Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / സാരത്ഥദീപനീ-ടീകാ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ദേസനാനുമോദനകഥാ
Desanānumodanakathā
൧൫. പീതിവിപ്ഫാരപരിപുണ്ണഗത്തചിത്തോതി പീതിഫരണേന പരിപുണ്ണകായചിത്തോ. അഞ്ഞാണന്തി അഞ്ഞാണസ്സാതി അത്ഥോ. ധീസദ്ദസ്സ യോഗതോ ഹി സാമിഅത്ഥേ ഏതം ഉപയോഗവചനം. അഭിക്കന്താതി ഏത്ഥ അതിക്കന്താ, വിഗതാതി അത്ഥോതി ആഹ ‘‘ഖയേ ദിസ്സതീ’’തി. തേനേവ ഹി ‘‘നിക്ഖന്തോ പഠമോ യാമോ’’തി വുത്തം. അഭിക്കന്തതരോ ചാതി അതിവിയ കന്തതരോ മനോരമോ, താദിസോ ച സുന്ദരോ ഭദ്ദകോ നാമ ഹോതീതി ആഹ ‘‘സുന്ദരേ ദിസ്സതീ’’തി. കോതി ദേവനാഗയക്ഖഗന്ധബ്ബാദീസു കോ കതമോ. മേതി മമ. പാദാനീതി പാദേ. ഇദ്ധിയാതി ഇമായ ഏവരൂപായ ദേവിദ്ധിയാ. യസസാതി ഇമിനാ ഏദിസേന പരിവാരേന പരിച്ഛേദേന. ജലന്തി വിജ്ജോതമാനോ. അഭിക്കന്തേനാതി അതിവിയ കന്തേന കമനീയേന അഭിരൂപേന. വണ്ണേനാതി ഛവിവണ്ണേന സരീരവണ്ണനിഭായ. സബ്ബാ ഓഭാസയം ദിസാതി ദസപി ദിസാ പഭാസേന്തോ ചന്ദോ വിയ സൂരിയോ വിയ ച ഏകോഭാസം ഏകാലോകം കരോന്തോതി ഗാഥായ അത്ഥോ. അഭിരൂപേതി ഉളാരരൂപേ സമ്പന്നരൂപേ.
15.Pītivipphāraparipuṇṇagattacittoti pītipharaṇena paripuṇṇakāyacitto. Aññāṇanti aññāṇassāti attho. Dhīsaddassa yogato hi sāmiatthe etaṃ upayogavacanaṃ. Abhikkantāti ettha atikkantā, vigatāti atthoti āha ‘‘khaye dissatī’’ti. Teneva hi ‘‘nikkhanto paṭhamo yāmo’’ti vuttaṃ. Abhikkantataro cāti ativiya kantataro manoramo, tādiso ca sundaro bhaddako nāma hotīti āha ‘‘sundare dissatī’’ti. Koti devanāgayakkhagandhabbādīsu ko katamo. Meti mama. Pādānīti pāde. Iddhiyāti imāya evarūpāya deviddhiyā. Yasasāti iminā edisena parivārena paricchedena. Jalanti vijjotamāno. Abhikkantenāti ativiya kantena kamanīyena abhirūpena. Vaṇṇenāti chavivaṇṇena sarīravaṇṇanibhāya. Sabbā obhāsayaṃ disāti dasapi disā pabhāsento cando viya sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekālokaṃ karontoti gāthāya attho. Abhirūpeti uḷārarūpe sampannarūpe.
അഭിക്കന്തം ഭോ ഗോതമ, അഭിക്കന്തം ഭോ ഗോതമാതി വചനദ്വയസ്സ ‘‘സാധു സാധു ഭോ ഗോതമാ’’തി ആമേഡിതവസേന അത്ഥം ദസ്സേത്വാ തസ്സ വിസയം നിദ്ധാരേന്തോ ആഹ ‘‘ഭയേ കോധേ’’തിആദി. തത്ഥ ‘‘ചോരോ ചോരോ, സപ്പോ സപ്പോ’’തിആദീസു ഭയേ ആമേഡിതം. ‘‘വിജ്ഝ വിജ്ഝ, പഹര പഹരാ’’തിആദീസു കോധേ. ‘‘സാധു സാധൂ’’തിആദീസു പസംസായം. ‘‘ഗച്ഛ ഗച്ഛ, ലുനാഹി ലുനാഹീ’’തിആദീസു തുരിതേ. ‘‘ആഗച്ഛ ആഗച്ഛാ’’തിആദീസു കോതൂഹലേ. ‘‘ബുദ്ധോ ബുദ്ധോതി ചിന്തേന്തോ’’തിആദീസു (ബു॰ വം॰ ൨.൪൪) അച്ഛരേ. ‘‘അഭിക്കമഥായസ്മന്തോ, അഭിക്കമഥായസ്മന്തോ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൩.൨൦; അ॰ നി॰ ൯.൧൧) ഹാസേ. ‘‘കഹം ഏകപുത്തക, കഹം ഏകപുത്തകാ’’തിആദീസു സോകേ. ‘‘അഹോ സുഖം, അഹോ സുഖ’’ന്തിആദീസു (ഉദാ॰ ൨൦; ചൂളവ॰ ൩൩൨) പസാദേ. ച-സദ്ദോ അവുത്തസമുച്ചയത്ഥോ . തേന ഗരഹഅസമ്മാനാദീനം സങ്ഗഹോ ദട്ഠബ്ബോ. തത്ഥ ‘‘പാപോ പാപോ’’തിആദീസു ഗരഹായം. ‘‘അഭിരൂപക അഭിരൂപകാ’’തിആദീസു അസമ്മാനേ ദട്ഠബ്ബം.
Abhikkantaṃ bho gotama, abhikkantaṃ bho gotamāti vacanadvayassa ‘‘sādhu sādhu bho gotamā’’ti āmeḍitavasena atthaṃ dassetvā tassa visayaṃ niddhārento āha ‘‘bhaye kodhe’’tiādi. Tattha ‘‘coro coro, sappo sappo’’tiādīsu bhaye āmeḍitaṃ. ‘‘Vijjha vijjha, pahara paharā’’tiādīsu kodhe. ‘‘Sādhu sādhū’’tiādīsu pasaṃsāyaṃ. ‘‘Gaccha gaccha, lunāhi lunāhī’’tiādīsu turite. ‘‘Āgaccha āgacchā’’tiādīsu kotūhale. ‘‘Buddho buddhoti cintento’’tiādīsu (bu. vaṃ. 2.44) acchare. ‘‘Abhikkamathāyasmanto, abhikkamathāyasmanto’’tiādīsu (dī. ni. 3.20; a. ni. 9.11) hāse. ‘‘Kahaṃ ekaputtaka, kahaṃ ekaputtakā’’tiādīsu soke. ‘‘Aho sukhaṃ, aho sukha’’ntiādīsu (udā. 20; cūḷava. 332) pasāde. Ca-saddo avuttasamuccayattho . Tena garahaasammānādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tattha ‘‘pāpo pāpo’’tiādīsu garahāyaṃ. ‘‘Abhirūpaka abhirūpakā’’tiādīsu asammāne daṭṭhabbaṃ.
നയിദം ആമേഡിതവസേന ദ്വിക്ഖത്തും വുത്തം, അഥ ഖോ അത്ഥദ്വയവസേനാതി ദസ്സേന്തോ ‘‘അഥ വാ’’തിആദിമാഹ. അഭിക്കന്തന്തി വചനം അപേക്ഖിത്വാ നപുംസകലിങ്ഗവസേന വുത്തം. തം പന ഭഗവതോ വചനം ധമ്മസ്സ ദേസനാതി കത്വാ വുത്തം ‘‘യദിദം ഭോതോ ഗോതമസ്സ ധമ്മദേസനാ’’തി. അത്ഥമത്തദസ്സനം വാ ഏതം, തസ്മാ അത്ഥവസേന ലിങ്ഗവിഭത്തിവിപരിണാമോ വേദിതബ്ബോ. ദുതിയപദേപി ഏസേവ നയോ. ദോസനാസനതോതി രാഗാദികിലേസവിദ്ധംസനതോ. ഗുണാധിഗമനതോതി സീലാദിഗുണാനം സമ്പാപനതോ. യേ ഗുണേ ദേസനാ അധിഗമേതി, തേസു പധാനഭൂതാ ഗുണാ ദസ്സേതബ്ബാതി തേ പധാനഭൂതേ ഗുണേ താവ ദസ്സേതും ‘‘സദ്ധാജനനതോ പഞ്ഞാജനനതോ’’തി വുത്തം. സദ്ധാപമുഖാ ഹി ലോകിയാ ഗുണാ, പഞ്ഞാപമുഖാ ലോകുത്തരാ. സാത്ഥതോതിആദീസു സീലാദിഅത്ഥസമ്പത്തിയാ സാത്ഥതോ, സഭാവനിരുത്തിസമ്പത്തിയാ സബ്യഞ്ജനതോ. സുവിഞ്ഞേയ്യസദ്ദപ്പയോഗതായ ഉത്താനപദതോ, സണ്ഹസുഖുമഭാവേന ദുവിഞ്ഞേയ്യത്ഥതായ ഗമ്ഭീരത്ഥതോ. സിനിദ്ധമുദുമധുരസദ്ദപ്പയോഗതായ കണ്ണസുഖതോ, വിപുലവിസുദ്ധപേമനീയത്ഥതായ ഹദയങ്ഗമതോ. മാനാതിമാനവിധമനേന അനത്തുക്കംസനതോ, ഥമ്ഭസാരമ്ഭനിമ്മദ്ദനേന അപരവമ്ഭനതോ. ഹിതാധിപ്പായപ്പവത്തിയാ പരേസം രാഗപരിളാഹാദിവൂപസമനേന കരുണാസീതലതോ, കിലേസന്ധകാരവിധമനേന പഞ്ഞാവദാതതോ. കരവീകരുതമഞ്ജുതായ ആപാഥരമണീയതോ, പുബ്ബാപരാവിരുദ്ധസുവിസുദ്ധത്ഥതായ വിമദ്ദക്ഖമതോ. ആപാഥരമണീയതായ ഏവ സുയ്യമാനസുഖതോ, വിമദ്ദക്ഖമതായ ഹിതജ്ഝാസയപ്പവത്തിതായ ച വീമംസിയമാനഹിതതോതി ഏവമത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. ഏവമാദീഹീതി ആദി-സദ്ദേന സംസാരചക്കനിവത്തനതോ, സദ്ധമ്മചക്കപ്പവത്തനതോ, മിച്ഛാവാദവിധമനതോ, സമ്മാവാദപതിട്ഠാപനതോ, അകുസലമൂലസമുദ്ധരണതോ, കുസലമൂലസംരോപനതോ, അപായദ്വാരപിധാനതോ, സഗ്ഗമഗ്ഗദ്വാരവിവരണതോ, പരിയുട്ഠാനവൂപസമനതോ, അനുസയസമുഗ്ഘാതനതോതി ഏവമാദീനം സങ്ഗഹോ ദട്ഠബ്ബോ.
Nayidaṃ āmeḍitavasena dvikkhattuṃ vuttaṃ, atha kho atthadvayavasenāti dassento ‘‘atha vā’’tiādimāha. Abhikkantanti vacanaṃ apekkhitvā napuṃsakaliṅgavasena vuttaṃ. Taṃ pana bhagavato vacanaṃ dhammassa desanāti katvā vuttaṃ ‘‘yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanā’’ti. Atthamattadassanaṃ vā etaṃ, tasmā atthavasena liṅgavibhattivipariṇāmo veditabbo. Dutiyapadepi eseva nayo. Dosanāsanatoti rāgādikilesaviddhaṃsanato. Guṇādhigamanatoti sīlādiguṇānaṃ sampāpanato. Ye guṇe desanā adhigameti, tesu padhānabhūtā guṇā dassetabbāti te padhānabhūte guṇe tāva dassetuṃ ‘‘saddhājananato paññājananato’’ti vuttaṃ. Saddhāpamukhā hi lokiyā guṇā, paññāpamukhā lokuttarā. Sātthatotiādīsu sīlādiatthasampattiyā sātthato, sabhāvaniruttisampattiyā sabyañjanato. Suviññeyyasaddappayogatāya uttānapadato, saṇhasukhumabhāvena duviññeyyatthatāya gambhīratthato. Siniddhamudumadhurasaddappayogatāya kaṇṇasukhato, vipulavisuddhapemanīyatthatāya hadayaṅgamato. Mānātimānavidhamanena anattukkaṃsanato, thambhasārambhanimmaddanena aparavambhanato. Hitādhippāyappavattiyā paresaṃ rāgapariḷāhādivūpasamanena karuṇāsītalato, kilesandhakāravidhamanena paññāvadātato. Karavīkarutamañjutāya āpātharamaṇīyato, pubbāparāviruddhasuvisuddhatthatāya vimaddakkhamato. Āpātharamaṇīyatāya eva suyyamānasukhato, vimaddakkhamatāya hitajjhāsayappavattitāya ca vīmaṃsiyamānahitatoti evamattho veditabbo. Evamādīhīti ādi-saddena saṃsāracakkanivattanato, saddhammacakkappavattanato, micchāvādavidhamanato, sammāvādapatiṭṭhāpanato, akusalamūlasamuddharaṇato, kusalamūlasaṃropanato, apāyadvārapidhānato, saggamaggadvāravivaraṇato, pariyuṭṭhānavūpasamanato, anusayasamugghātanatoti evamādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.
അധോമുഖഠപിതന്തി കേനചി അധോമുഖം ഠപിതം. ഹേട്ഠാമുഖജാതന്തി സഭാവേനേവ ഹേട്ഠാമുഖം ജാതം. ഉഗ്ഘാടേയ്യാതി വിവടം കരേയ്യ. ഹത്ഥേ ഗഹേത്വാതി ‘‘പുരത്ഥാഭിമുഖോ ഉത്തരാഭിമുഖോ വാ ഗച്ഛാ’’തിആദീനി അവത്വാ ഹത്ഥേ ഗഹേത്വാ ‘‘നിസ്സന്ദേഹം ഏസ മഗ്ഗോ, ഏവം ഗച്ഛാ’’തി ദസ്സേയ്യ. കാളപക്ഖചാതുദ്ദസീതി കാളപക്ഖേ ചാതുദ്ദസീ കാളപക്ഖചാതുദ്ദസീ. നിക്കുജ്ജിതം ഉക്കുജ്ജേയ്യാതി ആധേയ്യസ്സ അനാധാരഭൂതം ഭാജനം ആധാരഭാവാപാദനവസേന ഉക്കുജ്ജേയ്യ. ഹേട്ഠാമുഖജാതതായ സദ്ധമ്മവിമുഖം അധോമുഖഠപിതതായ അസദ്ധമ്മേ പതിട്ഠിതന്തി ഏവം പദദ്വയം യഥാരഹം യോജേതബ്ബം, ന യഥാസങ്ഖ്യം. കാമം കാമച്ഛന്ദാദയോപി പടിച്ഛാദകാ നീവരണഭാവതോ, മിച്ഛാദിട്ഠി പന സവിസേസം പടിച്ഛാദികാ സത്തേ മിച്ഛാഭിനിവേസനേനാതി ആഹ ‘‘മിച്ഛാദിട്ഠിഗഹനപടിച്ഛന്ന’’ന്തി. തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘മിച്ഛാദിട്ഠിപരമാഹം, ഭിക്ഖവേ, വജ്ജം വദാമീ’’തി. സബ്ബോ അപായഗാമിമഗ്ഗോ കുമ്മഗ്ഗോ കുച്ഛിതോ മഗ്ഗോതി കത്വാ, സമ്മാദിട്ഠിആദീനം ഉജുപടിപക്ഖതായ മിച്ഛാദിട്ഠിആദയോ അട്ഠ മിച്ഛത്തധമ്മാ മിച്ഛാമഗ്ഗോ. തേനേവ ഹി തദുഭയപടിപക്ഖതം സന്ധായ ‘‘സഗ്ഗമോക്ഖമഗ്ഗം ആചിക്ഖന്തേനാ’’തി വുത്തം. സപ്പിആദിസന്നിസ്സയോ പദീപോ ന തഥാ, ഉജ്ജലോ യഥാ തേലസന്നിസ്സയോതി തേലപജ്ജോതഗ്ഗഹണം. ഏതേഹി പരിയായേഹീതി ഏതേഹി നിക്കുജ്ജിതുക്കുജ്ജനപടിച്ഛന്നവിവരണാദിഉപമോപമിതബ്ബപ്പകാരേഹി, ഏതേഹി വാ യഥാവുത്തേഹി അരസരൂപതാദീനം അത്തനി അഞ്ഞഥാ പടിപാദനപരിയായേഹി അത്തനോ ദിബ്ബവിഹാരവിഭാവനപരിയായേഹി വിജ്ജത്തയവിഭാവനാപദേസേന അത്തനോ സബ്ബഞ്ഞുഗുണവിഭാവനപരിയായേഹി ച. തേനാഹ ‘‘അനേകപരിയായേന ധമ്മോ പകാസിതോ’’തി.
Adhomukhaṭhapitanti kenaci adhomukhaṃ ṭhapitaṃ. Heṭṭhāmukhajātanti sabhāveneva heṭṭhāmukhaṃ jātaṃ. Ugghāṭeyyāti vivaṭaṃ kareyya. Hatthegahetvāti ‘‘puratthābhimukho uttarābhimukho vā gacchā’’tiādīni avatvā hatthe gahetvā ‘‘nissandehaṃ esa maggo, evaṃ gacchā’’ti dasseyya. Kāḷapakkhacātuddasīti kāḷapakkhe cātuddasī kāḷapakkhacātuddasī. Nikkujjitaṃ ukkujjeyyāti ādheyyassa anādhārabhūtaṃ bhājanaṃ ādhārabhāvāpādanavasena ukkujjeyya. Heṭṭhāmukhajātatāya saddhammavimukhaṃ adhomukhaṭhapitatāya asaddhamme patiṭṭhitanti evaṃ padadvayaṃ yathārahaṃ yojetabbaṃ, na yathāsaṅkhyaṃ. Kāmaṃ kāmacchandādayopi paṭicchādakā nīvaraṇabhāvato, micchādiṭṭhi pana savisesaṃ paṭicchādikā satte micchābhinivesanenāti āha ‘‘micchādiṭṭhigahanapaṭicchanna’’nti. Tenāha bhagavā – ‘‘micchādiṭṭhiparamāhaṃ, bhikkhave, vajjaṃ vadāmī’’ti. Sabbo apāyagāmimaggo kummaggo kucchito maggoti katvā, sammādiṭṭhiādīnaṃ ujupaṭipakkhatāya micchādiṭṭhiādayo aṭṭha micchattadhammā micchāmaggo. Teneva hi tadubhayapaṭipakkhataṃ sandhāya ‘‘saggamokkhamaggaṃ ācikkhantenā’’ti vuttaṃ. Sappiādisannissayo padīpo na tathā, ujjalo yathā telasannissayoti telapajjotaggahaṇaṃ. Etehi pariyāyehīti etehi nikkujjitukkujjanapaṭicchannavivaraṇādiupamopamitabbappakārehi, etehi vā yathāvuttehi arasarūpatādīnaṃ attani aññathā paṭipādanapariyāyehi attano dibbavihāravibhāvanapariyāyehi vijjattayavibhāvanāpadesena attano sabbaññuguṇavibhāvanapariyāyehi ca. Tenāha ‘‘anekapariyāyena dhammo pakāsito’’ti.
ദേസനാനുമോദനകഥാ നിട്ഠിതാ.
Desanānumodanakathā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / വിനയപിടക • Vinayapiṭaka / മഹാവിഭങ്ഗ • Mahāvibhaṅga / വേരഞ്ജകണ്ഡം • Verañjakaṇḍaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / വിനയപിടക (അട്ഠകഥാ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / മഹാവിഭങ്ഗ-അട്ഠകഥാ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ദേസനാനുമോദനകഥാ • Desanānumodanakathā
ടീകാ • Tīkā / വിനയപിടക (ടീകാ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / വജിരബുദ്ധി-ടീകാ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ഉപാസകത്തപടിവേദനാകഥാവണ്ണനാ • Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / വിനയപിടക (ടീകാ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / വിമതിവിനോദനീ-ടീകാ • Vimativinodanī-ṭīkā / ഉപാസകത്തപടിവേദനാകഥാവണ്ണനാ • Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā