Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ઇતિવુત્તક-અટ્ઠકથા • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
૭. ધમ્માનુધમ્મપટિપન્નસુત્તવણ્ણના
7. Dhammānudhammapaṭipannasuttavaṇṇanā
૮૬. સત્તમે ધમ્માનુધમ્મપટિપન્નસ્સાતિ એત્થ ધમ્મો નામ નવવિધો લોકુત્તરધમ્મો, તસ્સ ધમ્મસ્સ અનુધમ્મો સીલવિસુદ્ધિઆદિ પુબ્બભાગપટિપદાધમ્મો, તં ધમ્માનુધમ્મં પટિપન્નસ્સ અધિગન્તું પટિપજ્જમાનસ્સ. અયમનુધમ્મો હોતીતિ અયં અનુચ્છવિકસભાવો પતિરૂપસભાવો હોતિ. વેય્યાકરણાયાતિ કથનાય. ધમ્માનુધમ્મપટિપન્નોયન્તિ યન્તિ કરણત્થે પચ્ચત્તવચનં. ઇદં વુત્તં હોતિ – યેન અનુધમ્મેન તં ધમ્માનુધમ્મં પટિપન્નોતિ બ્યાકરમાનો સમ્મદેવ બ્યાકરોન્તો નામ સિયા, ન તતોનિદાનં વિઞ્ઞૂહિ ગરહિતબ્બો સિયાતિ. યન્તિ વા કિરિયાપરામસનં, તેનેતં દસ્સેતિ ‘‘યદિદં ધમ્મસ્સેવ ભાસનં, ધમ્મવિતક્કસ્સેવ ચ વિતક્કનં તદુભયાભાવે ઞાણુપેક્ખાય, અયં ધમ્માનુધમ્મપટિપન્નસ્સ ભિક્ખુનો તથારૂપો અયન્તિ કથનાયાનુરૂપહેતુ અનુચ્છવિકકારણં. ભાસમાનો ધમ્મંયેવ ભાસેય્યાતિ કથેન્તો ચે દસકથાવત્થુધમ્મંયેવ કથેય્ય, ન તપ્પટિપક્ખમહિચ્છતાદિઅધમ્મં. વુત્તઞ્હેતં –
86. Sattame dhammānudhammapaṭipannassāti ettha dhammo nāma navavidho lokuttaradhammo, tassa dhammassa anudhammo sīlavisuddhiādi pubbabhāgapaṭipadādhammo, taṃ dhammānudhammaṃ paṭipannassa adhigantuṃ paṭipajjamānassa. Ayamanudhammo hotīti ayaṃ anucchavikasabhāvo patirūpasabhāvo hoti. Veyyākaraṇāyāti kathanāya. Dhammānudhammapaṭipannoyanti yanti karaṇatthe paccattavacanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yena anudhammena taṃ dhammānudhammaṃ paṭipannoti byākaramāno sammadeva byākaronto nāma siyā, na tatonidānaṃ viññūhi garahitabbo siyāti. Yanti vā kiriyāparāmasanaṃ, tenetaṃ dasseti ‘‘yadidaṃ dhammasseva bhāsanaṃ, dhammavitakkasseva ca vitakkanaṃ tadubhayābhāve ñāṇupekkhāya, ayaṃ dhammānudhammapaṭipannassa bhikkhuno tathārūpo ayanti kathanāyānurūpahetu anucchavikakāraṇaṃ. Bhāsamāno dhammaṃyeva bhāseyyāti kathento ce dasakathāvatthudhammaṃyeva katheyya, na tappaṭipakkhamahicchatādiadhammaṃ. Vuttañhetaṃ –
‘‘યાયં કથા અભિસલ્લેખિકા ચેતોવિવરણસપ્પાયા એકન્તનિબ્બિદાય વિરાગાય નિરોધાય ઉપસમાય અભિઞ્ઞાય સમ્બોધાય નિબ્બાનાય સંવત્તતિ. સેય્યથિદં – અપ્પિચ્છકથા, સન્તુટ્ઠિકથા, પવિવેકકથા, અસંસગ્ગકથા, વીરિયારમ્ભકથા, સીલકથા, સમાધિકથા, પઞ્ઞાકથા, વિમુત્તિકથા, વિમુત્તિઞાણદસ્સનકથા , એવરૂપાય કથાય નિકામલાભી હોતિ અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૯.૩; ઉદા॰ ૩૧).
‘‘Yāyaṃ kathā abhisallekhikā cetovivaraṇasappāyā ekantanibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṃvattati. Seyyathidaṃ – appicchakathā, santuṭṭhikathā, pavivekakathā, asaṃsaggakathā, vīriyārambhakathā, sīlakathā, samādhikathā, paññākathā, vimuttikathā, vimuttiñāṇadassanakathā , evarūpāya kathāya nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī’’ti (a. ni. 9.3; udā. 31).
અભિસલ્લેખિકાય કથાય લાભી એવ હિ તં ભાસેય્ય. એતેન કલ્યાણમિત્તસમ્પદા દસ્સિતા.
Abhisallekhikāya kathāya lābhī eva hi taṃ bhāseyya. Etena kalyāṇamittasampadā dassitā.
ધમ્મવિતક્કન્તિ નેક્ખમ્મવિતક્કાદિં ધમ્મતો અનપેતં વિતક્કયતો ‘‘સીલાદિપટિપદં પરિપૂરેસ્સામી’’તિ ઉપરૂપરિ ઉસ્સાહો અભિવડ્ઢિસ્સતિ. સો પન વિતક્કો સીલાદીનં અનુપકારધમ્મે વજ્જેત્વા ઉપકારધમ્મે અનુબ્રૂહનવસેન હાનભાગિયભાવં અપનેત્વા ઠિતિભાગિયભાવેપિ અટ્ઠત્વા વિસેસભાગિયતં નિબ્બેધભાગિયતઞ્ચ પાપનવસેન પવત્તિયા અનેકપ્પભેદો વેદિતબ્બો. નો અધમ્મવિતક્કન્તિ કામવિતક્કં નો વિતક્કેય્યાતિ અત્થો. તદુભયં વા પનાતિ યદેતં પરેસં અનુગ્ગહણત્થં ધમ્મભાસનં અત્તનો અનુગ્ગહણત્થં ધમ્મવિતક્કનઞ્ચ વુત્તં. અથ વા પન તં ઉભયં અભિનિવજ્જેત્વા અપ્પટિપજ્જિત્વા અકત્વા. ઉપેક્ખકોતિ તથાપટિપત્તિયં ઉદાસીનો સમથવિપસ્સનાભાવનમેવ અનુબ્રૂહન્તો વિહરેય્ય, સમથપટિપત્તિયં ઉપેક્ખકો હુત્વા વિપસ્સનાયમેવ કમ્મં કરોન્તો વિહરેય્ય. વિપસ્સનમ્પિ ઉસ્સુક્કાપેત્વા તત્થપિ સઙ્ખારુપેક્ખાઞાણવસેન ઉપેક્ખકો યાવ વિપસ્સનાઞાણં મગ્ગેન ઘટીયતિ, તાવ યથા તં તિક્ખં સૂરં પસન્નં હુત્વા વહતિ, તથા વિહરેય્ય સતો સમ્પજાનોતિ.
Dhammavitakkanti nekkhammavitakkādiṃ dhammato anapetaṃ vitakkayato ‘‘sīlādipaṭipadaṃ paripūressāmī’’ti uparūpari ussāho abhivaḍḍhissati. So pana vitakko sīlādīnaṃ anupakāradhamme vajjetvā upakāradhamme anubrūhanavasena hānabhāgiyabhāvaṃ apanetvā ṭhitibhāgiyabhāvepi aṭṭhatvā visesabhāgiyataṃ nibbedhabhāgiyatañca pāpanavasena pavattiyā anekappabhedo veditabbo. No adhammavitakkanti kāmavitakkaṃ no vitakkeyyāti attho. Tadubhayaṃ vā panāti yadetaṃ paresaṃ anuggahaṇatthaṃ dhammabhāsanaṃ attano anuggahaṇatthaṃ dhammavitakkanañca vuttaṃ. Atha vā pana taṃ ubhayaṃ abhinivajjetvā appaṭipajjitvā akatvā. Upekkhakoti tathāpaṭipattiyaṃ udāsīno samathavipassanābhāvanameva anubrūhanto vihareyya, samathapaṭipattiyaṃ upekkhako hutvā vipassanāyameva kammaṃ karonto vihareyya. Vipassanampi ussukkāpetvā tatthapi saṅkhārupekkhāñāṇavasena upekkhako yāva vipassanāñāṇaṃ maggena ghaṭīyati, tāva yathā taṃ tikkhaṃ sūraṃ pasannaṃ hutvā vahati, tathā vihareyya sato sampajānoti.
ગાથાસુ સમથવિપસ્સનાધમ્મો આરમિતબ્બટ્ઠેન આરામો એતસ્સાતિ ધમ્મારામો. તસ્મિંયેવ ધમ્મે રતોતિ ધમ્મરતો. તસ્સેવ ધમ્મસ્સ પુનપ્પુનં વિચિન્તનતો ધમ્મં અનુવિચિન્તયં તં ધમ્મં આવજ્જેન્તો, મનસિ કરોન્તોતિ અત્થો. અનુસ્સરન્તિ તમેવ ધમ્મં ઉપરૂપરિભાવનાવસેન અનુસ્સરન્તો. અથ વા વિમુત્તાયતનસીસે ઠત્વા પરેસં દેસનાવસેન સીલાદિધમ્મો આરમિતબ્બટ્ઠેન આરામો એતસ્સાતિ ધમ્મારામો. તથેવ તસ્મિં ધમ્મે રતો અભિરતોતિ ધમ્મરતો. તેસંયેવ સીલાદિધમ્માનં ગતિયો સમન્વેસન્તો કામવિતક્કાદીનં ઓકાસં અદત્વા નેક્ખમ્મસઙ્કપ્પાદિધમ્મંયેવ અનુવિચિન્તનતો ધમ્મં અનુવિચિન્તયં . તદુભયં વા પન ઓળારિકતો દહન્તો અજ્ઝુપેક્ખિત્વા સમથવિપસ્સનાધમ્મમેવ ઉપરૂપરિ ભાવનાવસેન અનુસ્સરન્તો અનુબ્રૂહનવસેન પવત્તેન્તો. સદ્ધમ્માતિ સત્તતિંસપ્પભેદા બોધિપક્ખિયધમ્મા નવવિધલોકુત્તરધમ્મા ચ ન પરિહાયતિ, ન ચિરસ્સેવ તં અધિગચ્છતીતિ અત્થો.
Gāthāsu samathavipassanādhammo āramitabbaṭṭhena ārāmo etassāti dhammārāmo. Tasmiṃyeva dhamme ratoti dhammarato. Tasseva dhammassa punappunaṃ vicintanato dhammaṃ anuvicintayaṃ taṃ dhammaṃ āvajjento, manasi karontoti attho. Anussaranti tameva dhammaṃ uparūparibhāvanāvasena anussaranto. Atha vā vimuttāyatanasīse ṭhatvā paresaṃ desanāvasena sīlādidhammo āramitabbaṭṭhena ārāmo etassāti dhammārāmo. Tatheva tasmiṃ dhamme rato abhiratoti dhammarato. Tesaṃyeva sīlādidhammānaṃ gatiyo samanvesanto kāmavitakkādīnaṃ okāsaṃ adatvā nekkhammasaṅkappādidhammaṃyeva anuvicintanato dhammaṃ anuvicintayaṃ. Tadubhayaṃ vā pana oḷārikato dahanto ajjhupekkhitvā samathavipassanādhammameva uparūpari bhāvanāvasena anussaranto anubrūhanavasena pavattento. Saddhammāti sattatiṃsappabhedā bodhipakkhiyadhammā navavidhalokuttaradhammā ca na parihāyati, na cirasseva taṃ adhigacchatīti attho.
ઇદાનિ તસ્સ અનુસ્સરણવિધિં દસ્સેન્તો ‘‘ચરં વા’’તિઆદિમાહ. તત્થ ચરં વાતિ ભિક્ખાચારવસેન ચઙ્કમનવસેન ચ ચરન્તો વા. યદિ વા તિટ્ઠન્તિ તિટ્ઠન્તો વા નિસિન્નો વા, ઉદ વા સયન્તિ સયન્તો વા. એવં ચતૂસુપિ ઇરિયાપથેસુ. અજ્ઝત્તં સમયં ચિત્તન્તિ યથાવુત્તે કમ્મટ્ઠાનસઙ્ખાતે ગોચરજ્ઝત્તે અત્તનો ચિત્તં રાગાદિકિલેસાનં વૂપસમનવસેન પજહનવસેન સમયં સમેન્તો. સન્તિમેવાધિગચ્છતીતિ અચ્ચન્તસન્તિં નિબ્બાનમેવ પાપુણાતીતિ.
Idāni tassa anussaraṇavidhiṃ dassento ‘‘caraṃ vā’’tiādimāha. Tattha caraṃ vāti bhikkhācāravasena caṅkamanavasena ca caranto vā. Yadi vā tiṭṭhanti tiṭṭhanto vā nisinno vā, uda vā sayanti sayanto vā. Evaṃ catūsupi iriyāpathesu. Ajjhattaṃ samayaṃ cittanti yathāvutte kammaṭṭhānasaṅkhāte gocarajjhatte attano cittaṃ rāgādikilesānaṃ vūpasamanavasena pajahanavasena samayaṃ samento. Santimevādhigacchatīti accantasantiṃ nibbānameva pāpuṇātīti.
સત્તમસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Sattamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ઇતિવુત્તકપાળિ • Itivuttakapāḷi / ૭. ધમ્માનુધમ્મપટિપન્નસુત્તં • 7. Dhammānudhammapaṭipannasuttaṃ