Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-మూలటీకా • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā

    ౯. ధమ్మయమకం

    9. Dhammayamakaṃ

    ౧. పణ్ణత్తివారో

    1. Paṇṇattivāro

    ఉద్దేసవారవణ్ణనా

    Uddesavāravaṇṇanā

    ౧-౧౬. ధమ్మయమకవణ్ణనాయం కుసలాదిధమ్మానం మాతికం ఠపేత్వాతి యథా మూలయమకే కుసలాదిధమ్మా దేసితా, యథా చ ఖన్ధయమకాదీసు ‘‘పఞ్చక్ఖన్ధా’’తిఆదినా అఞ్ఞథా సఙ్గహేత్వా దేసితా, తథా అదేసేత్వా యా కుసలాదీనం ధమ్మానం ‘‘కుసలాకుసలా ధమ్మా’’తిఆదికా మాతికా, తం ఇధ ఆదిమ్హి ఠపేత్వా దేసితస్సాతి అత్థో.

    1-16. Dhammayamakavaṇṇanāyaṃ kusalādidhammānaṃ mātikaṃ ṭhapetvāti yathā mūlayamake kusalādidhammā desitā, yathā ca khandhayamakādīsu ‘‘pañcakkhandhā’’tiādinā aññathā saṅgahetvā desitā, tathā adesetvā yā kusalādīnaṃ dhammānaṃ ‘‘kusalākusalā dhammā’’tiādikā mātikā, taṃ idha ādimhi ṭhapetvā desitassāti attho.

    ఉద్దేసవారవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Uddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ౨. పవత్తివారవణ్ణనా

    2. Pavattivāravaṇṇanā

    ౩౩-౩౪. ‘‘యస్స కుసలా ధమ్మా ఉప్పజ్జన్తి, తస్స అబ్యాకతా ధమ్మా ఉప్పజ్జన్తీ’’తి ఏతస్స విస్సజ్జనే ‘‘అబ్యాకతా చాతి చిత్తసముట్ఠానరూపవసేన వుత్త’’న్తి అట్ఠకథాయం వుత్తం, ఇమస్మిం పన పఞ్హే కమ్మసముట్ఠానాదిరూపఞ్చ లబ్భతి, తం పన పటిలోమవారస్స విస్సజ్జనే సబ్బేసం చవన్తానం, పవత్తే చిత్తస్స భఙ్గక్ఖణే, ఆరుప్పే అకుసలానం ఉప్పాదక్ఖణే తేసం కుసలా చ ధమ్మా న ఉప్పజ్జన్తి అబ్యాకతా చ ధమ్మా న ఉప్పజ్జన్తీతి ఏత్థ పవత్తే చిత్తస్స భఙ్గక్ఖణే ఉప్పజ్జమానమ్పి కమ్మసముట్ఠానాదిరూపం అగ్గహేత్వా ‘‘అబ్యాకతా చ ధమ్మా న ఉప్పజ్జన్తీ’’తి వుత్తత్తా చిత్తసముట్ఠానరూపమేవ ఇధాధిప్పేతం. కమ్మసముట్ఠానాదిరూపే న విధానం, నాపి పటిసేధోతి కేచి వదన్తి, తథా చిత్తసముట్ఠానరూపమేవ సన్ధాయ ‘‘యస్స కుసలా ధమ్మా ఉప్పజ్జన్తి, తస్స అబ్యాకతా ధమ్మా నిరుజ్ఝన్తీతి? నో’’తి (యమ॰ ౩.ధమ్మయమక.౧౬౩) వుత్తన్తి. తం పనేతం ఏవం న సక్కా వత్తుం చిత్తస్స భఙ్గక్ఖణే కమ్మసముట్ఠానరూపాదీనమ్పి ఉప్పాదస్స ఉప్పాదక్ఖణే చ నిరోధస్స ఏవమాదీహి ఏవ పాళీహి పటిసేధసిద్ధితో.

    33-34. ‘‘Yassa kusalā dhammā uppajjanti, tassa abyākatā dhammā uppajjantī’’ti etassa vissajjane ‘‘abyākatā cāti cittasamuṭṭhānarūpavasena vutta’’nti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ, imasmiṃ pana pañhe kammasamuṭṭhānādirūpañca labbhati, taṃ pana paṭilomavārassa vissajjane sabbesaṃ cavantānaṃ, pavatte cittassa bhaṅgakkhaṇe, āruppe akusalānaṃ uppādakkhaṇe tesaṃ kusalā ca dhammā na uppajjanti abyākatā ca dhammā na uppajjantīti ettha pavatte cittassa bhaṅgakkhaṇe uppajjamānampi kammasamuṭṭhānādirūpaṃ aggahetvā ‘‘abyākatā ca dhammā na uppajjantī’’ti vuttattā cittasamuṭṭhānarūpameva idhādhippetaṃ. Kammasamuṭṭhānādirūpe na vidhānaṃ, nāpi paṭisedhoti keci vadanti, tathā cittasamuṭṭhānarūpameva sandhāya ‘‘yassa kusalā dhammā uppajjanti, tassa abyākatā dhammā nirujjhantīti? No’’ti (yama. 3.dhammayamaka.163) vuttanti. Taṃ panetaṃ evaṃ na sakkā vattuṃ cittassa bhaṅgakkhaṇe kammasamuṭṭhānarūpādīnampi uppādassa uppādakkhaṇe ca nirodhassa evamādīhi eva pāḷīhi paṭisedhasiddhito.

    యే చ వదన్తి ‘‘యథా పటిసమ్భిదామగ్గే నిరోధకథాయం ‘సోతాపత్తిమగ్గక్ఖణే జాతా ధమ్మా ఠపేత్వా చిత్తసముట్ఠానరూపం సబ్బేపి విరాగా చేవ హోన్తి విరాగారమ్మణా విరాగగోచరా విరాగసముదాగతా విరాగపతిట్ఠా’తిఆదీసు ‘ఠపేత్వా రూప’న్తి అవత్వా చిత్తపటిబద్ధత్తా చిత్తజరూపానం ‘ఠపేత్వా చిత్తసముట్ఠానరూప’న్తి వుత్తం, ఏవమిధాపి చిత్తపటిబద్ధత్తా చిత్తజరూపమేవ కథిత’’న్తి, తఞ్చ తథా న హోతి. యేసఞ్హి సోతాపత్తిమగ్గో సహజాతపచ్చయో హోతి, యేసు చ విరాగాదిఆసఙ్కా హోతి, తే సోతాపత్తిమగ్గసహజాతా ధమ్మా సోతాపత్తిమగ్గక్ఖణే జాతా ధమ్మాతి తత్థ వుత్తా. సోతాపత్తిమగ్గక్ఖణే జాతాతి హి వచనం మగ్గే జాతతం దీపేతి, న చ కమ్మజాదీని అమగ్గే జాయమానాని మగ్గక్ఖణే జాతవోహారం అరహన్తి తేసం తస్స సోతాపత్తిమగ్గక్ఖణే సహజాతపచ్చయత్తాభావతో, తస్మా మగ్గక్ఖణే తంసహజాతధమ్మేసు ఠపేతబ్బం ఠపేతుం ‘‘ఠపేత్వా చిత్తసముట్ఠానరూప’’న్తి వుత్తం, ఇధ పన కుసలాదిధమ్మా యస్స యత్థ ఉప్పజ్జన్తి నిరుజ్ఝన్తి చ, తస్స పుగ్గలస్స తస్మిఞ్చ ఓకాసే అబ్యాకతధమ్మానం ఉప్పాదనిరోధానం కుసలాదిపటిబద్ధతా అప్పటిబద్ధతా చ ఆమట్ఠా, న చ కమ్మజాదిరూపం అబ్యాకతం న హోతి, తస్మా సన్నిట్ఠానేన గహితస్స పుగ్గలస్స ఓకాసే వా ఉప్పాదనిరోధేసు విజ్జమానేసు అబ్యాకతానం తే వేదితబ్బా, అవిజ్జమానేసు చ పటిసేధేతబ్బా, న చ అచిత్తపటిబద్ధా అబ్యాకతాతి ఏత్థ న గహితాతి సక్కా వత్తుం నిరోధసమాపన్నానం అసఞ్ఞసత్తానఞ్చ ఉప్పాదనిరోధవచనతోతి.

    Ye ca vadanti ‘‘yathā paṭisambhidāmagge nirodhakathāyaṃ ‘sotāpattimaggakkhaṇe jātā dhammā ṭhapetvā cittasamuṭṭhānarūpaṃ sabbepi virāgā ceva honti virāgārammaṇā virāgagocarā virāgasamudāgatā virāgapatiṭṭhā’tiādīsu ‘ṭhapetvā rūpa’nti avatvā cittapaṭibaddhattā cittajarūpānaṃ ‘ṭhapetvā cittasamuṭṭhānarūpa’nti vuttaṃ, evamidhāpi cittapaṭibaddhattā cittajarūpameva kathita’’nti, tañca tathā na hoti. Yesañhi sotāpattimaggo sahajātapaccayo hoti, yesu ca virāgādiāsaṅkā hoti, te sotāpattimaggasahajātā dhammā sotāpattimaggakkhaṇe jātā dhammāti tattha vuttā. Sotāpattimaggakkhaṇe jātāti hi vacanaṃ magge jātataṃ dīpeti, na ca kammajādīni amagge jāyamānāni maggakkhaṇe jātavohāraṃ arahanti tesaṃ tassa sotāpattimaggakkhaṇe sahajātapaccayattābhāvato, tasmā maggakkhaṇe taṃsahajātadhammesu ṭhapetabbaṃ ṭhapetuṃ ‘‘ṭhapetvā cittasamuṭṭhānarūpa’’nti vuttaṃ, idha pana kusalādidhammā yassa yattha uppajjanti nirujjhanti ca, tassa puggalassa tasmiñca okāse abyākatadhammānaṃ uppādanirodhānaṃ kusalādipaṭibaddhatā appaṭibaddhatā ca āmaṭṭhā, na ca kammajādirūpaṃ abyākataṃ na hoti, tasmā sanniṭṭhānena gahitassa puggalassa okāse vā uppādanirodhesu vijjamānesu abyākatānaṃ te veditabbā, avijjamānesu ca paṭisedhetabbā, na ca acittapaṭibaddhā abyākatāti ettha na gahitāti sakkā vattuṃ nirodhasamāpannānaṃ asaññasattānañca uppādanirodhavacanatoti.

    చతుత్థపఞ్హే పవత్తే అకుసలాబ్యాకతచిత్తస్స ఉప్పాదక్ఖణేతి ఇదం ‘‘యస్స వా పన అబ్యాకతా ధమ్మా ఉప్పజ్జన్తీ’’తి ఏతేన సన్నిట్ఠానేన గహితేసు పఞ్చవోకారే అకుసలాబ్యాకతచిత్తానం చతువోకారే చ అబ్యాకతచిత్తస్సేవ ఉప్పాదక్ఖణసమఙ్గినో సన్ధాయ వుత్తం. ఏవం సబ్బత్థ సన్నిట్ఠానవసేన విసేసో వేదితబ్బో.

    Catutthapañhe pavatte akusalābyākatacittassa uppādakkhaṇeti idaṃ ‘‘yassa vā pana abyākatā dhammā uppajjantī’’ti etena sanniṭṭhānena gahitesu pañcavokāre akusalābyākatacittānaṃ catuvokāre ca abyākatacittasseva uppādakkhaṇasamaṅgino sandhāya vuttaṃ. Evaṃ sabbattha sanniṭṭhānavasena viseso veditabbo.

    ౭౯. ‘‘ఏకావజ్జనేన ౧౬౬ ఉప్పన్నస్సా’’తి వుత్తం, నానావజ్జనేనపి పన తతో పురిమతరజవనవీథీసు ఉప్పన్నస్స ‘‘ఉప్పాదక్ఖణే తేసం అకుసలా ధమ్మా నుప్పజ్జిస్సన్తి, నో చ తేసం కుసలా ధమ్మా నుప్పజ్జన్తీ’’తి ఇదం లక్ఖణం లబ్భతేవ, తస్మా ఏతేన లక్ఖణేన సమానలక్ఖణం సబ్బం యస్స చిత్తస్స అనన్తరా అగ్గమగ్గం పటిలభిస్సన్తి, తస్స చిత్తస్స ఉప్పాదక్ఖణేతి ఏతేనేవ కుసలానాగతభావపరియోసానేన తాయ ఏవ సమానలక్ఖణతాయ దీపితం హోతీతి దట్ఠబ్బం. ఏస నయో అకుసలాతీతభావస్స అబ్యాకతాతీతభావస్స చ ఆదిమ్హి ‘‘దుతియే అకుసలే’’తి, ‘‘దుతియే చిత్తే’’తి చ వుత్తట్ఠానే. యథా హి భావనావారే భావనాపహానానం పరియోసానేన అగ్గమగ్గేన తతో పురిమతరానిపి భావనాపహానాని దస్సితాని హోన్తి, ఏవమిధాపి తం తం తేన తేన ఆదినా అన్తేన చ దస్సితన్తి.

    79. ‘‘Ekāvajjanena 166 uppannassā’’ti vuttaṃ, nānāvajjanenapi pana tato purimatarajavanavīthīsu uppannassa ‘‘uppādakkhaṇe tesaṃ akusalā dhammā nuppajjissanti, no ca tesaṃ kusalā dhammā nuppajjantī’’ti idaṃ lakkhaṇaṃ labbhateva, tasmā etena lakkhaṇena samānalakkhaṇaṃ sabbaṃ yassa cittassa anantarā aggamaggaṃ paṭilabhissanti, tassa cittassa uppādakkhaṇeti eteneva kusalānāgatabhāvapariyosānena tāya eva samānalakkhaṇatāya dīpitaṃ hotīti daṭṭhabbaṃ. Esa nayo akusalātītabhāvassa abyākatātītabhāvassa ca ādimhi ‘‘dutiye akusale’’ti, ‘‘dutiye citte’’ti ca vuttaṭṭhāne. Yathā hi bhāvanāvāre bhāvanāpahānānaṃ pariyosānena aggamaggena tato purimatarānipi bhāvanāpahānāni dassitāni honti, evamidhāpi taṃ taṃ tena tena ādinā antena ca dassitanti.

    ౧౦౦. పఞ్చవోకారే అకుసలానం భఙ్గక్ఖణే తేసం అకుసలా చ ధమ్మా నిరుజ్ఝన్తి అబ్యాకతా చ ధమ్మా నిరుజ్ఝన్తీతి వచనేన పటిసన్ధిచిత్తతో సోళసమం, తతో పరమ్పి వా భవనికన్తిచిత్తం హోతి, న తతో ఓరన్తి విఞ్ఞాయతీతి.

    100. Pañcavokāre akusalānaṃ bhaṅgakkhaṇe tesaṃ akusalā ca dhammā nirujjhanti abyākatā ca dhammā nirujjhantīti vacanena paṭisandhicittato soḷasamaṃ, tato parampi vā bhavanikanticittaṃ hoti, na tato oranti viññāyatīti.

    పవత్తివారవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Pavattivāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ధమ్మయమకవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Dhammayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / యమకపాళి • Yamakapāḷi / ౭. అనుసయయమకం • 7. Anusayayamakaṃ

    టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / పఞ్చపకరణ-అనుటీకా • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ౯. ధమ్మయమకం • 9. Dhammayamakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact