Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
૧૨. ધમ્મિકસુત્તવણ્ણના
12. Dhammikasuttavaṇṇanā
૫૪. દ્વાદસમે જાતિભૂમિયન્તિ એત્થ જનનં જાતિ, જાતિયા ભૂમિ જાતિભૂમિ, જાતટ્ઠાનં. તં ખો પનેતં નેવ કોસલમહારાજાદીનં, ન ચઙ્કિબ્રાહ્મણાદીનં, ન સક્કસુયામસન્તુસિતાદીનં , ન અસીતિમહાસાવકાનં, ન અઞ્ઞેસં સત્તાનં ‘‘જાતિભૂમી’’તિ વુચ્ચતિ. યસ્સ પન જાતદિવસે દસસહસ્સી લોકધાતુ એકદ્ધજમાલાવિપ્પકિણ્ણકુસુમવાસચુણ્ણગણસુગન્ધા સબ્બપાલિફુલ્લમિવ નન્દનવનં વિરોચમાના પદુમિનિપણ્ણે ઉદકબિન્દુ વિય અકમ્પિત્થ, જચ્ચન્ધાદીનઞ્ચ રૂપદસ્સનાદીનિ અનેકાનિ પાટિહારિયાનિ પવત્તિંસુ. તસ્સ સબ્બઞ્ઞુબોધિસત્તસ્સ જાતટ્ઠાનં, સાતિસયસ્સ પન જનકકપિલવત્થુસન્નિસ્સયો ‘‘જાતિભૂમી’’તિ વુચ્ચતિ. જાતિભૂમકા ઉપાસકાતિ જાતિભૂમિવાસિનો ઉપાસકા. સન્તનેત્વા સબ્બસો તનેત્વા પત્થરિત્વા ઠિતમૂલાનિ મૂલસન્તાનકાનિ. તાનિ પન અત્થતો મૂલાનિયેવાતિ આહ ‘‘મૂલસન્તાનકાનન્તિ મૂલાન’’ન્તિ.
54. Dvādasame jātibhūmiyanti ettha jananaṃ jāti, jātiyā bhūmi jātibhūmi, jātaṭṭhānaṃ. Taṃ kho panetaṃ neva kosalamahārājādīnaṃ, na caṅkibrāhmaṇādīnaṃ, na sakkasuyāmasantusitādīnaṃ , na asītimahāsāvakānaṃ, na aññesaṃ sattānaṃ ‘‘jātibhūmī’’ti vuccati. Yassa pana jātadivase dasasahassī lokadhātu ekaddhajamālāvippakiṇṇakusumavāsacuṇṇagaṇasugandhā sabbapāliphullamiva nandanavanaṃ virocamānā paduminipaṇṇe udakabindu viya akampittha, jaccandhādīnañca rūpadassanādīni anekāni pāṭihāriyāni pavattiṃsu. Tassa sabbaññubodhisattassa jātaṭṭhānaṃ, sātisayassa pana janakakapilavatthusannissayo ‘‘jātibhūmī’’ti vuccati. Jātibhūmakā upāsakāti jātibhūmivāsino upāsakā. Santanetvā sabbaso tanetvā pattharitvā ṭhitamūlāni mūlasantānakāni. Tāni pana atthato mūlāniyevāti āha ‘‘mūlasantānakānanti mūlāna’’nti.
જાતદિવસે આવુધાનં જોતિતત્તા, રઞ્ઞો અપરિમિતસ્સ ચ સત્તકાયસ્સ અનત્થતો પરિપાલનસમત્થતાય ચ ‘‘જોતિપાલો’’તિ લદ્ધનામત્તા વુત્તં ‘‘નામેન જોતિપાલો’’તિ. ગોવિન્દોતિ ગોવિન્દિયાભિસેકેન અભિસિત્તો, ગોવિન્દસ્સ ઠાને ઠપનાભિસેકેન અભિસિત્તોતિ અત્થો. તં કિર તસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ કુલપરમ્પરાગતં ઠાનન્તરં. તેનાહ ‘‘ઠાનેન મહાગોવિન્દો’’તિ. ગવં પઞ્ઞઞ્ચ વિન્દતિ પટિલભતીતિ ગોવિન્દો, મહન્તો ગોવિન્દોતિ મહાગોવિન્દો. ગોતિ હિ પઞ્ઞાયેતં અધિવચનં ‘‘ગચ્છતિ અત્થે બુજ્ઝતી’’તિ કત્વા. મહાગોવિન્દો ચ અમ્હાકં બોધિસત્તોયેવ. સો કિર દિસમ્પતિસ્સ નામ રઞ્ઞો પુરોહિતસ્સ ગોવિન્દબ્રાહ્મણસ્સ પુત્તો હુત્વા અત્તનો પિતુસ્સ ચ રઞ્ઞો ચ અચ્ચયેન તસ્સ પુત્તો રેણુ, સહાયા ચસ્સ સત્તભૂ, બ્રહ્મદત્તો, વેસ્સભૂ, ભરતો, દ્વે ધતરટ્ઠાતિ ઇમે સત્ત રાજાનો યથા અઞ્ઞમઞ્ઞં ન વિવદન્તિ. એવં રજ્જે પતિટ્ઠાપેત્વા તેસં અત્થધમ્મે અનુસાસન્તે જમ્બુદીપતલે સબ્બેસં રાજાવ રઞ્ઞં, બ્રહ્માવ બ્રાહ્મણાનં, દેવોવ ગહપતિકાનં સક્કતો ગરુકતો માનિતો પૂજિતો અપચિતો ઉત્તમગારવટ્ઠાનં અહોસિ. તેન વુત્તં ‘‘રેણુઆદીનં સત્તન્નં રાજૂનં પુરોહિતો’’તિ. ઇમેવ સત્ત ભારધારા મહારાજાનો. વુત્તઞ્હેતં –
Jātadivase āvudhānaṃ jotitattā, rañño aparimitassa ca sattakāyassa anatthato paripālanasamatthatāya ca ‘‘jotipālo’’ti laddhanāmattā vuttaṃ ‘‘nāmena jotipālo’’ti. Govindoti govindiyābhisekena abhisitto, govindassa ṭhāne ṭhapanābhisekena abhisittoti attho. Taṃ kira tassa brāhmaṇassa kulaparamparāgataṃ ṭhānantaraṃ. Tenāha ‘‘ṭhānena mahāgovindo’’ti. Gavaṃ paññañca vindati paṭilabhatīti govindo, mahanto govindoti mahāgovindo. Goti hi paññāyetaṃ adhivacanaṃ ‘‘gacchati atthe bujjhatī’’ti katvā. Mahāgovindo ca amhākaṃ bodhisattoyeva. So kira disampatissa nāma rañño purohitassa govindabrāhmaṇassa putto hutvā attano pitussa ca rañño ca accayena tassa putto reṇu, sahāyā cassa sattabhū, brahmadatto, vessabhū, bharato, dve dhataraṭṭhāti ime satta rājāno yathā aññamaññaṃ na vivadanti. Evaṃ rajje patiṭṭhāpetvā tesaṃ atthadhamme anusāsante jambudīpatale sabbesaṃ rājāva raññaṃ, brahmāva brāhmaṇānaṃ, devova gahapatikānaṃ sakkato garukato mānito pūjito apacito uttamagāravaṭṭhānaṃ ahosi. Tena vuttaṃ ‘‘reṇuādīnaṃ sattannaṃ rājūnaṃ purohito’’ti. Imeva satta bhāradhārā mahārājāno. Vuttañhetaṃ –
‘‘સત્તભૂ બ્રહ્મદત્તો ચ, વેસ્સભૂ ભરતો સહ;
‘‘Sattabhū brahmadatto ca, vessabhū bharato saha;
રેણુ દ્વે ચ ધતરટ્ઠા, તદાસું સત્ત ભારધા’’તિ. (દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૩૦૮);
Reṇu dve ca dhataraṭṭhā, tadāsuṃ satta bhāradhā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.308);
રઞ્ઞો દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકત્થાનં પુરો વિધાનતો પુરે સંવિધાનતો પુરોહિતો. કોધામગન્ધેનાતિ કોધસઙ્ખાતેન પૂતિગન્ધેન. કરુણા અસ્સ અત્થીતિ કરુણન્તિ સપુબ્બભાગકરુણજ્ઝાનં વુત્તન્તિ આહ ‘‘કરુણાય ચ કરુણાપુબ્બભાગે ચ ઠિતા’’તિ. યકારો સન્ધિવસેન આગતોતિ આહ ‘‘યેતેતિ એતે’’તિ. અરહત્તતો પટ્ઠાય સત્તમોતિ સકદાગામી. સકદાગામિં ઉપાદાયાતિ સકદાગામિભાવં પટિચ્ચ. સકદાગામિસ્સ હિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ સકદાગામિભાવં પટિચ્ચ મુદૂનિ નામ હોન્તિ. સેસમેત્થ સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
Rañño diṭṭhadhammikasamparāyikatthānaṃ puro vidhānato pure saṃvidhānato purohito. Kodhāmagandhenāti kodhasaṅkhātena pūtigandhena. Karuṇā assa atthīti karuṇanti sapubbabhāgakaruṇajjhānaṃ vuttanti āha ‘‘karuṇāya ca karuṇāpubbabhāge ca ṭhitā’’ti. Yakāro sandhivasena āgatoti āha ‘‘yeteti ete’’ti. Arahattato paṭṭhāya sattamoti sakadāgāmī. Sakadāgāmiṃupādāyāti sakadāgāmibhāvaṃ paṭicca. Sakadāgāmissa hi pañcindriyāni sakadāgāmibhāvaṃ paṭicca mudūni nāma honti. Sesamettha suviññeyyameva.
ધમ્મિકસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Dhammikasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ધમ્મિકવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Dhammikavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
પઠમપણ્ણાસકં નિટ્ઠિતં.
Paṭhamapaṇṇāsakaṃ niṭṭhitaṃ.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya / ૧૨. ધમ્મિકસુત્તં • 12. Dhammikasuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (અટ્ઠકથા) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ૧૨. ધમ્મિકસુત્તવણ્ણના • 12. Dhammikasuttavaṇṇanā