകാ ന താപയന്തീതി ഏവമ്പേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ.

    Imesaṃ aṭṭhannaṃ lokadhammānaṃ yena kenaci cittaṃ pariyādīyati, tassa ca aniccataṃ ñatvā ṭhitassa dhīrassa pituputtamaraṇādivatthukā mahantāpi sokā hadayaṃ na tāpayantīti. Etaṃ vā aṭṭhavidhaṃ lokadhammaṃ ñatvā ṭhitassa hadayavatthuñca manañca mahantāpi sokā na tāpayantīti evampettha attho daṭṭhabbo.

    സോഹം ദസ്സഞ്ച ഭോക്ഖഞ്ചാതി ഗാഥായ – താത ഭരത, അന്ധബാലാനം സത്താനം വിയ മമ രോദനപരിദേവനം നാമ ന അനുച്ഛവികം, അഹം പന പിതു അച്ചയേന തസ്സ ഠാനേ ഠത്വാ കപണാദീനം ദാനാരഹാനം ദാനം, ഠാനന്തരാരഹാനം ഠാനന്തരം, യസാരഹാനം യസം ദസ്സാമി, പിതരാ മേ പരിഭുത്തനയേന ഇസ്സരിയം പരിഭുഞ്ജിസ്സാമി, ഞാതകേ ച പോസേസ്സാമി, അവസേസഞ്ച അന്തോപരിജനാദികം ജനം പാലേസ്സാമി, ധമ്മികസമണബ്രാഹ്മണാനം ധമ്മികം രക്ഖാവരണഗുത്തിം കരിസ്സാമീതി ഏവഞ്ഹി ജാനതോ പണ്ഡിതപുരിസസ്സ അനുരൂപം കിച്ചന്തി അത്ഥോ.

    Sohaṃdassañca bhokkhañcāti gāthāya – tāta bharata, andhabālānaṃ sattānaṃ viya mama rodanaparidevanaṃ nāma na anucchavikaṃ, ahaṃ pana pitu accayena tassa ṭhāne ṭhatvā kapaṇādīnaṃ dānārahānaṃ dānaṃ, ṭhānantarārahānaṃ ṭhānantaraṃ, yasārahānaṃ yasaṃ dassāmi, pitarā me paribhuttanayena issariyaṃ paribhuñjissāmi, ñātake ca posessāmi, avasesañca antoparijanādikaṃ janaṃ pālessāmi, dhammikasamaṇabrāhmaṇānaṃ dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ karissāmīti evañhi jānato paṇḍitapurisassa anurūpaṃ kiccanti attho.

    പരിസാ ഇമം രാമപണ്ഡിതസ്സ അനിച്ചതാപകാസനം ധമ്മദേസനം സുത്വാ നിസ്സോകാ അഹേസും. തതോ ഭരതകുമാരോ രാമപണ്ഡിതം വന്ദിത്വാ ‘‘ബാരാണസിരജ്ജം സമ്പടിച്ഛഥാ’’തി ആഹ. താത ലക്ഖണഞ്ച, സീതാദേവിഞ്ച ഗഹേത്വാ ഗന്ത്വാ രജ്ജം അനുസാസഥാതി. തുമ്ഹേ പന, ദേവാതി. താത, മമ പിതാ ‘‘ദ്വാദസവസ്സച്ചയേന ആഗന്ത്വാ രജ്ജം കാരേയ്യാസീ’’തി മം അവോച, അഹം ഇദാനേവ ഗച്ഛന്തോ തസ്സ വചനകരോ നാമ ന ഹോമി, അഞ്ഞാനിപി തീണി വസ്സാനി അതിക്കമിത്വാ ആഗമിസ്സാമീതി. ‘‘ഏത്തകം കാലം കോ രജ്ജം കാരേസ്സതീ’’തി? ‘‘തുമ്ഹേ കാരേഥാ’’തി. ‘‘ന മയം കാരേസ്സാമാ’’തി. ‘‘തേന ഹി യാവ മമാഗമനാ ഇമാ പാദുകാ കാരേസ്സന്തീ’’തി അത്തനോ തിണപാദുകാ ഓമുഞ്ചിത്വാ അദാസി. തേ തയോപി ജനാ പാദുകാ ഗഹേത്വാ രാമപണ്ഡിതം വന്ദിത്വാ മഹാജനപരിവുതാ ബാരാണസിം അഗമംസു. തീണി സംവച്ഛരാനി പാദുകാ രജ്ജം കാരേസും. അമച്ചാ തിണപാദുകാ രാജപല്ലങ്കേ ഠപേത്വാ അഡ്ഡം വിനിച്ഛിനന്തി. സചേ ദുബ്ബിനിച്ഛിതോ ഹോതി, പാദുകാ അഞ്ഞമഞ്ഞം പടിഹഞ്ഞന്തി. തായ സഞ്ഞായ പുന വിനിച്ഛിനന്തി. സമ്മാ വിനിച്ഛിതകാലേ പാദുകാ നിസ്സദ്ദാ സന്നിസീദന്തി. രാമപണ്ഡിതോ തിണ്ണം സംവച്ഛരാനം അച്ചയേന അരഞ്ഞാ നിക്ഖമിത്വാ ബാരാണസിനഗരം പത്വാ ഉയ്യാനം പാവിസി. തസ്സ ആഗമനഭാവം ഞത്വാ കുമാരാ അമച്ചഗണപരിവുതാ ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ സീതം അഗ്ഗമഹേസിം കത്വാ ഉഭിന്നമ്പി അഭിസേകം അകംസു. ഏവം അഭിസേകപ്പത്തോ മഹാസത്തോ അലങ്കതരഥേ ഠത്വാ മഹന്തേന പരിവാരേന നഗരം പവിസിത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ ചന്ദകപാസാദവരസ്സ മഹാതലം അഭിരുഹി. തതോ പട്ഠായ സോളസ വസ്സസഹസ്സാനി ധമ്മേന രജ്ജം കാരേത്വാ ആയുപരിയോസാനേ സഗ്ഗപുരം പൂരേസി.

    Parisā imaṃ rāmapaṇḍitassa aniccatāpakāsanaṃ dhammadesanaṃ sutvā nissokā ahesuṃ. Tato bharatakumāro rāmapaṇḍitaṃ vanditvā ‘‘bārāṇasirajjaṃ sampaṭicchathā’’ti āha. Tāta lakkhaṇañca, sītādeviñca gahetvā gantvā rajjaṃ anusāsathāti. Tumhe pana, devāti. Tāta, mama pitā ‘‘dvādasavassaccayena āgantvā rajjaṃ kāreyyāsī’’ti maṃ avoca, ahaṃ idāneva gacchanto tassa vacanakaro nāma na homi, aññānipi tīṇi vassāni atikkamitvā āgamissāmīti. ‘‘Ettakaṃ kālaṃ ko rajjaṃ kāressatī’’ti? ‘‘Tumhe kārethā’’ti. ‘‘Na mayaṃ kāressāmā’’ti. ‘‘Tena hi yāva mamāgamanā imā pādukā kāressantī’’ti attano tiṇapādukā omuñcitvā adāsi. Te tayopi janā pādukā gahetvā rāmapaṇḍitaṃ vanditvā mahājanaparivutā bārāṇasiṃ agamaṃsu. Tīṇi saṃvaccharāni pādukā rajjaṃ kāresuṃ. Amaccā tiṇapādukā rājapallaṅke ṭhapetvā aḍḍaṃ vinicchinanti. Sace dubbinicchito hoti, pādukā aññamaññaṃ paṭihaññanti. Tāya saññāya puna vinicchinanti. Sammā vinicchitakāle pādukā nissaddā sannisīdanti. Rāmapaṇḍito tiṇṇaṃ saṃvaccharānaṃ accayena araññā nikkhamitvā bārāṇasinagaraṃ patvā uyyānaṃ pāvisi. Tassa āgamanabhāvaṃ ñatvā kumārā amaccagaṇaparivutā uyyānaṃ gantvā sītaṃ aggamahesiṃ katvā ubhinnampi abhisekaṃ akaṃsu. Evaṃ abhisekappatto mahāsatto alaṅkatarathe ṭhatvā mahantena parivārena nagaraṃ pavisitvā padakkhiṇaṃ katvā candakapāsādavarassa mahātalaṃ abhiruhi. Tato paṭṭhāya soḷasa vassasahassāni dhammena rajjaṃ kāretvā āyupariyosāne saggapuraṃ pūresi.

    ൯൬.

    96.

    ‘‘ദസ വസ്സസഹസ്സാനി, സട്ഠി വസ്സസതാനി ച;

    ‘‘Dasa vassasahassāni, saṭṭhi vassasatāni ca;

    കമ്ബുഗീവോ മഹാബാഹു, രാമോ രജ്ജമകാരയീ’’തി. –

    Kambugīvo mahābāhu, rāmo rajjamakārayī’’ti. –

    അയം അഭിസമ്ബുദ്ധഗാഥാ തമത്ഥം ദീപേതി.

    Ayaṃ abhisambuddhagāthā tamatthaṃ dīpeti.

    തത്ഥ കമ്ബുഗീവോതി സുവണ്ണാളിങ്ഗസദിസഗീവോ. സുവണ്ണഞ്ഹി കമ്ബൂതി വുച്ചതി.

    Tattha kambugīvoti suvaṇṇāḷiṅgasadisagīvo. Suvaṇṇañhi kambūti vuccati.

    സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ കുടുമ്ബികോ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി. തദാ ദസരഥമഹാരാജാ സുദ്ധോദനമഹാരാജാ അഹോസി, മാതാ മഹാമായാദേവീ, സീതാ രാഹുലമാതാ, ഭരതോ ആനന്ദോ, ലക്ഖണോ സാരിപുത്തോ, പരിസാ ബുദ്ധപരിസാ, രാമപണ്ഡിതോ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne kuṭumbiko sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tadā dasarathamahārājā suddhodanamahārājā ahosi, mātā mahāmāyādevī, sītā rāhulamātā, bharato ānando, lakkhaṇo sāriputto, parisā buddhaparisā, rāmapaṇḍito pana ahameva ahosinti.

    ദസരഥജാതകവണ്ണനാ സത്തമാ.

    Dasarathajātakavaṇṇanā sattamā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ജാതകപാളി • Jātakapāḷi / ൪൬൧. ദസരഥജാതകം • 461. Dasarathajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact