| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
၉. ဓမ္မစေတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
9. Dhammacetiyasuttavaṇṇanā
၃၆၄. ဧဝံ မေ သုတန္တိ ဓမ္မစေတိယသုတ္တံ။ တတ္ထ မေဒာဠုပန္တိ နာမေတံ တသ္သ, တသ္သ ဟိ နိဂမသ္သ မေဒဝဏ္ဏာ ပာသာဏာ ကိရေတ္ထ ဥသ္သန္နာ အဟေသုံ, တသ္မာ မေဒာဠုပန္တိ သင္ခံ ဂတံ။ သေနာသနံ ပနေတ္ထ အနိယတံ, တသ္မာ န တံ ဝုတ္တံ။ နဂရကန္တိ ဧဝံနာမကံ သက္ယာနံ နိဂမံ။ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေနာတိ န အညေန ကရဏီယေန, အယံ ပန ဗန္ဓုလသေနာပတိံ သဒ္ဓိံ ဒ္ဝတ္တိံသာယ ပုတ္တေဟိ ဧကဒိဝသေနေဝ ဂဏ္ဟထာတိ အာဏာပေသိ, တံဒိဝသဉ္စသ္သ ဘရိယာယ မလ္လိကာယ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဘဂဝာ နိမန္တိတော, ဗုဒ္ဓပ္ပမုခေ ဘိက္ခုသင္ဃေ ဃရံ အာဂန္တ္ဝာ နိသိန္နမတ္တေ ‘‘သေနာပတိ ကာလင္ကတော’’တိ သာသနံ အာဟရိတ္ဝာ မလ္လိကာယ အဒံသု။ သာ ပဏ္ဏံ ဂဟေတ္ဝာ မုခသာသနံ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ရညာ အယ္ယေ သေနာပတိ သဒ္ဓိံ ဒ္ဝတ္တိံသာယ ပုတ္တေဟိ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဂဟာပိတော’’တိ အာရောစေသုံ။ မဟာဇနဂတံ မာ ကရိတ္ထာတိ ဩဝဋ္ဋိကာယ ပဏ္ဏံ ကတ္ဝာ ဘိက္ခုသင္ဃံ ပရိဝိသိ။ တသ္မိံ သမယေ ဧကာ သပ္ပိစာဋိ နီဟရိတာ, သာ ဥမ္မာရေ အာဟစ္စ ဘိန္နာ, တံ အပနေတ္ဝာ အညံ အာဟရာပေတ္ဝာ ဘိက္ခုသင္ဃံ ပရိဝိသိ။
364.Evaṃme sutanti dhammacetiyasuttaṃ. Tattha medāḷupanti nāmetaṃ tassa, tassa hi nigamassa medavaṇṇā pāsāṇā kirettha ussannā ahesuṃ, tasmā medāḷupanti saṅkhaṃ gataṃ. Senāsanaṃ panettha aniyataṃ, tasmā na taṃ vuttaṃ. Nagarakanti evaṃnāmakaṃ sakyānaṃ nigamaṃ. Kenacideva karaṇīyenāti na aññena karaṇīyena, ayaṃ pana bandhulasenāpatiṃ saddhiṃ dvattiṃsāya puttehi ekadivaseneva gaṇhathāti āṇāpesi, taṃdivasañcassa bhariyāya mallikāya pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ bhagavā nimantito, buddhappamukhe bhikkhusaṅghe gharaṃ āgantvā nisinnamatte ‘‘senāpati kālaṅkato’’ti sāsanaṃ āharitvā mallikāya adaṃsu. Sā paṇṇaṃ gahetvā mukhasāsanaṃ pucchi. ‘‘Raññā ayye senāpati saddhiṃ dvattiṃsāya puttehi ekappahāreneva gahāpito’’ti ārocesuṃ. Mahājanagataṃ mā karitthāti ovaṭṭikāya paṇṇaṃ katvā bhikkhusaṅghaṃ parivisi. Tasmiṃ samaye ekā sappicāṭi nīharitā, sā ummāre āhacca bhinnā, taṃ apanetvā aññaṃ āharāpetvā bhikkhusaṅghaṃ parivisi.
သတ္ထာ ကတဘတ္တကိစ္စော ကထာသမုဋ္ဌာပနတ္ထံ – ‘‘သပ္ပိစာဋိယာ ဘိန္နပစ္စယာ န စိန္တေတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ တသ္မိံ သမယေ မလ္လိကာ ပဏ္ဏံ နီဟရိတ္ဝာ ဘဂဝတော ပုရတော ဌပေတ္ဝာ – ‘‘ဘဂဝာ ဣမံ ဒ္ဝတ္တိံသာယ ပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ သေနာပတိနော မတသာသနံ, အဟံ ဧတမ္ပိ န စိန္တယာမိ, သပ္ပိစာဋိပစ္စယာ ကိံ စိန္တေယ္ယာမီ’’တိ အာဟ။ ဘဂဝာ – ‘‘မလ္လိကေ, မာ စိန္တယိ, အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ နာမ ဝတ္တမာနာနံ ဟောတိ ဧတ’’န္တိ အနိစ္စတာဒိပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မကထံ ကတ္ဝာ အဂမာသိ။ မလ္လိကာ ဒ္ဝတ္တိံသသုဏိသာယော ပက္ကောသာပေတ္ဝာ ဩဝာဒံ အဒာသိ။ ရာဇာ မလ္လိကံ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ ‘‘သေနာပတိနော အမ္ဟာကံ အန္တရေ ဘိန္နဒောသော အတ္ထိ နတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ နတ္ထိ သာမီတိ။ သော တသ္သာ ဝစနေန တသ္သ နိဒ္ဒောသဘာဝံ ဉတ္ဝာ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဗလဝဒောမနသ္သံ ဥပ္ပာဒေသိ။ သော – ‘‘ဧဝရူပံ နာမ အဒောသကာရကံ မံ သမ္ဘာဝယိတ္ဝာ အာဂတံ သဟာယကံ ဝိနာသေသိ’’န္တိ တတော ပဋ္ဌာယ ပာသာဒေ ဝာ နာဋကေသု ဝာ ရဇ္ဇသုခေသု ဝာ စိတ္တသ္သာဒံ အလဘမာနော တတ္ထ တတ္ထ ဝိစရိတုံ အာရဒ္ဓော။ ဧတဒေဝ ကိစ္စံ အဟောသိ။ ဣဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေနာ’’တိ။
Satthā katabhattakicco kathāsamuṭṭhāpanatthaṃ – ‘‘sappicāṭiyā bhinnapaccayā na cintetabba’’nti āha. Tasmiṃ samaye mallikā paṇṇaṃ nīharitvā bhagavato purato ṭhapetvā – ‘‘bhagavā imaṃ dvattiṃsāya puttehi saddhiṃ senāpatino matasāsanaṃ, ahaṃ etampi na cintayāmi, sappicāṭipaccayā kiṃ cinteyyāmī’’ti āha. Bhagavā – ‘‘mallike, mā cintayi, anamatagge saṃsāre nāma vattamānānaṃ hoti eta’’nti aniccatādipaṭisaṃyuttaṃ dhammakathaṃ katvā agamāsi. Mallikā dvattiṃsasuṇisāyo pakkosāpetvā ovādaṃ adāsi. Rājā mallikaṃ pakkosāpetvā ‘‘senāpatino amhākaṃ antare bhinnadoso atthi natthī’’ti pucchi. Natthi sāmīti. So tassā vacanena tassa niddosabhāvaṃ ñatvā vippaṭisārī balavadomanassaṃ uppādesi. So – ‘‘evarūpaṃ nāma adosakārakaṃ maṃ sambhāvayitvā āgataṃ sahāyakaṃ vināsesi’’nti tato paṭṭhāya pāsāde vā nāṭakesu vā rajjasukhesu vā cittassādaṃ alabhamāno tattha tattha vicarituṃ āraddho. Etadeva kiccaṃ ahosi. Idaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘kenacideva karaṇīyenā’’ti.
ဒီဃံ ကာရာယနန္တိ ဒီဃကာရာယနော နာမ ဗန္ဓုလသေနာပတိသ္သ ဘာဂိနေယ္ယော ‘‘ဧတသ္သ မေ မာတုလော အဒောသကာရကော နိက္ကာရဏေန ဃာတိတော’’တိ ရညာ သေနာပတိဋ္ဌာနေ ဌပိတော။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ မဟစ္စာ ရာဇာနုဘာဝေနာတိ မဟတာ ရာဇာနုဘာဝေန , ဓရဏိတလံ ဘိန္ဒန္တော ဝိယ သာဂရံ ပရိဝတ္တေန္တော ဝိယ ဝိစိတ္တဝေသသောဘေန မဟတာ ဗလကာယေနာတိ အတ္ထော။ ပာသာဒိကာနီတိ ဒသ္သနေနေဝ သဟ ရဉ္ဇနကာနိ။ ပသာဒနီယာနီတိ တသ္သေဝ ဝေဝစနံ။ အထ ဝာ ပာသာဒိကာနီတိ ပသာဒဇနကာနိ။ အပ္ပသဒ္ဒာနီတိ နိသ္သဒ္ဒာနိ။ အပ္ပနိဂ္ဃောသာနီတိ အဝိဘာဝိတတ္ထေန နိဂ္ဃောသေန ရဟိတာနိ။ ဝိဇနဝာတာနီတိ ဝိဂတဇနဝာတာနိ။ မနုသ္သရာဟသ္သေယ္ယကာနီတိ မနုသ္သာနံ ရဟသ္သကမ္မာနုစ္ဆဝိကာနိ, ရဟသ္သမန္တံ မန္တေန္တာနံ အနုရူပာနီတိ အတ္ထော။ ပဋိသလ္လာနသာရုပ္ပာနီတိ နိလီယနဘာဝသ္သ ဧကီဘာဝသ္သ အနုစ္ဆဝိကာနိ။ ယတ္ထ သုဒံ မယန္တိ န တေန တတ္ထ ဘဂဝာ ပယိရုပာသိတပုဗ္ဗော, တာဒိသေသု ပန ပယိရုပာသိတပုဗ္ဗော, တသ္မာ ယာဒိသေသု သုဒံ မယန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။
Dīghaṃkārāyananti dīghakārāyano nāma bandhulasenāpatissa bhāgineyyo ‘‘etassa me mātulo adosakārako nikkāraṇena ghātito’’ti raññā senāpatiṭṭhāne ṭhapito. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Mahaccā rājānubhāvenāti mahatā rājānubhāvena , dharaṇitalaṃ bhindanto viya sāgaraṃ parivattento viya vicittavesasobhena mahatā balakāyenāti attho. Pāsādikānīti dassaneneva saha rañjanakāni. Pasādanīyānīti tasseva vevacanaṃ. Atha vā pāsādikānīti pasādajanakāni. Appasaddānīti nissaddāni. Appanigghosānīti avibhāvitatthena nigghosena rahitāni. Vijanavātānīti vigatajanavātāni. Manussarāhasseyyakānīti manussānaṃ rahassakammānucchavikāni, rahassamantaṃ mantentānaṃ anurūpānīti attho. Paṭisallānasāruppānīti nilīyanabhāvassa ekībhāvassa anucchavikāni. Yattha sudaṃ mayanti na tena tattha bhagavā payirupāsitapubbo, tādisesu pana payirupāsitapubbo, tasmā yādisesu sudaṃ mayanti ayamettha attho.
အတ္ထိ, မဟာရာဇာတိ ပဏ္ဍိတော သေနာပတိ ‘‘ရာဇာ ဘဂဝန္တံ မမာယတီ’’တိ ဇာနာတိ, သော သစေ မံ ရာဇာ ‘‘ကဟံ ဘဂဝာ’’တိ ဝဒေယ္ယ, အဒန္ဓာယန္တေန အာစိက္ခိတုံ ယုတ္တန္တိ စရပုရိသေ ပယောဇေတ္ဝာ ဘဂဝတော နိဝာသနဋ္ဌာနံ ဉတ္ဝာဝ ဝိဟရတိ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ အာရာမံ ပာဝိသီတိ ဗဟိနိဂမေ ခန္ဓာဝာရံ ဗန္ဓာပေတ္ဝာ ကာရာယနေန သဒ္ဓိံ ပာဝိသိ။
Atthi, mahārājāti paṇḍito senāpati ‘‘rājā bhagavantaṃ mamāyatī’’ti jānāti, so sace maṃ rājā ‘‘kahaṃ bhagavā’’ti vadeyya, adandhāyantena ācikkhituṃ yuttanti carapurise payojetvā bhagavato nivāsanaṭṭhānaṃ ñatvāva viharati. Tasmā evamāha. Ārāmaṃ pāvisīti bahinigame khandhāvāraṃ bandhāpetvā kārāyanena saddhiṃ pāvisi.
၃၆၆. ဝိဟာရောတိ ဂန္ဓကုဋိံ သန္ဓာယာဟံသု။ အာဠိန္ဒန္တိ ပမုခံ။ ဥက္ကာသိတ္ဝာတိ ဥက္ကာသိတသဒ္ဒံ ကတ္ဝာ။ အဂ္ဂဠန္တိ ကဝာဋံ။ အာကောဋေဟီတိ အဂ္ဂနခေန ဤသကံ ကုဉ္စိကစ္ဆိဒ္ဒသမီပေ ကောဋေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒ္ဝာရံ ကိရ အတိဥပရိ အမနုသ္သာ, အတိဟေဋ္ဌာ ဒီဃဇာတိကာ ကောဋေန္တိ။ တထာ အကောဋေတ္ဝာ မဇ္ဈေ ဆိဒ္ဒသမီပေ ကောဋေတဗ္ဗံ, ဣဒံ ဒ္ဝာရကောဋ္ဋကဝတ္တန္တိ ဒီပေန္တာ ဝဒန္တိ။ တတ္ထေဝာတိ ဘိက္ခူဟိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေယေဝ။ ခဂ္ဂဉ္စ ဥဏ္ဟီသဉ္စာတိ ဒေသနာမတ္တမေတံ,
366.Vihāroti gandhakuṭiṃ sandhāyāhaṃsu. Āḷindanti pamukhaṃ. Ukkāsitvāti ukkāsitasaddaṃ katvā. Aggaḷanti kavāṭaṃ. Ākoṭehīti agganakhena īsakaṃ kuñcikacchiddasamīpe koṭehīti vuttaṃ hoti. Dvāraṃ kira atiupari amanussā, atiheṭṭhā dīghajātikā koṭenti. Tathā akoṭetvā majjhe chiddasamīpe koṭetabbaṃ, idaṃ dvārakoṭṭakavattanti dīpentā vadanti. Tatthevāti bhikkhūhi vuttaṭṭhāneyeva. Khaggañca uṇhīsañcāti desanāmattametaṃ,
ဝာလဗီဇနိမုဏ္ဟီသံ၊ ခဂ္ဂံ ဆတ္တဉ္စုပာဟနံ။
Vālabījanimuṇhīsaṃ, khaggaṃ chattañcupāhanaṃ;
ဩရုယ္ဟ ရာဇာ ယာနမ္ဟာ၊ ဌပယိတ္ဝာ ပဋိစ္ဆဒန္တိ။ –
Oruyha rājā yānamhā, ṭhapayitvā paṭicchadanti. –
အာဂတာနိ ပန ပဉ္စပိ ရာဇကကုဓဘဏ္ဍာနိ အဒာသိ။ ကသ္မာ ပန အဒာသီတိ။ အတိဂရုနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ သန္တိကံ ဥဒ္ဓတဝေသေန ဂန္တုံ န ယုတ္တန္တိ စ, ဧကကောဝ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ အတ္တနော ရုစိဝသေန သမ္မောဒိသ္သာမိ စာတိ။ ပဉ္စသု ဟိ ရာဇကကုဓဘဏ္ဍေသု နိဝတ္တိတေသု တ္ဝံ နိဝတ္တာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ န ဟောတိ, သဗ္ဗေ သယမေဝ နိဝတ္တန္တိ။ ဣတိ ဣမေဟိ ဒ္ဝီဟိ ကာရဏေဟိ အဒာသိ။ ရဟာယတီတိ ရဟသ္သံ ကရောတိ နိဂူဟတိ။ အယံ ကိရသ္သ အဓိပ္ပာယော ‘‘ပုဗ္ဗေပိ အယံ ရာဇာ သမဏေန ဂောတမေန သဒ္ဓိံ စတုက္ကဏ္ဏမန္တံ မန္တေတ္ဝာ မယ္ဟံ မာတုလံ သဒ္ဓိံ ဒ္ဝတ္တိံသာယ ပုတ္တေဟိ ဂဏ္ဟာပေသိ, ဣဒာနိပိ စတုက္ကဏ္ဏမန္တံ မန္တေတုကာမော, ကစ္စိ နု ခော မံ ဂဏ္ဟာပေသ္သတီ’’တိ။ ဧဝံ ကောပဝသေနသ္သ ဧတဒဟောသိ။
Āgatāni pana pañcapi rājakakudhabhaṇḍāni adāsi. Kasmā pana adāsīti. Atigaruno sammāsambuddhassa santikaṃ uddhatavesena gantuṃ na yuttanti ca, ekakova upasaṅkamitvā attano rucivasena sammodissāmi cāti. Pañcasu hi rājakakudhabhaṇḍesu nivattitesu tvaṃ nivattāti vattabbaṃ na hoti, sabbe sayameva nivattanti. Iti imehi dvīhi kāraṇehi adāsi. Rahāyatīti rahassaṃ karoti nigūhati. Ayaṃ kirassa adhippāyo ‘‘pubbepi ayaṃ rājā samaṇena gotamena saddhiṃ catukkaṇṇamantaṃ mantetvā mayhaṃ mātulaṃ saddhiṃ dvattiṃsāya puttehi gaṇhāpesi, idānipi catukkaṇṇamantaṃ mantetukāmo, kacci nu kho maṃ gaṇhāpessatī’’ti. Evaṃ kopavasenassa etadahosi.
ဝိဝရိ ဘဂဝာ ဒ္ဝာရန္တိ န ဘဂဝာ ဥဋ္ဌာယ ဒ္ဝာရံ ဝိဝရိ, ဝိဝရတူတိ ပန ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ တတော – ‘‘ဘဂဝာ တုမ္ဟေဟိ အနေကေသု ကပ္ပကောဋီသု ဒာနံ ဒဒမာနေဟိ န သဟတ္ထာ ဒ္ဝာရဝိဝရဏကမ္မံ ကတ’’န္တိ သယမေဝ ဒ္ဝာရံ ဝိဝဋံ။ တံ ပန ယသ္မာ ဘဂဝတော မနေန ဝိဝဋံ, တသ္မာ ‘‘ဝိဝရိ ဘဂဝာ ဒ္ဝာရ’’န္တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိဟာရံ ပဝိသိတ္ဝာတိ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသိတ္ဝာ။ တသ္မိံ ပန ပဝိဋ္ဌမတ္တေယေဝ ကာရာယနော ပဉ္စ ရာဇကကုဓဘဏ္ဍာနိ ဂဟေတ္ဝာ ခန္ဓာဝာရံ ဂန္တ္ဝာ ဝိဋဋူဘံ အာမန္တေသိ ‘‘ဆတ္တံ သမ္မ ဥသ္သာပေဟီ’’တိ။ မယ္ဟံ ပိတာ ကိံ ဂတောတိ? ပိတရံ မာ ပုစ္ဆ, သစေ တ္ဝံ န ဥသ္သာပေသိ, တံ ဂဏ္ဟိတ္ဝာ အဟံ ဥသ္သာပေမီတိ။ ‘‘ဥသ္သာပေမိ သမ္မာ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ကာရာယနော ရညော ဧကံ အသ္သဉ္စ အသိဉ္စ ဧကမေဝ စ ပရိစာရိကံ ဣတ္ထိံ ဌပေတ္ဝာ – ‘‘သစေ ရာဇာ ဇီဝိတေန အတ္ထိကော, မာ အာဂစ္ဆတူ’’တိ ဝိဋဋူဘသ္သ ဆတ္တံ ဥသ္သာပေတ္ဝာ တံ ဂဟေတ္ဝာ သာဝတ္ထိမေဝ ဂတော။
Vivaribhagavā dvāranti na bhagavā uṭṭhāya dvāraṃ vivari, vivaratūti pana hatthaṃ pasāresi. Tato – ‘‘bhagavā tumhehi anekesu kappakoṭīsu dānaṃ dadamānehi na sahatthā dvāravivaraṇakammaṃ kata’’nti sayameva dvāraṃ vivaṭaṃ. Taṃ pana yasmā bhagavato manena vivaṭaṃ, tasmā ‘‘vivari bhagavā dvāra’’nti vattuṃ vaṭṭati. Vihāraṃ pavisitvāti gandhakuṭiṃ pavisitvā. Tasmiṃ pana paviṭṭhamatteyeva kārāyano pañca rājakakudhabhaṇḍāni gahetvā khandhāvāraṃ gantvā viṭaṭūbhaṃ āmantesi ‘‘chattaṃ samma ussāpehī’’ti. Mayhaṃ pitā kiṃ gatoti? Pitaraṃ mā puccha, sace tvaṃ na ussāpesi, taṃ gaṇhitvā ahaṃ ussāpemīti. ‘‘Ussāpemi sammā’’ti sampaṭicchi. Kārāyano rañño ekaṃ assañca asiñca ekameva ca paricārikaṃ itthiṃ ṭhapetvā – ‘‘sace rājā jīvitena atthiko, mā āgacchatū’’ti viṭaṭūbhassa chattaṃ ussāpetvā taṃ gahetvā sāvatthimeva gato.
၃၆၇. ဓမ္မန္ဝယောတိ ပစ္စက္ခဉာဏသင္ခာတသ္သ ဓမ္မသ္သ အနုနယော အနုမာနံ, အနုဗုဒ္ဓီတိ အတ္ထော။ ဣဒာနိ ယေနသ္သ ဓမ္မန္ဝယေန ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော ဘဂဝာ’’တိအာဒိ ဟောတိ, တံ ဒသ္သေတုံ ဣဓ ပနာဟံ, ဘန္တေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာပာဏကောဋိကန္တိ ပာဏောတိ ဇီဝိတံ, တံ မရိယာဒံ အန္တော ကရိတ္ဝာ, မရဏသမယေပိ စရန္တိယေဝ, တံ န ဝီတိက္ကမန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အပာဏကောဋိက’’န္တိပိ ပာဌော, အာဇီဝိတပရိယန္တန္တိ အတ္ထော။ ယထာ ဧကစ္စေ ဇီဝိတဟေတု အတိက္ကမန္တာ ပာဏကောဋိကံ ကတ္ဝာ စရန္တိ, န ဧဝန္တိ အတ္ထော။ အယမ္ပိ ခော မေ, ဘန္တေတိ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတာယ ဓမ္မသ္ဝာက္ခာတတာယ သင္ဃသုပ္ပဋိပန္နတာယ စ ဧတံ ဧဝံ ဟောတိ, ဧဝဉ္ဟိ မေ, ဘန္တေ, အယံ ဘဂဝတိ ဓမ္မန္ဝယော ဟောတီတိ ဒီပေတိ။ ဧသေဝ နယော သဗ္ဗတ္ထ။
367.Dhammanvayoti paccakkhañāṇasaṅkhātassa dhammassa anunayo anumānaṃ, anubuddhīti attho. Idāni yenassa dhammanvayena ‘‘sammāsambuddho bhagavā’’tiādi hoti, taṃ dassetuṃ idha panāhaṃ, bhantetiādimāha. Tattha āpāṇakoṭikanti pāṇoti jīvitaṃ, taṃ mariyādaṃ anto karitvā, maraṇasamayepi carantiyeva, taṃ na vītikkamantīti vuttaṃ hoti. ‘‘Apāṇakoṭika’’ntipi pāṭho, ājīvitapariyantanti attho. Yathā ekacce jīvitahetu atikkamantā pāṇakoṭikaṃ katvā caranti, na evanti attho. Ayampi kho me, bhanteti buddhasubuddhatāya dhammasvākkhātatāya saṅghasuppaṭipannatāya ca etaṃ evaṃ hoti, evañhi me, bhante, ayaṃ bhagavati dhammanvayo hotīti dīpeti. Eseva nayo sabbattha.
၃၆၉. န ဝိယ မညေ စက္ခုံ ဗန္ဓန္တေတိ စက္ခုံ အဗန္ဓန္တေ ဝိယ။ အပာသာဒိကဉ္ဟိ ဒိသ္ဝာ ပုန ဩလောကနကိစ္စံ န ဟောတိ, တသ္မာ သော စက္ခုံ န ဗန္ဓတိ နာမ။ ပာသာဒိကံ ဒိသ္ဝာ ပုနပ္ပုနံ ဩလောကနကိစ္စံ ဟောတိ, တသ္မာ သော စက္ခုံ ဗန္ဓတိ နာမ။ ဣမေ စ အပာသာဒိကာ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ဗန္ဓုကရောဂော နောတိ ကုလရောဂော။ အမ္ဟာကံ ကုလေ ဇာတာ ဧဝရူပာ ဟောန္တီတိ ဝဒန္တိ။ ဥဠာရန္တိ မဟေသက္ခံ။ ပုဗ္ဗေနာပရန္တိ ပုဗ္ဗတော အပရံ ဝိသေသံ။ တတ္ထ ကသိဏပရိကမ္မံ ကတ္ဝာ သမာပတ္တိံ နိဗ္ဗတ္တေန္တော ဥဠာရံ ပုဗ္ဗေ ဝိသေသံ သဉ္ဇာနာတိ နာမ, သမာပတ္တိံ ပဒဋ္ဌာနံ ကတ္ဝာ ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ အရဟတ္တံ ဂဏ္ဟန္တော ဥဠာရံ ပုဗ္ဗတော အပရံ ဝိသေသံ သဉ္ဇာနာတိ နာမ။
369.Naviya maññe cakkhuṃ bandhanteti cakkhuṃ abandhante viya. Apāsādikañhi disvā puna olokanakiccaṃ na hoti, tasmā so cakkhuṃ na bandhati nāma. Pāsādikaṃ disvā punappunaṃ olokanakiccaṃ hoti, tasmā so cakkhuṃ bandhati nāma. Ime ca apāsādikā, tasmā evamāha. Bandhukarogo noti kularogo. Amhākaṃ kule jātā evarūpā hontīti vadanti. Uḷāranti mahesakkhaṃ. Pubbenāparanti pubbato aparaṃ visesaṃ. Tattha kasiṇaparikammaṃ katvā samāpattiṃ nibbattento uḷāraṃ pubbe visesaṃ sañjānāti nāma, samāpattiṃ padaṭṭhānaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ gaṇhanto uḷāraṃ pubbato aparaṃ visesaṃ sañjānāti nāma.
၃၇၀. ဃာတေတာယံ ဝာ ဃာတေတုန္တိ ဃာတေတဗ္ဗယုတ္တကံ ဃာတေတုံ။ ဇာပေတာယံ ဝာ ဇာပေတုန္တိ ဓနေန ဝာ ဇာပေတဗ္ဗယုတ္တကံ ဇာပေတုံ ဇာနိတုံ အဓနံ ကာတုံ။ ပဗ္ဗာဇေတာယံ ဝာ ပဗ္ဗာဇေတုန္တိ ရဋ္ဌတော ဝာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗယုတ္တကံ ပဗ္ဗာဇေတုံ။
370.Ghātetāyaṃ vā ghātetunti ghātetabbayuttakaṃ ghātetuṃ. Jāpetāyaṃ vā jāpetunti dhanena vā jāpetabbayuttakaṃ jāpetuṃ jānituṃ adhanaṃ kātuṃ. Pabbājetāyaṃ vā pabbājetunti raṭṭhato vā pabbājetabbayuttakaṃ pabbājetuṃ.
၃၇၃. ဣသိဒတ္တပုရာဏာတိ ဣသိဒတ္တော စ ပုရာဏော စ။ တေသု ဧကော ဗ္ရဟ္မစာရီ, ဧကော သဒာရသန္တုဋ္ဌော။ မမဘတ္တာတိ မမ သန္တကံ ဘတ္တံ ဧတေသန္တိ မမဘတ္တာ။ မမယာနာတိ မမ သန္တကံ ယာနံ ဧတေသန္တိ မမယာနာ။ ဇီဝိကာယ ဒာတာတိ ဇီဝိတဝုတ္တိံ ဒာတာ။ ဝီမံသမာနောတိ ဥပပရိက္ခမာနော။ တဒာ ကိရ ရာဇာ နိဒ္ဒံ အနောက္ကန္တောဝ ဩက္ကန္တော ဝိယ ဟုတ္ဝာ နိပဇ္ဇိ။ အထ တေ ထပတယော ‘‘ကတရသ္မိံ ဒိသာဘာဂေ ဘဂဝာ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘အသုကသ္မိံ နာမာ’’တိ သုတ္ဝာ မန္တယိံသု – ‘‘ယေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော, တေန သီသေ ကတေ ရာဇာ ပာဒတော ဟောတိ။ ယေန ရာဇာ, တေန သီသေ ကတေ သတ္ထာ ပာဒတော ဟောတိ, ကိံ ကရိသ္သာမာ’’တိ? တတော နေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ရာဇာ ကုပ္ပမာနော ယံ အမ္ဟာကံ ဒေတိ, တံ အစ္ဆိန္ဒေယ္ယ။ န ခော ပန မယံ သက္ကောမ ဇာနမာနာ သတ္ထာရံ ပာဒတော ကာတု’’န္တိ ရာဇာနံ ပာဒတော ကတ္ဝာ နိပဇ္ဇိံသု။ တံ သန္ဓာယ အယံ ရာဇာ ဧဝမာဟ။
373.Isidattapurāṇāti isidatto ca purāṇo ca. Tesu eko brahmacārī, eko sadārasantuṭṭho. Mamabhattāti mama santakaṃ bhattaṃ etesanti mamabhattā. Mamayānāti mama santakaṃ yānaṃ etesanti mamayānā. Jīvikāya dātāti jīvitavuttiṃ dātā. Vīmaṃsamānoti upaparikkhamāno. Tadā kira rājā niddaṃ anokkantova okkanto viya hutvā nipajji. Atha te thapatayo ‘‘katarasmiṃ disābhāge bhagavā’’ti pucchitvā ‘‘asukasmiṃ nāmā’’ti sutvā mantayiṃsu – ‘‘yena sammāsambuddho, tena sīse kate rājā pādato hoti. Yena rājā, tena sīse kate satthā pādato hoti, kiṃ karissāmā’’ti? Tato nesaṃ etadahosi – ‘‘rājā kuppamāno yaṃ amhākaṃ deti, taṃ acchindeyya. Na kho pana mayaṃ sakkoma jānamānā satthāraṃ pādato kātu’’nti rājānaṃ pādato katvā nipajjiṃsu. Taṃ sandhāya ayaṃ rājā evamāha.
၃၇၄. ပက္ကာမီတိ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတ္ဝာ ကာရာယနသ္သ ဌိတဋ္ဌာနံ ဂတော, တံ တတ္ထ အဒိသ္ဝာ ခန္ဓာဝာရဋ္ဌာနံ ဂတော, တတ္ထာပိ အညံ အဒိသ္ဝာ တံ ဣတ္ထိံ ပုစ္ဆိ။ သာ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိ။ ရာဇာ – ‘‘န ဣဒာနိ မယာ ဧကကေန တတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ, ရာဇဂဟံ ဂန္တ္ဝာ ဘာဂိနေယ္ယေန သဒ္ဓိံ အာဂန္တ္ဝာ မယ္ဟံ ရဇ္ဇံ ဂဏ္ဟိသ္သာမီ’’တိ ရာဇဂဟံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ကဏာဇကဘတ္တဉ္စေဝ ဘုဉ္ဇိ, ဗဟလဥဒကဉ္စ ပိဝိ။ တသ္သ သုခုမာလပကတိကသ္သ အာဟာရော န သမ္မာ ပရိဏာမိ။ သော ရာဇဂဟံ ပာပုဏန္တောပိ ဝိကာလေ ဒ္ဝာရေသု ပိဟိတေသု ပာပုဏိ။ ‘‘အဇ္ဇ သာလာယံ သယိတ္ဝာ သ္ဝေ မယ္ဟံ ဘာဂိနေယ္ယံ ပသ္သိသ္သာမီ’’တိ ဗဟိနဂရေ သာလာယ နိပဇ္ဇိ။ တသ္သ ရတ္တိဘာဂေ ဥဋ္ဌာနာနိ ပဝတ္တိံသု, ကတိပယဝာရေ ဗဟိ နိက္ခမိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ပဒသာ ဂန္တုံ အသက္ကောန္တော တသ္သာ ဣတ္ထိယာ အင္ကေ နိပဇ္ဇိတ္ဝာ ဗလဝပစ္စူသေ ကာလမကာသိ။ သာ တသ္သ မတဘာဝံ ဉတ္ဝာ – ‘‘ဒ္ဝီသု ရဇ္ဇေသု ရဇ္ဇံ ကာရေတ္ဝာ ဣဒာနိ ပရသ္သ ဗဟိနဂရေ အနာထသာလာယ အနာထကာလကိရိယံ ကတ္ဝာ နိပန္နော မယ္ဟံ သာမိ ကောသလရာဇာ’’တိအာဒီနိ ဝဒမာနာ ဥစ္စာသဒ္ဒေန ပရိဒေဝိတုံ အာရဘိ။ မနုသ္သာ သုတ္ဝာ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ အာဂန္တ္ဝာ ဒိသ္ဝာ သဉ္ဇာနိတ္ဝာ အာဂတကာရဏံ ဉတ္ဝာ မဟာပရိဟာရေန သရီရကိစ္စံ ကရိတ္ဝာ ‘‘ဝိဋဋူဘံ ဂဏ္ဟိသ္သာမီ’’တိ ဘေရိံ စရာပေတ္ဝာ ဗလကာယံ သန္နိပာတေသိ။ အမစ္စာ ပာဒေသု ပတိတ္ဝာ – ‘‘သစေ, ဒေဝ, တုမ္ဟာကံ မာတုလော အရောဂော အသ္သ, တုမ္ဟာကံ ဂန္တုံ ယုတ္တံ ဘဝေယ္ယ, ဣဒာနိ ပန ဝိဋဋူဘောပိ တုမ္ဟေ နိသ္သာယ ဆတ္တံ ဥသ္သာပေတုံ အရဟတိယေဝာ’’တိ သညာပေတ္ဝာ နိဝာရေသုံ။
374.Pakkāmīti gandhakuṭito nikkhamitvā kārāyanassa ṭhitaṭṭhānaṃ gato, taṃ tattha adisvā khandhāvāraṭṭhānaṃ gato, tatthāpi aññaṃ adisvā taṃ itthiṃ pucchi. Sā sabbaṃ pavattiṃ ācikkhi. Rājā – ‘‘na idāni mayā ekakena tattha gantabbaṃ, rājagahaṃ gantvā bhāgineyyena saddhiṃ āgantvā mayhaṃ rajjaṃ gaṇhissāmī’’ti rājagahaṃ gacchanto antarāmagge kaṇājakabhattañceva bhuñji, bahalaudakañca pivi. Tassa sukhumālapakatikassa āhāro na sammā pariṇāmi. So rājagahaṃ pāpuṇantopi vikāle dvāresu pihitesu pāpuṇi. ‘‘Ajja sālāyaṃ sayitvā sve mayhaṃ bhāgineyyaṃ passissāmī’’ti bahinagare sālāya nipajji. Tassa rattibhāge uṭṭhānāni pavattiṃsu, katipayavāre bahi nikkhami. Tato paṭṭhāya padasā gantuṃ asakkonto tassā itthiyā aṅke nipajjitvā balavapaccūse kālamakāsi. Sā tassa matabhāvaṃ ñatvā – ‘‘dvīsu rajjesu rajjaṃ kāretvā idāni parassa bahinagare anāthasālāya anāthakālakiriyaṃ katvā nipanno mayhaṃ sāmi kosalarājā’’tiādīni vadamānā uccāsaddena paridevituṃ ārabhi. Manussā sutvā rañño ārocesuṃ. Rājā āgantvā disvā sañjānitvā āgatakāraṇaṃ ñatvā mahāparihārena sarīrakiccaṃ karitvā ‘‘viṭaṭūbhaṃ gaṇhissāmī’’ti bheriṃ carāpetvā balakāyaṃ sannipātesi. Amaccā pādesu patitvā – ‘‘sace, deva, tumhākaṃ mātulo arogo assa, tumhākaṃ gantuṃ yuttaṃ bhaveyya, idāni pana viṭaṭūbhopi tumhe nissāya chattaṃ ussāpetuṃ arahatiyevā’’ti saññāpetvā nivāresuṃ.
ဓမ္မစေတိယာနီတိ ဓမ္မသ္သ စိတ္တီကာရဝစနာနိ။ တီသု ဟိ ရတနေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ စိတ္တီကာရေ ကတေ သဗ္ဗတ္ထ ကတောယေဝ ဟောတိ, တသ္မာ ဘဂဝတိ စိတ္တီကာရေ ကတေ ဓမ္မောပိ ကတောဝ ဟောတီတိ ဘဂဝာ ‘‘ဓမ္မစေတိယာနီ’’တိ အာဟ။ အာဒိဗ္ရဟ္မစရိယကာနီတိ မဂ္ဂဗ္ရဟ္မစရိယသ္သ အာဒိဘူတာနိ, ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိဘူတာနီတိ အတ္ထော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝာတိ။
Dhammacetiyānīti dhammassa cittīkāravacanāni. Tīsu hi ratanesu yattha katthaci cittīkāre kate sabbattha katoyeva hoti, tasmā bhagavati cittīkāre kate dhammopi katova hotīti bhagavā ‘‘dhammacetiyānī’’ti āha. Ādibrahmacariyakānīti maggabrahmacariyassa ādibhūtāni, pubbabhāgapaṭipattibhūtānīti attho. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
ဓမ္မစေတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Dhammacetiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ • Majjhimanikāya / ၉. ဓမ္မစေတိယသုတ္တံ • 9. Dhammacetiyasuttaṃ
ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / မဇ္ဈိမနိကာယ (ဋီကာ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ၉. ဓမ္မစေတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 9. Dhammacetiyasuttavaṇṇanā
