Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā

    ೨. ಧಮ್ಮುದ್ಧಚ್ಚವಾರನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    2. Dhammuddhaccavāraniddesavaṇṇanā

    . ಧಮ್ಮುದ್ಧಚ್ಚವಾರೇ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಓಭಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಠಿತಸ್ಸ ತೀಹಿ ಅನುಪಸ್ಸನಾಹಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಙ್ಖಾರೇ ವಿಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇಸು ಪರಿಪಾಕಗತೇಸು ತದಙ್ಗವಸೇನ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನೇನ ಪರಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚತೋ ವಾ ದುಕ್ಖತೋ ವಾ ಅನತ್ತತೋ ವಾ ಮನಸಿಕಾರಕ್ಖಣೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾನುಭಾವೇನ ಪಕತಿಯಾವ ಓಭಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಪಠಮಂ ತಾವ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಓಭಾಸೋ ಕಥಿತೋ। ಅಕುಸಲೋ ವಿಪಸ್ಸಕೋ ತಸ್ಮಿಂ ಓಭಾಸೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ‘‘ನ ಚ ವತ ಮೇ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಏವರೂಪೋ ಓಭಾಸೋ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬೋ, ಅದ್ಧಾ ಮಗ್ಗಂ ಪತ್ತೋಮ್ಹಿ, ಫಲಂ ಪತ್ತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಅಮಗ್ಗಂಯೇವ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ, ಅಫಲಮೇವ ‘‘ಫಲ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಸ್ಸ ಅಮಗ್ಗಂ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ, ಅಫಲಂ ‘‘ಫಲ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾವೀಥಿ ಉಕ್ಕನ್ತಾ ಹೋತಿ। ಸೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಸ್ಸನಾವೀಥಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ವಿಕ್ಖೇಪಮಾಪನ್ನೋ ವಾ ಓಭಾಸಮೇವ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಹಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ವಾ ನಿಸೀದತಿ। ಸೋ ಖೋ ಪನಾಯಂ ಓಭಾಸೋ ಕಸ್ಸಚಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಲ್ಲಙ್ಕಟ್ಠಾನಮತ್ತಮೇವ ಓಭಾಸೇನ್ತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ಅನ್ತೋಗಬ್ಭಂ, ಕಸ್ಸಚಿ ಬಹಿಗಬ್ಭಮ್ಪಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ಸಕಲವಿಹಾರಂ, ಗಾವುತಂ ಅಡ್ಢಯೋಜನಂ ಯೋಜನಂ ದ್ವಿಯೋಜನಂ…ಪೇ॰… ಕಸ್ಸಚಿ ಪಥವಿತಲತೋ ಯಾವ ಅಕನಿಟ್ಠಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಏಕಾಲೋಕಂ ಕುರುಮಾನೋ। ಭಗವತೋ ಪನ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಓಭಾಸೇನ್ತೋ ಉದಪಾದಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಓಭಾಸೋ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೇಪಿ ಅನ್ಧಕಾರೇ ತಂ ತಂ ಠಾನಂ ಓಭಾಸೇನ್ತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।

    6. Dhammuddhaccavāre aniccato manasikaroto obhāso uppajjatīti udayabbayānupassanāya ṭhitassa tīhi anupassanāhi punappunaṃ saṅkhāre vipassantassa vipassantassa vipassanāñāṇesu paripākagatesu tadaṅgavasena kilesappahānena parisuddhacittassa aniccato vā dukkhato vā anattato vā manasikārakkhaṇe vipassanāñāṇānubhāvena pakatiyāva obhāso uppajjatīti paṭhamaṃ tāva aniccato manasikaroto obhāso kathito. Akusalo vipassako tasmiṃ obhāse uppanne ‘‘na ca vata me ito pubbe evarūpo obhāso uppannapubbo, addhā maggaṃ pattomhi, phalaṃ pattomhī’’ti amaggaṃyeva ‘‘maggo’’ti, aphalameva ‘‘phala’’nti gaṇhāti. Tassa amaggaṃ ‘‘maggo’’ti, aphalaṃ ‘‘phala’’nti gaṇhato vipassanāvīthi ukkantā hoti. So attano vipassanāvīthiṃ vissajjetvā vikkhepamāpanno vā obhāsameva taṇhādiṭṭhimaññanāhi maññamāno vā nisīdati. So kho panāyaṃ obhāso kassaci bhikkhuno pallaṅkaṭṭhānamattameva obhāsento uppajjati, kassaci antogabbhaṃ, kassaci bahigabbhampi, kassaci sakalavihāraṃ, gāvutaṃ aḍḍhayojanaṃ yojanaṃ dviyojanaṃ…pe… kassaci pathavitalato yāva akaniṭṭhabrahmalokā ekālokaṃ kurumāno. Bhagavato pana dasasahassilokadhātuṃ obhāsento udapādi. Ayañhi obhāso caturaṅgasamannāgatepi andhakāre taṃ taṃ ṭhānaṃ obhāsento uppajjati.

    ಓಭಾಸೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಓಭಾಸಂ ಆವಜ್ಜತೀತಿ ಅಯಂ ಓಭಾಸೋ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮೋ ಫಲಧಮ್ಮೋತಿ ವಾ ತಂ ತಂ ಓಭಾಸಂ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ। ತತೋ ವಿಕ್ಖೇಪೋ ಉದ್ಧಚ್ಚನ್ತಿ ತತೋ ಓಭಾಸತೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಆವಜ್ಜನಕರಣತೋ ವಾ ಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ವಿಕ್ಖೇಪೋ, ಸೋ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ವಿಗ್ಗಹಿತಮಾನಸೋತಿ ತೇನ ಏವಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ವಿರೋಧಿತಚಿತ್ತೋ, ತೇನ ವಾ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ಕಾರಣಭೂತೇನ ತಮ್ಮೂಲಕಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿರೋಧಿತಚಿತ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸಕೋ ವಿಪಸ್ಸನಾವೀಥಿಂ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ವಾ ತಮ್ಮೂಲಕಕಿಲೇಸೇಸು ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ಅನಿಚ್ಚತೋ ದುಕ್ಖತೋ ಅನತ್ತತೋ ಉಪಟ್ಠಾನಾನಿ ಯಥಾಭೂತಂ ನಪ್ಪಜಾನಾತಿ। ‘‘ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಧಮ್ಮುದ್ಧಚ್ಚವಿಗ್ಗಹಿತಮಾನಸೋ’’ತಿ ಏವಂ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಹೋತಿ ಸೋ ಸಮಯೋತಿ ಏವಂ ಅಸ್ಸಾದವಸೇನ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಯೋಗಿನೋ ಸಚೇ ಉಪಪರಿಕ್ಖಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ಏವಂ ಪಜಾನಾತಿ – ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾ ನಾಮ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಾ, ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಾನಿ, ಇಮಾನಿ ಚ ಚಿತ್ತಾನಿ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾಯಮೋಭಾಸೋ ಮಗ್ಗೋ, ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯೇವ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಲೋಕಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ತಂ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಪರಿವಜ್ಜಯಿತ್ವಾ ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಠತ್ವಾ ಸಾಧುಕಂ ಸಙ್ಖಾರೇ ಅನಿಚ್ಚತೋ ದುಕ್ಖತೋ ಅನತ್ತತೋ ವಿಪಸ್ಸತಿ। ಏವಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಸೋ ಸಮಯೋ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪನ ‘‘ಮಗ್ಗಫಲಪ್ಪತ್ತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಅಧಿಮಾನಿಕೋ ಹೋತಿ।

    Obhāso dhammoti obhāsaṃ āvajjatīti ayaṃ obhāso maggadhammo phaladhammoti vā taṃ taṃ obhāsaṃ manasi karoti. Tato vikkhepo uddhaccanti tato obhāsato dhammoti āvajjanakaraṇato vā yo uppajjati vikkhepo, so uddhaccaṃ nāmāti attho. Tena uddhaccena viggahitamānasoti tena evaṃ uppajjamānena uddhaccena virodhitacitto, tena vā uddhaccena kāraṇabhūtena tammūlakakilesuppattiyā virodhitacitto vipassako vipassanāvīthiṃ okkamitvā vikkhepaṃ vā tammūlakakilesesu vā ṭhitattā aniccato dukkhato anattato upaṭṭhānāni yathābhūtaṃ nappajānāti. ‘‘Tena vuccati dhammuddhaccaviggahitamānaso’’ti evaṃ iti-saddo yojetabbo. Hoti so samayoti evaṃ assādavasena upakkiliṭṭhacittassāpi yogino sace upaparikkhā uppajjati, so evaṃ pajānāti – ‘‘vipassanā nāma saṅkhārārammaṇā, maggaphalāni nibbānārammaṇāni, imāni ca cittāni saṅkhārārammaṇāni, tasmā nāyamobhāso maggo, udayabbayānupassanāyeva nibbānassa lokiko maggo’’ti maggāmaggaṃ vavatthapetvā taṃ vikkhepaṃ parivajjayitvā udayabbayānupassanāya ṭhatvā sādhukaṃ saṅkhāre aniccato dukkhato anattato vipassati. Evaṃ upaparikkhantassa so samayo hoti. Evaṃ apassanto pana ‘‘maggaphalappattomhī’’ti adhimāniko hoti.

    ಯಂ ತಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಯಂ ತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಂ। ಅಜ್ಝತ್ತಮೇವಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇ ಗೋಚರಜ್ಝತ್ತೇಯೇವ। ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ಯೋಗಾವಚರಸ್ಸ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ತುಲಯನ್ತಸ್ಸ ತೀರಯನ್ತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಇನ್ದವಜಿರಮಿವ ಅವಿಹತವೇಗಂ ತಿಖಿಣಂ ಸೂರಮತಿವಿಸದಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಪೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಖುದ್ದಿಕಾ ಪೀತಿ, ಖಣಿಕಾ ಪೀತಿ, ಓಕ್ಕನ್ತಿಕಾ ಪೀತಿ, ಉಬ್ಬೇಗಾ ಪೀತಿ, ಫರಣಾ ಪೀತೀತಿ ಅಯಂ ಪಞ್ಚವಿಧಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪೀತಿ ಸಕಲಸರೀರಂ ಪೂರಯಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ನೇವ ದರಥೋ, ನ ಗಾರವತಾ, ನ ಕಕ್ಖಳತಾ , ನ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ, ನ ಗೇಲಞ್ಞತಾ, ನ ವಙ್ಕತಾ ಹೋತಿ। ಅಥ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಾನಿ ಲಹೂನಿ ಮುದೂನಿ ಕಮ್ಮಞ್ಞಾನಿ ಪಗುಣಾನಿ ಸುವಿಸದಾನಿ ಉಜುಕಾನಿಯೇವ ಹೋನ್ತಿ। ಸೋ ಇಮೇಹಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಾದೀಹಿ ಅನುಗ್ಗಹಿತಕಾಯಚಿತ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅಮಾನುಸಿಂ ನಾಮ ರತಿಂ ಅನುಭವತಿ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ –

    Yaṃ taṃ cittanti yaṃ taṃ vipassanācittaṃ. Ajjhattamevāti aniccānupassanāya ārammaṇe gocarajjhatteyeva. Ñāṇaṃ uppajjatīti tasseva yogāvacarassa rūpārūpadhamme tulayantassa tīrayantassa vissaṭṭhaindavajiramiva avihatavegaṃ tikhiṇaṃ sūramativisadaṃ vipassanāñāṇaṃ uppajjati. Pīti uppajjatīti tasseva tasmiṃ samaye khuddikā pīti, khaṇikā pīti, okkantikā pīti, ubbegā pīti, pharaṇā pītīti ayaṃ pañcavidhā vipassanāsampayuttā pīti sakalasarīraṃ pūrayamānā uppajjati. Passaddhi uppajjatīti tasseva tasmiṃ samaye kāyacittānaṃ neva daratho, na gāravatā, na kakkhaḷatā , na akammaññatā, na gelaññatā, na vaṅkatā hoti. Atha kho panassa kāyacittāni passaddhāni lahūni mudūni kammaññāni paguṇāni suvisadāni ujukāniyeva honti. So imehi passaddhādīhi anuggahitakāyacitto tasmiṃ samaye amānusiṃ nāma ratiṃ anubhavati. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ, ಸನ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ।

    ‘‘Suññāgāraṃ paviṭṭhassa, santacittassa bhikkhuno;

    ಅಮಾನುಸೀ ರತೀ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮಂ ವಿಪಸ್ಸತೋ॥

    Amānusī ratī hoti, sammā dhammaṃ vipassato.

    ‘‘ಯತೋ ಯತೋ ಸಮ್ಮಸತಿ, ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಂ।

    ‘‘Yato yato sammasati, khandhānaṃ udayabbayaṃ;

    ಲಭತೀ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಅಮತಂ ತಂ ವಿಜಾನತ’’ನ್ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೭೩-೪) –

    Labhatī pītipāmojjaṃ, amataṃ taṃ vijānata’’nti. (dha. pa. 373-4) –

    ಏವಮಸ್ಸ ಇಮಂ ಅಮಾನುಸಿಂ ರತಿಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ ಲಹುತಾದೀಹಿ ಸಹಿತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಕಾಯಚಿತ್ತಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸುಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸಕಲಸರೀರಂ ಅಭಿಸನ್ದಯಮಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸುಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಅತಿಸಯಪಸಾದಭೂತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸದ್ಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಪಗ್ಗಹೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅಸಿಥಿಲಮನಚ್ಚಾರದ್ಧಂ ಸುಪಗ್ಗಹಿತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ವೀರಿಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸೂಪಟ್ಠಿತಾ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ನಿಖಾತಾ ಅಚಲಾ ಪಬ್ಬತರಾಜಸದಿಸಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸೋ ಯಂ ಯಂ ಠಾನಂ ಆವಜ್ಜತಿ ಸಮನ್ನಾಹರತಿ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ, ತಂ ತಂ ಠಾನಮಸ್ಸ ಓಕ್ಕನ್ತಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನೋ ಪರಲೋಕೋ ವಿಯ ಸತಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೭೩೪)।

    Evamassa imaṃ amānusiṃ ratiṃ sādhayamānā lahutādīhi sahitā vipassanāsampayuttā kāyacittapassaddhi uppajjati. Sukhaṃ uppajjatīti tasseva tasmiṃ samaye sakalasarīraṃ abhisandayamānaṃ vipassanāsampayuttaṃ sukhaṃ uppajjati. Adhimokkho uppajjatīti tasseva tasmiṃ samaye cittacetasikānaṃ atisayapasādabhūtā vipassanāsampayuttā saddhā uppajjati. Paggaho uppajjatīti tasseva tasmiṃ samaye asithilamanaccāraddhaṃ supaggahitaṃ vipassanāsampayuttaṃ vīriyaṃ uppajjati. Upaṭṭhānaṃ uppajjatīti tasseva tasmiṃ samaye sūpaṭṭhitā suppatiṭṭhitā nikhātā acalā pabbatarājasadisā vipassanāsampayuttā sati uppajjati. So yaṃ yaṃ ṭhānaṃ āvajjati samannāharati manasi karoti paccavekkhati, taṃ taṃ ṭhānamassa okkantitvā pakkhanditvā dibbacakkhuno paraloko viya satiyā upaṭṭhāti (visuddhi. 2.734).

    ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾ ಚೇವ ಆವಜ್ಜನುಪೇಕ್ಖಾ ಚ। ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸಮಯೇ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ಮಜ್ಝತ್ತಭೂತಾ ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾಪಿ ಬಲವತೀ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಮನೋದ್ವಾರೇ ಆವಜ್ಜನುಪೇಕ್ಖಾಪಿ। ಸಾ ಹಿಸ್ಸ ತಂ ತಂ ಠಾನಂ ಆವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಇನ್ದವಜಿರಮಿವ ಪತ್ತಪುಟೇ ಪಕ್ಖನ್ದತತ್ತನಾರಾಚೋ ವಿಯ ಚ ಸೂರಾ ತಿಖಿಣಾ ಹುತ್ವಾ ವಹತಿ । ಏವಞ್ಹಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೭೩೪) ವುತ್ತಂ। ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾತಿ ಚೇತ್ಥ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ಆಚರಿಯಾ ವದನ್ತಿ। ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇ ಹಿ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ‘‘ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಆಗತತ್ತಾ ಪುನರುತ್ತಿದೋಸೋ ಹೋತಿ। ತತಿಯಜ್ಝಾನವಣ್ಣನಾಯಞ್ಚ ‘‘ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕೀಭಾವೋ। ಪಞ್ಞಾ ಏವ ಹಿ ಸಾ, ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾಯ ವುಚ್ಚಮಾನಾಯ ಪುನರುತ್ತಿದೋಸೋ ಚ ನ ಹೋತಿ, ತತಿಯಜ್ಝಾನವಣ್ಣನಾಯ ಚ ಸಮೇತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಪಞ್ಚಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ‘‘ಞಾಣಂ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ ಪಗ್ಗಹೋ ಉಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಸತಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನಿ, ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪನ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ, ಯುಗನದ್ಧವಸೇನಾಪಿ ಚ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮಪ್ಪವತ್ತೋ ಸಮಾಧಿ ಪುನ ಸಮಾಧಾನೇ ಬ್ಯಾಪಾರಪ್ಪಹಾನಕರಣೇನ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Upekkhāti vipassanupekkhā ceva āvajjanupekkhā ca. Tasmiñhi samaye sabbasaṅkhāresu majjhattabhūtā vipassanupekkhāpi balavatī uppajjati, manodvāre āvajjanupekkhāpi. Sā hissa taṃ taṃ ṭhānaṃ āvajjantassa vissaṭṭhaindavajiramiva pattapuṭe pakkhandatattanārāco viya ca sūrā tikhiṇā hutvā vahati . Evañhi visuddhimagge (visuddhi. 2.734) vuttaṃ. Vipassanupekkhāti cettha ‘‘vipassanāsampayuttā tatramajjhattupekkhā’’ti ācariyā vadanti. Vipassanāñāṇe hi gayhamāne ‘‘ñāṇaṃ uppajjatī’’ti vipassanāñāṇassa āgatattā punaruttidoso hoti. Tatiyajjhānavaṇṇanāyañca ‘‘saṅkhārupekkhāvipassanupekkhānampi atthato ekībhāvo. Paññā eva hi sā, kiccavasena dvidhā bhinnā’’ti vuttaṃ. Tasmā vipassanāsampayuttāya tatramajjhattupekkhāya vuccamānāya punaruttidoso ca na hoti, tatiyajjhānavaṇṇanāya ca sameti. Yasmā ca pañcasu indriyesu ‘‘ñāṇaṃ adhimokkho paggaho upaṭṭhāna’’nti paññindriyasaddhindriyavīriyindriyasatindriyāni niddiṭṭhāni, samādhindriyaṃ pana aniddiṭṭhaṃ hoti, yuganaddhavasenāpi ca samādhindriyaṃ niddisitabbameva hoti, tasmā samappavatto samādhi puna samādhāne byāpārappahānakaraṇena ‘‘upekkhā’’ti vuttoti veditabbaṃ.

    ನಿಕನ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಏವಂ ಓಭಾಸಾದಿಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆಲಯಂ ಕುರುಮಾನಾ ಸುಖುಮಾ ಸನ್ತಾಕಾರಾ ನಿಕನ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಯಾ ಕಿಲೇಸೋತಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತುಮ್ಪಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ಚ ಓಭಾಸೇ, ಏವಂ ಏತೇಸುಪಿ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಯೋಗಾವಚರೋ ‘‘ನ ಚ ವತ ಮೇ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಏವರೂಪಂ ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬಂ, ಏವರೂಪಾ ಪೀತಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಸುಖಂ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ ಪಗ್ಗಹೋ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಉಪೇಕ್ಖಾ ನಿಕನ್ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬಾ, ಅದ್ಧಾ ಮಗ್ಗಂ ಪತ್ತೋಮ್ಹಿ, ಫಲಂ ಪತ್ತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಅಮಗ್ಗಮೇವ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ, ಅಫಲಮೇವ ‘‘ಫಲ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಸ್ಸ ಅಮಗ್ಗಂ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ, ಅಫಲಞ್ಚ ‘‘ಫಲ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾವೀಥಿ ಉಕ್ಕನ್ತಾ ಹೋತಿ। ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ನಿಕನ್ತಿಮೇವ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೋ ನಿಸೀದತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಓಭಾಸಾದಯೋ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವತ್ಥುತಾಯ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾತಿ ವುತ್ತಾ, ನ ಅಕುಸಲತ್ತಾ। ನಿಕನ್ತಿ ಪನ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ ಚೇವ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವತ್ಥು ಚ। ವತ್ಥುವಸೇನೇವ ಚೇತೇ ದಸ, ಗಾಹವಸೇನ ಪನ ಸಮತಿಂಸ ಹೋನ್ತಿ। ಕಥಂ? ‘‘ಮಮ ಓಭಾಸೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಗಣ್ಹತೋ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಮನಾಪೋ ವತ ಓಭಾಸೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಗಣ್ಹತೋ ಮಾನಗ್ಗಾಹೋ, ಓಭಾಸಂ ಅಸ್ಸಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಗ್ಗಾಹೋ। ಇತಿ ಓಭಾಸೇ ದಿಟ್ಠಿಮಾನತಣ್ಹಾವಸೇನ ತಯೋ ಗಾಹಾ। ತಥಾ ಸೇಸೇಸುಪೀತಿ ಏವಂ ಗಾಹವಸೇನ ಸಮತಿಂಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ ಹೋನ್ತಿ। ದುಕ್ಖತೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ, ಅನತ್ತತೋ ಮನಸಿಕರೋತೋತಿ ವಾರೇಸುಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏಕೇಕಅನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಹೇತ್ಥ ಏಕೇಕಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನುಪಕ್ಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ಏಕಸ್ಸೇವ।

    Nikantiuppajjatīti evaṃ obhāsādipaṭimaṇḍitāya vipassanāya ālayaṃ kurumānā sukhumā santākārā nikanti uppajjati, yā kilesoti pariggahetumpi na sakkā hoti. Yathā ca obhāse, evaṃ etesupi aññatarasmiṃ uppanne yogāvacaro ‘‘na ca vata me ito pubbe evarūpaṃ ñāṇaṃ uppannapubbaṃ, evarūpā pīti passaddhi sukhaṃ adhimokkho paggaho upaṭṭhānaṃ upekkhā nikanti uppannapubbā, addhā maggaṃ pattomhi, phalaṃ pattomhī’’ti amaggameva ‘‘maggo’’ti, aphalameva ‘‘phala’’nti gaṇhāti. Tassa amaggaṃ ‘‘maggo’’ti, aphalañca ‘‘phala’’nti gaṇhato vipassanāvīthi ukkantā hoti. So attano mūlakammaṭṭhānaṃ vissajjetvā nikantimeva assādento nisīdati. Ettha ca obhāsādayo upakkilesavatthutāya upakkilesāti vuttā, na akusalattā. Nikanti pana upakkileso ceva upakkilesavatthu ca. Vatthuvaseneva cete dasa, gāhavasena pana samatiṃsa honti. Kathaṃ? ‘‘Mama obhāso uppanno’’ti gaṇhato hi diṭṭhiggāho hoti, ‘‘manāpo vata obhāso uppanno’’ti gaṇhato mānaggāho, obhāsaṃ assādayato taṇhāggāho. Iti obhāse diṭṭhimānataṇhāvasena tayo gāhā. Tathā sesesupīti evaṃ gāhavasena samatiṃsa upakkilesā honti. Dukkhato manasikaroto, anattato manasikarototi vāresupi imināva nayena attho veditabbo. Ekekaanupassanāvasena hettha ekekassa vipassanupakkilesuppatti veditabbā, na ekasseva.

    ತೀಸು ಅನುಪಸ್ಸನಾಸು। ಏವಂ ಅಭೇದತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ಭೇದವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಮನಸಿಕರೋತೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಜರಾಮರಣಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಉಪಟ್ಠಾನಂ।

    Tīsu anupassanāsu. Evaṃ abhedato vipassanāvasena upakkilese dassetvā puna bhedavasena dassento rūpaṃ aniccato manasikarototiādimāha. Tattha jarāmaraṇaṃ aniccato upaṭṭhānanti jarāmaraṇassa aniccato upaṭṭhānaṃ.

    . ಯಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾನಂ ಸಮತಿಂಸಾಯ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಸೇನ ಅಕುಸಲೋ ಅಬ್ಯತ್ತೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ಓಭಾಸಾದೀಸು ವಿಕಮ್ಪತಿ, ಓಭಾಸಾದೀಸು ಏಕೇಕಂ ‘‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಓಭಾಸೇ ಚೇವ ಞಾಣೇ ಚಾತಿಆದಿಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ। ತತ್ಥ ವಿಕಮ್ಪತೀತಿ ಓಭಾಸಾದಿಕೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ನಾನಾಕಿಲೇಸವಸೇನ ವಿವಿಧಾ ಕಮ್ಪತಿ ವೇಧತಿ। ಯೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಪವೇಧತೀತಿ ಯೇಹಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸುಖೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ನಾನಾಕಿಲೇಸವಸೇನ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ವೇಧತಿ ಕಮ್ಪತಿ। ತಸ್ಮಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಸುಖೇ ಚೇವ ಯೋಗಾವಚರೋ ವಿಕಮ್ಪತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಉಪೇಕ್ಖಾವಜ್ಜನಾಯ ಚೇವಾತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಆವಜ್ಜನಾಯ ಚೇವ ವಿಕಮ್ಪತಿ, ಆವಜ್ಜನುಪೇಕ್ಖಾಯ ಚೇವ ವಿಕಮ್ಪತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೭೩೬) ಪನ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾವಜ್ಜನಾಯಞ್ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಚಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಚ ವಿಕಮ್ಪತಿ, ನಿಕನ್ತಿಯಾ ಚ ವಿಕಮ್ಪತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಚ ದ್ವಿನ್ನಂ ಉಪೇಕ್ಖಾನಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಹೇಟ್ಠಾ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಚ ಉಭಯಥಾ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದೀಸು ಚ ಏಕೇಕಿಸ್ಸಾಯೇವ ಆವಜ್ಜನುಪೇಕ್ಖಾಯ ಸಬ್ಭಾವತೋ ಏಕೇಕಾಯೇವ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ಅನಿಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖಂ ದುಕ್ಖಂ, ಅನತ್ತಾ ಅನತ್ತಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭಾವೀಯತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಕುಸಲೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ಬ್ಯತ್ತೋ ಬುದ್ಧಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ಓಭಾಸಾದೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ‘‘ಅಯಂ ಖೋ ಮೇ ಓಭಾಸೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಸೋ ಖೋ ಪನಾಯಂ ಅನಿಚ್ಚೋ ಸಙ್ಖತೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ ಖಯಧಮ್ಮೋ ವಯಧಮ್ಮೋ ವಿರಾಗಧಮ್ಮೋ ನಿರೋಧಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಇತಿ ವಾ ನಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖತಿ। ಅಥ ವಾ ಪನಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ – ಸಚೇ ಓಭಾಸೋ ಅತ್ತಾ ಭವೇಯ್ಯ, ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತುಂ ವಟ್ಟೇಯ್ಯ। ಅನತ್ತಾವ ಪನಾಯಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹಿತೋ। ತಸ್ಮಾಯಂ ಅವಸವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಅನತ್ತಾತಿ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ದಿಟ್ಠಿಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತಿ। ಸಚೇ ಓಭಾಸೋ ನಿಚ್ಚೋ ಭವೇಯ್ಯ, ‘‘ನಿಚ್ಚೋ’’ತಿ ಗಹೇತುಂ ವಟ್ಟೇಯ್ಯ। ಅನಿಚ್ಚೋವ ಪನಾಯಂ ‘‘ನಿಚ್ಚೋ’’ತಿ ಗಹಿತೋ। ತಸ್ಮಾಯಂ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ ಅನಿಚ್ಚೋತಿ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಮಾನಂ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇತಿ। ಸಚೇ ಓಭಾಸೋ ಸುಖೋ ಭವೇಯ್ಯ, ‘‘ಸುಖೋ’’ತಿ ಗಹೇತುಂ ವಟ್ಟೇಯ್ಯ। ದುಕ್ಖೋವ ಪನಾಯಂ ‘‘ಸುಖೋ’’ತಿ ಗಹಿತೋ। ತಸ್ಮಾಯಂ ಉಪ್ಪಾದವಯಪಟಿಪೀಳನಟ್ಠೇನ ದುಕ್ಖೋತಿ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ನಿಕನ್ತಿಂ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ। ಯಥಾ ಚ ಓಭಾಸೇ, ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ।

    7. Yasmā pubbe vuttānaṃ samatiṃsāya upakkilesānaṃ vasena akusalo abyatto yogāvacaro obhāsādīsu vikampati, obhāsādīsu ekekaṃ ‘‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti samanupassati, tasmā tamatthaṃ dassento obhāse ceva ñāṇe cātiādigāthādvayamāha. Tattha vikampatīti obhāsādike ārammaṇe nānākilesavasena vividhā kampati vedhati. Yehi cittaṃ pavedhatīti yehi passaddhisukhehi cittaṃ nānākilesavasena nānappakārena vedhati kampati. Tasmā passaddhiyā sukhe ceva yogāvacaro vikampatīti sambandho veditabbo. Upekkhāvajjanāya cevāti upekkhāsaṅkhātāya āvajjanāya ceva vikampati, āvajjanupekkhāya ceva vikampatīti attho. Visuddhimagge (visuddhi. 2.736) pana ‘‘upekkhāvajjanāyañcā’’ti vuttaṃ. Upekkhāya cāti heṭṭhā vuttappakārāya upekkhāya ca vikampati, nikantiyā ca vikampatīti attho. Ettha ca dvinnaṃ upekkhānaṃ niddiṭṭhattā heṭṭhā ‘‘upekkhā uppajjatī’’ti vuttaṭṭhāne ca ubhayathā attho vutto. Aniccānupassanādīsu ca ekekissāyeva āvajjanupekkhāya sabbhāvato ekekāyeva anupassanā aniccaṃ aniccaṃ, dukkhaṃ dukkhaṃ, anattā anattāti punappunaṃ bhāvīyatīti vuttaṃ hoti. Yasmā pana kusalo paṇḍito byatto buddhisampanno yogāvacaro obhāsādīsu uppannesu ‘‘ayaṃ kho me obhāso uppanno, so kho panāyaṃ anicco saṅkhato paṭiccasamuppanno khayadhammo vayadhammo virāgadhammo nirodhadhammo’’ti iti vā naṃ paññāya paricchindati upaparikkhati. Atha vā panassa evaṃ hoti – sace obhāso attā bhaveyya, ‘‘attā’’ti gahetuṃ vaṭṭeyya. Anattāva panāyaṃ ‘‘attā’’ti gahito. Tasmāyaṃ avasavattanaṭṭhena anattāti passanto diṭṭhiṃ ugghāṭeti. Sace obhāso nicco bhaveyya, ‘‘nicco’’ti gahetuṃ vaṭṭeyya. Aniccova panāyaṃ ‘‘nicco’’ti gahito. Tasmāyaṃ hutvā abhāvaṭṭhena aniccoti passanto mānaṃ samugghāṭeti. Sace obhāso sukho bhaveyya, ‘‘sukho’’ti gahetuṃ vaṭṭeyya. Dukkhova panāyaṃ ‘‘sukho’’ti gahito. Tasmāyaṃ uppādavayapaṭipīḷanaṭṭhena dukkhoti passanto nikantiṃ pariyādiyati. Yathā ca obhāse, evaṃ sesesupi.

    ಏವಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಓಭಾಸಂ ‘‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ಞಾಣಂ…ಪೇ॰… ನಿಕನ್ತಿಂ ‘‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ಏವಂ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ಓಭಾಸಾದೀಸು ನ ಕಮ್ಪತಿ ನ ವೇಧತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಇಮಾನಿ ದಸ ಠಾನಾನೀತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ದಸ ಠಾನಾನೀತಿ ಓಭಾಸಾದೀನಿ। ಪಞ್ಞಾ ಯಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಿತಾತಿ ಯಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಮುತ್ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಚಿತಾನಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಫುಟ್ಠಾನಿ ಪರಿಭಾವಿತಾನಿ। ಧಮ್ಮುದ್ಧಚ್ಚಕುಸಲೋ ಹೋತೀತಿ ಸೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಚಿತದಸಟ್ಠಾನೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಧಮ್ಮುದ್ಧಚ್ಚಸ್ಸ ಯಥಾಸಭಾವಪಟಿವೇಧೇನ ಛೇಕೋ ಹೋತಿ। ನ ಚ ಸಮ್ಮೋಹ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಧಮ್ಮುದ್ಧಚ್ಚಕುಸಲತ್ತಾಯೇವ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠುಗ್ಘಾಟವಸೇನ ಸಮ್ಮೋಹಞ್ಚ ನ ಗಚ್ಛತಿ।

    Evaṃ upaparikkhitvā obhāsaṃ ‘‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’’ti samanupassati. Ñāṇaṃ…pe… nikantiṃ ‘‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’’ti samanupassati. Evaṃ samanupassanto obhāsādīsu na kampati na vedhati. Tasmā tamatthaṃ dassento imāni dasa ṭhānānīti gāthamāha. Tattha dasa ṭhānānīti obhāsādīni. Paññā yassa pariccitāti yassa upakkilesavimuttāya paññāya paricitāni punappunaṃ phuṭṭhāni paribhāvitāni. Dhammuddhaccakusalo hotīti so paññāya paricitadasaṭṭhāno yogāvacaro pubbe vuttappakārassa dhammuddhaccassa yathāsabhāvapaṭivedhena cheko hoti. Na ca sammoha gacchatīti dhammuddhaccakusalattāyeva taṇhāmānadiṭṭhugghāṭavasena sammohañca na gacchati.

    ಇದಾನಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಮೇವ ವಿಧಿಂ ಅಪರೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ವಿಭಾವೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ ಚೇವ ಕಿಲಿಸ್ಸತಿ ಚಾತಿಆದಿಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಮನ್ದಪಞ್ಞೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ಓಭಾಸಾದೀಸು ವಿಕ್ಖೇಪಞ್ಚ ಅವಸೇಸಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ಪಾಪುಣಾತಿ। ಮಜ್ಝಿಮಪಞ್ಞೋ ವಿಕ್ಖೇಪಮೇವ ಪಾಪುಣಾತಿ, ನಾವಸೇಸಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಂ, ಸೋ ಅಧಿಮಾನಿಕೋ ಹೋತಿ। ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞೋ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾಪಿ ತಂ ಅಧಿಮಾನಂ ಪಹಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭತಿ। ಅತಿತಿಕ್ಖಪಞ್ಞೋ ನ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ನ ಚಾವಸೇಸಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಂ। ವಿಕ್ಖಿಪ್ಪತಿ ಚೇವಾತಿ ತೇಸು ಮನ್ದಪಞ್ಞೋ ಧಮ್ಮುದ್ಧಚ್ಚಸಙ್ಖಾತಂ ವಿಕ್ಖೇಪಞ್ಚೇವ ಪಾಪುಣೀಯತಿ। ಕಿಲಿಸ್ಸತಿ ಚಾತಿ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಕಿಲೇಸೇಹಿ ಕಿಲೇಸೀಯತಿ ಚ, ಉಪತಾಪೀಯತಿ ವಿಬಾಧೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚವತಿ ಚಿತ್ತಭಾವನಾತಿ ತಸ್ಸ ಮನ್ದಪಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಭಾವನಾ ಕಿಲೇಸೇಸುಯೇವ ಠಾನತೋ ಪಟಿಪಕ್ಖಾವಿಹತತ್ತಾ ಚವತಿ, ಪರಿಪತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಕ್ಖಿಪತಿ ನ ಕಿಲಿಸ್ಸತೀತಿ ಮಜ್ಝಿಮಪಞ್ಞೋ ವಿಕ್ಖೇಪೇನ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಕಿಲೇಸೇಹಿ ನ ಕಿಲಿಸ್ಸತಿ। ಭಾವನಾ ಪರಿಹಾಯತೀತಿ ತಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮಪಞ್ಞಸ್ಸ ಅಧಿಮಾನಿಕತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾರಮ್ಭಾಭಾವೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಪರಿಹಾಯತಿ, ನಪ್ಪವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಕ್ಖಿಪತಿ ನ ಕಿಲಿಸ್ಸತೀತಿ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞೋಪಿ ವಿಕ್ಖೇಪೇನ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಕಿಲೇಸೇಹಿ ನ ಕಿಲಿಸ್ಸತಿ। ಭಾವನಾ ನ ಪರಿಹಾಯತೀತಿ ತಸ್ಸ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಸ್ಸ ಸನ್ತೇಪಿ ವಿಕ್ಖೇಪೇ ತಂ ಅಧಿಮಾನವಿಕ್ಖೇಪಂ ಪಹಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾರಮ್ಭಸಬ್ಭಾವೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾ ನ ಪರಿಹಾಯತಿ, ಪವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಚ ವಿಕ್ಖಿಪತೇ ಚಿತ್ತಂ ನ ಕಿಲಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತಿತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನ ವಿಕ್ಖೇಪೇನ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ, ನ ಚ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಕಿಲಿಸ್ಸತಿ। ನ ಚವತಿ ಚಿತ್ತಭಾವನಾತಿ ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಭಾವನಾ ನ ಚವತಿ, ವಿಕ್ಖೇಪಕಿಲೇಸಾಭಾವೇನ ಯಥಾಠಾನೇ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Idāni pubbe vuttameva vidhiṃ aparena pariyāyena vibhāvetvā dassento vikkhipati ceva kilissati cātiādigāthamāha. Tattha mandapañño yogāvacaro obhāsādīsu vikkhepañca avasesakilesuppattiñca pāpuṇāti. Majjhimapañño vikkhepameva pāpuṇāti, nāvasesakilesuppattiṃ, so adhimāniko hoti. Tikkhapañño vikkhepaṃ pāpuṇitvāpi taṃ adhimānaṃ pahāya vipassanaṃ ārabhati. Atitikkhapañño na vikkhepaṃ pāpuṇāti, na cāvasesakilesuppattiṃ. Vikkhippati cevāti tesu mandapañño dhammuddhaccasaṅkhātaṃ vikkhepañceva pāpuṇīyati. Kilissati cāti taṇhāmānadiṭṭhikilesehi kilesīyati ca, upatāpīyati vibādhīyatīti attho. Cavati cittabhāvanāti tassa mandapaññassa vipassanācittabhāvanā kilesesuyeva ṭhānato paṭipakkhāvihatattā cavati, paripatatīti attho. Vikkhipati na kilissatīti majjhimapañño vikkhepena vikkhipati, kilesehi na kilissati. Bhāvanā parihāyatīti tassa majjhimapaññassa adhimānikattā vipassanārambhābhāvena vipassanā parihāyati, nappavattatīti attho. Vikkhipati na kilissatīti tikkhapaññopi vikkhepena vikkhipati, kilesehi na kilissati. Bhāvanā na parihāyatīti tassa tikkhapaññassa santepi vikkhepe taṃ adhimānavikkhepaṃ pahāya vipassanārambhasabbhāvena vipassanābhāvanā na parihāyati, pavattatīti attho. Na ca vikkhipate cittaṃ na kilissatīti atitikkhapaññassa cittaṃ na vikkhepena vikkhipati, na ca kilesehi kilissati. Na cavati cittabhāvanāti tassa vipassanācittabhāvanā na cavati, vikkhepakilesābhāvena yathāṭhāne tiṭṭhatīti attho.

    ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಠಾನೇಹೀತಿಆದೀಸು ಇದಾನಿ ವುತ್ತೇಹಿ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಹೇತುಭೂತೇಹಿ, ಕರಣಭೂತೇಹಿ ವಾ ಓಭಾಸಾದಿಕೇ ದಸ ಠಾನೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಚ ವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಚ ವಿಗ್ಗಹಿತಂ ಮಾನಸಂ ವಿಕ್ಖೇಪಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿವಿರಹಿತೋ ಚತುತ್ಥೋ ಕುಸಲೋ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ಮನ್ದಪಞ್ಞಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಯೋಗಾವಚರಾನಂ ಮಾನಸಂ ಏವಞ್ಚ ಏವಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧತೋ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಙ್ಖೇಪೋತಿ ಚೇತ್ಥ ವಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಚೇವ ಕಿಲೇಸಾನಞ್ಚ ಉಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಲೀನಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ‘‘ವಿಕ್ಖಿಪತಿ ನ ಕಿಲಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ವುತ್ತವಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉದ್ಧತಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ।

    Imehi catūhi ṭhānehītiādīsu idāni vuttehi imehi catūhi ṭhānehi hetubhūtehi, karaṇabhūtehi vā obhāsādike dasa ṭhāne cittassa saṅkhepena ca vikkhepena ca viggahitaṃ mānasaṃ vikkhepakilesuppattivirahito catuttho kusalo mahāpañño yogāvacaro mandapaññādīnaṃ tiṇṇaṃ yogāvacarānaṃ mānasaṃ evañca evañca hotīti nānappakārato jānātīti sambandhato atthavaṇṇanā veditabbā. Saṅkhepoti cettha vikkhepassa ceva kilesānañca uppattivasena cittassa līnabhāvo veditabbo. Vikkhepoti ‘‘vikkhipati na kilissatī’’ti dvīsu ṭhānesu vuttavikkhepavasena cittassa uddhatabhāvo veditabboti.

    ಯುಗನದ್ಧಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Yuganaddhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ೨. ಧಮ್ಮುದ್ಧಚ್ಚವಾರನಿದ್ದೇಸೋ • 2. Dhammuddhaccavāraniddeso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact