Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ચરિયાપિટક-અટ્ઠકથા • Cariyāpiṭaka-aṭṭhakathā |
૮. ધમ્મદેવપુત્તચરિયાવણ્ણના
8. Dhammadevaputtacariyāvaṇṇanā
૬૬. અટ્ઠમે મહાપક્ખોતિ મહાપરિવારો. મહિદ્ધિકોતિ મહતિયા દેવિદ્ધિયા સમન્નાગતો. ધમ્મો નામ મહાયક્ખોતિ નામેન ધમ્મો નામ મહાનુભાવો દેવપુત્તો. સબ્બલોકાનુકમ્પકોતિ વિભાગં અકત્વા મહાકરુણાય સબ્બલોકં અનુગ્ગણ્હનકો.
66. Aṭṭhame mahāpakkhoti mahāparivāro. Mahiddhikoti mahatiyā deviddhiyā samannāgato. Dhammo nāma mahāyakkhoti nāmena dhammo nāma mahānubhāvo devaputto. Sabbalokānukampakoti vibhāgaṃ akatvā mahākaruṇāya sabbalokaṃ anuggaṇhanako.
મહાસત્તો હિ તદા કામાવચરદેવલોકે ધમ્મો નામ દેવપુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ. સો દિબ્બાલઙ્કારપટિમણ્ડિતો દિબ્બરથમભિરુય્હ અચ્છરાગણપરિવુતો મનુસ્સેસુ સાયમાસં ભુઞ્જિત્વા અત્તનો અત્તનો ઘરદ્વારેસુ સુખકથાય નિસિન્નેસુ પુણ્ણમુપોસથદિવસે ગામનિગમરાજધાનીસુ આકાસે ઠત્વા ‘‘પાણાતિપાતાદીહિ દસહિ અકુસલકમ્મપથેહિ વિરમિત્વા તિવિધસુચરિતધમ્મં પૂરેથ, મત્તેય્યા પેત્તેય્યા સામઞ્ઞા બ્રહ્મઞ્ઞા કુલે જેટ્ઠાપચાયિનો ભવથ, સગ્ગપરાયના હુત્વા મહન્તં યસં અનુભવિસ્સથા’’તિ મનુસ્સે દસકુસલકમ્મપથે સમાદપેન્તો જમ્બુદીપં પદક્ખિણં કરોતિ. તેન વુત્તં –
Mahāsatto hi tadā kāmāvacaradevaloke dhammo nāma devaputto hutvā nibbatti. So dibbālaṅkārapaṭimaṇḍito dibbarathamabhiruyha accharāgaṇaparivuto manussesu sāyamāsaṃ bhuñjitvā attano attano gharadvāresu sukhakathāya nisinnesu puṇṇamuposathadivase gāmanigamarājadhānīsu ākāse ṭhatvā ‘‘pāṇātipātādīhi dasahi akusalakammapathehi viramitvā tividhasucaritadhammaṃ pūretha, matteyyā petteyyā sāmaññā brahmaññā kule jeṭṭhāpacāyino bhavatha, saggaparāyanā hutvā mahantaṃ yasaṃ anubhavissathā’’ti manusse dasakusalakammapathe samādapento jambudīpaṃ padakkhiṇaṃ karoti. Tena vuttaṃ –
૬૭.
67.
‘‘દસકુસલકમ્મપથે, સમાદપેન્તો મહાજનં;
‘‘Dasakusalakammapathe, samādapento mahājanaṃ;
ચરામિ ગામનિગમં, સમિત્તો સપરિજ્જનો’’તિ.
Carāmi gāmanigamaṃ, samitto saparijjano’’ti.
તત્થ સમિત્તોતિ ધમ્મિકેહિ ધમ્મવાદીહિ સહાયેહિ સસહાયો.
Tattha samittoti dhammikehi dhammavādīhi sahāyehi sasahāyo.
તેન ચ સમયેન અધમ્મો નામેકો દેવપુત્તો કામાવચરદેવલોકે નિબ્બત્તિ. ‘‘સો પાણં હનથ, અદિન્નં આદિયથા’’તિઆદિના નયેન સત્તે અકુસલકમ્મપથે સમાદપેન્તો મહતિયા પરિસાય પરિવુતો જમ્બુદીપં વામં કરોતિ. તેન વુત્તં –
Tena ca samayena adhammo nāmeko devaputto kāmāvacaradevaloke nibbatti. ‘‘So pāṇaṃ hanatha, adinnaṃ ādiyathā’’tiādinā nayena satte akusalakammapathe samādapento mahatiyā parisāya parivuto jambudīpaṃ vāmaṃ karoti. Tena vuttaṃ –
૬૮.
68.
‘‘પાપો કદરિયો યક્ખો, દીપેન્તો દસ પાપકે;
‘‘Pāpo kadariyo yakkho, dīpento dasa pāpake;
સોપેત્થ મહિયા ચરતિ, સમિત્તો સપરિજ્જનો’’તિ.
Sopettha mahiyā carati, samitto saparijjano’’ti.
તત્થ પાપોતિ પાપધમ્મેહિ સમન્નાગતો. કદરિયોતિ થદ્ધમચ્છરી. યક્ખોતિ દેવપુત્તો. દીપેન્તો દસ પાપકેતિ સબ્બલોકે ગોચરં નામ સત્તાનં ઉપભોગપરિભોગાય જાતં. તસ્મા સત્તે વધિત્વા યંકિઞ્ચિ કત્વા ચ અત્તા પીણેતબ્બો, ઇન્દ્રિયાનિ સન્તપ્પેતબ્બાનીતિઆદિના નયેન પાણાતિપાતાદિકે દસ લામકધમ્મે કત્તબ્બે કત્વા પકાસેન્તો. સોપેત્થાતિ સોપિ અધમ્મો દેવપુત્તો ઇમસ્મિં જમ્બુદીપે. મહિયાતિ ભૂમિયા આસન્ને, મનુસ્સાનં દસ્સનસવનૂપચારેતિ અત્થો.
Tattha pāpoti pāpadhammehi samannāgato. Kadariyoti thaddhamaccharī. Yakkhoti devaputto. Dīpento dasa pāpaketi sabbaloke gocaraṃ nāma sattānaṃ upabhogaparibhogāya jātaṃ. Tasmā satte vadhitvā yaṃkiñci katvā ca attā pīṇetabbo, indriyāni santappetabbānītiādinā nayena pāṇātipātādike dasa lāmakadhamme kattabbe katvā pakāsento. Sopetthāti sopi adhammo devaputto imasmiṃ jambudīpe. Mahiyāti bhūmiyā āsanne, manussānaṃ dassanasavanūpacāreti attho.
૬૯. તત્થ યે સત્તા સાધુકમ્મિકા ધમ્મગરુનો, તે ધમ્મં દેવપુત્તં તથા આગચ્છન્તમેવ દિસ્વા આસના વુટ્ઠાય ગન્ધમાલાદીહિ પૂજેન્તા યાવ ચક્ખુપથસમતિક્કમના તાવ અભિત્થવન્તિ , પઞ્જલિકા નમસ્સમાના તિટ્ઠન્તિ, તસ્સ વચનં સુત્વા અપ્પમત્તા સક્કચ્ચં પુઞ્ઞાનિ કરોન્તિ. યે પન સત્તા પાપસમાચારા કુરૂરકમ્મન્તા, તે અધમ્મસ્સ વચનં સુત્વા અબ્ભનુમોદન્તિ , ભિય્યોસોમત્તાય પાપાનિ સમાચરન્તિ. એવં તે તદા અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ ઉજુવિપચ્ચનીકવાદા ચેવ ઉજુવિપચ્ચનીકકિરિયા ચ હુત્વા લોકે વિચરન્તિ. તેનાહ ભગવા ‘‘ધમ્મવાદી અધમ્મો ચ, ઉભો પચ્ચનિકા મય’’ન્તિ.
69. Tattha ye sattā sādhukammikā dhammagaruno, te dhammaṃ devaputtaṃ tathā āgacchantameva disvā āsanā vuṭṭhāya gandhamālādīhi pūjentā yāva cakkhupathasamatikkamanā tāva abhitthavanti , pañjalikā namassamānā tiṭṭhanti, tassa vacanaṃ sutvā appamattā sakkaccaṃ puññāni karonti. Ye pana sattā pāpasamācārā kurūrakammantā, te adhammassa vacanaṃ sutvā abbhanumodanti , bhiyyosomattāya pāpāni samācaranti. Evaṃ te tadā aññamaññassa ujuvipaccanīkavādā ceva ujuvipaccanīkakiriyā ca hutvā loke vicaranti. Tenāha bhagavā ‘‘dhammavādī adhammo ca, ubho paccanikā maya’’nti.
એવં પન ગચ્છન્તે કાલે અથેકદિવસં તેસં રથા આકાસે સમ્મુખા અહેસું. અથ નેસં પરિસા ‘‘તુમ્હે કસ્સ, તુમ્હે કસ્સા’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘મયં ધમ્મસ્સ, મયં અધમ્મસ્સા’’તિ વત્વા મગ્ગા ઓક્કમિત્વા દ્વિધા જાતા. ધમ્મસ્સ પન અધમ્મસ્સ ચ રથા અભિમુખા હુત્વા ઈસાય ઈસં આહચ્ચ અટ્ઠંસુ. ‘‘તવ રથં ઓક્કમાપેત્વા મય્હં મગ્ગં દેહિ, તવ રથં ઓક્કમાપેત્વા મય્હં મગ્ગં દેહી’’તિ અઞ્ઞમઞ્ઞં મગ્ગદાપનત્થં વિવાદં અકંસુ. પરિસા ચ નેસં આવુધાનિ અભિહરિત્વા યુદ્ધસજ્જા અહેસું. યં સન્ધાય વુત્તં –
Evaṃ pana gacchante kāle athekadivasaṃ tesaṃ rathā ākāse sammukhā ahesuṃ. Atha nesaṃ parisā ‘‘tumhe kassa, tumhe kassā’’ti pucchitvā ‘‘mayaṃ dhammassa, mayaṃ adhammassā’’ti vatvā maggā okkamitvā dvidhā jātā. Dhammassa pana adhammassa ca rathā abhimukhā hutvā īsāya īsaṃ āhacca aṭṭhaṃsu. ‘‘Tava rathaṃ okkamāpetvā mayhaṃ maggaṃ dehi, tava rathaṃ okkamāpetvā mayhaṃ maggaṃ dehī’’ti aññamaññaṃ maggadāpanatthaṃ vivādaṃ akaṃsu. Parisā ca nesaṃ āvudhāni abhiharitvā yuddhasajjā ahesuṃ. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘ધુરે ધુરં ઘટ્ટયન્તા, સમિમ્હા પટિપથે ઉભો’’.
‘‘Dhure dhuraṃ ghaṭṭayantā, samimhā paṭipathe ubho’’.
૭૦.
70.
‘‘કલહો વત્તતી ભેસ્મા, કલ્યાણપાપકસ્સ ચ;
‘‘Kalaho vattatī bhesmā, kalyāṇapāpakassa ca;
મગ્ગા ઓક્કમનત્થાય, મહાયુદ્ધો ઉપટ્ઠિતો’’તિ.
Maggā okkamanatthāya, mahāyuddho upaṭṭhito’’ti.
તત્થ ધુરે ધુરન્તિ એકસ્સ રથીસાય ઇતરસ્સ રથીસં ઘટ્ટયન્તા. સમિમ્હાતિ સમાગતા સમ્મુખીભૂતા. પુન ઉભોતિ વચનં ઉભોપિ મયં અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ પચ્ચનીકા હુત્વા લોકે વિચરન્તા એકદિવસં પટિમુખં આગચ્છન્તા દ્વીસુ પરિસાસુ ઉભોસુ પસ્સેસુ મગ્ગતો ઓક્કન્તાસુ સહ રથેન મયં ઉભો એવ સમાગતાતિ દસ્સનત્થં વુત્તં. ભેસ્માતિ ભયજનકો. કલ્યાણપાપકસ્સ ચાતિ કલ્યાણસ્સ ચ પાપકસ્સ ચ. મહાયુદ્ધો ઉપટ્ઠિતોતિ મહાસઙ્ગામો પચ્ચુપટ્ઠિતો આસિ.
Tattha dhure dhuranti ekassa rathīsāya itarassa rathīsaṃ ghaṭṭayantā. Samimhāti samāgatā sammukhībhūtā. Puna ubhoti vacanaṃ ubhopi mayaṃ aññamaññassa paccanīkā hutvā loke vicarantā ekadivasaṃ paṭimukhaṃ āgacchantā dvīsu parisāsu ubhosu passesu maggato okkantāsu saha rathena mayaṃ ubho eva samāgatāti dassanatthaṃ vuttaṃ. Bhesmāti bhayajanako. Kalyāṇapāpakassa cāti kalyāṇassa ca pāpakassa ca. Mahāyuddho upaṭṭhitoti mahāsaṅgāmo paccupaṭṭhito āsi.
અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ હિ પરિસાય ચ યુજ્ઝિતુકામતા જાતા. તત્થ હિ ધમ્મો અધમ્મં આહ – ‘‘સમ્મ, ત્વં અધમ્મો, અહં ધમ્મો, મગ્ગો મય્હં અનુચ્છવિકો, તવ રથં ઓક્કમાપેત્વા મય્હં મગ્ગં દેહી’’તિ. ઇતરો ‘‘અહં દળ્હયાનો બલવા અસન્તાસી, તસ્મા મગ્ગં ન દેમિ, યુદ્ધં પન કરિસ્સામિ, યો યુદ્ધે જિનિસ્સતિ, તસ્સ મગ્ગો હોતૂ’’તિ આહ. તેનેવાહ –
Aññamaññassa hi parisāya ca yujjhitukāmatā jātā. Tattha hi dhammo adhammaṃ āha – ‘‘samma, tvaṃ adhammo, ahaṃ dhammo, maggo mayhaṃ anucchaviko, tava rathaṃ okkamāpetvā mayhaṃ maggaṃ dehī’’ti. Itaro ‘‘ahaṃ daḷhayāno balavā asantāsī, tasmā maggaṃ na demi, yuddhaṃ pana karissāmi, yo yuddhe jinissati, tassa maggo hotū’’ti āha. Tenevāha –
‘‘યસોકરો પુઞ્ઞકરોહમસ્મિ, સદાત્થુતો સમણબ્રાહ્મણાનં;
‘‘Yasokaro puññakarohamasmi, sadātthuto samaṇabrāhmaṇānaṃ;
મગ્ગારહો દેવમનુસ્સપૂજિતો, ધમ્મો અહં દેહિ અધમ્મ મગ્ગં.
Maggāraho devamanussapūjito, dhammo ahaṃ dehi adhamma maggaṃ.
‘‘અધમ્મયાનં દળ્હમારુહિત્વા, અસન્તસન્તો બલવાહમસ્મિ;
‘‘Adhammayānaṃ daḷhamāruhitvā, asantasanto balavāhamasmi;
સ કિસ્સ હેતુમ્હિ તવજ્જ દજ્જં, મગ્ગં અહં ધમ્મ અદિન્નપુબ્બં.
Sa kissa hetumhi tavajja dajjaṃ, maggaṃ ahaṃ dhamma adinnapubbaṃ.
‘‘ધમ્મો હવે પાતુરહોસિ પુબ્બે, પચ્છા અધમ્મો ઉદપાદિ લોકે;
‘‘Dhammo have pāturahosi pubbe, pacchā adhammo udapādi loke;
જેટ્ઠો ચ સેટ્ઠો ચ સનન્તનો ચ, ઉય્યાહિ જેટ્ઠસ્સ કનિટ્ઠ મગ્ગા.
Jeṭṭho ca seṭṭho ca sanantano ca, uyyāhi jeṭṭhassa kaniṭṭha maggā.
‘‘ન યાચનાય નપિ પાતિરૂપા, ન અરહતા તેહં દદેય્ય મગ્ગં;
‘‘Na yācanāya napi pātirūpā, na arahatā tehaṃ dadeyya maggaṃ;
યુદ્ધઞ્ચ નો હોતુ ઉભિન્નમજ્જ, યુદ્ધમ્હિ યો જેસ્સતિ તસ્સ મગ્ગો.
Yuddhañca no hotu ubhinnamajja, yuddhamhi yo jessati tassa maggo.
‘‘સબ્બા દિસા અનુવિસટોહમસ્મિ, મહબ્બલો અમિતયસો અતુલ્યો;
‘‘Sabbā disā anuvisaṭohamasmi, mahabbalo amitayaso atulyo;
ગુણેહિ સબ્બેહિ ઉપેતરૂપો, ધમ્મો અધમ્મ ત્વં કથં વિજેસ્સસિ.
Guṇehi sabbehi upetarūpo, dhammo adhamma tvaṃ kathaṃ vijessasi.
‘‘લોહેન વે હઞ્ઞતિ જાતરૂપં, ન જાતરૂપેન હનન્તિ લોહં;
‘‘Lohena ve haññati jātarūpaṃ, na jātarūpena hananti lohaṃ;
સચે અધમ્મો હઞ્છતિ ધમ્મમજ્જ, અયો સુવણ્ણં વિય દસ્સનેય્યં.
Sace adhammo hañchati dhammamajja, ayo suvaṇṇaṃ viya dassaneyyaṃ.
‘‘સચે તુવં યુદ્ધબલો અધમ્મ, ન તુય્હં વુડ્ઢા ચ ગરૂ ચ અત્થિ;
‘‘Sace tuvaṃ yuddhabalo adhamma, na tuyhaṃ vuḍḍhā ca garū ca atthi;
મગ્ગઞ્ચ તે દમ્મિ પિયાપ્પિયેન, વાચા દુરુત્તાનિપિ તે ખમામી’’તિ. (જા॰ ૧.૧૧.૨૬-૩૨);
Maggañca te dammi piyāppiyena, vācā duruttānipi te khamāmī’’ti. (jā. 1.11.26-32);
ઇમા હિ તેસં વચનપટિવચનકથા.
Imā hi tesaṃ vacanapaṭivacanakathā.
તત્થ યસોકરોતિ ધમ્મે નિયોજનવસેન દેવમનુસ્સાનં યસદાયકો. દુતિયપદેપિ એસેવ નયો. સદાત્થુતોતિ સદા થુતો નિચ્ચપ્પસત્થો. સ કિસ્સ હેતુમ્હિ તવજ્જ દજ્જન્તિ સોમ્હિ અહં અધમ્મો અધમ્મયાનરથં અભિરુળ્હો અભીતો બલવા, કિંકારણા અજ્જ, ભો ધમ્મ, કસ્સચિ અદિન્નપુબ્બં મગ્ગં તુય્હં દમ્મિ. પાતુરહોસીતિ પઠમકપ્પિકકાલે ઇમસ્મિં લોકે દસકુસલકમ્મપથધમ્મો પુબ્બે પાતુરહોસિ, પચ્છા અધમ્મો. જેટ્ઠો ચાતિ પુરે નિબ્બત્તભાવેન અહં જેટ્ઠો ચ સેટ્ઠો ચ પોરાણકો ચ, ત્વં પન કનિટ્ઠો, તસ્મા ‘‘મગ્ગા ઉય્યાહી’’તિ વદતિ.
Tattha yasokaroti dhamme niyojanavasena devamanussānaṃ yasadāyako. Dutiyapadepi eseva nayo. Sadātthutoti sadā thuto niccappasattho. Sa kissa hetumhi tavajja dajjanti somhi ahaṃ adhammo adhammayānarathaṃ abhiruḷho abhīto balavā, kiṃkāraṇā ajja, bho dhamma, kassaci adinnapubbaṃ maggaṃ tuyhaṃ dammi. Pāturahosīti paṭhamakappikakāle imasmiṃ loke dasakusalakammapathadhammo pubbe pāturahosi, pacchā adhammo. Jeṭṭho cāti pure nibbattabhāvena ahaṃ jeṭṭho ca seṭṭho ca porāṇako ca, tvaṃ pana kaniṭṭho, tasmā ‘‘maggā uyyāhī’’ti vadati.
નપિ પાતિરૂપાતિ અહઞ્હિ ભોતો નેવ યાચનાય ન પટિરૂપવચનેન ન મગ્ગારહતાય મગ્ગં દદેય્યં. અનુવિસટોતિ અહં ચતસ્સો દિસા ચતસ્સો અનુદિસાતિ સબ્બા દિસા અત્તનો ગુણેન પત્થટો પઞ્ઞાતો. લોહેનાતિ અયોમુટ્ઠિકેન. હઞ્છતીતિ હનિસ્સતિ. યુદ્ધબલો અધમ્માતિ સચે તુવં યુદ્ધબલો અસિ અધમ્મ. વુડ્ઢા ચ ગરૂ ચાતિ યદિ તુય્હં ઇમે વુડ્ઢા ઇમે ગરૂ પણ્ડિતાતિ એતં નત્થિ. પિયાપ્પિયેનાતિ પિયેન વિય અપ્પિયેન, અપ્પિયેનપિ દદન્તો (જા॰ અટ્ઠ॰ ૪.૧૧.૩૨) પિયેન વિય તે મગ્ગં દદામીતિ અત્થો.
Napipātirūpāti ahañhi bhoto neva yācanāya na paṭirūpavacanena na maggārahatāya maggaṃ dadeyyaṃ. Anuvisaṭoti ahaṃ catasso disā catasso anudisāti sabbā disā attano guṇena patthaṭo paññāto. Lohenāti ayomuṭṭhikena. Hañchatīti hanissati. Yuddhabalo adhammāti sace tuvaṃ yuddhabalo asi adhamma. Vuḍḍhā ca garū cāti yadi tuyhaṃ ime vuḍḍhā ime garū paṇḍitāti etaṃ natthi. Piyāppiyenāti piyena viya appiyena, appiyenapi dadanto (jā. aṭṭha. 4.11.32) piyena viya te maggaṃ dadāmīti attho.
૭૧. મહાસત્તો હિ તદા ચિન્તેસિ – ‘‘સચાહં ઇમં પાપપુગ્ગલં સબ્બલોકસ્સ અહિતાય પટિપન્નં એવં મયા વિલોમગ્ગાહં ગહેત્વા ઠિતં અચ્છરં પહરિત્વા ‘અનાચાર મા ઇધ તિટ્ઠ, સીઘં પટિક્કમ વિનસ્સા’તિ વદેય્યં, સો તઙ્ખણઞ્ઞેવ મમ ધમ્મતેજેન ભુસમુટ્ઠિ વિય વિકિરેય્ય, ન ખો પન મેતં પતિરૂપં, સ્વાહં સબ્બલોકં અનુકમ્પન્તો ‘લોકત્થચરિયં મત્થકં પાપેસ્સામી’તિ પટિપજ્જામિ, અયં ખો પન પાપો આયતિં મહાદુક્ખભાગી, સ્વાયં મયા વિસેસતો અનુકમ્પિતબ્બો, તસ્માસ્સ મગ્ગં દસ્સામિ, એવં મે સીલં સુવિસુદ્ધં અખણ્ડિતં ભવિસ્સતી’’તિ. એવં પન ચિન્તેત્વા બોધિસત્તે ‘‘સચે તુવં યુદ્ધબલો’’તિ ગાથં વત્વા થોકં મગ્ગતો ઓક્કન્તમત્તે એવ અધમ્મો રથે ઠાતું અસક્કોન્તો અવંસિરો પથવિયં પતિત્વા પથવિયા વિવરે દિન્ને ગન્ત્વા અવીચિમ્હિ એવ નિબ્બત્તિ. તેન વુત્તં ‘‘યદિહં તસ્સ કુપ્પેય્ય’’ન્તિઆદિ.
71. Mahāsatto hi tadā cintesi – ‘‘sacāhaṃ imaṃ pāpapuggalaṃ sabbalokassa ahitāya paṭipannaṃ evaṃ mayā vilomaggāhaṃ gahetvā ṭhitaṃ accharaṃ paharitvā ‘anācāra mā idha tiṭṭha, sīghaṃ paṭikkama vinassā’ti vadeyyaṃ, so taṅkhaṇaññeva mama dhammatejena bhusamuṭṭhi viya vikireyya, na kho pana metaṃ patirūpaṃ, svāhaṃ sabbalokaṃ anukampanto ‘lokatthacariyaṃ matthakaṃ pāpessāmī’ti paṭipajjāmi, ayaṃ kho pana pāpo āyatiṃ mahādukkhabhāgī, svāyaṃ mayā visesato anukampitabbo, tasmāssa maggaṃ dassāmi, evaṃ me sīlaṃ suvisuddhaṃ akhaṇḍitaṃ bhavissatī’’ti. Evaṃ pana cintetvā bodhisatte ‘‘sace tuvaṃ yuddhabalo’’ti gāthaṃ vatvā thokaṃ maggato okkantamatte eva adhammo rathe ṭhātuṃ asakkonto avaṃsiro pathaviyaṃ patitvā pathaviyā vivare dinne gantvā avīcimhi eva nibbatti. Tena vuttaṃ ‘‘yadihaṃ tassa kuppeyya’’ntiādi.
તત્થ યદિહં તસ્સ કુપ્પેય્યન્તિ તસ્સ અધમ્મસ્સ યદિ અહં કુજ્ઝેય્યં. યદિ ભિન્દે તપોગુણન્તિ તેનેવસ્સ કુજ્ઝનેન મય્હં તપોગુણં સીલસંવરં યદિ વિનાસેય્યં. સહપરિજનં તસ્સાતિ સપરિજનં તં અધમ્મં. રજભૂતન્તિ રજમિવ ભૂતં, રજભાવં પત્તં અહં કરેય્યં.
Tattha yadihaṃ tassa kuppeyyanti tassa adhammassa yadi ahaṃ kujjheyyaṃ. Yadi bhinde tapoguṇanti tenevassa kujjhanena mayhaṃ tapoguṇaṃ sīlasaṃvaraṃ yadi vināseyyaṃ. Sahaparijanaṃ tassāti saparijanaṃ taṃ adhammaṃ. Rajabhūtanti rajamiva bhūtaṃ, rajabhāvaṃ pattaṃ ahaṃ kareyyaṃ.
૭૨. અપિચાહન્તિ એત્થ અહન્તિ નિપાતમત્તં. સીલરક્ખાયાતિ સીલરક્ખણત્થં. નિબ્બાપેત્વાનાતિ પટિકચ્ચેવ ખન્તિમેત્તાનુદ્દયસ્સ ઉપટ્ઠાપિતત્તા તસ્મિં અધમ્મે ઉપ્પજ્જનકકોધસ્સ અનુપ્પાદનેનેવ દોસપરિળાહવૂપસમનેન માનસં વૂપસમેત્વા. સહ જનેનોક્કમિત્વાતિ મય્હં પરિજનેન સદ્ધિં મગ્ગા ઓક્કમિત્વા તસ્સ પાપસ્સ અધમ્મસ્સ અહં મગ્ગં અદાસિં.
72.Apicāhanti ettha ahanti nipātamattaṃ. Sīlarakkhāyāti sīlarakkhaṇatthaṃ. Nibbāpetvānāti paṭikacceva khantimettānuddayassa upaṭṭhāpitattā tasmiṃ adhamme uppajjanakakodhassa anuppādaneneva dosapariḷāhavūpasamanena mānasaṃ vūpasametvā. Saha janenokkamitvāti mayhaṃ parijanena saddhiṃ maggā okkamitvā tassa pāpassa adhammassa ahaṃ maggaṃ adāsiṃ.
૭૩. સહ પથતો ઓક્કન્તેતિ વુત્તનયેન ચિત્તસ્સ વૂપસમં કત્વા ‘‘મગ્ગં તે દમ્મી’’તિ ચ વત્વા થોકં મગ્ગતો સહ ઓક્કમનેન. પાપયક્ખસ્સાતિ અધમ્મદેવપુત્તસ્સ. તાવદેતિ તઙ્ખણં એવ મહાપથવી વિવરમદાસિ. જાતકટ્ઠકથાયં પન ‘‘મગ્ગઞ્ચ તે દમ્મી’’તિ ગાથાય કથિતક્ખણેયેવાતિ વુત્તં.
73.Sahapathato okkanteti vuttanayena cittassa vūpasamaṃ katvā ‘‘maggaṃ te dammī’’ti ca vatvā thokaṃ maggato saha okkamanena. Pāpayakkhassāti adhammadevaputtassa. Tāvadeti taṅkhaṇaṃ eva mahāpathavī vivaramadāsi. Jātakaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘maggañca te dammī’’ti gāthāya kathitakkhaṇeyevāti vuttaṃ.
એવં તસ્મિં ભૂમિયં પતિતે ચતુનહુતાધિકદ્વિયોજનસતસહસ્સબહલા સકલં વરાવરં ધારેન્તીપિ મહાપથવી ‘‘નાહમિમં પાપપુરિસં ધારેમી’’તિ કથેન્તી વિય તેન ઠિતટ્ઠાને દ્વિધા ભિજ્જિ. મહાસત્તો પન તસ્મિં નિપતિત્વા અવીચિમ્હિ નિબ્બત્તે રથધુરે યથાઠિતોવ સપરિજનો મહતા દેવાનુભાવેન ગમનમગ્ગેનેવ ગન્ત્વા અત્તનો ભવનં પાવિસિ. તેનાહ ભગવા –
Evaṃ tasmiṃ bhūmiyaṃ patite catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā sakalaṃ varāvaraṃ dhārentīpi mahāpathavī ‘‘nāhamimaṃ pāpapurisaṃ dhāremī’’ti kathentī viya tena ṭhitaṭṭhāne dvidhā bhijji. Mahāsatto pana tasmiṃ nipatitvā avīcimhi nibbatte rathadhure yathāṭhitova saparijano mahatā devānubhāvena gamanamaggeneva gantvā attano bhavanaṃ pāvisi. Tenāha bhagavā –
‘‘ખન્તીબલો યુદ્ધબલં વિજેત્વા, હન્ત્વા અધમ્મં નિહનિત્વ ભૂમ્યા;
‘‘Khantībalo yuddhabalaṃ vijetvā, hantvā adhammaṃ nihanitva bhūmyā;
પાયાસિ વિત્તો અભિરુય્હ સન્દનં, મગ્ગેનેવ અતિબલો સચ્ચનિક્કમો’’તિ. (જા॰ ૧.૧૧.૩૪);
Pāyāsi vitto abhiruyha sandanaṃ, maggeneva atibalo saccanikkamo’’ti. (jā. 1.11.34);
તદા અધમ્મો દેવદત્તો અહોસિ, તસ્સ પરિસા દેવદત્તપરિસા, ધમ્મો લોકનાથો, તસ્સ પરિસા બુદ્ધપરિસા.
Tadā adhammo devadatto ahosi, tassa parisā devadattaparisā, dhammo lokanātho, tassa parisā buddhaparisā.
ઇધાપિ હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ સેસપારમિયો યથારહં નિદ્ધારેતબ્બા. તથા ઇધાપિ દિબ્બેહિ આયુવણ્ણયસસુખઆધિપતેય્યેહિ દિબ્બેહેવ ઉળારેહિ કામગુણેહિ સમપ્પિતસ્સ સમઙ્ગીભૂતસ્સ અનેકસહસ્સસઙ્ખાહિ અચ્છરાહિ સબ્બકાલં પરિચારિયમાનસ્સ મહતિ પમાદટ્ઠાને ઠિતસ્સ સતો ઈસકમ્પિ પમાદં અનાપજ્જિત્વા ‘‘લોકત્થચરિયં મત્થકં પાપેસ્સામી’’તિ માસે માસે પુણ્ણમિયં ધમ્મં દીપેન્તો સપરિજનો મનુસ્સપથે વિચરિત્વા મહાકરુણાય સબ્બસત્તે અધમ્મતો વિવેચેત્વા ધમ્મે નિયોજનં, અધમ્મેન સમાગતોપિ તેન કતં અનાચારં અગણેત્વા તત્થ ચિત્તં અકોપેત્વા ખન્તિમેત્તાનુદ્દયમેવ પચ્ચુપટ્ઠપેત્વા અખણ્ડં સુવિસુદ્ધઞ્ચ કત્વા અત્તનો સીલસ્સ રક્ખણન્તિ એવમાદયો મહાસત્તસ્સ ગુણાનુભાવા વિભાવેતબ્બાતિ.
Idhāpi heṭṭhā vuttanayeneva sesapāramiyo yathārahaṃ niddhāretabbā. Tathā idhāpi dibbehi āyuvaṇṇayasasukhaādhipateyyehi dibbeheva uḷārehi kāmaguṇehi samappitassa samaṅgībhūtassa anekasahassasaṅkhāhi accharāhi sabbakālaṃ paricāriyamānassa mahati pamādaṭṭhāne ṭhitassa sato īsakampi pamādaṃ anāpajjitvā ‘‘lokatthacariyaṃ matthakaṃ pāpessāmī’’ti māse māse puṇṇamiyaṃ dhammaṃ dīpento saparijano manussapathe vicaritvā mahākaruṇāya sabbasatte adhammato vivecetvā dhamme niyojanaṃ, adhammena samāgatopi tena kataṃ anācāraṃ agaṇetvā tattha cittaṃ akopetvā khantimettānuddayameva paccupaṭṭhapetvā akhaṇḍaṃ suvisuddhañca katvā attano sīlassa rakkhaṇanti evamādayo mahāsattassa guṇānubhāvā vibhāvetabbāti.
ધમ્મદેવપુત્તચરિયાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Dhammadevaputtacariyāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ચરિયાપિટકપાળિ • Cariyāpiṭakapāḷi / ૮. ધમ્મદેવપુત્તચરિયા • 8. Dhammadevaputtacariyā