| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સુત્તનિપાત-અટ્ઠકથા • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
૮. ધમ્મસુત્ત-(નાવાસુત્ત)-વણ્ણના
8. Dhammasutta-(nāvāsutta)-vaṇṇanā
૩૧૯. યસ્મા હિ ધમ્મન્તિ ધમ્મસુત્તં, ‘‘નાવાસુત્ત’’ન્તિપિ વુચ્ચતિ. કા ઉપ્પત્તિ? ઇદં સુત્તં આયસ્મન્તં સારિપુત્તત્થેરં આરબ્ભ વુત્તં. અયમેત્થ સઙ્ખેપો, વિત્થારો પન દ્વિન્નં અગ્ગસાવકાનં ઉપ્પત્તિતો પભુતિ વેદિતબ્બો. સેય્યથિદં – અનુપ્પન્ને કિર ભગવતિ દ્વે અગ્ગસાવકા એકં અસઙ્ખ્યેય્યં કપ્પસતસહસ્સઞ્ચ પારમિયો પૂરેત્વા દેવલોકે નિબ્બત્તા. તેસં પઠમો ચવિત્વા રાજગહસ્સ અવિદૂરે ઉપતિસ્સગામો નામ બ્રાહ્મણાનં ભોગગામો અત્થિ, તત્થ સટ્ઠિઅધિકપઞ્ચકોટિસતધનવિભવસ્સ ગામસામિનો બ્રાહ્મણસ્સ રૂપસારી નામ બ્રાહ્મણી, તસ્સા કુચ્છિયં પટિસન્ધિં અગ્ગહેસિ. દુતિયો તસ્સેવાવિદૂરે કોલિતગામો નામ બ્રાહ્મણાનં ભોગગામો અત્થિ. તત્થ તથારૂપવિભવસ્સેવ ગામસામિનો બ્રાહ્મણસ્સ મોગ્ગલ્લાની નામ બ્રાહ્મણી, તસ્સા કુચ્છિયં તં દિવસમેવ પટિસન્ધિં અગ્ગહેસિ. એવં તેસં એકદિવસમેવ પટિસન્ધિગ્ગહણઞ્ચ ગબ્ભવુટ્ઠાનઞ્ચ અહોસિ. એકદિવસેયેવ ચ નેસં એકસ્સ ઉપતિસ્સગામે જાતત્તા ઉપતિસ્સો, એકસ્સ કોલિતગામે જાતત્તા કોલિતોતિ નામમકંસુ.
319.Yasmāhi dhammanti dhammasuttaṃ, ‘‘nāvāsutta’’ntipi vuccati. Kā uppatti? Idaṃ suttaṃ āyasmantaṃ sāriputtattheraṃ ārabbha vuttaṃ. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana dvinnaṃ aggasāvakānaṃ uppattito pabhuti veditabbo. Seyyathidaṃ – anuppanne kira bhagavati dve aggasāvakā ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ kappasatasahassañca pāramiyo pūretvā devaloke nibbattā. Tesaṃ paṭhamo cavitvā rājagahassa avidūre upatissagāmo nāma brāhmaṇānaṃ bhogagāmo atthi, tattha saṭṭhiadhikapañcakoṭisatadhanavibhavassa gāmasāmino brāhmaṇassa rūpasārī nāma brāhmaṇī, tassā kucchiyaṃ paṭisandhiṃ aggahesi. Dutiyo tassevāvidūre kolitagāmo nāma brāhmaṇānaṃ bhogagāmo atthi. Tattha tathārūpavibhavasseva gāmasāmino brāhmaṇassa moggallānī nāma brāhmaṇī, tassā kucchiyaṃ taṃ divasameva paṭisandhiṃ aggahesi. Evaṃ tesaṃ ekadivasameva paṭisandhiggahaṇañca gabbhavuṭṭhānañca ahosi. Ekadivaseyeva ca nesaṃ ekassa upatissagāme jātattā upatisso, ekassa kolitagāme jātattā kolitoti nāmamakaṃsu.
તે સહપંસું કીળન્તા સહાયકા અનુપુબ્બેન વુડ્ઢિં પાપુણિંસુ, એકમેકસ્સ ચ પઞ્ચપઞ્ચમાણવકસતાનિ પરિવારા અહેસું. તે ઉય્યાનં વા નદીતિત્થં વા ગચ્છન્તા સપરિવારાયેવ ગચ્છન્તિ. એકો પઞ્ચહિ સુવણ્ણસિવિકાસતેહિ, દુતિયો પઞ્ચહિ આજઞ્ઞરથસતેહિ. તદા ચ રાજગહે કાલાનુકાલં ગિરગ્ગસમજ્જો નામ હોતિ. સાયન્હસમયે નગરવેમજ્ઝે યત્થ સકલઅઙ્ગમગધવાસિનો અભિઞ્ઞાતા ખત્તિયકુમારાદયો સન્નિપતિત્વા સુપઞ્ઞત્તેસુ મઞ્ચપીઠાદીસુ નિસિન્ના સમજ્જવિભૂતિં પસ્સન્તિ. અથ તે સહાયકા તેન પરિવારેન સદ્ધિં તત્થ ગન્ત્વા પઞ્ઞત્તાસનેસુ નિસીદિંસુ. તતો ઉપતિસ્સો સમજ્જવિભૂતિં પસ્સન્તો મહાજનકાયં સન્નિપતિતં દિસ્વા ‘‘એત્તકો જનકાયો વસ્સસતં અપ્પત્વાવ મરિસ્સતી’’તિ ચિન્તેસિ. તસ્સ મરણં આગન્ત્વા નલાટન્તે પતિટ્ઠિતં વિય અહોસિ, તથા કોલિતસ્સ. તેસં અનેકપ્પકારેસુ નટેસુ નચ્ચન્તેસુ દસ્સનમત્તેપિ ચિત્તં ન નમિ, અઞ્ઞદત્થુ સંવેગોયેવ ઉદપાદિ.
Te sahapaṃsuṃ kīḷantā sahāyakā anupubbena vuḍḍhiṃ pāpuṇiṃsu, ekamekassa ca pañcapañcamāṇavakasatāni parivārā ahesuṃ. Te uyyānaṃ vā nadītitthaṃ vā gacchantā saparivārāyeva gacchanti. Eko pañcahi suvaṇṇasivikāsatehi, dutiyo pañcahi ājaññarathasatehi. Tadā ca rājagahe kālānukālaṃ giraggasamajjo nāma hoti. Sāyanhasamaye nagaravemajjhe yattha sakalaaṅgamagadhavāsino abhiññātā khattiyakumārādayo sannipatitvā supaññattesu mañcapīṭhādīsu nisinnā samajjavibhūtiṃ passanti. Atha te sahāyakā tena parivārena saddhiṃ tattha gantvā paññattāsanesu nisīdiṃsu. Tato upatisso samajjavibhūtiṃ passanto mahājanakāyaṃ sannipatitaṃ disvā ‘‘ettako janakāyo vassasataṃ appatvāva marissatī’’ti cintesi. Tassa maraṇaṃ āgantvā nalāṭante patiṭṭhitaṃ viya ahosi, tathā kolitassa. Tesaṃ anekappakāresu naṭesu naccantesu dassanamattepi cittaṃ na nami, aññadatthu saṃvegoyeva udapādi.
અથ વુટ્ઠિતે સમજ્જે પક્કન્તાય પરિસાય સકપરિવારેન પક્કન્તેસુ તેસુ સહાયેસુ કોલિતો ઉપતિસ્સં પુચ્છિ – ‘‘કિં, સમ્મ, નાટકાદિદસ્સનેન તવ પમોદનમત્તમ્પિ નાહોસી’’તિ? સો તસ્સ તં પવત્તિં આરોચેત્વા તમ્પિ તથેવ પટિપુચ્છિ. સોપિ તસ્સ અત્તનો પવત્તિં આરોચેત્વા ‘‘એહિ, સમ્મ, પબ્બજિત્વા અમતં ગવેસામા’’તિ આહ. ‘‘સાધુ સમ્મા’’તિ ઉપતિસ્સો તં સમ્પટિચ્છિ. તતો દ્વેપિ જના તં સમ્પત્તિં છડ્ડેત્વા પુનદેવ રાજગહમનુપ્પત્તા. તેન ચ સમયેન રાજગહે સઞ્ચયો નામ પરિબ્બાજકો પટિવસતિ. તે તસ્સ સન્તિકે પઞ્ચહિ માણવકસતેહિ સદ્ધિં પબ્બજિત્વા કતિપાહેનેવ તયો વેદે સબ્બઞ્ચ પરિબ્બાજકસમયં ઉગ્ગહેસું. તે તેસં સત્થાનં આદિમજ્ઝપરિયોસાનં ઉપપરિક્ખન્તા પરિયોસાનં અદિસ્વા આચરિયં પુચ્છિંસુ – ‘‘ઇમેસં સત્થાનં આદિમજ્ઝં દિસ્સતિ, પરિયોસાનં પન ન દિસ્સતિ ‘ઇદં નામ ઇમેહિ સત્થેહિ પાપુણેય્યાતિ, યતો ઉત્તરિ પાપુણિતબ્બં નત્થી’’’તિ. સોપિ આહ – ‘‘અહમ્પિ તેસં તથાવિધં પરિયોસાનં ન પસ્સામી’’તિ. તે આહંસુ – ‘‘તેન હિ મયં ઇમેસં પરિયોસાનં ગવેસામા’’તિ. તે આચરિયો ‘‘યથાસુખં ગવેસથા’’તિ આહ. એવં તે તેન અનુઞ્ઞાતા અમતં ગવેસમાના આહિણ્ડન્તા જમ્બુદીપે પાકટા અહેસું. તેહિ ખત્તિયપણ્ડિતાદયો પઞ્હં પુટ્ઠા ઉત્તરુત્તરિં ન સમ્પાયન્તિ. ‘‘ઉપતિસ્સો કોલિતો’’તિ વુત્તે પન ‘‘કે એતે, ન ખો મયં જાનામા’’તિ ભણન્તા નત્થિ, એવં વિસ્સુતા અહેસું.
Atha vuṭṭhite samajje pakkantāya parisāya sakaparivārena pakkantesu tesu sahāyesu kolito upatissaṃ pucchi – ‘‘kiṃ, samma, nāṭakādidassanena tava pamodanamattampi nāhosī’’ti? So tassa taṃ pavattiṃ ārocetvā tampi tatheva paṭipucchi. Sopi tassa attano pavattiṃ ārocetvā ‘‘ehi, samma, pabbajitvā amataṃ gavesāmā’’ti āha. ‘‘Sādhu sammā’’ti upatisso taṃ sampaṭicchi. Tato dvepi janā taṃ sampattiṃ chaḍḍetvā punadeva rājagahamanuppattā. Tena ca samayena rājagahe sañcayo nāma paribbājako paṭivasati. Te tassa santike pañcahi māṇavakasatehi saddhiṃ pabbajitvā katipāheneva tayo vede sabbañca paribbājakasamayaṃ uggahesuṃ. Te tesaṃ satthānaṃ ādimajjhapariyosānaṃ upaparikkhantā pariyosānaṃ adisvā ācariyaṃ pucchiṃsu – ‘‘imesaṃ satthānaṃ ādimajjhaṃ dissati, pariyosānaṃ pana na dissati ‘idaṃ nāma imehi satthehi pāpuṇeyyāti, yato uttari pāpuṇitabbaṃ natthī’’’ti. Sopi āha – ‘‘ahampi tesaṃ tathāvidhaṃ pariyosānaṃ na passāmī’’ti. Te āhaṃsu – ‘‘tena hi mayaṃ imesaṃ pariyosānaṃ gavesāmā’’ti. Te ācariyo ‘‘yathāsukhaṃ gavesathā’’ti āha. Evaṃ te tena anuññātā amataṃ gavesamānā āhiṇḍantā jambudīpe pākaṭā ahesuṃ. Tehi khattiyapaṇḍitādayo pañhaṃ puṭṭhā uttaruttariṃ na sampāyanti. ‘‘Upatisso kolito’’ti vutte pana ‘‘ke ete, na kho mayaṃ jānāmā’’ti bhaṇantā natthi, evaṃ vissutā ahesuṃ.
એવં તેસુ અમતપરિયેસનં ચરમાનેસુ અમ્હાકં ભગવા લોકે ઉપ્પજ્જિત્વા પવત્તિતવરધમ્મચક્કો અનુપુબ્બેન રાજગહમનુપ્પત્તો. તે ચ પરિબ્બાજકા સકલજમ્બુદીપં ચરિત્વા તિટ્ઠતુ અમતં, અન્તમસો પરિયોસાનપઞ્હવિસ્સજ્જનમત્તમ્પિ અલભન્તા પુનદેવ રાજગહં અગમંસુ. અથ ખો આયસ્મા અસ્સજિ પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વાતિ યાવ તેસં પબ્બજ્જા, તાવ સબ્બં પબ્બજ્જાક્ખન્ધકે (મહાવ॰ ૬૦) આગતનયેનેવ વિત્થારતો દટ્ઠબ્બં.
Evaṃ tesu amatapariyesanaṃ caramānesu amhākaṃ bhagavā loke uppajjitvā pavattitavaradhammacakko anupubbena rājagahamanuppatto. Te ca paribbājakā sakalajambudīpaṃ caritvā tiṭṭhatu amataṃ, antamaso pariyosānapañhavissajjanamattampi alabhantā punadeva rājagahaṃ agamaṃsu. Atha kho āyasmā assaji pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvāti yāva tesaṃ pabbajjā, tāva sabbaṃ pabbajjākkhandhake (mahāva. 60) āgatanayeneva vitthārato daṭṭhabbaṃ.
એવં પબ્બજિતેસુ તેસુ દ્વીસુ સહાયકેસુ આયસ્મા સારિપુત્તો અડ્ઢમાસેન સાવકપારમીઞાણં સચ્છાકાસિ. સો યદા અસ્સજિત્થેરેન સદ્ધિં એકવિહારે વસતિ, તદા ભગવતો ઉપટ્ઠાનં ગન્ત્વા અનન્તરં થેરસ્સ ઉપટ્ઠાનં ગચ્છતિ ‘‘પુબ્બાચરિયો મે અયમાયસ્મા, એતમહં નિસ્સાય ભગવતો સાસનં અઞ્ઞાસિ’’ન્તિ ગારવેન. યદા પન અસ્સજિત્થેરેન સદ્ધિં એકવિહારે ન વસતિ, તદા યસ્સં દિસાયં થેરો વસતિ, તં દિસં ઓલોકેત્વા પઞ્ચપતિટ્ઠિતેન વન્દિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગય્હ નમસ્સતિ. તં દિસ્વા કેચિ ભિક્ખૂ કથં સમુટ્ઠાપેસું – ‘‘સારિપુત્તો અગ્ગસાવકો હુત્વા દિસં નમસ્સતિ, અજ્જાપિ મઞ્ઞે બ્રાહ્મણદિટ્ઠિ અપ્પહીના’’તિ. અથ ભગવા દિબ્બાય સોતધાતુયા તં કથાસલ્લાપં સુત્વા પઞ્ઞત્તવરબુદ્ધાસને નિસિન્નંયેવ અત્તાનં દસ્સેન્તો ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ ? તે તં પવત્તિં આચિક્ખિંસુ. તતો ભગવા ‘‘ન, ભિક્ખવે, સારિપુત્તો દિસં નમસ્સતિ, યં નિસ્સાય સાસનં અઞ્ઞાસિ, તં અત્તનો આચરિયં વન્દતિ નમસ્સતિ સમ્માનેતિ, આચરિયપૂજકો, ભિક્ખવે, સારિપુત્તો’’તિ વત્વા તત્થ સન્નિપતિતાનં ધમ્મદેસનત્થં ઇમં સુત્તમભાસિ.
Evaṃ pabbajitesu tesu dvīsu sahāyakesu āyasmā sāriputto aḍḍhamāsena sāvakapāramīñāṇaṃ sacchākāsi. So yadā assajittherena saddhiṃ ekavihāre vasati, tadā bhagavato upaṭṭhānaṃ gantvā anantaraṃ therassa upaṭṭhānaṃ gacchati ‘‘pubbācariyo me ayamāyasmā, etamahaṃ nissāya bhagavato sāsanaṃ aññāsi’’nti gāravena. Yadā pana assajittherena saddhiṃ ekavihāre na vasati, tadā yassaṃ disāyaṃ thero vasati, taṃ disaṃ oloketvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā añjaliṃ paggayha namassati. Taṃ disvā keci bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘sāriputto aggasāvako hutvā disaṃ namassati, ajjāpi maññe brāhmaṇadiṭṭhi appahīnā’’ti. Atha bhagavā dibbāya sotadhātuyā taṃ kathāsallāpaṃ sutvā paññattavarabuddhāsane nisinnaṃyeva attānaṃ dassento bhikkhū āmantesi – ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti ? Te taṃ pavattiṃ ācikkhiṃsu. Tato bhagavā ‘‘na, bhikkhave, sāriputto disaṃ namassati, yaṃ nissāya sāsanaṃ aññāsi, taṃ attano ācariyaṃ vandati namassati sammāneti, ācariyapūjako, bhikkhave, sāriputto’’ti vatvā tattha sannipatitānaṃ dhammadesanatthaṃ imaṃ suttamabhāsi.
તત્થ યસ્મા હિ ધમ્મં પુરિસો વિજઞ્ઞાતિ યતો પુગ્ગલા પિટકત્તયપ્પભેદં પરિયત્તિધમ્મં વા, પરિયત્તિં સુત્વા અધિગન્તબ્બં નવલોકુત્તરપ્પભેદં પટિવેધધમ્મં વા પુરિસો વિજઞ્ઞા જાનેય્ય વેદેય્ય. ‘‘યસ્સા’’તિપિ પાઠો, સો એવત્થો. ઇન્દંવ નં દેવતા પૂજયેય્યાતિ યથા સક્કં દેવાનમિન્દં દ્વીસુ દેવલોકેસુ દેવતા પૂજેન્તિ, એવં સો પુગ્ગલો તં પુગ્ગલં કાલસ્સેવ વુટ્ઠાય ઉપાહનઓમુઞ્ચનાદિં સબ્બં વત્તપટિવત્તં કરોન્તો પૂજેય્ય સક્કરેય્ય ગરુકરેય્ય. કિં કારણં? સો પૂજિતો…પે॰… પાતુકરોતિ ધમ્મં, સો આચરિયો એવં પૂજિતો તસ્મિં અન્તેવાસિમ્હિ પસન્નચિત્તો પરિયત્તિપટિવેધવસેન બહુસ્સુતો દેસનાવસેનેવ પરિયત્તિધમ્મઞ્ચ, દેસનં સુત્વા યથાનુસિટ્ઠં પટિપત્તિયા અધિગન્તબ્બં પટિવેધધમ્મઞ્ચ પાતુકરોતિ દેસેતિ, દેસનાય વા પરિયત્તિધમ્મં, ઉપમાવસેન અત્તના અધિગતપટિવેધધમ્મં પાતુકરોતિ.
Tattha yasmā hi dhammaṃ puriso vijaññāti yato puggalā piṭakattayappabhedaṃ pariyattidhammaṃ vā, pariyattiṃ sutvā adhigantabbaṃ navalokuttarappabhedaṃ paṭivedhadhammaṃ vā puriso vijaññā jāneyya vedeyya. ‘‘Yassā’’tipi pāṭho, so evattho. Indaṃva naṃ devatā pūjayeyyāti yathā sakkaṃ devānamindaṃ dvīsu devalokesu devatā pūjenti, evaṃ so puggalo taṃ puggalaṃ kālasseva vuṭṭhāya upāhanaomuñcanādiṃ sabbaṃ vattapaṭivattaṃ karonto pūjeyya sakkareyya garukareyya. Kiṃ kāraṇaṃ? So pūjito…pe… pātukaroti dhammaṃ, so ācariyo evaṃ pūjito tasmiṃ antevāsimhi pasannacitto pariyattipaṭivedhavasena bahussuto desanāvaseneva pariyattidhammañca, desanaṃ sutvā yathānusiṭṭhaṃ paṭipattiyā adhigantabbaṃ paṭivedhadhammañca pātukaroti deseti, desanāya vā pariyattidhammaṃ, upamāvasena attanā adhigatapaṭivedhadhammaṃ pātukaroti.
૩૨૦. તદટ્ઠિકત્વાન નિસમ્મ ધીરોતિ એવં પસન્નેન આચરિયેન પાતુકતં ધમ્મં અટ્ઠિકત્વાન સુણિત્વા ઉપધારણસમત્થતાય ધીરો પુરિસો. ધમ્માનુધમ્મં પટિપજ્જમાનોતિ લોકુત્તરધમ્મસ્સ અનુલોમત્તા અનુધમ્મભૂતં વિપસ્સનં ભાવયમાનો. વિઞ્ઞૂ વિભાવી નિપુણો ચ હોતીતિ વિઞ્ઞુતાસઙ્ખાતાય પઞ્ઞાય અધિગમેન વિઞ્ઞૂ, વિભાવેત્વા પરેસમ્પિ પાકટં કત્વા ઞાપનસમત્થતાય વિભાવી, પરમસુખુમત્થપટિવેધતાય નિપુણો ચ હોતિ. યો તાદિસં ભજતિ અપ્પમત્તોતિ યો તાદિસં પુબ્બે વુત્તપ્પકારં બહુસ્સુતં અપ્પમત્તો તપ્પસાદનપરો હુત્વા ભજતિ.
320.Tadaṭṭhikatvāna nisamma dhīroti evaṃ pasannena ācariyena pātukataṃ dhammaṃ aṭṭhikatvāna suṇitvā upadhāraṇasamatthatāya dhīro puriso. Dhammānudhammaṃ paṭipajjamānoti lokuttaradhammassa anulomattā anudhammabhūtaṃ vipassanaṃ bhāvayamāno. Viññū vibhāvī nipuṇo ca hotīti viññutāsaṅkhātāya paññāya adhigamena viññū, vibhāvetvā paresampi pākaṭaṃ katvā ñāpanasamatthatāya vibhāvī, paramasukhumatthapaṭivedhatāya nipuṇo ca hoti. Yo tādisaṃ bhajati appamattoti yo tādisaṃ pubbe vuttappakāraṃ bahussutaṃ appamatto tappasādanaparo hutvā bhajati.
૩૨૧. એવં પણ્ડિતાચરિયસેવનં પસંસિત્વા ઇદાનિ બાલાચરિયસેવનં નિન્દન્તો ‘‘ખુદ્દઞ્ચ બાલ’’ન્તિ ઇમં ગાથમાહ. તત્થ ખુદ્દન્તિ ખુદ્દેન કાયકમ્માદિના સમન્નાગતં, પઞ્ઞાભાવતો બાલં. અનાગતત્થન્તિ અનધિગતપરિયત્તિપટિવેધત્થં. ઉસૂયકન્તિ ઇસ્સામનકતાય અન્તેવાસિકસ્સ વુડ્ઢિં અસહમાનં. સેસમેત્થ પાકટમેવ પદતો. અધિપ્પાયતો પન યો બહુચીવરાદિલાભી આચરિયો અન્તેવાસિકાનં ચીવરાદીનિ ન સક્કોતિ દાતું, ધમ્મદાને પન અનિચ્ચદુક્ખાનત્તવચનમત્તમ્પિ ન સક્કોતિ. એતેહિ ખુદ્દતાદિધમ્મેહિ સમન્નાગતત્તા તં ખુદ્દં બાલં અનાગતત્થં ઉસૂયકં આચરિયં ઉપસેવમાનો ‘‘પૂતિમચ્છં કુસગ્ગેના’’તિ (ઇતિવુ॰ ૭૬; જા॰ ૧.૧૫.૧૮૩) વુત્તનયેન સયમ્પિ બાલો હોતિ. તસ્મા ઇધ સાસને કિઞ્ચિ અપ્પમત્તકમ્પિ પરિયત્તિધમ્મં પટિવેધધમ્મં વા અવિભાવયિત્વા ચ અવિજાનિત્વા ચ યસ્સ ધમ્મેસુ કઙ્ખા, તં અતરિત્વા મરણં ઉપેતીતિ એવમસ્સ અત્થો વેદિતબ્બો.
321. Evaṃ paṇḍitācariyasevanaṃ pasaṃsitvā idāni bālācariyasevanaṃ nindanto ‘‘khuddañca bāla’’nti imaṃ gāthamāha. Tattha khuddanti khuddena kāyakammādinā samannāgataṃ, paññābhāvato bālaṃ. Anāgatatthanti anadhigatapariyattipaṭivedhatthaṃ. Usūyakanti issāmanakatāya antevāsikassa vuḍḍhiṃ asahamānaṃ. Sesamettha pākaṭameva padato. Adhippāyato pana yo bahucīvarādilābhī ācariyo antevāsikānaṃ cīvarādīni na sakkoti dātuṃ, dhammadāne pana aniccadukkhānattavacanamattampi na sakkoti. Etehi khuddatādidhammehi samannāgatattā taṃ khuddaṃ bālaṃ anāgatatthaṃ usūyakaṃ ācariyaṃ upasevamāno ‘‘pūtimacchaṃ kusaggenā’’ti (itivu. 76; jā. 1.15.183) vuttanayena sayampi bālo hoti. Tasmā idha sāsane kiñci appamattakampi pariyattidhammaṃ paṭivedhadhammaṃ vā avibhāvayitvā ca avijānitvā ca yassa dhammesu kaṅkhā, taṃ ataritvā maraṇaṃ upetīti evamassa attho veditabbo.
૩૨૨-૩. ઇદાનિ તસ્સેવત્થસ્સ પાકટકરણત્થં ‘‘યથા નરો’’તિ ગાથાદ્વયમાહ. તત્થ આપગન્તિ નદિં. મહોદકન્તિ બહુઉદકં. સલિલન્તિ ઇતો ચિતો ચ ગતં, વિત્થિણ્ણન્તિ વુત્તં હોતિ. ‘‘સરિત’’ન્તિપિ પાઠો, સો એવત્થો. સીઘસોતન્તિ હારહારિકં, વેગવતિન્તિ વુત્તં હોતિ. કિં સોતિ એત્થ ‘‘સો વુય્હમાનો’’તિ ઇમિના ચ સોકારેન તસ્સ નરસ્સ નિદ્દિટ્ઠત્તા નિપાતમત્તો સોકારો. કિં સૂતિ વુત્તં હોતિ યથા ‘‘ન ભવિસ્સામિ નામ સો, વિનસ્સિસ્સામિ નામ સો’’તિ. ધમ્મન્તિ પુબ્બે વુત્તં દુવિધમેવ. અનિસામયત્થન્તિ અનિસામેત્વા અત્થં. સેસમેત્થ પાકટમેવ પદતો.
322-3. Idāni tassevatthassa pākaṭakaraṇatthaṃ ‘‘yathā naro’’ti gāthādvayamāha. Tattha āpaganti nadiṃ. Mahodakanti bahuudakaṃ. Salilanti ito cito ca gataṃ, vitthiṇṇanti vuttaṃ hoti. ‘‘Sarita’’ntipi pāṭho, so evattho. Sīghasotanti hārahārikaṃ, vegavatinti vuttaṃ hoti. Kiṃ soti ettha ‘‘so vuyhamāno’’ti iminā ca sokārena tassa narassa niddiṭṭhattā nipātamatto sokāro. Kiṃ sūti vuttaṃ hoti yathā ‘‘na bhavissāmi nāma so, vinassissāmi nāma so’’ti. Dhammanti pubbe vuttaṃ duvidhameva. Anisāmayatthanti anisāmetvā atthaṃ. Sesamettha pākaṭameva padato.
અધિપ્પાયતો પન યથા યો કોચિદેવ નરો વુત્તપ્પકારં નદિં ઓતરિત્વા તાય નદિયા વુય્હમાનો અનુસોતગામી સોતમેવ અનુગચ્છન્તો પરે પારત્થિકે કિં સક્ખતિ પારં નેતું. ‘‘સક્કતી’’તિપિ પાઠો. તથેવ દુવિધમ્પિ ધમ્મં અત્તનો પઞ્ઞાય અવિભાવયિત્વા બહુસ્સુતાનઞ્ચ સન્તિકે અત્થં અનિસામેત્વા સયં અવિભાવિતત્તા અજાનન્તો અનિસામિતત્તા ચ અવિતિણ્ણકઙ્ખો પરે કિં સક્ખતિ નિજ્ઝાપેતું પેક્ખાપેતુન્તિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. ‘‘સો વત, ચુન્દ, અત્તના પલિપપલિપન્નો’’તિઆદિકઞ્ચેત્થ (મ॰ નિ॰ ૧.૮૭) સુત્તપદં અનુસ્સરિતબ્બં.
Adhippāyato pana yathā yo kocideva naro vuttappakāraṃ nadiṃ otaritvā tāya nadiyā vuyhamāno anusotagāmī sotameva anugacchanto pare pāratthike kiṃ sakkhati pāraṃ netuṃ. ‘‘Sakkatī’’tipi pāṭho. Tatheva duvidhampi dhammaṃ attano paññāya avibhāvayitvā bahussutānañca santike atthaṃ anisāmetvā sayaṃ avibhāvitattā ajānanto anisāmitattā ca avitiṇṇakaṅkho pare kiṃ sakkhati nijjhāpetuṃ pekkhāpetunti evamettha attho daṭṭhabbo. ‘‘So vata, cunda, attanā palipapalipanno’’tiādikañcettha (ma. ni. 1.87) suttapadaṃ anussaritabbaṃ.
૩૨૪-૫. એવં બાલસેવનાય બાલસ્સ પરં નિજ્ઝાપેતું અસમત્થતાય પાકટકરણત્થં ઉપમં વત્વા ઇદાનિ ‘‘યો તાદિસં ભજતિ અપ્પમત્તો’’તિ એત્થ વુત્તસ્સ પણ્ડિતસ્સ પરે નિજ્ઝાપેતું સમત્થતાય પાકટકરણત્થં ‘‘યથાપિ નાવ’’ન્તિ ગાથાદ્વયમાહ. તત્થ ફિયેનાતિ દબ્બિપદરેન. રિત્તેનાતિ વેળુદણ્ડેન. તત્થાતિ તસ્સં નાવાયં. તત્રૂપયઞ્ઞૂતિ તસ્સા નાવાય આહરણપટિહરણાદિઉપાયજાનનેન મગ્ગપટિપાદનેન ઉપાયઞ્ઞૂ. સિક્ખિતસિક્ખતાય સુકુસલહત્થતાય ચ કુસલો. ઉપ્પન્નુપદ્દવપટિકારસમત્થતાય મુતીમા. વેદગૂતિ વેદસઙ્ખાતેહિ ચતૂહિ મગ્ગઞાણેહિ ગતો. ભાવિતત્તોતિ તાયેવ મગ્ગભાવનાય ભાવિતચિત્તો. બહુસ્સુતોતિ પુબ્બે વુત્તનયેનેવ. અવેધધમ્મોતિ અટ્ઠહિ લોકધમ્મેહિ અકમ્પનિયસભાવો. સોતાવધાનૂપનિસૂપપન્નેતિ સોતઓદહનેન ચ મગ્ગફલાનં ઉપનિસ્સયેન ચ ઉપપન્ને. સેસં ઉત્તાનપદત્થમેવ. અધિપ્પાયયોજનાપિ સક્કા પુરિમનયેનેવ જાનિતુન્તિ ન વિત્થારિતા.
324-5. Evaṃ bālasevanāya bālassa paraṃ nijjhāpetuṃ asamatthatāya pākaṭakaraṇatthaṃ upamaṃ vatvā idāni ‘‘yo tādisaṃ bhajati appamatto’’ti ettha vuttassa paṇḍitassa pare nijjhāpetuṃ samatthatāya pākaṭakaraṇatthaṃ ‘‘yathāpi nāva’’nti gāthādvayamāha. Tattha phiyenāti dabbipadarena. Rittenāti veḷudaṇḍena. Tatthāti tassaṃ nāvāyaṃ. Tatrūpayaññūti tassā nāvāya āharaṇapaṭiharaṇādiupāyajānanena maggapaṭipādanena upāyaññū. Sikkhitasikkhatāya sukusalahatthatāya ca kusalo. Uppannupaddavapaṭikārasamatthatāya mutīmā. Vedagūti vedasaṅkhātehi catūhi maggañāṇehi gato. Bhāvitattoti tāyeva maggabhāvanāya bhāvitacitto. Bahussutoti pubbe vuttanayeneva. Avedhadhammoti aṭṭhahi lokadhammehi akampaniyasabhāvo. Sotāvadhānūpanisūpapanneti sotaodahanena ca maggaphalānaṃ upanissayena ca upapanne. Sesaṃ uttānapadatthameva. Adhippāyayojanāpi sakkā purimanayeneva jānitunti na vitthāritā.
૩૨૬. એવં પણ્ડિતસ્સ પરે નિજ્ઝાપેતું સમત્થભાવપાકટકરણત્થં ઉપમં વત્વા તસ્સા પણ્ડિતસેવનાય નિયોજેન્તો ‘‘તસ્મા હવે’’તિ ઇમં અવસાનગાથમાહ. તત્રાયં સઙ્ખેપત્થો – યસ્મા ઉપનિસ્સયસમ્પન્ના પણ્ડિતસેવનેન વિસેસં પાપુણન્તિ, તસ્મા હવે સપ્પુરિસં ભજેથ. કીદિસં સપ્પુરિસં ભજેથ? મેધાવિનઞ્ચેવ બહુસ્સુતઞ્ચ, પઞ્ઞાસમ્પત્તિયા ચ મેધાવિનં વુત્તપ્પકારસુતદ્વયેન ચ બહુસ્સુતં. તાદિસઞ્હિ ભજમાનો તેન ભાસિતસ્સ ધમ્મસ્સ અઞ્ઞાય અત્થં એવં ઞત્વા ચ યથાનુસિટ્ઠં પટિપજ્જમાનો તાય પટિપત્તિયા પટિવેધવસેન વિઞ્ઞાતધમ્મો સો મગ્ગફલનિબ્બાનપ્પભેદં લોકુત્તરસુખં લભેથ અધિગચ્છેય્ય પાપુણેય્યાતિ અરહત્તનિકૂટેન દેસનં સમાપેસીતિ.
326. Evaṃ paṇḍitassa pare nijjhāpetuṃ samatthabhāvapākaṭakaraṇatthaṃ upamaṃ vatvā tassā paṇḍitasevanāya niyojento ‘‘tasmā have’’ti imaṃ avasānagāthamāha. Tatrāyaṃ saṅkhepattho – yasmā upanissayasampannā paṇḍitasevanena visesaṃ pāpuṇanti, tasmā have sappurisaṃ bhajetha. Kīdisaṃ sappurisaṃ bhajetha? Medhāvinañceva bahussutañca, paññāsampattiyā ca medhāvinaṃ vuttappakārasutadvayena ca bahussutaṃ. Tādisañhi bhajamāno tena bhāsitassa dhammassa aññāya atthaṃ evaṃ ñatvā ca yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāno tāya paṭipattiyā paṭivedhavasena viññātadhammo so maggaphalanibbānappabhedaṃ lokuttarasukhaṃ labhetha adhigaccheyya pāpuṇeyyāti arahattanikūṭena desanaṃ samāpesīti.
પરમત્થજોતિકાય ખુદ્દક-અટ્ઠકથાય
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
સુત્તનિપાત-અટ્ઠકથાય ધમ્મસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Suttanipāta-aṭṭhakathāya dhammasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / સુત્તનિપાતપાળિ • Suttanipātapāḷi / ૮. નાવાસુત્તં • 8. Nāvāsuttaṃ
