Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౧౦. ధమ్మికత్థేరగాథావణ్ణనా
10. Dhammikattheragāthāvaṇṇanā
ధమ్మో హవేతిఆదికా ఆయస్మతో ధమ్మికత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిఖిస్స భగవతో కాలే మిగలుద్దకో హుత్వా ఏకదివసం అరఞ్ఞాయతనే దేవపరిసాయ సత్థు ధమ్మం దేసేన్తస్స ‘‘ధమ్మో ఏసో వుచ్చతీ’’తి దేసనాయ నిమిత్తం గణ్హి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కోసలరట్ఠే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తిత్వా ధమ్మికోతి లద్ధనామో వయప్పత్తో జేతవనపటిగ్గహణే లద్ధప్పసాదో పబ్బజిత్వా అఞ్ఞతరస్మిం గామకావాసే ఆవాసికో హుత్వా విహరన్తో ఆగన్తుకానం భిక్ఖూనం వత్తావత్తేసు ఉజ్ఝానబహులో అక్ఖమో అహోసి. తేన భిక్ఖూ తం విహారం ఛడ్డేత్వా పక్కమింసు. సో ఏకకోవ అహోసి. విహారసామికో ఉపాసకో తం కారణం సుత్వా భగవతో తం పవత్తిం ఆరోచేసి. సత్థా తం భిక్ఖుం పక్కోసేత్వా తమత్థం పుచ్ఛిత్వా తేన ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి వుత్తే – ‘‘నాయం ఇదానేవ అక్ఖమో, పుబ్బేపి అక్ఖమో అహోసీ’’తి వత్వా భిక్ఖూహి యాచితో రుక్ఖధమ్మం (జా॰ ౧.౧.౭౪) కథేత్వా ఉపరి తస్స ఓవాదం దేన్తో –
Dhammo havetiādikā āyasmato dhammikattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sikhissa bhagavato kāle migaluddako hutvā ekadivasaṃ araññāyatane devaparisāya satthu dhammaṃ desentassa ‘‘dhammo eso vuccatī’’ti desanāya nimittaṃ gaṇhi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā dhammikoti laddhanāmo vayappatto jetavanapaṭiggahaṇe laddhappasādo pabbajitvā aññatarasmiṃ gāmakāvāse āvāsiko hutvā viharanto āgantukānaṃ bhikkhūnaṃ vattāvattesu ujjhānabahulo akkhamo ahosi. Tena bhikkhū taṃ vihāraṃ chaḍḍetvā pakkamiṃsu. So ekakova ahosi. Vihārasāmiko upāsako taṃ kāraṇaṃ sutvā bhagavato taṃ pavattiṃ ārocesi. Satthā taṃ bhikkhuṃ pakkosetvā tamatthaṃ pucchitvā tena ‘‘evaṃ, bhante’’ti vutte – ‘‘nāyaṃ idāneva akkhamo, pubbepi akkhamo ahosī’’ti vatvā bhikkhūhi yācito rukkhadhammaṃ (jā. 1.1.74) kathetvā upari tassa ovādaṃ dento –
౩౦౩.
303.
‘‘ధమ్మో హవే రక్ఖతి ధమ్మచారిం, ధమ్మో సుచిణ్ణో సుఖమావహాతి;
‘‘Dhammo have rakkhati dhammacāriṃ, dhammo suciṇṇo sukhamāvahāti;
ఏసానిసంసో ధమ్మే సుచిణ్ణే, న దుగ్గతిం గచ్ఛతి ధమ్మచారీ.
Esānisaṃso dhamme suciṇṇe, na duggatiṃ gacchati dhammacārī.
౩౦౪.
304.
‘‘న హి ధమ్మో అధమ్మో చ, ఉభో సమవిపాకినో;
‘‘Na hi dhammo adhammo ca, ubho samavipākino;
అధమ్మో నిరయం నేతి, ధమ్మో పాపేతి సుగ్గతిం.
Adhammo nirayaṃ neti, dhammo pāpeti suggatiṃ.
౩౦౫.
305.
‘‘తస్మా హి ధమ్మేసు కరేయ్య ఛన్దం, ఇతి మోదమానో సుగతేన తాదినా;
‘‘Tasmā hi dhammesu kareyya chandaṃ, iti modamāno sugatena tādinā;
ధమ్మే ఠితా సుగతవరస్స సావకా, నీయన్తి ధీరా సరణవరగ్గగామినో.
Dhamme ṭhitā sugatavarassa sāvakā, nīyanti dhīrā saraṇavaraggagāmino.
౩౦౬.
306.
‘‘విప్ఫోటితో గణ్డమూలో, తణ్హాజాలో సమూహతో;
‘‘Vipphoṭito gaṇḍamūlo, taṇhājālo samūhato;
సో ఖీణసంసారో న చత్థి కిఞ్చనం,
So khīṇasaṃsāro na catthi kiñcanaṃ,
చన్దో యథా దోసినా పుణ్ణమాసియ’’న్తి. – చతస్సో గాథా అభాసి;
Cando yathā dosinā puṇṇamāsiya’’nti. – catasso gāthā abhāsi;
తత్థ ధమ్మోతి లోకియలోకుత్తరో సుచరితధమ్మో. రక్ఖతీతి అపాయదుక్ఖతో రక్ఖతి, సంసారదుక్ఖతో చ వివట్టూపనిస్సయభూతో రక్ఖతియేవ. ధమ్మచారిన్తి తం ధమ్మం చరన్తం పటిపజ్జన్తం. సుచిణ్ణోతి సుట్ఠు చిణ్ణో కమ్మఫలాని సద్దహిత్వా సక్కచ్చం చిత్తీకత్వా ఉపచితో. సుఖన్తి లోకియలోకుత్తరసుఖం. తత్థ లోకియం తావ కామావచరాదిభేదో ధమ్మో యథాసకం సుఖం దిట్ఠే వా ధమ్మే ఉపపజ్జే వా అపరే వా పరియాయే ఆవహతి నిప్ఫాదేతి, ఇతరం పన వివట్టూపనిస్సయే ఠత్వా చిణ్ణో పరమ్పరాయ ఆవహతీతి వత్తుం వట్టతి అనుపనిస్సయస్స తదభావతో. ఏసానిసంసో ధమ్మే సుచిణ్ణే, న దుగ్గతిం గచ్ఛతి ధమ్మచారీతి ధమ్మచారీ పుగ్గలో ధమ్మే సుచిణ్ణే తంనిమిత్తం దుగ్గతిం న గచ్ఛతీతి ఏసో ధమ్మే సుచిణ్ణే ఆనిసంసో ఉద్రయోతి అత్థో.
Tattha dhammoti lokiyalokuttaro sucaritadhammo. Rakkhatīti apāyadukkhato rakkhati, saṃsāradukkhato ca vivaṭṭūpanissayabhūto rakkhatiyeva. Dhammacārinti taṃ dhammaṃ carantaṃ paṭipajjantaṃ. Suciṇṇoti suṭṭhu ciṇṇo kammaphalāni saddahitvā sakkaccaṃ cittīkatvā upacito. Sukhanti lokiyalokuttarasukhaṃ. Tattha lokiyaṃ tāva kāmāvacarādibhedo dhammo yathāsakaṃ sukhaṃ diṭṭhe vā dhamme upapajje vā apare vā pariyāye āvahati nipphādeti, itaraṃ pana vivaṭṭūpanissaye ṭhatvā ciṇṇo paramparāya āvahatīti vattuṃ vaṭṭati anupanissayassa tadabhāvato. Esānisaṃso dhamme suciṇṇe, na duggatiṃ gacchati dhammacārīti dhammacārī puggalo dhamme suciṇṇe taṃnimittaṃ duggatiṃ na gacchatīti eso dhamme suciṇṇe ānisaṃso udrayoti attho.
యస్మా ధమ్మేనేవ సుగతిగమనం, అధమ్మేనేవ చ దుగ్గతిగమనం, తస్మా ‘‘ధమ్మో అధమ్మో’’తి ఇమే అఞ్ఞమఞ్ఞం అసంకిణ్ణఫలాతి దస్సేతుం ‘‘న హి ధమ్మో’’తిఆదినా దుతియం గాథమాహ. తత్థ అధమ్మోతి ధమ్మపటిపక్ఖో దుచ్చరితం. సమవిపాకినోతి సదిసవిపాకా సమానఫలా.
Yasmā dhammeneva sugatigamanaṃ, adhammeneva ca duggatigamanaṃ, tasmā ‘‘dhammo adhammo’’ti ime aññamaññaṃ asaṃkiṇṇaphalāti dassetuṃ ‘‘na hi dhammo’’tiādinā dutiyaṃ gāthamāha. Tattha adhammoti dhammapaṭipakkho duccaritaṃ. Samavipākinoti sadisavipākā samānaphalā.
తస్మాతి యస్మా ధమ్మాధమ్మానం అయం యథావుత్తో విపాకభేదో, తస్మా. ఛన్దన్తి కత్తుకమ్యతాఛన్దం. ఇతి మోదమానో సుగతేన తాదినాతి ఇతి ఏవం వుత్తప్పకారేన ఓవాదదానేన సుగతేన సమ్మగ్గతేన సమ్మాపటిపన్నేన ఇట్ఠాదీసు తాదిభావప్పత్తియా తాదినామవతా హేతుభూతేన మోదమానో తుట్ఠిం ఆపజ్జమానో ధమ్మేసు ఛన్దం కరేయ్యాతి యోజనా. ఏత్తావతా వట్టం దస్సేత్వా ఇదాని వివట్టం దస్సేన్తో ‘‘ధమ్మే ఠితా’’తిఆదిమాహ. తస్సత్థో – యస్మా సుగతస్స వరస్స సుగతేసు చ వరస్స సమ్మాసమ్బుద్ధస్స సావకా తస్స ధమ్మే ఠితా ధీరా అతివియ అగ్గభూతసరణగామినో తేనేవ సరణగమనసఙ్ఖాతే ధమ్మే ఠితభావేన సకలవట్టదుక్ఖతోపి నీయన్తి నిస్సరన్తి, తస్మా హి ధమ్మేసు కరేయ్య ఛన్దన్తి.
Tasmāti yasmā dhammādhammānaṃ ayaṃ yathāvutto vipākabhedo, tasmā. Chandanti kattukamyatāchandaṃ. Iti modamāno sugatena tādināti iti evaṃ vuttappakārena ovādadānena sugatena sammaggatena sammāpaṭipannena iṭṭhādīsu tādibhāvappattiyā tādināmavatā hetubhūtena modamāno tuṭṭhiṃ āpajjamāno dhammesu chandaṃ kareyyāti yojanā. Ettāvatā vaṭṭaṃ dassetvā idāni vivaṭṭaṃ dassento ‘‘dhamme ṭhitā’’tiādimāha. Tassattho – yasmā sugatassa varassa sugatesu ca varassa sammāsambuddhassa sāvakā tassa dhamme ṭhitā dhīrā ativiya aggabhūtasaraṇagāmino teneva saraṇagamanasaṅkhāte dhamme ṭhitabhāvena sakalavaṭṭadukkhatopi nīyanti nissaranti, tasmā hi dhammesu kareyya chandanti.
ఏవం సత్థారా తీహి గాథాహి ధమ్మే దేసితే దేసనానుసారేన యథానిసిన్నోవ విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౨.౫౨.౪౪-౫౦) –
Evaṃ satthārā tīhi gāthāhi dhamme desite desanānusārena yathānisinnova vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.44-50) –
‘‘మిగలుద్దో పురే ఆసిం, అరఞ్ఞే విపినే అహం;
‘‘Migaluddo pure āsiṃ, araññe vipine ahaṃ;
అద్దసం విరజం బుద్ధం, దేవసఙ్ఘపురక్ఖతం.
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, devasaṅghapurakkhataṃ.
‘‘చతుసచ్చం పకాసేన్తం, దేసేన్తం అమతం పదం;
‘‘Catusaccaṃ pakāsentaṃ, desentaṃ amataṃ padaṃ;
అస్సోసిం మధురం ధమ్మం, సిఖినో లోకబన్ధునో.
Assosiṃ madhuraṃ dhammaṃ, sikhino lokabandhuno.
‘‘ఘోసే చిత్తం పసాదేసిం, అసమప్పటిపుగ్గలే;
‘‘Ghose cittaṃ pasādesiṃ, asamappaṭipuggale;
తత్థ చిత్తం పసాదేత్వా, ఉత్తరిం దుత్తరం భవం.
Tattha cittaṃ pasādetvā, uttariṃ duttaraṃ bhavaṃ.
‘‘ఏకతింసే ఇతో కప్పే, యం సఞ్ఞమలభిం తదా;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ saññamalabhiṃ tadā;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, ఘోససఞ్ఞాయిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, ghosasaññāyidaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
తథా అరహత్తే పతిట్ఠితో. అరహత్తం పన పత్వా అత్తనా అధిగతం విసేసం సత్థు నివేదేన్తో చరిమగాథాయ అఞ్ఞం బ్యాకాసి.
Tathā arahatte patiṭṭhito. Arahattaṃ pana patvā attanā adhigataṃ visesaṃ satthu nivedento carimagāthāya aññaṃ byākāsi.
తత్థ విప్ఫోటితోతి విధుతో, మగ్గఞాణేన పటినిస్సట్ఠోతి అత్థో. గణ్డమూలోతి అవిజ్జా. సా హి గణ్డతి సవతి. ‘‘గణ్డోతి ఖో, భిక్ఖు, పఞ్చన్నేతం ఉపాదానక్ఖన్ధానం అధివచన’’న్తి (సం॰ ని॰ ౪.౧౦౩; అ॰ ని॰ ౬.౨౩; ౮.౫౬; ౯.౧౫; చూళని॰ ఖగ్గవిసాణసుత్తనిద్దేస ౧౩౭) ఏవం సత్థారా వుత్తస్స దుక్ఖమూలయోగతో, కిలేసాసుచిపగ్ఘరణతో, ఉప్పాదజరాభఙ్గేహి ఉద్ధుమాతపక్కపభిజ్జనతో చ, గణ్డాభిధానస్స ఉపాదానక్ఖన్ధపఞ్చకస్స మూలం కారణం తణ్హాజాలో సమూహతోతి తణ్హాసఙ్ఖాతో జాలో మగ్గేన సముగ్ఘాటితో. సో ఖీణసంసారో న చత్థి కిఞ్చనన్తి సో అహం ఏవం పహీనతణ్హావిజ్జతాయ పరిక్ఖీణసంసారో పహీనభవమూలత్తా ఏవ న చత్థి, న చ ఉపలబ్భతి రాగాదికిఞ్చనం. చన్దో యథా దోసినా పుణ్ణమాసియన్తి యథా నామ చన్దో అబ్భమహికాదిదోసరహితో పుణ్ణమాసియం పరిపుణ్ణకాలే ఏవం అహమ్పి అరహత్తాధిగమేన అపేతరాగాదికిఞ్చనో పరిపుణ్ణధమ్మకోట్ఠాసో అహోసిన్తి.
Tattha vipphoṭitoti vidhuto, maggañāṇena paṭinissaṭṭhoti attho. Gaṇḍamūloti avijjā. Sā hi gaṇḍati savati. ‘‘Gaṇḍoti kho, bhikkhu, pañcannetaṃ upādānakkhandhānaṃ adhivacana’’nti (saṃ. ni. 4.103; a. ni. 6.23; 8.56; 9.15; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 137) evaṃ satthārā vuttassa dukkhamūlayogato, kilesāsucipaggharaṇato, uppādajarābhaṅgehi uddhumātapakkapabhijjanato ca, gaṇḍābhidhānassa upādānakkhandhapañcakassa mūlaṃ kāraṇaṃ taṇhājālo samūhatoti taṇhāsaṅkhāto jālo maggena samugghāṭito. So khīṇasaṃsāro na catthi kiñcananti so ahaṃ evaṃ pahīnataṇhāvijjatāya parikkhīṇasaṃsāro pahīnabhavamūlattā eva na catthi, na ca upalabbhati rāgādikiñcanaṃ. Cando yathā dosinā puṇṇamāsiyanti yathā nāma cando abbhamahikādidosarahito puṇṇamāsiyaṃ paripuṇṇakāle evaṃ ahampi arahattādhigamena apetarāgādikiñcano paripuṇṇadhammakoṭṭhāso ahosinti.
ధమ్మికత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Dhammikattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౧౦. ధమ్మికత్థేరగాథా • 10. Dhammikattheragāthā