Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    ધમ્મચક્કપ્પવત્તનસુત્તવણ્ણના

    Dhammacakkappavattanasuttavaṇṇanā

    ૧૩. દ્વેમે, ભિક્ખવે, અન્તાતિ દ્વે ઇમે, ભિક્ખવે, કોટ્ઠાસા, દ્વે ભાગાતિ અત્થો. ભાગવચનો હેત્થ અન્ત-સદ્દો ‘‘પુબ્બન્તે ઞાણં અપરન્તે ઞાણ’’ન્તિઆદીસુ (ધ॰ સ॰ ૧૦૬૩) વિય. ઇમસ્સ પન પદસ્સ ઉચ્ચારણસમકાલં પવત્તનિગ્ઘોસો બુદ્ધાનુભાવેન હેટ્ઠા અવીચિં ઉપરિ ભવગ્ગં પત્વા દસસહસ્સિલોકધાતું ફરિત્વા અટ્ઠાસિ. તસ્મિંયેવ સમયે પરિપક્કકુસલમૂલા સચ્ચાભિસમ્બોધાય કતાધિકારા અટ્ઠારસકોટિસઙ્ખા બ્રહ્માનો સમાગચ્છિંસુ. પચ્છિમદિસાય સૂરિયો અત્થમેતિ, પાચીનદિસાય આસાળ્હનક્ખત્તેન યુત્તો પુણ્ણચન્દો ઉગ્ગચ્છતિ. તસ્મિં સમયે ભગવા ધમ્મચક્કપ્પવત્તનસુત્તં આરભન્તો ‘‘દ્વેમે, ભિક્ખવે, અન્તા’’તિઆદિમાહ.

    13.Dveme, bhikkhave, antāti dve ime, bhikkhave, koṭṭhāsā, dve bhāgāti attho. Bhāgavacano hettha anta-saddo ‘‘pubbante ñāṇaṃ aparante ñāṇa’’ntiādīsu (dha. sa. 1063) viya. Imassa pana padassa uccāraṇasamakālaṃ pavattanigghoso buddhānubhāvena heṭṭhā avīciṃ upari bhavaggaṃ patvā dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi. Tasmiṃyeva samaye paripakkakusalamūlā saccābhisambodhāya katādhikārā aṭṭhārasakoṭisaṅkhā brahmāno samāgacchiṃsu. Pacchimadisāya sūriyo atthameti, pācīnadisāya āsāḷhanakkhattena yutto puṇṇacando uggacchati. Tasmiṃ samaye bhagavā dhammacakkappavattanasuttaṃ ārabhanto ‘‘dveme, bhikkhave, antā’’tiādimāha.

    તત્થ પબ્બજિતેનાતિ ગિહિબન્ધનં છેત્વા પબ્બજ્જુપગતેન. ન સેવિતબ્બાતિ ન વળઞ્જેતબ્બા નાનુયુઞ્જિતબ્બા. યો ચાયં કામેસુ કામસુખલ્લિકાનુયોગોતિ યો ચ અયં વત્થુકામેસુ કિલેસકામસુખસ્સ અનુયોગો, કિલેસકામસંયુત્તસ્સ સુખસ્સ અનુગતોતિ અત્થો. હીનોતિ લામકો. ગમ્મોતિ ગામવાસીનં સન્તકો તેહિ સેવિતબ્બતાય. પોથુજ્જનિકોતિ પુથુજ્જનેન અન્ધબાલજનેન આચિણ્ણો. અનરિયોતિ ન અરિયો ન વિસુદ્ધો ન ઉત્તમો, ન વા અરિયાનં સન્તકો. અનત્થસંહિતોતિ ન અત્થસંહિતો, હિતસુખાવહકારણં અનિસ્સિતોતિ અત્થો. અત્તકિલમથાનુયોગોતિ અત્તનો કિલમથસ્સ અનુયોગો, દુક્ખકરણં દુક્ખુપ્પાદનન્તિ અત્થો. દુક્ખોતિ કણ્ટકાપસ્સયસેય્યાદીહિ અત્તબાધનેહિ દુક્ખાવહો. મજ્ઝિમા પટિપદાતિ અરિયમગ્ગં સન્ધાય વુત્તં. મગ્ગો હિ કામસુખલ્લિકાનુયોગો એકો અન્તો, અત્તકિલમથાનુયોગો એકો અન્તો, એતે દ્વે અન્તે ન ઉપેતિ ન ઉપગચ્છતિ, વિમુત્તો એતેહિ અન્તેહિ, તસ્મા ‘‘મજ્ઝિમા પટિપદા’’તિ વુચ્ચતિ. એતેસં મજ્ઝે ભવત્તા મજ્ઝિમા, વટ્ટદુક્ખનિસ્સરણત્થિકેહિ પટિપજ્જિતબ્બતો ચ પટિપદાતિ, તથા લોભો એકો અન્તો, દોસો એકો અન્તો. સસ્સતં એકં અન્તં, ઉચ્છેદો એકો અન્તોતિ પુરિમનયેનેવ વિત્થારેતબ્બં.

    Tattha pabbajitenāti gihibandhanaṃ chetvā pabbajjupagatena. Na sevitabbāti na vaḷañjetabbā nānuyuñjitabbā. Yo cāyaṃ kāmesu kāmasukhallikānuyogoti yo ca ayaṃ vatthukāmesu kilesakāmasukhassa anuyogo, kilesakāmasaṃyuttassa sukhassa anugatoti attho. Hīnoti lāmako. Gammoti gāmavāsīnaṃ santako tehi sevitabbatāya. Pothujjanikoti puthujjanena andhabālajanena āciṇṇo. Anariyoti na ariyo na visuddho na uttamo, na vā ariyānaṃ santako. Anatthasaṃhitoti na atthasaṃhito, hitasukhāvahakāraṇaṃ anissitoti attho. Attakilamathānuyogoti attano kilamathassa anuyogo, dukkhakaraṇaṃ dukkhuppādananti attho. Dukkhoti kaṇṭakāpassayaseyyādīhi attabādhanehi dukkhāvaho. Majjhimā paṭipadāti ariyamaggaṃ sandhāya vuttaṃ. Maggo hi kāmasukhallikānuyogo eko anto, attakilamathānuyogo eko anto, ete dve ante na upeti na upagacchati, vimutto etehi antehi, tasmā ‘‘majjhimā paṭipadā’’ti vuccati. Etesaṃ majjhe bhavattā majjhimā, vaṭṭadukkhanissaraṇatthikehi paṭipajjitabbato ca paṭipadāti, tathā lobho eko anto, doso eko anto. Sassataṃ ekaṃ antaṃ, ucchedo eko antoti purimanayeneva vitthāretabbaṃ.

    ચક્ખુકરણીતિઆદીહિ તમેવ પટિપદં થોમેતિ. પઞ્ઞાચક્ખું કરોતીતિ ચક્ખુકરણી. સા હિ ચતુન્નં સચ્ચાનં દસ્સનાય સંવત્તતિ પરિઞ્ઞાભિસમયાદિભેદસ્સ દસ્સનસ્સ પવત્તનટ્ઠેનાતિ ‘‘ચક્ખુકરણી’’તિ વુચ્ચતિ. તયિદં સતિપિ પટિપદાય અનઞ્ઞત્તે અવયવવસેન સિજ્ઝમાનો અત્થો સમુદાયેન કતો નામ હોતીતિ ઉપચારવસેન વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં. દુતિયપદં તસ્સેવ વેવચનં. ઉપસમાયાતિ કિલેસુપસમત્થાય. અભિઞ્ઞાયાતિ ચતુન્નં સચ્ચાનં અભિજાનનત્થાય. સમ્બોધાયાતિ તેસંયેવ સમ્બુજ્ઝનત્થાય. નિબ્બાનાયાતિ નિબ્બાનસચ્છિકિરિયાય. અથ વા નિબ્બાનાયાતિ અનુપાદિસેસનિબ્બાનાય. ‘‘ઉપસમાયા’’તિ હિ ઇમિના સઉપાદિસેસનિબ્બાનં ગહિતં.

    Cakkhukaraṇītiādīhi tameva paṭipadaṃ thometi. Paññācakkhuṃ karotīti cakkhukaraṇī. Sā hi catunnaṃ saccānaṃ dassanāya saṃvattati pariññābhisamayādibhedassa dassanassa pavattanaṭṭhenāti ‘‘cakkhukaraṇī’’ti vuccati. Tayidaṃ satipi paṭipadāya anaññatte avayavavasena sijjhamāno attho samudāyena kato nāma hotīti upacāravasena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Dutiyapadaṃ tasseva vevacanaṃ. Upasamāyāti kilesupasamatthāya. Abhiññāyāti catunnaṃ saccānaṃ abhijānanatthāya. Sambodhāyāti tesaṃyeva sambujjhanatthāya. Nibbānāyāti nibbānasacchikiriyāya. Atha vā nibbānāyāti anupādisesanibbānāya. ‘‘Upasamāyā’’ti hi iminā saupādisesanibbānaṃ gahitaṃ.

    ઇદાનિ તં મજ્ઝિમપ્પટિપદં સરૂપતો દસ્સેતુકામો ‘‘કતમા ચ સા’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘અયમેવા’’તિઆદિના નયેન વિસ્સજ્જેસિ. તત્થ અયમેવાતિ અવધારણવચનં અઞ્ઞસ્સ નિબ્બાનગામિમગ્ગસ્સ અત્થિભાવપટિસેધનત્થં. સત્તાપટિક્ખેપો હિ ઇધ પટિસેધનં અલબ્ભમાનત્તા અઞ્ઞસ્સ મગ્ગસ્સ. અરિયોતિ કિલેસાનં આરકત્તા અરિયો નિરુત્તિનયેન. અરિપહાનાય સંવત્તતીતિપિ અરિયો અરયો પાપધમ્મા યન્તિ અપગચ્છન્તિ એતેનાતિ કત્વા. અરિયેન ભગવતા દેસિતત્તા અરિયસ્સ અયન્તિપિ અરિયો, અરિયભાવપ્પટિલાભાય સંવત્તતીતિપિ અરિયો. એત્થ પન અરિયકરો અરિયોતિપિ ઉત્તરપદલોપેન અરિય-સદ્દસિદ્ધિ વેદિતબ્બા. અટ્ઠહિ અઙ્ગેહિ ઉપેતત્તા અટ્ઠઙ્ગિકો. મગ્ગઙ્ગસમુદાયે હિ મગ્ગવોહારો, સમુદાયો ચ સમુદાયીહિ સમન્નાગતો નામ હોતિ. અયં પનેત્થ વચનત્થો – અત્તનો અવયવભૂતાનિ અટ્ઠઙ્ગાનિ એતસ્સ સન્તીતિ અટ્ઠઙ્ગિકોતિ. પરમત્થતો પન અઙ્ગાનિયેવ મગ્ગો પઞ્ચઙ્ગિકતૂરિયાદીનિ વિય, ન ચ અઙ્ગવિનિમુત્તો છળઙ્ગો વેદો વિય. કિલેસે મારેન્તો ગચ્છતીતિ મગ્ગો નિરુત્તિનયેન, નિબ્બાનં મગ્ગતિ ગવેસતીતિ વા મગ્ગો. અરિયમગ્ગો હિ નિબ્બાનં આરમ્મણં કરોન્તો ગવેસન્તો વિય હોતિ. નિબ્બાનત્થિકેહિ મગ્ગીયતીતિ વા મગ્ગો વિવટ્ટૂપનિસ્સયપુઞ્ઞકરણતો પટ્ઠાય તદત્થપટિપત્તિતો. ગમ્મતિ વા તેહિ પટિપજ્જીયતીતિ મગ્ગો. એત્થ પન આદિઅન્તવિપરિયાયેન સદ્દસિદ્ધિ વેદિતબ્બા.

    Idāni taṃ majjhimappaṭipadaṃ sarūpato dassetukāmo ‘‘katamā ca sā’’ti pucchitvā ‘‘ayamevā’’tiādinā nayena vissajjesi. Tattha ayamevāti avadhāraṇavacanaṃ aññassa nibbānagāmimaggassa atthibhāvapaṭisedhanatthaṃ. Sattāpaṭikkhepo hi idha paṭisedhanaṃ alabbhamānattā aññassa maggassa. Ariyoti kilesānaṃ ārakattā ariyo niruttinayena. Aripahānāya saṃvattatītipi ariyo arayo pāpadhammā yanti apagacchanti etenāti katvā. Ariyena bhagavatā desitattā ariyassa ayantipi ariyo, ariyabhāvappaṭilābhāya saṃvattatītipi ariyo. Ettha pana ariyakaro ariyotipi uttarapadalopena ariya-saddasiddhi veditabbā. Aṭṭhahi aṅgehi upetattā aṭṭhaṅgiko. Maggaṅgasamudāye hi maggavohāro, samudāyo ca samudāyīhi samannāgato nāma hoti. Ayaṃ panettha vacanattho – attano avayavabhūtāni aṭṭhaṅgāni etassa santīti aṭṭhaṅgikoti. Paramatthato pana aṅgāniyeva maggo pañcaṅgikatūriyādīni viya, na ca aṅgavinimutto chaḷaṅgo vedo viya. Kilese mārento gacchatīti maggo niruttinayena, nibbānaṃ maggati gavesatīti vā maggo. Ariyamaggo hi nibbānaṃ ārammaṇaṃ karonto gavesanto viya hoti. Nibbānatthikehi maggīyatīti vā maggo vivaṭṭūpanissayapuññakaraṇato paṭṭhāya tadatthapaṭipattito. Gammati vā tehi paṭipajjīyatīti maggo. Ettha pana ādiantavipariyāyena saddasiddhi veditabbā.

    સેય્યથિદન્તિ નિપાતો, તસ્સ કતમો સો ઇતિ ચેતિ અત્થો, કતમાનિ વા તાનિ અટ્ઠઙ્ગાનીતિ. સબ્બલિઙ્ગવિભત્તિવચનસાધારણો હિ અયં નિપાતો. એકમેકમ્પિ અઙ્ગં મગ્ગોયેવ. યથાહ ‘‘સમ્માદિટ્ઠિ મગ્ગો ચેવ હેતુ ચા’’તિ (ધ॰ સ॰ ૧૦૩૯). પોરાણાપિ ભણન્તિ ‘‘દસ્સનમગ્ગો સમ્માદિટ્ઠિ, અભિનિરોપનમગ્ગો સમ્માસઙ્કપ્પો…પે॰… અવિક્ખેપમગ્ગો સમ્માસમાધી’’તિ. નનુ ચ અઙ્ગાનિ સમુદિતાનિ મગ્ગો અન્તમસો સત્તઙ્ગવિકલસ્સ અરિયમગ્ગસ્સ અભાવતોતિ? સચ્ચમેતં સચ્ચસમ્પટિવેધે, મગ્ગપ્પચ્ચયતાય પન યથાસકં કિચ્ચકરણેન પચ્ચેકમ્પિ તાનિ મગ્ગોયેવ, અઞ્ઞથા સમુદિતાનમ્પિ તેસં મગ્ગકિચ્ચં ન સમ્ભવેય્યાતિ. સમ્માદિટ્ઠિઆદીસુ સમ્મા પસ્સતીતિ સમ્માદિટ્ઠિ, સમ્મા સઙ્કપ્પેતિ સમ્પયુત્તધમ્મે નિબ્બાનસઙ્ખાતે આરમ્મણે અભિનિરોપેતીતિ સમ્માસઙ્કપ્પો, સમ્મા વદતિ એતાયાતિ સમ્માવાચા, સમ્મા કરોતિ એતેનાતિ સમ્માકમ્મં, તદેવ સમ્માકમ્મન્તો, સમ્મા આજીવતિ એતેનાતિ સમ્માઆજીવો, સમ્મા વાયમતિ ઉસ્સહતીતિ સમ્માવાયામો, સમ્મા સરતિ અનુસ્સરતીતિ સમ્માસતિ, સમ્મા સમાધિયતિ ચિત્તં એતેનાતિ સમ્માસમાધીતિ એવં નિબ્બચનં વેદિતબ્બં. ઇદાનિ અયં ખો સા ભિક્ખવેતિ તમેવ પટિપદં નિગમેન્તો આહ. તસ્સત્થો – ય્વાયં ચત્તારોપિ લોકુત્તરમગ્ગે એકતો કત્વા કથિતો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, અયં ખો સા ભિક્ખવે…પે॰… નિબ્બાનાય સંવત્તતીતિ.

    Seyyathidanti nipāto, tassa katamo so iti ceti attho, katamāni vā tāni aṭṭhaṅgānīti. Sabbaliṅgavibhattivacanasādhāraṇo hi ayaṃ nipāto. Ekamekampi aṅgaṃ maggoyeva. Yathāha ‘‘sammādiṭṭhi maggo ceva hetu cā’’ti (dha. sa. 1039). Porāṇāpi bhaṇanti ‘‘dassanamaggo sammādiṭṭhi, abhiniropanamaggo sammāsaṅkappo…pe… avikkhepamaggo sammāsamādhī’’ti. Nanu ca aṅgāni samuditāni maggo antamaso sattaṅgavikalassa ariyamaggassa abhāvatoti? Saccametaṃ saccasampaṭivedhe, maggappaccayatāya pana yathāsakaṃ kiccakaraṇena paccekampi tāni maggoyeva, aññathā samuditānampi tesaṃ maggakiccaṃ na sambhaveyyāti. Sammādiṭṭhiādīsu sammā passatīti sammādiṭṭhi, sammā saṅkappeti sampayuttadhamme nibbānasaṅkhāte ārammaṇe abhiniropetīti sammāsaṅkappo, sammā vadati etāyāti sammāvācā, sammā karoti etenāti sammākammaṃ, tadeva sammākammanto, sammā ājīvati etenāti sammāājīvo, sammā vāyamati ussahatīti sammāvāyāmo, sammā sarati anussaratīti sammāsati, sammā samādhiyati cittaṃ etenāti sammāsamādhīti evaṃ nibbacanaṃ veditabbaṃ. Idāni ayaṃ kho sā bhikkhaveti tameva paṭipadaṃ nigamento āha. Tassattho – yvāyaṃ cattāropi lokuttaramagge ekato katvā kathito aṭṭhaṅgiko maggo, ayaṃ kho sā bhikkhave…pe… nibbānāya saṃvattatīti.

    ૧૪. એવં મજ્ઝિમપટિપદં સરૂપતો દસ્સેત્વા ઇદાનિ ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ દસ્સેતું ‘‘ઇદં ખો પન, ભિક્ખવે’’તિઆદિમાહ. તત્થ (વિસુદ્ધિ॰ ૨.૫૩૦) દુક્ખન્તિ એત્થ દુ-ઇતિ અયં સદ્દો કુચ્છિતે દિસ્સતિ. કુચ્છિતઞ્હિ પુત્તં ‘‘દુપુત્તો’’તિ વદન્તિ, ખં-સદ્દો પન તુચ્છે. તુચ્છઞ્હિ આકાસં ‘‘ખ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. ઇદઞ્ચ પઠમસચ્ચં કુચ્છિતં અનેકઉપદ્દવાધિટ્ઠાનતો, તુચ્છં બાલજનપરિકપ્પિતધુવસુભસુખત્તભાવવિરહિતતો, તસ્મા કુચ્છિતત્તા તુચ્છત્તા ચ ‘‘દુક્ખ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. યસ્મા પનેતં બુદ્ધાદયો અરિયા પટિવિજ્ઝન્તિ, તસ્મા ‘‘અરિયસચ્ચ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. અરિયપટિવિજ્ઝિતબ્બઞ્હિ સચ્ચં પુરિમપદે ઉત્તરપદલોપેન ‘‘અરિયસચ્ચ’’ન્તિ વુત્તં. અરિયસ્સ તથાગતસ્સ સચ્ચન્તિપિ અરિયસચ્ચં. તથાગતેન હિ સયં અધિગતત્તા પવેદિતત્તા તતો એવ ચ અઞ્ઞેહિ અધિગમનીયત્તા તં તસ્સ હોતીતિ. અથ વા એતસ્સ અભિસમ્બુદ્ધત્તા અરિયભાવસિદ્ધિતો અરિયસાધકં સચ્ચન્તિપિ અરિયસચ્ચં પુબ્બે વિય ઉત્તરપદલોપેન . અવિતથભાવેન વા અરણીયત્તા અધિગન્તબ્બત્તા અરિયં સચ્ચન્તિપિ અરિયસચ્ચં. સચ્ચત્થં પન ચતુન્નમ્પિ સચ્ચાનં પરતો એકજ્ઝં દસ્સયિસ્સામ.

    14. Evaṃ majjhimapaṭipadaṃ sarūpato dassetvā idāni cattāri ariyasaccāni dassetuṃ ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave’’tiādimāha. Tattha (visuddhi. 2.530) dukkhanti ettha du-iti ayaṃ saddo kucchite dissati. Kucchitañhi puttaṃ ‘‘duputto’’ti vadanti, khaṃ-saddo pana tucche. Tucchañhi ākāsaṃ ‘‘kha’’nti vuccati. Idañca paṭhamasaccaṃ kucchitaṃ anekaupaddavādhiṭṭhānato, tucchaṃ bālajanaparikappitadhuvasubhasukhattabhāvavirahitato, tasmā kucchitattā tucchattā ca ‘‘dukkha’’nti vuccati. Yasmā panetaṃ buddhādayo ariyā paṭivijjhanti, tasmā ‘‘ariyasacca’’nti vuccati. Ariyapaṭivijjhitabbañhi saccaṃ purimapade uttarapadalopena ‘‘ariyasacca’’nti vuttaṃ. Ariyassa tathāgatassa saccantipi ariyasaccaṃ. Tathāgatena hi sayaṃ adhigatattā paveditattā tato eva ca aññehi adhigamanīyattā taṃ tassa hotīti. Atha vā etassa abhisambuddhattā ariyabhāvasiddhito ariyasādhakaṃ saccantipi ariyasaccaṃ pubbe viya uttarapadalopena . Avitathabhāvena vā araṇīyattā adhigantabbattā ariyaṃ saccantipi ariyasaccaṃ. Saccatthaṃ pana catunnampi saccānaṃ parato ekajjhaṃ dassayissāma.

    ઇદાનિ તં દુક્ખં અરિયસચ્ચં સરૂપતો દસ્સેતું ‘‘જાતિપિ દુક્ખા’’તિઆદિમાહ. તત્રાયં જાતિ-સદ્દો અનેકત્થો. તથા હેસ ‘‘એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો’’તિ (દી॰ નિ॰ ૧.૩૧; મ॰ નિ॰ ૧.૧૪૮) એત્થ ભવે આગતો. ‘‘અત્થિ, વિસાખે, નિગણ્ઠા નામ સમણજાતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૩.૭૧) એત્થ નિકાયે. ‘‘જાતિ દ્વીહિ ખન્ધેહિ સઙ્ગહિતા’’તિ (ધાતુ॰ ૭૧) એત્થ સઙ્ખતલક્ખણે. ‘‘યં માતુકુચ્છિસ્મિં પઠમં ચિત્તં ઉપ્પન્નં પઠમં વિઞ્ઞાણં પાતુભૂતં, તદુપાદાય સાવસ્સ જાતી’’તિ (મહાવ॰ ૧૨૪) એત્થ પટિસન્ધિયં. ‘‘સમ્પતિજાતો, આનન્દ, બોધિસત્તો’’તિ (દી॰ નિ॰ ૨.૩૧; મ॰ નિ॰ ૩.૨૦૭) એત્થ પસૂતિયં. ‘‘અક્ખિત્તો અનુપકુટ્ઠો જાતિવાદેના’’તિ (દી॰ નિ॰ ૧.૩૦૩) એત્થ કુલે. સ્વાયમિધ ગબ્ભસેય્યકાનં પટિસન્ધિતો પટ્ઠાય યાવ માતુકુચ્છિમ્હા નિક્ખમનં, તાવ પવત્તેસુ ખન્ધેસુ, ઇતરેસં પટિસન્ધિક્ખણેસ્વેવાતિ દટ્ઠબ્બો. અયમ્પિ ચ પરિયાયકથાવ, નિપ્પરિયાયતો પન તત્થ તત્થ નિબ્બત્તમાનાનં સત્તાનં યે ખન્ધા પાતુભવન્તિ, તેસં પઠમપાતુભાવો જાતિ નામ.

    Idāni taṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ sarūpato dassetuṃ ‘‘jātipi dukkhā’’tiādimāha. Tatrāyaṃ jāti-saddo anekattho. Tathā hesa ‘‘ekampi jātiṃ dvepi jātiyo’’ti (dī. ni. 1.31; ma. ni. 1.148) ettha bhave āgato. ‘‘Atthi, visākhe, nigaṇṭhā nāma samaṇajātī’’ti (a. ni. 3.71) ettha nikāye. ‘‘Jāti dvīhi khandhehi saṅgahitā’’ti (dhātu. 71) ettha saṅkhatalakkhaṇe. ‘‘Yaṃ mātukucchismiṃ paṭhamaṃ cittaṃ uppannaṃ paṭhamaṃ viññāṇaṃ pātubhūtaṃ, tadupādāya sāvassa jātī’’ti (mahāva. 124) ettha paṭisandhiyaṃ. ‘‘Sampatijāto, ānanda, bodhisatto’’ti (dī. ni. 2.31; ma. ni. 3.207) ettha pasūtiyaṃ. ‘‘Akkhitto anupakuṭṭho jātivādenā’’ti (dī. ni. 1.303) ettha kule. Svāyamidha gabbhaseyyakānaṃ paṭisandhito paṭṭhāya yāva mātukucchimhā nikkhamanaṃ, tāva pavattesu khandhesu, itaresaṃ paṭisandhikkhaṇesvevāti daṭṭhabbo. Ayampi ca pariyāyakathāva, nippariyāyato pana tattha tattha nibbattamānānaṃ sattānaṃ ye khandhā pātubhavanti, tesaṃ paṭhamapātubhāvo jāti nāma.

    કસ્મા પનેસા દુક્ખાતિ ચે? અનેકેસં દુક્ખાનં વત્થુભાવતો. અનેકાનિ હિ દુક્ખાનિ. સેય્યથિદં – દુક્ખદુક્ખં વિપરિણામદુક્ખં સઙ્ખારદુક્ખં પટિચ્છન્નદુક્ખં અપ્પટિચ્છન્નદુક્ખં પરિયાયદુક્ખં નિપ્પરિયાયદુક્ખન્તિ. તત્થ કાયિકચેતસિકા દુક્ખા વેદના સભાવતો ચ નામતો ચ દુક્ખત્તા દુક્ખદુક્ખન્તિ વુચ્ચતિ. સુખા વેદના વિપરિણામદુક્ખુપ્પત્તિહેતુતો વિપરિણામદુક્ખં. ઉપેક્ખા વેદના ચેવ સેસા ચ તેભૂમકા સઙ્ખારા ઉદયબ્બયપીળિતત્તા સઙ્ખારદુક્ખં. કણ્ણસૂલદન્તસૂલરાગજપરિળાહદોસજપરિળાહાદિકાયિકચેતસિકા આબાધા પુચ્છિત્વા જાનિતબ્બતો ઉપક્કમસ્સ ચ અપાકટભાવતો પટિચ્છન્નદુક્ખં. દ્વત્તિંસકમ્મકારણાદિસમુટ્ઠાનો આબાધો અપુચ્છિત્વાવ જાનિતબ્બતો ઉપક્કમસ્સ ચ પાકટભાવતો અપ્પટિચ્છન્નદુક્ખં. ઠપેત્વા દુક્ખદુક્ખં સેસદુક્ખં સચ્ચવિભઙ્ગે આગતં જાતિઆદિ સબ્બમ્પિ તસ્સ તસ્સ દુક્ખસ્સ વત્થુભાવતો પરિયાયદુક્ખં. દુક્ખદુક્ખં પન નિપ્પરિયાયદુક્ખન્તિ વુચ્ચતિ. તત્રાયં જાતિ યં તં બાલપણ્ડિતસુત્તાદીસુ (મ॰ નિ॰ ૩.૨૪૬ આદયો) ભગવતાપિ ઉપમાવસેન પકાસિતં આપાયિકં દુક્ખં, યઞ્ચ સુગતિયમ્પિ મનુસ્સલોકે ગબ્ભોક્કન્તિમૂલકાદિભેદં દુક્ખં ઉપ્પજ્જતિ, તસ્સ વત્થુભાવતો દુક્ખા. તેનાહુ પોરાણા –

    Kasmā panesā dukkhāti ce? Anekesaṃ dukkhānaṃ vatthubhāvato. Anekāni hi dukkhāni. Seyyathidaṃ – dukkhadukkhaṃ vipariṇāmadukkhaṃ saṅkhāradukkhaṃ paṭicchannadukkhaṃ appaṭicchannadukkhaṃ pariyāyadukkhaṃ nippariyāyadukkhanti. Tattha kāyikacetasikā dukkhā vedanā sabhāvato ca nāmato ca dukkhattā dukkhadukkhanti vuccati. Sukhā vedanā vipariṇāmadukkhuppattihetuto vipariṇāmadukkhaṃ. Upekkhā vedanā ceva sesā ca tebhūmakā saṅkhārā udayabbayapīḷitattā saṅkhāradukkhaṃ. Kaṇṇasūladantasūlarāgajapariḷāhadosajapariḷāhādikāyikacetasikā ābādhā pucchitvā jānitabbato upakkamassa ca apākaṭabhāvato paṭicchannadukkhaṃ. Dvattiṃsakammakāraṇādisamuṭṭhāno ābādho apucchitvāva jānitabbato upakkamassa ca pākaṭabhāvato appaṭicchannadukkhaṃ. Ṭhapetvā dukkhadukkhaṃ sesadukkhaṃ saccavibhaṅge āgataṃ jātiādi sabbampi tassa tassa dukkhassa vatthubhāvato pariyāyadukkhaṃ. Dukkhadukkhaṃ pana nippariyāyadukkhanti vuccati. Tatrāyaṃ jāti yaṃ taṃ bālapaṇḍitasuttādīsu (ma. ni. 3.246 ādayo) bhagavatāpi upamāvasena pakāsitaṃ āpāyikaṃ dukkhaṃ, yañca sugatiyampi manussaloke gabbhokkantimūlakādibhedaṃ dukkhaṃ uppajjati, tassa vatthubhāvato dukkhā. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘જાયેથ નો ચે નરકેસુ સત્તો;

    ‘‘Jāyetha no ce narakesu satto;

    તત્થગ્ગિદાહાદિકમપ્પસય્હં;

    Tatthaggidāhādikamappasayhaṃ;

    લભેથ દુક્ખં ન કુહિં પતિટ્ઠં;

    Labhetha dukkhaṃ na kuhiṃ patiṭṭhaṃ;

    ઇચ્ચાહ દુક્ખાતિ મુનીધ જાતિં.

    Iccāha dukkhāti munīdha jātiṃ.

    ‘‘દુક્ખં તિરચ્છેસુ કસાપતોદ-

    ‘‘Dukkhaṃ tiracchesu kasāpatoda-

    દણ્ડાભિઘાતાદિભવં અનેકં;

    Daṇḍābhighātādibhavaṃ anekaṃ;

    યં તં કથં તત્થ ભવેય્ય જાતિં;

    Yaṃ taṃ kathaṃ tattha bhaveyya jātiṃ;

    વિના તહિં જાતિ તતોપિ દુક્ખા.

    Vinā tahiṃ jāti tatopi dukkhā.

    ‘‘પેતેસુ દુક્ખં પન ખુપ્પિપાસા-

    ‘‘Petesu dukkhaṃ pana khuppipāsā-

    વાતાતપાદિપ્પભવં વિચિત્તં;

    Vātātapādippabhavaṃ vicittaṃ;

    યસ્મા અજાતસ્સ ન તત્થ અત્થિ;

    Yasmā ajātassa na tattha atthi;

    તસ્માપિ દુક્ખં મુનિ જાતિમાહ.

    Tasmāpi dukkhaṃ muni jātimāha.

    ‘‘તિબ્બન્ધકારે ચ અસય્હ સીતે;

    ‘‘Tibbandhakāre ca asayha sīte;

    લોકન્તરે યં અસુરેસુ દુક્ખં;

    Lokantare yaṃ asuresu dukkhaṃ;

    ન તં ભવે તત્થ ન ચસ્સ જાતિ;

    Na taṃ bhave tattha na cassa jāti;

    યતો અયં જાતિ તતોપિ દુક્ખા.

    Yato ayaṃ jāti tatopi dukkhā.

    ‘‘યઞ્ચાપિ ગૂથનરકે વિય માતુ ગબ્ભે;

    ‘‘Yañcāpi gūthanarake viya mātu gabbhe;

    સત્તો વસં ચિરમતો બહિ નિક્ખમઞ્ચ;

    Satto vasaṃ ciramato bahi nikkhamañca;

    પપ્પોતિ દુક્ખમતિઘોરમિદમ્પિ નત્થિ;

    Pappoti dukkhamatighoramidampi natthi;

    જાતિં વિના ઇતિપિ જાતિ અયઞ્હિ દુક્ખા.

    Jātiṃ vinā itipi jāti ayañhi dukkhā.

    ‘‘કિં ભાસિતેન બહુના નનુ યં કુહિઞ્ચિ;

    ‘‘Kiṃ bhāsitena bahunā nanu yaṃ kuhiñci;

    અત્થીધ કિઞ્ચિદપિ દુક્ખમિદં કદાચિ;

    Atthīdha kiñcidapi dukkhamidaṃ kadāci;

    નેવત્થિ જાતિવિરહેન યતો મહેસિ;

    Nevatthi jātivirahena yato mahesi;

    દુક્ખાતિ સબ્બપઠમં ઇમમાહ જાતિ’’ન્તિ. (વિસુદ્ધિ॰ ૨.૫૪૧; વિભ॰ અટ્ઠ॰ ૧૯૧; મહાનિ॰ અટ્ઠ॰ ૫; પટિ॰ મ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧.૩૨-૩૩);

    Dukkhāti sabbapaṭhamaṃ imamāha jāti’’nti. (visuddhi. 2.541; vibha. aṭṭha. 191; mahāni. aṭṭha. 5; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.32-33);

    જરાપિ દુક્ખાતિ એત્થ પન દુવિધા જરા સઙ્ખતલક્ખણઞ્ચ ખણ્ડિચ્ચાદિસમ્મતો સન્તતિયં એકભવપરિયાપન્નક્ખન્ધપુરાણભાવો ચ, સા ઇધ અધિપ્પેતા. સા પનેસા જરા સઙ્ખારદુક્ખભાવતો ચેવ દુક્ખવત્થુતો ચ દુક્ખા. યઞ્હિ અઙ્ગપચ્ચઙ્ગસિથિલભાવઇન્દ્રિયવિકારવિરૂપતાયોબ્બનવિનાસવીરિયાવિસાદસતિમતિવિપ્પવાસપરપરિભવાદિઅનેકપચ્ચયં કાયિકચેતસિકં દુક્ખમુપ્પજ્જતિ, જરા તસ્સ વત્થુ. તેનાહુ પોરાણા –

    Jarāpidukkhāti ettha pana duvidhā jarā saṅkhatalakkhaṇañca khaṇḍiccādisammato santatiyaṃ ekabhavapariyāpannakkhandhapurāṇabhāvo ca, sā idha adhippetā. Sā panesā jarā saṅkhāradukkhabhāvato ceva dukkhavatthuto ca dukkhā. Yañhi aṅgapaccaṅgasithilabhāvaindriyavikāravirūpatāyobbanavināsavīriyāvisādasatimativippavāsaparaparibhavādianekapaccayaṃ kāyikacetasikaṃ dukkhamuppajjati, jarā tassa vatthu. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘અઙ્ગાનં સિથિલીભાવા, ઇન્દ્રિયાનં વિકારતો;

    ‘‘Aṅgānaṃ sithilībhāvā, indriyānaṃ vikārato;

    યોબ્બનસ્સ વિનાસેન, બલસ્સ ઉપઘાતતો.

    Yobbanassa vināsena, balassa upaghātato.

    ‘‘વિપ્પવાસા સતાદીનં, પુત્તદારેહિ અત્તનો;

    ‘‘Vippavāsā satādīnaṃ, puttadārehi attano;

    અપ્પસાદનીયતો ચેવ, ભિય્યો બાલત્તપત્તિયા.

    Appasādanīyato ceva, bhiyyo bālattapattiyā.

    ‘‘પપ્પોતિ દુક્ખં યં મચ્ચો, કાયિકં માનસં તથા;

    ‘‘Pappoti dukkhaṃ yaṃ macco, kāyikaṃ mānasaṃ tathā;

    સબ્બમેતં જરાહેતુ, યસ્મા તસ્મા જરા દુખા’’તિ. (વિસુદ્ધિ॰ ૨.૫૪૨; વિભ॰ અટ્ઠ॰ ૧૯૨; મહાનિ॰ અટ્ઠ॰ ૫; પટિ॰ મ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧.૩૨-૩૩);

    Sabbametaṃ jarāhetu, yasmā tasmā jarā dukhā’’ti. (visuddhi. 2.542; vibha. aṭṭha. 192; mahāni. aṭṭha. 5; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.32-33);

    બ્યાધિપિ દુક્ખોતિ ઇદં પદં વિભઙ્ગે દુક્ખસચ્ચનિદ્દેસપાળિયં ન આગતં, તેનેવ વિસુદ્ધિમગ્ગેપિ દુક્ખસચ્ચનિદ્દેસે તં ન ઉદ્ધટં, ધમ્મચક્કપવત્તનસુત્તન્તપાળિયંયેવ પન ઉપલબ્ભતિ, તસ્મા તત્થેવિમસ્સ વચને અઞ્ઞત્થ ચ અવચને કારણં વીમંસિતબ્બં.

    Byādhipi dukkhoti idaṃ padaṃ vibhaṅge dukkhasaccaniddesapāḷiyaṃ na āgataṃ, teneva visuddhimaggepi dukkhasaccaniddese taṃ na uddhaṭaṃ, dhammacakkapavattanasuttantapāḷiyaṃyeva pana upalabbhati, tasmā tatthevimassa vacane aññattha ca avacane kāraṇaṃ vīmaṃsitabbaṃ.

    મરણમ્પિ દુક્ખન્તિ એત્થાપિ દુવિધં મરણં સઙ્ખતલક્ખણઞ્ચ. યં સન્ધાય વુત્તં ‘‘જરામરણં દ્વીહિ ખન્ધેહિ સઙ્ગહિત’’ન્તિ (ધાતુ॰ ૭૧). એકભવપરિયાપન્નજીવિતિન્દ્રિયપ્પબન્ધવિચ્છેદો ચ. યં સન્ધાય વુત્તં ‘‘નિચ્ચં મરણતો ભય’’ન્તિ (સુ॰ નિ॰ ૫૮૧; જા॰ ૧.૧૧.૮૮), તં ઇધ અધિપ્પેતં. જાતિપચ્ચયમરણં ઉપક્કમમરણં સરસમરણં આયુક્ખયમરણં પુઞ્ઞક્ખયમરણન્તિપિ તસ્સેવ નામં. તયિદં દુક્ખસ્સ વત્થુભાવતો દુક્ખન્તિ વેદિતબ્બં. તેનાહુ પોરાણા –

    Maraṇampi dukkhanti etthāpi duvidhaṃ maraṇaṃ saṅkhatalakkhaṇañca. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘jarāmaraṇaṃ dvīhi khandhehi saṅgahita’’nti (dhātu. 71). Ekabhavapariyāpannajīvitindriyappabandhavicchedo ca. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘niccaṃ maraṇato bhaya’’nti (su. ni. 581; jā. 1.11.88), taṃ idha adhippetaṃ. Jātipaccayamaraṇaṃ upakkamamaraṇaṃ sarasamaraṇaṃ āyukkhayamaraṇaṃ puññakkhayamaraṇantipi tasseva nāmaṃ. Tayidaṃ dukkhassa vatthubhāvato dukkhanti veditabbaṃ. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘પાપસ્સ પાપકમ્માદિ-નિમિત્તમનુપસ્સતો;

    ‘‘Pāpassa pāpakammādi-nimittamanupassato;

    ભદ્દસ્સાપસહન્તસ્સ, વિયોગં પિયવત્થુકં;

    Bhaddassāpasahantassa, viyogaṃ piyavatthukaṃ;

    મીયમાનસ્સ યં દુક્ખં, માનસં અવિસેસતો.

    Mīyamānassa yaṃ dukkhaṃ, mānasaṃ avisesato.

    ‘‘સબ્બેસઞ્ચાપિ યં સન્ધિ-બન્ધનચ્છેદનાદિકં;

    ‘‘Sabbesañcāpi yaṃ sandhi-bandhanacchedanādikaṃ;

    વિતુજ્જમાનમમ્માનં, હોતિ દુક્ખં સરીરજં.

    Vitujjamānamammānaṃ, hoti dukkhaṃ sarīrajaṃ.

    ‘‘અસય્હમપ્પટિકારં, દુક્ખસ્સેતસ્સિદં યતો;

    ‘‘Asayhamappaṭikāraṃ, dukkhassetassidaṃ yato;

    મરણં વત્થુ તેનેતં, દુક્ખમિચ્ચેવ ભાસિત’’ન્તિ. (વિસુદ્ધિ॰ ૨.૫૪૩; વિભ॰ અટ્ઠ॰ ૧૯૩; મહાનિ॰ અટ્ઠ॰ ૫; પટિ॰ મ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧.૩૨-૩૩);

    Maraṇaṃ vatthu tenetaṃ, dukkhamicceva bhāsita’’nti. (visuddhi. 2.543; vibha. aṭṭha. 193; mahāni. aṭṭha. 5; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.32-33);

    ઇમસ્મિઞ્ચ ઠાને ‘‘સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસાપિ દુક્ખા’’તિ વિભઙ્ગે દુક્ખસચ્ચનિદ્દેસે આગતં, ઇધ પન તં નત્થિ, તત્થાપિ કારણં પરિયેસિતબ્બં.

    Imasmiñca ṭhāne ‘‘sokaparidevadukkhadomanassupāyāsāpi dukkhā’’ti vibhaṅge dukkhasaccaniddese āgataṃ, idha pana taṃ natthi, tatthāpi kāraṇaṃ pariyesitabbaṃ.

    અપ્પિયેહિ સમ્પયોગો દુક્ખોતિ એત્થ અપ્પિયસમ્પયોગો નામ અમનાપેહિ સત્તસઙ્ખારેહિ સમોધાનં. સોપિ દુક્ખવત્થુતો દુક્ખો. તેનાહુ પોરાણા –

    Appiyehi sampayogo dukkhoti ettha appiyasampayogo nāma amanāpehi sattasaṅkhārehi samodhānaṃ. Sopi dukkhavatthuto dukkho. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘દિસ્વાવ અપ્પિયે દુક્ખં, પઠમં હોતિ ચેતસિ;

    ‘‘Disvāva appiye dukkhaṃ, paṭhamaṃ hoti cetasi;

    તદુપક્કમસમ્ભૂત-મથ કાયે યતો ઇધ.

    Tadupakkamasambhūta-matha kāye yato idha.

    ‘‘તતો દુક્ખદ્વયસ્સાપિ, વત્થુતો સો મહેસિના;

    ‘‘Tato dukkhadvayassāpi, vatthuto so mahesinā;

    દુક્ખો વુત્તોતિ વિઞ્ઞેય્યો, અપ્પિયેહિ સમાગમો’’તિ.

    Dukkho vuttoti viññeyyo, appiyehi samāgamo’’ti.

    પિયેહિ વિપ્પયોગો દુક્ખોતિ એત્થ પન પિયવિપ્પયોગો નામ મનાપેહિ સત્તસઙ્ખારેહિ વિનાભાવો. સોપિ સોકદુક્ખસ્સ વત્થુતો દુક્ખો. તેનાહુ પોરાણા –

    Piyehi vippayogo dukkhoti ettha pana piyavippayogo nāma manāpehi sattasaṅkhārehi vinābhāvo. Sopi sokadukkhassa vatthuto dukkho. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ઞાતિધનાદિવિયોગા;

    ‘‘Ñātidhanādiviyogā;

    સોકસરસમપ્પિતા વિતુજ્જન્તિ;

    Sokasarasamappitā vitujjanti;

    બાલા યતો તતોયં;

    Bālā yato tatoyaṃ;

    દુક્ખોતિ મતો પિયવિપ્પયોગો’’તિ.

    Dukkhoti mato piyavippayogo’’ti.

    યમ્પિચ્છં ન લભતીતિ એત્થ ‘‘અહો વત મયં ન જાતિધમ્મા અસ્સામા’’તિઆદીસુ અલબ્ભનેય્યવત્થૂસુ ઇચ્છાવ ‘‘યમ્પિચ્છં ન લભતિ, તમ્પિ દુક્ખ’’ન્તિ વુત્તા, સાપિ દુક્ખવત્થુતો દુક્ખા. તેનાહુ પોરાણા –

    Yampicchaṃ na labhatīti ettha ‘‘aho vata mayaṃ na jātidhammā assāmā’’tiādīsu alabbhaneyyavatthūsu icchāva ‘‘yampicchaṃ na labhati, tampi dukkha’’nti vuttā, sāpi dukkhavatthuto dukkhā. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘તં તં પત્થયમાનાનં, તસ્સ તસ્સ અલાભતો;

    ‘‘Taṃ taṃ patthayamānānaṃ, tassa tassa alābhato;

    યં વિઘાતમયં દુક્ખં, સત્તાનં ઇધ જાયતિ.

    Yaṃ vighātamayaṃ dukkhaṃ, sattānaṃ idha jāyati.

    ‘‘અલબ્ભનેય્યવત્થૂનં, પત્થના તસ્સ કારણં;

    ‘‘Alabbhaneyyavatthūnaṃ, patthanā tassa kāraṇaṃ;

    યસ્મા તસ્મા જિનો દુક્ખં, ઇચ્છિતાલાભમબ્રવી’’તિ.

    Yasmā tasmā jino dukkhaṃ, icchitālābhamabravī’’ti.

    સંખિત્તેન પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા દુક્ખાતિ એત્થ પન યસ્મા ઇન્ધનમિવ પાવકો, લક્ખમિવ પહરણાનિ, ગોરૂપં વિય ડંસમકસાદયો, ખેત્તમિવ લાયકા, ગામં વિય ગામઘાતકા, ઉપાદાનક્ખન્ધપઞ્ચકમેવ જાતિઆદયો નાનપ્પકારેહિ વિબાધેન્તા તિણલતાદીનિ વિય ભૂમિયં, પુપ્ફફલપલ્લવાનિ વિય રુક્ખેસુ ઉપાદાનક્ખન્ધેસુયેવ નિબ્બત્તન્તિ, ઉપાદાનક્ખન્ધાનઞ્ચ આદિદુક્ખં જાતિ, મજ્ઝેદુક્ખં જરા, પરિયોસાનદુક્ખં મરણં, મનોરથવિઘાતપ્પત્તાનઞ્ચ ઇચ્છાવિઘાતદુક્ખં ઇચ્છિતાલાભોતિ એવં નાનપ્પકારતો ઉપપરિક્ખિયમાના ઉપાદાનક્ખન્ધાવ દુક્ખાતિ યદેતં એકમેકં દસ્સેત્વા વુચ્ચમાનં અનેકેહિપિ કપ્પેહિ ન સક્કા અનવસેસતો વત્તું, તસ્મા તં સબ્બમ્પિ દુક્ખં એકજલબિન્દુમ્હિ સકલસમુદ્દજલરસં વિય યેસુ કેસુચિ પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધેસુ સઙ્ખિપિત્વા દસ્સેતું ‘‘સંખિત્તેન પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા દુક્ખા’’તિ ભગવા અવોચ. તેનાહુ પોરાણા –

    Saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhāti ettha pana yasmā indhanamiva pāvako, lakkhamiva paharaṇāni, gorūpaṃ viya ḍaṃsamakasādayo, khettamiva lāyakā, gāmaṃ viya gāmaghātakā, upādānakkhandhapañcakameva jātiādayo nānappakārehi vibādhentā tiṇalatādīni viya bhūmiyaṃ, pupphaphalapallavāni viya rukkhesu upādānakkhandhesuyeva nibbattanti, upādānakkhandhānañca ādidukkhaṃ jāti, majjhedukkhaṃ jarā, pariyosānadukkhaṃ maraṇaṃ, manorathavighātappattānañca icchāvighātadukkhaṃ icchitālābhoti evaṃ nānappakārato upaparikkhiyamānā upādānakkhandhāva dukkhāti yadetaṃ ekamekaṃ dassetvā vuccamānaṃ anekehipi kappehi na sakkā anavasesato vattuṃ, tasmā taṃ sabbampi dukkhaṃ ekajalabindumhi sakalasamuddajalarasaṃ viya yesu kesuci pañcupādānakkhandhesu saṅkhipitvā dassetuṃ ‘‘saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā’’ti bhagavā avoca. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘જાતિપ્પભુતિકં દુક્ખં, યં વુત્તમિધ તાદિના;

    ‘‘Jātippabhutikaṃ dukkhaṃ, yaṃ vuttamidha tādinā;

    અવુત્તં યઞ્ચ તં સબ્બં, વિના એતે ન વિજ્જતિ.

    Avuttaṃ yañca taṃ sabbaṃ, vinā ete na vijjati.

    ‘‘યસ્મા તસ્મા ઉપાદાન-ક્ખન્ધા સઙ્ખેપતો ઇમે;

    ‘‘Yasmā tasmā upādāna-kkhandhā saṅkhepato ime;

    દુક્ખાતિ વુત્તા દુક્ખન્ત-દેસકેન મહેસિના’’તિ.

    Dukkhāti vuttā dukkhanta-desakena mahesinā’’ti.

    એવં સરૂપતો દુક્ખસચ્ચં દસ્સેત્વા ઇદાનિ સમુદયસચ્ચં દસ્સેતું ‘‘ઇદં ખો પન, ભિક્ખવે, દુક્ખસમુદય’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ સં-ઇતિ અયં સદ્દો ‘‘સમાગમો સમેત’’ન્તિઆદીસુ સંયોગં દીપેતિ, -ઇતિ અયં ‘‘ઉપ્પન્નં ઉદિત’’ન્તિઆદીસુ ઉપ્પત્તિં. અય-સદ્દો પન કારણં દીપેતિ. ઇદઞ્ચાપિ દુતિયસચ્ચં અવસેસપચ્ચયસમાયોગે સતિ દુક્ખસ્સુપ્પત્તિકારણન્તિ દુક્ખસ્સ સંયોગે ઉપ્પત્તિકારણત્તા ‘‘દુક્ખસમુદય’’ન્તિ વુચ્ચતિ. યાયં તણ્હાતિ યા અયં તણ્હા. પોનોબ્ભવિકાતિ પુનબ્ભવકરણં પુનબ્ભવો ઉત્તરપદલોપેન, પુનબ્ભવો સીલમેતિસ્સાતિ પોનોબ્ભવિકા. નન્દીરાગેન સહગતાતિ નન્દીરાગસહગતા. ઇદં વુત્તં હોતિ ‘‘નન્દનતો રજ્જનતો ચ નન્દીરાગભાવં સબ્બાસુ અવત્થાસુ અપ્પચ્ચક્ખાય વુત્તિયા નન્દીરાગસહગતા’’તિ. તત્રતત્રાભિનન્દિનીતિ યત્ર યત્ર અત્તભાવો નિબ્બત્તતિ, તત્રતત્રાભિનન્દિની.

    Evaṃ sarūpato dukkhasaccaṃ dassetvā idāni samudayasaccaṃ dassetuṃ ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave, dukkhasamudaya’’ntiādimāha. Tattha saṃ-iti ayaṃ saddo ‘‘samāgamo sameta’’ntiādīsu saṃyogaṃ dīpeti, u-iti ayaṃ ‘‘uppannaṃ udita’’ntiādīsu uppattiṃ. Aya-saddo pana kāraṇaṃ dīpeti. Idañcāpi dutiyasaccaṃ avasesapaccayasamāyoge sati dukkhassuppattikāraṇanti dukkhassa saṃyoge uppattikāraṇattā ‘‘dukkhasamudaya’’nti vuccati. Yāyaṃ taṇhāti yā ayaṃ taṇhā. Ponobbhavikāti punabbhavakaraṇaṃ punabbhavo uttarapadalopena, punabbhavo sīlametissāti ponobbhavikā. Nandīrāgena sahagatāti nandīrāgasahagatā. Idaṃ vuttaṃ hoti ‘‘nandanato rajjanato ca nandīrāgabhāvaṃ sabbāsu avatthāsu appaccakkhāya vuttiyā nandīrāgasahagatā’’ti. Tatratatrābhinandinīti yatra yatra attabhāvo nibbattati, tatratatrābhinandinī.

    સેય્યથિદન્તિ નિપાતો, તસ્સ સા કતમાતિ ચેતિ અયમત્થો. રૂપતણ્હાદિભેદેન છબ્બિધાયેવ તણ્હા પવત્તિઆકારભેદતો કામતણ્હાદિવસેન તિવિધા વુત્તા. રૂપતણ્હાયેવ હિ યદા ચક્ખુસ્સ આપાથમાગતં રૂપારમ્મણં કામસ્સાદવસેન અસ્સાદયમાના પવત્તતિ, તદા કામતણ્હા નામ હોતિ. યદા તદેવારમ્મણં ધુવં સસ્સતન્તિ પવત્તાય સસ્સતદિટ્ઠિયા સદ્ધિં પવત્તતિ, તદા ભવતણ્હા નામ હોતિ. સસ્સતદિટ્ઠિસહગતો હિ રાગો ‘‘ભવતણ્હા’’તિ વુચ્ચતિ. યદા પન તદેવારમ્મણં ઉચ્છિજ્જતિ વિનસ્સતીતિ પવત્તાય ઉચ્છેદદિટ્ઠિયા સદ્ધિં પવત્તતિ, તદા વિભવતણ્હા નામ હોતિ. ઉચ્છેદદિટ્ઠિસહગતો હિ રાગો ‘‘વિભવતણ્હા’’તિ વુચ્ચતિ. એસ નયો સદ્દતણ્હાદીસુપિ.

    Seyyathidanti nipāto, tassa sā katamāti ceti ayamattho. Rūpataṇhādibhedena chabbidhāyeva taṇhā pavattiākārabhedato kāmataṇhādivasena tividhā vuttā. Rūpataṇhāyeva hi yadā cakkhussa āpāthamāgataṃ rūpārammaṇaṃ kāmassādavasena assādayamānā pavattati, tadā kāmataṇhā nāma hoti. Yadā tadevārammaṇaṃ dhuvaṃ sassatanti pavattāya sassatadiṭṭhiyā saddhiṃ pavattati, tadā bhavataṇhā nāma hoti. Sassatadiṭṭhisahagato hi rāgo ‘‘bhavataṇhā’’ti vuccati. Yadā pana tadevārammaṇaṃ ucchijjati vinassatīti pavattāya ucchedadiṭṭhiyā saddhiṃ pavattati, tadā vibhavataṇhā nāma hoti. Ucchedadiṭṭhisahagato hi rāgo ‘‘vibhavataṇhā’’ti vuccati. Esa nayo saddataṇhādīsupi.

    કસ્મા પનેત્થ તણ્હાવ સમુદયસચ્ચં વુત્તાતિ? વિસેસહેતુભાવતો. અવિજ્જા હિ ભવેસુ આદીનવં પટિચ્છાદેન્તી દિટ્ઠિઆદિઉપાદાનઞ્ચ તત્થ તત્થ અભિનિવિસમાનં તણ્હં અભિવડ્ઢેતિ, દોસાદયોપિ કમ્મસ્સ કારણં હોન્તિ, તણ્હા પન તંતંભવયોનિગતિવિઞ્ઞાણટ્ઠિતિસત્તાઆવાસસત્તનિકાયકુલભોગિસ્સરિયાદિવિચિત્તતં અભિપત્થેન્તી કમ્મવિચિત્તતાય ઉપનિસ્સયતં કમ્મસ્સ ચ સહાયભાવં ઉપગચ્છન્તી ભવાદિવિચિત્તતં નિયમેતિ, તસ્મા દુક્ખસ્સ વિસેસહેતુભાવતો અઞ્ઞેસુપિ અવિજ્જાઉપાદાનકમ્માદીસુ સુત્તે અભિધમ્મે ચ અવસેસકિલેસાકુસલમૂલાદીસુ વુત્તેસુ દુક્ખહેતૂસુ વિજ્જમાનેસુ તણ્હાવ ‘‘સમુદયસચ્ચ’’ન્તિ વુત્તાતિ વેદિતબ્બં.

    Kasmā panettha taṇhāva samudayasaccaṃ vuttāti? Visesahetubhāvato. Avijjā hi bhavesu ādīnavaṃ paṭicchādentī diṭṭhiādiupādānañca tattha tattha abhinivisamānaṃ taṇhaṃ abhivaḍḍheti, dosādayopi kammassa kāraṇaṃ honti, taṇhā pana taṃtaṃbhavayonigativiññāṇaṭṭhitisattāāvāsasattanikāyakulabhogissariyādivicittataṃ abhipatthentī kammavicittatāya upanissayataṃ kammassa ca sahāyabhāvaṃ upagacchantī bhavādivicittataṃ niyameti, tasmā dukkhassa visesahetubhāvato aññesupi avijjāupādānakammādīsu sutte abhidhamme ca avasesakilesākusalamūlādīsu vuttesu dukkhahetūsu vijjamānesu taṇhāva ‘‘samudayasacca’’nti vuttāti veditabbaṃ.

    ઇદાનિ દુક્ખનિરોધં અરિયસચ્ચં દસ્સેતું ‘‘ઇદં ખો પન, ભિક્ખવે, દુક્ખનિરોધ’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ યસ્મા નિ-સદ્દો અભાવં, રોધ-સદ્દો ચ ચારકં દીપેતિ, તસ્મા અભાવો એત્થ સંસારચારકસઙ્ખાતસ્સ દુક્ખરોધસ્સ સબ્બગતિસુઞ્ઞત્તા, સમધિગતે વા તસ્મિં સંસારચારકસઙ્ખાતસ્સ દુક્ખરોધસ્સ અભાવો હોતિ તપ્પટિપક્ખત્તાતિપિ ‘‘દુક્ખનિરોધ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. દુક્ખસ્સ વા અનુપ્પાદનિરોધપચ્ચયત્તા દુક્ખનિરોધં. દુક્ખનિરોધં દસ્સેન્તેન ચેત્થ ‘‘યો તસ્સાયેવ તણ્હાયા’’તિઆદિના નયેન સમુદયનિરોધો વુત્તો, સો કસ્મા વુત્તોતિ ચે? સમુદયનિરોધેન દુક્ખનિરોધો. બ્યાધિનિમિત્તવૂપસમેન બ્યાધિવૂપસમો વિય હિ હેતુનિરોધેન ફલનિરોધો, તસ્મા સમુદયનિરોધેનેવ દુક્ખં નિરુજ્ઝતિ, ન અઞ્ઞથા. તેનાહ –

    Idāni dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ dassetuṃ ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave, dukkhanirodha’’ntiādimāha. Tattha yasmā ni-saddo abhāvaṃ, rodha-saddo ca cārakaṃ dīpeti, tasmā abhāvo ettha saṃsāracārakasaṅkhātassa dukkharodhassa sabbagatisuññattā, samadhigate vā tasmiṃ saṃsāracārakasaṅkhātassa dukkharodhassa abhāvo hoti tappaṭipakkhattātipi ‘‘dukkhanirodha’’nti vuccati. Dukkhassa vā anuppādanirodhapaccayattā dukkhanirodhaṃ. Dukkhanirodhaṃ dassentena cettha ‘‘yo tassāyeva taṇhāyā’’tiādinā nayena samudayanirodho vutto, so kasmā vuttoti ce? Samudayanirodhena dukkhanirodho. Byādhinimittavūpasamena byādhivūpasamo viya hi hetunirodhena phalanirodho, tasmā samudayanirodheneva dukkhaṃ nirujjhati, na aññathā. Tenāha –

    ‘‘યથાપિ મૂલે અનુપદ્દવે દળ્હે;

    ‘‘Yathāpi mūle anupaddave daḷhe;

    છિન્નોપિ રુક્ખો પુનરેવ રૂહતિ;

    Chinnopi rukkho punareva rūhati;

    એવમ્પિ તણ્હાનુસયે અનૂહતે;

    Evampi taṇhānusaye anūhate;

    નિબ્બત્તતી દુક્ખમિદં પુનપ્પુન’’ન્તિ. (ધ॰ પ॰ ૩૩૮);

    Nibbattatī dukkhamidaṃ punappuna’’nti. (dha. pa. 338);

    ઇતિ યસ્મા સમુદયનિરોધેનેવ દુક્ખં નિરુજ્ઝતિ, તસ્મા ભગવા દુક્ખનિરોધં દસ્સેન્તો સમુદયનિરોધેન દેસેસિ. સીહસમાનવુત્તિનો હિ તથાગતા. તે દુક્ખં નિરોધેન્તા દુક્ખનિરોધઞ્ચ દેસેન્તા હેતુમ્હિ પટિપજ્જન્તિ, ન ફલે. યથા હિ સીહો યેનત્તનિ સરો ખિત્તો, તત્થેવ અત્તનો બલં દસ્સેતિ, ન સરે, તથા બુદ્ધાનં કારણે પટિપત્તિ, ન ફલે. તિત્થિયા પન સુવાનવુત્તિનો. તે દુક્ખં નિરોધેન્તા દુક્ખનિરોધઞ્ચ દેસેન્તા અત્તકિલમથાનુયોગદેસનાદીહિ ફલે પટિપજ્જન્તિ, ન હેતુમ્હિ. યથા હિ સુનખા કેનચિ લેડ્ડુપ્પહારે દિન્ને ભુસ્સન્તા લેડ્ડું ખાદન્તિ, ન પહારદાયકે ઉટ્ઠહન્તિ, એવં અઞ્ઞતિત્થિયા દુક્ખં નિરોધેતુકામા કાયખેદમનુયુજ્જન્તિ, ન કિલેસનિરોધનં, એવં તાવ દુક્ખનિરોધસ્સ સમુદયનિરોધવસેન દેસનાય પયોજનં વેદિતબ્બં.

    Iti yasmā samudayanirodheneva dukkhaṃ nirujjhati, tasmā bhagavā dukkhanirodhaṃ dassento samudayanirodhena desesi. Sīhasamānavuttino hi tathāgatā. Te dukkhaṃ nirodhentā dukkhanirodhañca desentā hetumhi paṭipajjanti, na phale. Yathā hi sīho yenattani saro khitto, tattheva attano balaṃ dasseti, na sare, tathā buddhānaṃ kāraṇe paṭipatti, na phale. Titthiyā pana suvānavuttino. Te dukkhaṃ nirodhentā dukkhanirodhañca desentā attakilamathānuyogadesanādīhi phale paṭipajjanti, na hetumhi. Yathā hi sunakhā kenaci leḍḍuppahāre dinne bhussantā leḍḍuṃ khādanti, na pahāradāyake uṭṭhahanti, evaṃ aññatitthiyā dukkhaṃ nirodhetukāmā kāyakhedamanuyujjanti, na kilesanirodhanaṃ, evaṃ tāva dukkhanirodhassa samudayanirodhavasena desanāya payojanaṃ veditabbaṃ.

    અયં પનેત્થ અત્થો. તસ્સાયેવ તણ્હાયાતિ તસ્સા ‘‘પોનોબ્ભવિકા’’તિ વત્વા કામતણ્હાદિવસેન વિભત્તતણ્હાય. વિરાગો વુચ્ચતિ મગ્ગો. ‘‘વિરાગા વિમુચ્ચતી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૨૪૫; સં॰ નિ॰ ૩.૧૨, ૫૯) હિ વુત્તં. વિરાગેન નિરોધો વિરાગનિરોધો, અનુસયસમુગ્ઘાતતો અસેસો વિરાગનિરોધો અસેસવિરાગનિરોધો. અથ વા વિરાગોતિ પહાનં વુચ્ચતિ, તસ્મા અનુસયસમુગ્ઘાતતો અસેસો વિરાગો અસેસો નિરોધોતિ એવમ્પેત્થ યોજના દટ્ઠબ્બા, અત્થતો પન સબ્બાનેવ એતાનિ નિબ્બાનસ્સ વેવચનાનિ. પરમત્થતો હિ દુક્ખનિરોધો અરિયસચ્ચન્તિ નિબ્બાનં વુચ્ચતિ. યસ્મા પન તં આગમ્મ તણ્હા વિરજ્જતિ ચેવ નિરુજ્ઝતિ ચ, તસ્મા ‘‘વિરાગો’’તિ ચ ‘‘નિરોધો’’તિ ચ વુચ્ચતિ. યસ્મા ચ તદેવ આગમ્મ તસ્સા ચાગાદયો હોન્તિ, કામગુણાલયાદીસુ ચેત્થ એકોપિ આલયો નત્થિ, તસ્મા ચાગો પટિનિસ્સગ્ગો મુત્તિ અનાલયોતિ વુચ્ચતિ.

    Ayaṃ panettha attho. Tassāyeva taṇhāyāti tassā ‘‘ponobbhavikā’’ti vatvā kāmataṇhādivasena vibhattataṇhāya. Virāgo vuccati maggo. ‘‘Virāgā vimuccatī’’ti (ma. ni. 1.245; saṃ. ni. 3.12, 59) hi vuttaṃ. Virāgena nirodho virāganirodho, anusayasamugghātato aseso virāganirodho asesavirāganirodho. Atha vā virāgoti pahānaṃ vuccati, tasmā anusayasamugghātato aseso virāgo aseso nirodhoti evampettha yojanā daṭṭhabbā, atthato pana sabbāneva etāni nibbānassa vevacanāni. Paramatthato hi dukkhanirodho ariyasaccanti nibbānaṃ vuccati. Yasmā pana taṃ āgamma taṇhā virajjati ceva nirujjhati ca, tasmā ‘‘virāgo’’ti ca ‘‘nirodho’’ti ca vuccati. Yasmā ca tadeva āgamma tassā cāgādayo honti, kāmaguṇālayādīsu cettha ekopi ālayo natthi, tasmā cāgo paṭinissaggo mutti anālayoti vuccati.

    ઇદાનિ દુક્ખનિરોધગામિનિપટિપદાઅરિયસચ્ચં દસ્સેતું ‘‘ઇદં ખો પન, ભિક્ખવે, દુક્ખનિરોધગામિની’’તિઆદિમાહ. યસ્મા પનેતં અરિયસચ્ચં દુક્ખનિરોધં ગચ્છતિ આરમ્મણવસએન તદભિમુખભૂતત્તા, પટિપદા ચ હોતિ દુક્ખનિરોધપ્પત્તિયા, તસ્મા ‘‘દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’’તિ વુચ્ચતિ. સેસમેત્થ વુત્તનયમેવ. કો પન નેસં દુક્ખાદીનં સચ્ચટ્ઠોતિ? યો પઞ્ઞાચક્ખુના ઉપપરિક્ખિયમાનાનં માયાવ વિપરીતો, મરીચિવ વિસંવાદકો, તિત્થિયાનં અત્તા વિય અનુપલબ્ભસભાવો ચ ન હોતિ, અથ ખો બાધનપ્પભવસન્તિનિય્યાનપ્પકારેન તચ્છાવિપરીતભૂતભાવેન અરિયઞાણસ્સ ગોચરો હોતિયેવ, એસ અગ્ગિલક્ખણં વિય લોકપકતિ વિય ચ તચ્છાવિપરીતભૂતભાવો સચ્ચટ્ઠોતિ વેદિતબ્બો. એત્થ ચ અગ્ગિલક્ખણં નામ ઉણ્હત્તં. તઞ્હિ કત્થચિ કટ્ઠાદિઉપાદાનભેદે વિસંવાદકં વિપરીતં અભૂતં વા કદાચિપિ ન હોતિ, ‘‘જાતિધમ્મા જરાધમ્મા, અથો મરણધમ્મિનો’’તિ (અ॰ નિ॰ ૫.૫૭) એવં વુત્તજાતિઆદિકા લોકપકતીતિ વેદિતબ્બા. ‘‘એકચ્ચાનં તિરચ્છાનાનં તિરિયં દીઘતા, મનુસ્સાદીનં ઉદ્ધં દીઘતા, વુદ્ધિનિટ્ઠપ્પત્તાનં પુન અવડ્ઢનન્તિ એવમાદિકા ચ લોકપકતી’’તિ વદન્તિ.

    Idāni dukkhanirodhagāminipaṭipadāariyasaccaṃ dassetuṃ ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave, dukkhanirodhagāminī’’tiādimāha. Yasmā panetaṃ ariyasaccaṃ dukkhanirodhaṃ gacchati ārammaṇavasaena tadabhimukhabhūtattā, paṭipadā ca hoti dukkhanirodhappattiyā, tasmā ‘‘dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti vuccati. Sesamettha vuttanayameva. Ko pana nesaṃ dukkhādīnaṃ saccaṭṭhoti? Yo paññācakkhunā upaparikkhiyamānānaṃ māyāva viparīto, marīciva visaṃvādako, titthiyānaṃ attā viya anupalabbhasabhāvo ca na hoti, atha kho bādhanappabhavasantiniyyānappakārena tacchāviparītabhūtabhāvena ariyañāṇassa gocaro hotiyeva, esa aggilakkhaṇaṃ viya lokapakati viya ca tacchāviparītabhūtabhāvo saccaṭṭhoti veditabbo. Ettha ca aggilakkhaṇaṃ nāma uṇhattaṃ. Tañhi katthaci kaṭṭhādiupādānabhede visaṃvādakaṃ viparītaṃ abhūtaṃ vā kadācipi na hoti, ‘‘jātidhammā jarādhammā, atho maraṇadhammino’’ti (a. ni. 5.57) evaṃ vuttajātiādikā lokapakatīti veditabbā. ‘‘Ekaccānaṃ tiracchānānaṃ tiriyaṃ dīghatā, manussādīnaṃ uddhaṃ dīghatā, vuddhiniṭṭhappattānaṃ puna avaḍḍhananti evamādikā ca lokapakatī’’ti vadanti.

    અપિચ –

    Apica –

    નાબાધકં યતો દુક્ખં, દુક્ખા અઞ્ઞં ન બાધકં;

    Nābādhakaṃ yato dukkhaṃ, dukkhā aññaṃ na bādhakaṃ;

    બાધકત્તનિયામેન, તતો સચ્ચમિદં મતં.

    Bādhakattaniyāmena, tato saccamidaṃ mataṃ.

    તં વિના નાઞ્ઞતો દુક્ખં, ન હોતિ ન ચ તં તતો;

    Taṃ vinā nāññato dukkhaṃ, na hoti na ca taṃ tato;

    દુક્ખહેતુનિયામેન, ઇતિ સચ્ચં વિસત્તિકા.

    Dukkhahetuniyāmena, iti saccaṃ visattikā.

    નાઞ્ઞા નિબ્બાનતો સન્તિ, સન્તં ન ચ ન તં યતો;

    Nāññā nibbānato santi, santaṃ na ca na taṃ yato;

    સન્તભાવનિયામેન, તતો સચ્ચમિદં મતં.

    Santabhāvaniyāmena, tato saccamidaṃ mataṃ.

    મગ્ગા અઞ્ઞં ન નિય્યાનં, અનિય્યાનો ન ચાપિ સો;

    Maggā aññaṃ na niyyānaṃ, aniyyāno na cāpi so;

    તચ્છનિય્યાનભાવત્તા, ઇતિ સો સચ્ચસમ્મતો.

    Tacchaniyyānabhāvattā, iti so saccasammato.

    ઇતિ તચ્છાવિપલ્લાસ-ભૂતભાવં ચતૂસુપિ;

    Iti tacchāvipallāsa-bhūtabhāvaṃ catūsupi;

    દુક્ખાદીસ્વવિસેસેન, સચ્ચટ્ઠં આહુ પણ્ડિતાતિ. (વિભ॰ અટ્ઠ॰ ૧૮૯);

    Dukkhādīsvavisesena, saccaṭṭhaṃ āhu paṇḍitāti. (vibha. aṭṭha. 189);

    ૧૫. પુબ્બે અનનુસ્સુતેસૂતિ ઇતો પુબ્બે ‘‘ઇદં દુક્ખ’’ન્તિઆદિના ન અનુસ્સુતેસુ અસ્સુતપુબ્બેસુ ચતુસચ્ચધમ્મેસુ. ચક્ખુન્તિઆદીનિ ઞાણવેવચનાનેવ. ઞાણમેવ હેત્થ પચ્ચક્ખતો દસ્સનટ્ઠેન ચક્ખુ વિયાતિ ચક્ખુ, ઞાણટ્ઠેન ઞાણં, પકારતો જાનનટ્ઠેન પઞ્ઞા, પટિવિજ્ઝનટ્ઠેન વિજ્જા, સચ્ચપ્પટિચ્છાદકસ્સ મોહન્ધકારસ્સ વિધમનતો ઓભાસનટ્ઠેન આલોકોતિ વુત્તં. તં પનેતં ચતૂસુ સચ્ચેસુ લોકિયલોકુત્તરમિસ્સકં નિદ્દિટ્ઠન્તિ વેદિતબ્બં.

    15.Pubbe ananussutesūti ito pubbe ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā na anussutesu assutapubbesu catusaccadhammesu. Cakkhuntiādīni ñāṇavevacanāneva. Ñāṇameva hettha paccakkhato dassanaṭṭhena cakkhu viyāti cakkhu, ñāṇaṭṭhena ñāṇaṃ, pakārato jānanaṭṭhena paññā, paṭivijjhanaṭṭhena vijjā, saccappaṭicchādakassa mohandhakārassa vidhamanato obhāsanaṭṭhena ālokoti vuttaṃ. Taṃ panetaṃ catūsu saccesu lokiyalokuttaramissakaṃ niddiṭṭhanti veditabbaṃ.

    ૧૬. યાવકીવઞ્ચાતિ યત્તકં કાલં. તિપરિવટ્ટન્તિ સચ્ચઞાણકિચ્ચઞાણકતઞાણસઙ્ખાતાનં તિણ્ણં પરિવટ્ટાનં વસેન તિપરિવટ્ટં. સચ્ચઞાણાદિવસેન હિ તયો પરિવટ્ટા એતસ્સાતિ તિપરિવટ્ટન્તિ વુચ્ચતિ ઞાણદસ્સનં. એત્થ ચ ‘‘ઇદં દુક્ખં અરિયસચ્ચં, ઇદં દુક્ખસમુદય’’ન્તિ એવં ચતૂસુ સચ્ચેસુ યથાભૂતઞાણં સચ્ચઞાણં નામ. તેસુયેવ ‘‘પરિઞ્ઞેય્યં પહાતબ્બં સચ્છિકાતબ્બં ભાવેતબ્બ’’ન્તિ એવં કત્તબ્બકિચ્ચજાનનઞાણં કિચ્ચઞાણં નામ. ‘‘પરિઞ્ઞાતં પહીનં સચ્છિકતં ભાવિત’’ન્તિ એવં તસ્સ કતભાવજાનનઞાણં કતઞાણં નામ. દ્વાદસાકારન્તિ તેસંયેવ એકેકસ્મિં સચ્ચે તિણ્ણં તિણ્ણં આકારાનં વસેન દ્વાદસાકારં. ઞાણદસ્સનન્તિ એતેસં તિપરિવટ્ટાનં દ્વાદસન્નં આકારાનં વસેન ઉપ્પન્નઞાણસઙ્ખાતં દસ્સનં.

    16.Yāvakīvañcāti yattakaṃ kālaṃ. Tiparivaṭṭanti saccañāṇakiccañāṇakatañāṇasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ parivaṭṭānaṃ vasena tiparivaṭṭaṃ. Saccañāṇādivasena hi tayo parivaṭṭā etassāti tiparivaṭṭanti vuccati ñāṇadassanaṃ. Ettha ca ‘‘idaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, idaṃ dukkhasamudaya’’nti evaṃ catūsu saccesu yathābhūtañāṇaṃ saccañāṇaṃ nāma. Tesuyeva ‘‘pariññeyyaṃ pahātabbaṃ sacchikātabbaṃ bhāvetabba’’nti evaṃ kattabbakiccajānanañāṇaṃ kiccañāṇaṃ nāma. ‘‘Pariññātaṃ pahīnaṃ sacchikataṃ bhāvita’’nti evaṃ tassa katabhāvajānanañāṇaṃ katañāṇaṃ nāma. Dvādasākāranti tesaṃyeva ekekasmiṃ sacce tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ ākārānaṃ vasena dvādasākāraṃ. Ñāṇadassananti etesaṃ tiparivaṭṭānaṃ dvādasannaṃ ākārānaṃ vasena uppannañāṇasaṅkhātaṃ dassanaṃ.

    અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિન્તિ ઉત્તરવિરહિતં સબ્બસેટ્ઠં સમ્મા સામઞ્ચ બોધિં. અથ વા પસત્થં સુન્દરઞ્ચ બોધિં. બોધીતિ ચ ભગવતો અરહત્તમગ્ગો ઇધાધિપ્પેતો. સાવકાનં અરહત્તમગ્ગો અનુત્તરા બોધિ હોતિ, ન હોતીતિ? ન હોતિ. કસ્મા? અસબ્બગુણદાયકત્તા. તેસઞ્હિ કસ્સચિ અરહત્તમગ્ગો અરહત્તફલમેવ દેતિ, કસ્સચિ તિસ્સો વિજ્જા, કસ્સચિ છ અભિઞ્ઞા, કસ્સચિ ચતસ્સો પટિસમ્ભિદા, કસ્સચિ સાવકપારમીઞાણં. પચ્ચેકબુદ્ધાનમ્પિ પચ્ચેકબોધિઞાણમેવ દેતિ, બુદ્ધાનં પન સબ્બગુણસમ્પત્તિં દેતિ અભિસેકો વિય રઞ્ઞો સબ્બલોકિસ્સરિયભાવં. તસ્મા અઞ્ઞસ્સ કસ્સચિપિ અનુત્તરા બોધિ ન હોતીતિ. અભિસમ્બુદ્ધોતિ પચ્ચઞ્ઞાસિન્તિ અભિસમ્બુદ્ધો અહં પત્તો પટિવિજ્ઝિત્વા ઠિતોતિ એવં પટિજાનિં. ઞાણઞ્ચ પન મે દસ્સનં ઉદપાદીતિ અધિગતગુણાનં યાથાવતો દસ્સનસમત્થં પચ્ચવેક્ખણઞાણઞ્ચ પન મે ઉદપાદિ. અકુપ્પા મે વિમુત્તીતિ અયં મય્હં અરહત્તફલવિમુત્તિ અકુપ્પા પટિપક્ખેહિ ન કોપેતબ્બાતિ એવં ઞાણં ઉદપાદિ. તત્થ દ્વીહાકારેહિ અકુપ્પતા વેદિતબ્બા મગ્ગસઙ્ખાતકારણતો ચ આરમ્મણતો ચ. સા હિ ચતૂહિ મગ્ગેહિ સમુચ્છિન્નકિલેસાનં પુન અનિવત્તનતાય કારણતોપિ અકુપ્પા, અકુપ્પધમ્મં નિબ્બાનં આરમ્મણં કત્વા પવત્તતાય આરમ્મણતોપિ અકુપ્પા અનાકુપ્પારમ્મણાનં લોકિયસમાપત્તીનં તદભાવતો. અન્તિમાતિ પચ્છિમા. નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવોતિ ઇદાનિ પુન અઞ્ઞો ભવો નામ નત્થીતિ.

    Anuttaraṃ sammāsambodhinti uttaravirahitaṃ sabbaseṭṭhaṃ sammā sāmañca bodhiṃ. Atha vā pasatthaṃ sundarañca bodhiṃ. Bodhīti ca bhagavato arahattamaggo idhādhippeto. Sāvakānaṃ arahattamaggo anuttarā bodhi hoti, na hotīti? Na hoti. Kasmā? Asabbaguṇadāyakattā. Tesañhi kassaci arahattamaggo arahattaphalameva deti, kassaci tisso vijjā, kassaci cha abhiññā, kassaci catasso paṭisambhidā, kassaci sāvakapāramīñāṇaṃ. Paccekabuddhānampi paccekabodhiñāṇameva deti, buddhānaṃ pana sabbaguṇasampattiṃ deti abhiseko viya rañño sabbalokissariyabhāvaṃ. Tasmā aññassa kassacipi anuttarā bodhi na hotīti. Abhisambuddhoti paccaññāsinti abhisambuddho ahaṃ patto paṭivijjhitvā ṭhitoti evaṃ paṭijāniṃ. Ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādīti adhigataguṇānaṃ yāthāvato dassanasamatthaṃ paccavekkhaṇañāṇañca pana me udapādi. Akuppā me vimuttīti ayaṃ mayhaṃ arahattaphalavimutti akuppā paṭipakkhehi na kopetabbāti evaṃ ñāṇaṃ udapādi. Tattha dvīhākārehi akuppatā veditabbā maggasaṅkhātakāraṇato ca ārammaṇato ca. Sā hi catūhi maggehi samucchinnakilesānaṃ puna anivattanatāya kāraṇatopi akuppā, akuppadhammaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattatāya ārammaṇatopi akuppā anākuppārammaṇānaṃ lokiyasamāpattīnaṃ tadabhāvato. Antimāti pacchimā. Natthi dāni punabbhavoti idāni puna añño bhavo nāma natthīti.

    ઇમસ્મિઞ્ચ પન વેય્યાકરણસ્મિન્તિ ઇમસ્મિં નિગ્ગાથકે સુત્તે. નિગ્ગાથકઞ્હિ સુત્તં પુચ્છાવિસ્સજ્જનસહિતં ‘‘વેય્યાકરણ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. ભઞ્ઞમાનેતિ ભણિયમાને, દેસિયમાનેતિ અત્થો. વિરજન્તિ અપાયગમનીયરાગરજાદીનં વિગમેન વિરજં. વીતમલન્તિ અનવસેસદિટ્ઠિવિચિકિચ્છામલાપગમેન વીતમલં . પઠમમગ્ગવજ્ઝકિલેસરજાભાવેન વા વિરજં, પઞ્ચવિધદુસ્સીલ્યમલાપગમેન વીતમલં. ધમ્મચક્ખુન્તિ બ્રહ્માયુસુત્તે (મ॰ નિ॰ ૨.૩૮૩ આદયો) હેટ્ઠિમા તયો મગ્ગા વુત્તા, ચૂળરાહુલોવાદે (મ॰ નિ॰ ૩.૪૧૬ આદયો) આસવક્ખયો, ઇધ પન સોતાપત્તિમગ્ગો અધિપ્પેતો. ચતુસચ્ચસઙ્ખાતેસુ ધમ્મેસુ તેસં દસ્સનટ્ઠેન ચક્ખૂતિ ધમ્મચક્ખુ, હેટ્ઠિમેસુ વા તીસુ મગ્ગધમ્મેસુ એકં સોતાપત્તિમગ્ગસઙ્ખાતં ચક્ખૂતિ ધમ્મચક્ખુ, સમથવિપસ્સનાધમ્મનિબ્બત્તતાય સીલાદિતિવિધધમ્મક્ખન્ધભૂતતાય વા ધમ્મમયં ચક્ખૂતિપિ ધમ્મચક્ખુ, તસ્સ ઉપ્પત્તિઆકારદસ્સનત્થં ‘‘યં કિઞ્ચિ સમુદયધમ્મં, સબ્બં તં નિરોધધમ્મ’’ન્તિ આહ. નનુ ચ મગ્ગઞાણં અસઙ્ખતધમ્મારમ્મણં, ન સઙ્ખતધમ્મારમ્મણન્તિ? સચ્ચમેતં, યસ્મા તં નિરોધં આરમ્મણં કત્વા કિચ્ચવસેન સબ્બસઙ્ખતં અસમ્મોહપ્પટિવેધવસેન પટિવિજ્ઝન્તં ઉપ્પજ્જતિ, તસ્મા તથા વુત્તં.

    Imasmiñca pana veyyākaraṇasminti imasmiṃ niggāthake sutte. Niggāthakañhi suttaṃ pucchāvissajjanasahitaṃ ‘‘veyyākaraṇa’’nti vuccati. Bhaññamāneti bhaṇiyamāne, desiyamāneti attho. Virajanti apāyagamanīyarāgarajādīnaṃ vigamena virajaṃ. Vītamalanti anavasesadiṭṭhivicikicchāmalāpagamena vītamalaṃ . Paṭhamamaggavajjhakilesarajābhāvena vā virajaṃ, pañcavidhadussīlyamalāpagamena vītamalaṃ. Dhammacakkhunti brahmāyusutte (ma. ni. 2.383 ādayo) heṭṭhimā tayo maggā vuttā, cūḷarāhulovāde (ma. ni. 3.416 ādayo) āsavakkhayo, idha pana sotāpattimaggo adhippeto. Catusaccasaṅkhātesu dhammesu tesaṃ dassanaṭṭhena cakkhūti dhammacakkhu, heṭṭhimesu vā tīsu maggadhammesu ekaṃ sotāpattimaggasaṅkhātaṃ cakkhūti dhammacakkhu, samathavipassanādhammanibbattatāya sīlāditividhadhammakkhandhabhūtatāya vā dhammamayaṃ cakkhūtipi dhammacakkhu, tassa uppattiākāradassanatthaṃ ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti āha. Nanu ca maggañāṇaṃ asaṅkhatadhammārammaṇaṃ, na saṅkhatadhammārammaṇanti? Saccametaṃ, yasmā taṃ nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā kiccavasena sabbasaṅkhataṃ asammohappaṭivedhavasena paṭivijjhantaṃ uppajjati, tasmā tathā vuttaṃ.

    ૧૭. ધમ્મચક્કેતિ પટિવેધઞાણઞ્ચેવ દેસનાઞાણઞ્ચ પવત્તનટ્ઠેન ચક્કન્તિ ધમ્મચક્કં. બોધિપલ્લઙ્કે નિસિન્નસ્સ હિ ચતૂસુ સચ્ચેસુ ઉપ્પન્નં દ્વાદસાકારં પટિવેધઞાણમ્પિ, ઇસિપતને નિસિન્નસ્સ દ્વાદસાકારાય સચ્ચદેસનાય પવત્તકં દેસનાઞાણમ્પિ ધમ્મચક્કં નામ. ઉભયમ્પિ હેતં દસબલસ્સ ઉરે પવત્તઞાણમેવ. તદુભયં ઇમાય દેસનાય પકાસેન્તેન ભગવતા ધમ્મચક્કં પવત્તિતં નામ. તં પનેતં ધમ્મચક્કં યાવ અઞ્ઞાસિકોણ્ડઞ્ઞત્થેરો અટ્ઠારસહિ બ્રહ્મકોટીહિ સદ્ધિં સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠાતિ, તાવ ભગવા પવત્તેતિ નામ પવત્તનકિચ્ચસ્સ અનિટ્ઠિતત્તા. પતિટ્ઠિતે પવત્તિતં નામ કસ્સપસમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ સાસનન્તરધાનતો પટ્ઠાય યાવ બુદ્ધુપ્પાદો, એત્તકં કાલં અપ્પવત્તપુબ્બસ્સ પવત્તિતત્તા. તં સન્ધાય ‘‘પવત્તિતે ચ પન ભગવતા ધમ્મચક્કે ભુમ્મા દેવા સદ્દમનુસ્સાવેસુ’’ન્તિઆદિ વુત્તં. તત્થ ભુમ્માતિ ભૂમટ્ઠકદેવતા. સદ્દમનુસ્સાવેસુન્તિ એકપ્પહારેનેવ સાધુકારં દત્વા ‘‘એતં ભગવતા’’તિઆદીનિ વદન્તા અનુસ્સાવયિંસુ. ઓભાસોતિ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણાનુભાવેન પવત્તો ચિત્તપચ્ચયઉતુસમુટ્ઠાનો ઓભાસો. સો હિ તદા દેવાનં દેવાનુભાવં અતિક્કમિત્વા વિરોચિત્થ. અઞ્ઞાસિ વત ભો કોણ્ડઞ્ઞોતિ ઇમસ્સપિ ઉદાનસ્સ ઉદાહરણઘોસો દસસહસ્સિલોકધાતું ફરિત્વા અટ્ઠાસિ. ભગવતો હિ ધમ્મચક્કપ્પવત્તનસ્સ આરમ્ભે વિય પરિસમાપનેપિ અતિવિય ઉળારતમં પીતિસોમનસ્સં ઉદપાદિ.

    17.Dhammacakketi paṭivedhañāṇañceva desanāñāṇañca pavattanaṭṭhena cakkanti dhammacakkaṃ. Bodhipallaṅke nisinnassa hi catūsu saccesu uppannaṃ dvādasākāraṃ paṭivedhañāṇampi, isipatane nisinnassa dvādasākārāya saccadesanāya pavattakaṃ desanāñāṇampi dhammacakkaṃ nāma. Ubhayampi hetaṃ dasabalassa ure pavattañāṇameva. Tadubhayaṃ imāya desanāya pakāsentena bhagavatā dhammacakkaṃ pavattitaṃ nāma. Taṃ panetaṃ dhammacakkaṃ yāva aññāsikoṇḍaññatthero aṭṭhārasahi brahmakoṭīhi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāti, tāva bhagavā pavatteti nāma pavattanakiccassa aniṭṭhitattā. Patiṭṭhite pavattitaṃ nāma kassapasammāsambuddhassa sāsanantaradhānato paṭṭhāya yāva buddhuppādo, ettakaṃ kālaṃ appavattapubbassa pavattitattā. Taṃ sandhāya ‘‘pavattite ca pana bhagavatā dhammacakke bhummā devā saddamanussāvesu’’ntiādi vuttaṃ. Tattha bhummāti bhūmaṭṭhakadevatā. Saddamanussāvesunti ekappahāreneva sādhukāraṃ datvā ‘‘etaṃ bhagavatā’’tiādīni vadantā anussāvayiṃsu. Obhāsoti sabbaññutaññāṇānubhāvena pavatto cittapaccayautusamuṭṭhāno obhāso. So hi tadā devānaṃ devānubhāvaṃ atikkamitvā virocittha. Aññāsi vata bho koṇḍaññoti imassapi udānassa udāharaṇaghoso dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi. Bhagavato hi dhammacakkappavattanassa ārambhe viya parisamāpanepi ativiya uḷāratamaṃ pītisomanassaṃ udapādi.

    ૧૮. દિટ્ઠો અરિયસચ્ચધમ્મો એતેનાતિ દિટ્ઠધમ્મો. એસ નયો સેસપદેસુપિ. એત્થ ચ દસ્સનં નામ ઞાણદસ્સનતો અઞ્ઞમ્પિ અત્થીતિ તંનિવત્તનત્થં ‘‘પત્તધમ્મો’’તિ વુત્તં. પત્તિ ચ ઞાણસમ્પત્તિતો અઞ્ઞાપિ વિજ્જતીતિ તતો વિસેસનત્થં ‘‘વિદિતધમ્મો’’તિ વુત્તં. સા પનેસા વિદિતધમ્મતા એકદેસતોપિ હોતીતિ નિપ્પદેસતો વિદિતભાવં દસ્સેતું ‘‘પરિયોગાળ્હધમ્મો’’તિ વુત્તં. તેનસ્સ સચ્ચાભિસમ્બોધિંયેવ દીપેતિ. મગ્ગઞાણઞ્હિ એકાભિસમયવસેન પરિઞ્ઞાદિકિચ્ચં સાધેન્તં નિપ્પદેસેન ચતુસચ્ચધમ્મં સમન્તતો ઓગાળ્હં નામ હોતિ. સપ્પટિભયકન્તારસદિસા સોળસવત્થુકા અટ્ઠવત્થુકા ચ તિણ્ણા વિચિકિચ્છા અનેનાતિ તિણ્ણવિચિકિચ્છો. પવત્તિઆદીસુ ‘‘એવં નુખો ન નુખો’’તિ એવં પવત્તિકા વિગતા સમુચ્છિન્ના કથંકથા અસ્સાતિ વિગતકથંકથો. વેસારજ્જપ્પત્તોતિ સારજ્જકરાનં પાપધમ્માનં પહીનત્તા તપ્પટિપક્ખેસુ ચ સીલાદીસુ ગુણેસુ સુપ્પતિટ્ઠિતત્તા વિસારદભાવં વેય્યત્તિયં પત્તો અધિગતો. સ્વાયં વેસારજ્જપ્પત્તિસુપ્પતિટ્ઠિતભાવો કત્થાતિ આહ ‘‘સત્થુસાસને’’તિ. અત્તના પચ્ચક્ખતો અધિગતત્તા ન પરં પચ્ચેતિ, પરસ્સ સદ્ધાય એત્થ નપ્પવત્તતિ, ન તસ્સ પરો પચ્ચેતબ્બો અત્થીતિ અપરપ્પચ્ચયો.

    18. Diṭṭho ariyasaccadhammo etenāti diṭṭhadhammo. Esa nayo sesapadesupi. Ettha ca dassanaṃ nāma ñāṇadassanato aññampi atthīti taṃnivattanatthaṃ ‘‘pattadhammo’’ti vuttaṃ. Patti ca ñāṇasampattito aññāpi vijjatīti tato visesanatthaṃ ‘‘viditadhammo’’ti vuttaṃ. Sā panesā viditadhammatā ekadesatopi hotīti nippadesato viditabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘pariyogāḷhadhammo’’ti vuttaṃ. Tenassa saccābhisambodhiṃyeva dīpeti. Maggañāṇañhi ekābhisamayavasena pariññādikiccaṃ sādhentaṃ nippadesena catusaccadhammaṃ samantato ogāḷhaṃ nāma hoti. Sappaṭibhayakantārasadisā soḷasavatthukā aṭṭhavatthukā ca tiṇṇā vicikicchā anenāti tiṇṇavicikiccho. Pavattiādīsu ‘‘evaṃ nukho na nukho’’ti evaṃ pavattikā vigatā samucchinnā kathaṃkathā assāti vigatakathaṃkatho. Vesārajjappattoti sārajjakarānaṃ pāpadhammānaṃ pahīnattā tappaṭipakkhesu ca sīlādīsu guṇesu suppatiṭṭhitattā visāradabhāvaṃ veyyattiyaṃ patto adhigato. Svāyaṃ vesārajjappattisuppatiṭṭhitabhāvo katthāti āha ‘‘satthusāsane’’ti. Attanā paccakkhato adhigatattā na paraṃ pacceti, parassa saddhāya ettha nappavattati, na tassa paro paccetabbo atthīti aparappaccayo.

    લભેય્યાહન્તિ લભેય્યં અહં, આયાચનવચનમેતં. એહીતિ આયાચિતાનં પબ્બજ્જૂપસમ્પદાનં અનુમતભાવપ્પકાસનવચનં, તસ્મા એહિ સમ્પટિચ્છાહિ યથાયાચિતં પબ્બજ્જૂપસમ્પદવિસેસન્તિ અત્થો. ઇતિ-સદ્દો તસ્સ એહિભિક્ખૂપસમ્પદાપટિલાભનિમિત્તવચનપરિયોસાનદસ્સનો. તદવસાનો હિ તસ્સ ભિક્ખુભાવો. તેનેવાહ ‘‘એહિ ભિક્ખૂતિ ભગવતો વચનેન અભિનિપ્ફન્ના સાવ તસ્સ આયસ્મતો એહિભિક્ખૂપસમ્પદા અહોસી’’તિ. ચર બ્રહ્મચરિયન્તિ ઉપરિમગ્ગત્તયસઙ્ખાતં બ્રહ્મચરિયં સમધિગચ્છ. કિમત્થં? સમ્મા દુક્ખસ્સ અન્તકિરિયાય. ઇધાપિ ‘‘અવોચા’’તિ સમ્બન્ધિતબ્બં. ‘‘નવ કોટિસહસ્સાની’’તિઆદિના (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૨૦; પટિ॰ મ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧.૩૭) વુત્તપ્પભેદાનં અનેકસહસ્સાનં સંવરવિનયાનં સમાદિયિત્વા વત્તનેન ઉપરિભૂતા અગ્ગભૂતા સમ્પદાતિ ઉપસમ્પદા.

    Labheyyāhanti labheyyaṃ ahaṃ, āyācanavacanametaṃ. Ehīti āyācitānaṃ pabbajjūpasampadānaṃ anumatabhāvappakāsanavacanaṃ, tasmā ehi sampaṭicchāhi yathāyācitaṃ pabbajjūpasampadavisesanti attho. Iti-saddo tassa ehibhikkhūpasampadāpaṭilābhanimittavacanapariyosānadassano. Tadavasāno hi tassa bhikkhubhāvo. Tenevāha ‘‘ehi bhikkhūti bhagavato vacanena abhinipphannā sāva tassa āyasmato ehibhikkhūpasampadā ahosī’’ti. Cara brahmacariyanti uparimaggattayasaṅkhātaṃ brahmacariyaṃ samadhigaccha. Kimatthaṃ? Sammā dukkhassa antakiriyāya. Idhāpi ‘‘avocā’’ti sambandhitabbaṃ. ‘‘Nava koṭisahassānī’’tiādinā (visuddhi. 1.20; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.37) vuttappabhedānaṃ anekasahassānaṃ saṃvaravinayānaṃ samādiyitvā vattanena uparibhūtā aggabhūtā sampadāti upasampadā.

    ૧૯. નીહારભત્તોતિ નીહટભત્તો, ગામતો ભિક્ખં નીહરિત્વા ભિક્ખૂહિ દિન્નભત્તોતિ અત્થો . ભગવા હિ દહરકુમારકે વિય તે ભિક્ખૂ પરિહરન્તો પાટિપદદિવસતો પટ્ઠાય પિણ્ડપાતત્થાયપિ ગામં અપવિસિત્વા અન્તોવિહારેયેવ વસિ.

    19.Nīhārabhattoti nīhaṭabhatto, gāmato bhikkhaṃ nīharitvā bhikkhūhi dinnabhattoti attho . Bhagavā hi daharakumārake viya te bhikkhū pariharanto pāṭipadadivasato paṭṭhāya piṇḍapātatthāyapi gāmaṃ apavisitvā antovihāreyeva vasi.

    ધમ્મચક્કપ્પવત્તનસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Dhammacakkappavattanasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવગ્ગપાળિ • Mahāvaggapāḷi / ૬. પઞ્ચવગ્ગિયકથા • 6. Pañcavaggiyakathā

    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવગ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvagga-aṭṭhakathā / પઞ્ચવગ્ગિયકથા • Pañcavaggiyakathā

    ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / પઞ્ચવગ્ગિયકથાવણ્ણના • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / પઞ્ચવગ્ગિયકથાવણ્ણના • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi / ૬. પઞ્ચવગ્ગિયકથા • 6. Pañcavaggiyakathā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact