Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā

    ૪૦. દસ્સનવિસુદ્ધિઞાણનિદ્દેસવણ્ણના

    40. Dassanavisuddhiñāṇaniddesavaṇṇanā

    ૯૧. દસ્સનવિસુદ્ધિઞાણનિદ્દેસે સબ્બે ધમ્મા એકસઙ્ગહિતાતિ સબ્બે સઙ્ખતાસઙ્ખતા ધમ્મા એકેન સઙ્ગહિતા પરિચ્છિન્ના. તથટ્ઠેનાતિ ભૂતટ્ઠેન, અત્તનો અત્તનો સભાવવસેન વિજ્જમાનત્થેનાતિ અત્થો. અનત્તટ્ઠેનાતિ કારકવેદકસઙ્ખાતેન અત્તના રહિતટ્ઠેન. સચ્ચટ્ઠેનાતિ અવિસંવાદકટ્ઠેન, અત્તનો સભાવઞ્ઞથત્તાભાવેનાતિ અત્થો. પટિવેધટ્ઠેનાતિ સભાવતો ઞાણેન પટિવિજ્ઝિતબ્બટ્ઠેન. ઇધ લોકુત્તરઞાણેન અસમ્મોહતો આરમ્મણતો ચ પટિવેધો વેદિતબ્બો. અભિજાનનટ્ઠેનાતિ લોકિકેન ઞાણેન આરમ્મણતો, લોકુત્તરેન ઞાણેન અસમ્મોહતો આરમ્મણતો ચ તેસં તેસં ધમ્માનં સભાવતો અભિજાનિતબ્બટ્ઠેન. ‘‘સબ્બં, ભિક્ખવે, અભિઞ્ઞેય્ય’’ન્તિ (સં॰ નિ॰ ૪.૪૬) હિ વુત્તં. પરિજાનનટ્ઠેનાતિ વુત્તનયેનેવ લોકિયલોકુત્તરેહિ ઞાણેહિ સભાવતો અભિઞ્ઞાતાનં ધમ્માનં અનિચ્ચાદિતો નિય્યાનાદિતો ચ પરિચ્છિન્દિત્વા જાનિતબ્બટ્ઠેન. ‘‘સબ્બં, ભિક્ખવે, પરિઞ્ઞેય્ય’’ન્તિ હિ વુત્તં. ધમ્મટ્ઠેનાતિ સભાવધારણાદિના ધમ્મટ્ઠેન. ધાતુટ્ઠેનાતિ નિજ્જીવતાદિના ધાતુટ્ઠેન. ઞાતટ્ઠેનાતિ લોકિયલોકુત્તરેહિ ઞાણેહિ ઞાતું સક્કુણેય્યટ્ઠેન. યથા દટ્ઠું સક્કુણેય્યાદિના અત્થેન ‘‘દિટ્ઠં સુતં મુતં વિઞ્ઞાતં રૂપ’’ન્તિ વુત્તં, એવમિધાપિ ઞાતું સક્કુણેય્યટ્ઠો ઞાતટ્ઠોતિ વેદિતબ્બો. સચ્છિકિરિયટ્ઠેનાતિ આરમ્મણતો પચ્ચક્ખકાતબ્બટ્ઠેન. ફુસનટ્ઠેનાતિ પચ્ચક્ખકતસ્સ આરમ્મણતો પુનપ્પુનં ફુસિતબ્બટ્ઠેન. અભિસમયટ્ઠેનાતિ લોકિકેન ઞાણેન અભિસમાગન્તબ્બટ્ઠેન. કિઞ્ચાપિ હિ ‘‘તથટ્ઠે પઞ્ઞા સચ્ચવિવટ્ટે ઞાણં, અભિઞ્ઞાપઞ્ઞા ઞાતટ્ઠે ઞાણં, સચ્છિકિરિયાપઞ્ઞા ફસ્સનટ્ઠે ઞાણ’’ન્તિ એકેકમેવ ઞાણં વુત્તં. અટ્ઠકથાયઞ્ચ –

    91. Dassanavisuddhiñāṇaniddese sabbe dhammā ekasaṅgahitāti sabbe saṅkhatāsaṅkhatā dhammā ekena saṅgahitā paricchinnā. Tathaṭṭhenāti bhūtaṭṭhena, attano attano sabhāvavasena vijjamānatthenāti attho. Anattaṭṭhenāti kārakavedakasaṅkhātena attanā rahitaṭṭhena. Saccaṭṭhenāti avisaṃvādakaṭṭhena, attano sabhāvaññathattābhāvenāti attho. Paṭivedhaṭṭhenāti sabhāvato ñāṇena paṭivijjhitabbaṭṭhena. Idha lokuttarañāṇena asammohato ārammaṇato ca paṭivedho veditabbo. Abhijānanaṭṭhenāti lokikena ñāṇena ārammaṇato, lokuttarena ñāṇena asammohato ārammaṇato ca tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ sabhāvato abhijānitabbaṭṭhena. ‘‘Sabbaṃ, bhikkhave, abhiññeyya’’nti (saṃ. ni. 4.46) hi vuttaṃ. Parijānanaṭṭhenāti vuttanayeneva lokiyalokuttarehi ñāṇehi sabhāvato abhiññātānaṃ dhammānaṃ aniccādito niyyānādito ca paricchinditvā jānitabbaṭṭhena. ‘‘Sabbaṃ, bhikkhave, pariññeyya’’nti hi vuttaṃ. Dhammaṭṭhenāti sabhāvadhāraṇādinā dhammaṭṭhena. Dhātuṭṭhenāti nijjīvatādinā dhātuṭṭhena. Ñātaṭṭhenāti lokiyalokuttarehi ñāṇehi ñātuṃ sakkuṇeyyaṭṭhena. Yathā daṭṭhuṃ sakkuṇeyyādinā atthena ‘‘diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ rūpa’’nti vuttaṃ, evamidhāpi ñātuṃ sakkuṇeyyaṭṭho ñātaṭṭhoti veditabbo. Sacchikiriyaṭṭhenāti ārammaṇato paccakkhakātabbaṭṭhena. Phusanaṭṭhenāti paccakkhakatassa ārammaṇato punappunaṃ phusitabbaṭṭhena. Abhisamayaṭṭhenāti lokikena ñāṇena abhisamāgantabbaṭṭhena. Kiñcāpi hi ‘‘tathaṭṭhe paññā saccavivaṭṭe ñāṇaṃ, abhiññāpaññā ñātaṭṭhe ñāṇaṃ, sacchikiriyāpaññā phassanaṭṭhe ñāṇa’’nti ekekameva ñāṇaṃ vuttaṃ. Aṭṭhakathāyañca –

    ‘‘સમવાયે ખણે કાલે, સમૂહે હેતુદિટ્ઠિસુ;

    ‘‘Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;

    પટિલાભે પહાને ચ, પટિવેધે ચ દિસ્સતી’’તિ . –

    Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissatī’’ti . –

    ગાથાવણ્ણનાયં અભિસમયસદ્દસ્સ પટિવેધત્થો વુત્તો, ઇધ પન યથાવુત્તેન અત્થેન તેસં નાનત્તં વેદિતબ્બં. અટ્ઠકથાયમેવ હિ સો લોકિયઞાણવસેન ધમ્માભિસમયો વુત્તોતિ.

    Gāthāvaṇṇanāyaṃ abhisamayasaddassa paṭivedhattho vutto, idha pana yathāvuttena atthena tesaṃ nānattaṃ veditabbaṃ. Aṭṭhakathāyameva hi so lokiyañāṇavasena dhammābhisamayo vuttoti.

    કામચ્છન્દો નાનત્તન્તિ વિક્ખેપસબ્ભાવતો નાનારમ્મણત્તા ચ નાનાસભાવોતિ અત્થો. એવં સબ્બકિલેસા વેદિતબ્બા. નેક્ખમ્મં એકત્તન્તિ ચિત્તેકગ્ગતાસબ્ભાવતો નાનારમ્મણવિક્ખેપાભાવતો ચ એકસભાવન્તિ અત્થો. એવં સબ્બકુસલા વેદિતબ્બા. ઇધ પેય્યાલેન સંખિત્તાનં બ્યાપાદાદીનં અકુસલાનં યથાવુત્તેન અત્થેન નાનત્તં વેદિતબ્બં. વિતક્કવિચારાદીનં પન હેટ્ઠિમાનં હેટ્ઠિમાનં ઉપરિમતો ઉપરિમતો ઓળારિકટ્ઠેન નાનત્તં વેદિતબ્બં. યસ્મા એકસઙ્ગહિતનાનત્તેકત્તાનં પટિવેધો મગ્ગક્ખણે સચ્ચપટિવેધેન સિજ્ઝતિ, તસ્મા ‘‘પટિવેધો’’તિ પદં ઉદ્ધરિત્વા સચ્ચાભિસમયં દસ્સેસિ.

    Kāmacchando nānattanti vikkhepasabbhāvato nānārammaṇattā ca nānāsabhāvoti attho. Evaṃ sabbakilesā veditabbā. Nekkhammaṃ ekattanti cittekaggatāsabbhāvato nānārammaṇavikkhepābhāvato ca ekasabhāvanti attho. Evaṃ sabbakusalā veditabbā. Idha peyyālena saṃkhittānaṃ byāpādādīnaṃ akusalānaṃ yathāvuttena atthena nānattaṃ veditabbaṃ. Vitakkavicārādīnaṃ pana heṭṭhimānaṃ heṭṭhimānaṃ uparimato uparimato oḷārikaṭṭhena nānattaṃ veditabbaṃ. Yasmā ekasaṅgahitanānattekattānaṃ paṭivedho maggakkhaṇe saccapaṭivedhena sijjhati, tasmā ‘‘paṭivedho’’ti padaṃ uddharitvā saccābhisamayaṃ dassesi.

    પરિઞ્ઞા પટિવેધં પટિવિજ્ઝતીતિ પરિઞ્ઞાભિસમયેન અભિસમેતિ. એસ નયો સેસેસુ. સચ્ચાભિસમયકાલસ્મિઞ્હિ મગ્ગઞાણસ્સ એકક્ખણે પરિઞ્ઞા, પહાનં, સચ્છિકિરિયા, ભાવનાતિ ચત્તારિ કિચ્ચાનિ હોન્તિ. યથા નાવા અપુબ્બં અચરિમં એકક્ખણે ચત્તારિ કિચ્ચાનિ કરોતિ, ઓરિમં તીરં પજહતિ, સોતં છિન્દતિ, ભણ્ડં વહતિ, પારિમં તીરં અપ્પેતિ, એવમેવ મગ્ગઞાણં અપુબ્બં અચરિમં એકક્ખણે ચત્તારિ સચ્ચાનિ અભિસમેતિ, દુક્ખં પરિઞ્ઞાભિસમયેન અભિસમેતિ, સમુદયં પહાનાભિસમયેન અભિસમેતિ, મગ્ગં ભાવનાભિસમયેન અભિસમેતિ, નિરોધં સચ્છિકિરિયાભિસમયેન અભિસમેતિ. કિં વુત્તં હોતિ? નિરોધં આરમ્મણં કત્વા કિચ્ચવસેન ચત્તારિપિ સચ્ચાનિ પાપુણાતિ પસ્સતિ પટિવિજ્ઝતીતિ. યથા ઓરિમં તીરં પજહતિ, એવં મગ્ગઞાણં દુક્ખં પરિજાનાતિ. યથા સોતં છિન્દતિ, એવં સમુદયં પજહતિ. યથા ભણ્ડં વહતિ, એવં સહજાતાદિપચ્ચયતાય મગ્ગં ભાવેતિ. યથા પારિમં તીરં અપ્પેતિ, એવં પારિમતીરભૂતં નિરોધં સચ્છિકરોતીતિ એવં ઉપમાસંસન્દનં વેદિતબ્બં.

    Pariññā paṭivedhaṃ paṭivijjhatīti pariññābhisamayena abhisameti. Esa nayo sesesu. Saccābhisamayakālasmiñhi maggañāṇassa ekakkhaṇe pariññā, pahānaṃ, sacchikiriyā, bhāvanāti cattāri kiccāni honti. Yathā nāvā apubbaṃ acarimaṃ ekakkhaṇe cattāri kiccāni karoti, orimaṃ tīraṃ pajahati, sotaṃ chindati, bhaṇḍaṃ vahati, pārimaṃ tīraṃ appeti, evameva maggañāṇaṃ apubbaṃ acarimaṃ ekakkhaṇe cattāri saccāni abhisameti, dukkhaṃ pariññābhisamayena abhisameti, samudayaṃ pahānābhisamayena abhisameti, maggaṃ bhāvanābhisamayena abhisameti, nirodhaṃ sacchikiriyābhisamayena abhisameti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā kiccavasena cattāripi saccāni pāpuṇāti passati paṭivijjhatīti. Yathā orimaṃ tīraṃ pajahati, evaṃ maggañāṇaṃ dukkhaṃ parijānāti. Yathā sotaṃ chindati, evaṃ samudayaṃ pajahati. Yathā bhaṇḍaṃ vahati, evaṃ sahajātādipaccayatāya maggaṃ bhāveti. Yathā pārimaṃ tīraṃ appeti, evaṃ pārimatīrabhūtaṃ nirodhaṃ sacchikarotīti evaṃ upamāsaṃsandanaṃ veditabbaṃ.

    દસ્સનં વિસુજ્ઝતીતિ તંતંમગ્ગવજ્ઝકિલેસતમપ્પહાનેન ઞાણદસ્સનં વિસુદ્ધિભાવં પાપુણાતિ. દસ્સનં વિસુદ્ધન્તિ તસ્સ તસ્સ ફલસ્સ ઉપ્પાદક્ખણે તસ્સ તસ્સ મગ્ગઞાણસ્સ કિચ્ચસિદ્ધિપ્પત્તિતો ઞાણદસ્સનં વિસુદ્ધિભાવં પત્તં હોતિ. સબ્બધમ્માનં એકસઙ્ગહિતાય નાનત્તેકત્તપટિવેધપઞ્ઞાય મગ્ગફલઞાણેહિ સિદ્ધિતો અન્તે મગ્ગફલઞાણાનિ વુત્તાનિ.

    Dassanaṃvisujjhatīti taṃtaṃmaggavajjhakilesatamappahānena ñāṇadassanaṃ visuddhibhāvaṃ pāpuṇāti. Dassanaṃ visuddhanti tassa tassa phalassa uppādakkhaṇe tassa tassa maggañāṇassa kiccasiddhippattito ñāṇadassanaṃ visuddhibhāvaṃ pattaṃ hoti. Sabbadhammānaṃ ekasaṅgahitāya nānattekattapaṭivedhapaññāya maggaphalañāṇehi siddhito ante maggaphalañāṇāni vuttāni.

    દસ્સનવિસુદ્ધિઞાણનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Dassanavisuddhiñāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ૪૦. દસ્સનવિસુદ્ધિઞાણનિદ્દેસો • 40. Dassanavisuddhiñāṇaniddeso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact