| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
२. धम्मुद्धच्चवारनिद्देसो
2. Dhammuddhaccavāraniddeso
६. कथं धम्मुद्धच्चविग्गहितं मानसं होति? अनिच्चतो मनसिकरोतो ओभासो उप्पज्जति, ओभासो धम्मोति ओभासं आवज्जति, ततो विक्खेपो उद्धच्चं। तेन उद्धच्चेन विग्गहितमानसो अनिच्चतो उपट्ठानं यथाभूतं नप्पजानाति, दुक्खतो उपट्ठानं यथाभूतं नप्पजानाति, अनत्ततो उपट्ठानं यथाभूतं नप्पजानाति। तेन वुच्चति – ‘‘धम्मुद्धच्चविग्गहितमानसो होति सो समयो, यं तं चित्तं अज्झत्तमेव सन्तिट्ठति सन्निसीदति एकोदि होति समाधियति । तस्स मग्गो सञ्जायती’’ति कथं मग्गो सञ्जायति…पे॰… एवं मग्गो सञ्जायति, एवं सञ्ञोजनानि पहीयन्ति, अनुसया ब्यन्तीहोन्ति।
6. Kathaṃ dhammuddhaccaviggahitaṃ mānasaṃ hoti? Aniccato manasikaroto obhāso uppajjati, obhāso dhammoti obhāsaṃ āvajjati, tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso aniccato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, anattato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso hoti so samayo, yaṃ taṃ cittaṃ ajjhattameva santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati . Tassa maggo sañjāyatī’’ti kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati, evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti.
अनिच्चतो मनसिकरोतो ञाणं उप्पज्जति, पीति उप्पज्जति, पस्सद्धि उप्पज्जति, सुखं उप्पज्जति, अधिमोक्खो उप्पज्जति, पग्गहो उप्पज्जति, उपट्ठानं उप्पज्जति, उपेक्खा उप्पज्जति, निकन्ति उप्पज्जति, ‘निकन्ति धम्मो’ति निकन्तिं आवज्जति। ततो विक्खेपो उद्धच्चं। तेन उद्धच्चेन विग्गहितमानसो अनिच्चतो उपट्ठानं यथाभूतं नप्पजानाति, दुक्खतो उपट्ठानं यथाभूतं नप्पजानाति, अनत्ततो उपट्ठानं यथाभूतं नप्पजानाति। तेन वुच्चति – ‘‘धम्मुद्धच्चविग्गहितमानसो होति सो समयो, यं तं चित्तं अज्झत्तमेव सन्तिट्ठति सन्निसीदति एकोदि होति समाधियति। तस्स मग्गो सञ्जायती’’ति। कथं मग्गो सञ्जायति…पे॰… एवं मग्गो सञ्जायति, एवं सञ्ञोजनानि पहीयन्ति, अनुसया ब्यन्तीहोन्ति।
Aniccato manasikaroto ñāṇaṃ uppajjati, pīti uppajjati, passaddhi uppajjati, sukhaṃ uppajjati, adhimokkho uppajjati, paggaho uppajjati, upaṭṭhānaṃ uppajjati, upekkhā uppajjati, nikanti uppajjati, ‘nikanti dhammo’ti nikantiṃ āvajjati. Tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso aniccato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, anattato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso hoti so samayo, yaṃ taṃ cittaṃ ajjhattameva santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati. Tassa maggo sañjāyatī’’ti. Kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati, evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti.
दुक्खतो मनसिकरोतो…पे॰… अनत्ततो मनसिकरोतो ओभासो उप्पज्जति…पे॰… ञाणं उप्पज्जति, पीति उप्पज्जति, पस्सद्धि उप्पज्जति, सुखं उप्पज्जति, अधिमोक्खो उप्पज्जति, पग्गहो उप्पज्जति, उपट्ठानं उप्पज्जति, उपेक्खा उप्पज्जति, निकन्ति उप्पज्जति, ‘निकन्ति धम्मो’ति निकन्तिं आवज्जति। ततो विक्खेपो उद्धच्चं। तेन उद्धच्चेन विग्गहितमानसो अनत्ततो उपट्ठानं, अनिच्चतो उपट्ठानं, दुक्खतो उपट्ठानं यथाभूतं नप्पजानाति । तेन वुच्चति – ‘‘धम्मुद्धच्चविग्गहितमानसो…पे॰… एवं सञ्ञोजनानि पहीयन्ति, अनुसया ब्यन्तीहोन्ति’’।
Dukkhato manasikaroto…pe… anattato manasikaroto obhāso uppajjati…pe… ñāṇaṃ uppajjati, pīti uppajjati, passaddhi uppajjati, sukhaṃ uppajjati, adhimokkho uppajjati, paggaho uppajjati, upaṭṭhānaṃ uppajjati, upekkhā uppajjati, nikanti uppajjati, ‘nikanti dhammo’ti nikantiṃ āvajjati. Tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso anattato upaṭṭhānaṃ, aniccato upaṭṭhānaṃ, dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti . Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso…pe… evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti’’.
रूपं अनिच्चतो मनसिकरोतो…पे॰… रूपं दुक्खतो मनसिकरोतो… रूपं अनत्ततो मनसिकरोतो… वेदनं…पे॰… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं… चक्खुं…पे॰… जरामरणं अनिच्चतो मनसिकरोतो…पे॰… जरामरणं दुक्खतो मनसिकरोतो, जरामरणं अनत्ततो मनसिकरोतो ओभासो उप्पज्जति…पे॰… ञाणं उप्पज्जति, पीति उप्पज्जति, पस्सद्धि उप्पज्जति, सुखं उप्पज्जति, अधिमोक्खो उप्पज्जति, पग्गहो उप्पज्जति, उपट्ठानं उप्पज्जति, उपेक्खा उप्पज्जति, निकन्ति उप्पज्जति, ‘निकन्ति धम्मो’ति निकन्तिं आवज्जति। ततो विक्खेपो उद्धच्चं। तेन उद्धच्चेन विग्गहितमानसो। जरामरणं अनत्ततो उपट्ठानं यथाभूतं नप्पजानाति। जरामरणं अनिच्चतो उपट्ठानं यथाभूतं नप्पजानाति, जरामरणं दुक्खतो उपट्ठानं यथाभूतं नप्पजानाति। तेन वुच्चति – ‘‘धम्मुद्धच्चविग्गहितमानसो होति। सो समयो, यं तं चित्तं अज्झत्तमेव सन्तिट्ठति सन्निसीदति एकोदि होति समाधियति। तस्स मग्गो सञ्जायती’’ति। कथं मग्गो सञ्जायति…पे॰… एवं मग्गो सञ्जायति। एवं सञ्ञोजनानि पहीयन्ति, अनुसया ब्यन्तीहोन्ति। एवं धम्मुद्धच्चविग्गहितं मानसं होति।
Rūpaṃ aniccato manasikaroto…pe… rūpaṃ dukkhato manasikaroto… rūpaṃ anattato manasikaroto… vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ… cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ aniccato manasikaroto…pe… jarāmaraṇaṃ dukkhato manasikaroto, jarāmaraṇaṃ anattato manasikaroto obhāso uppajjati…pe… ñāṇaṃ uppajjati, pīti uppajjati, passaddhi uppajjati, sukhaṃ uppajjati, adhimokkho uppajjati, paggaho uppajjati, upaṭṭhānaṃ uppajjati, upekkhā uppajjati, nikanti uppajjati, ‘nikanti dhammo’ti nikantiṃ āvajjati. Tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso. Jarāmaraṇaṃ anattato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Jarāmaraṇaṃ aniccato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, jarāmaraṇaṃ dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso hoti. So samayo, yaṃ taṃ cittaṃ ajjhattameva santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati. Tassa maggo sañjāyatī’’ti. Kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati. Evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti. Evaṃ dhammuddhaccaviggahitaṃ mānasaṃ hoti.
७.
7.
ओभासे चेव ञाणे च, पीतिया च विकम्पति।
Obhāse ceva ñāṇe ca, pītiyā ca vikampati;
पस्सद्धिया सुखे चेव, येहि चित्तं पवेधति॥
Passaddhiyā sukhe ceva, yehi cittaṃ pavedhati.
अधिमोक्खे च पग्गाहे, उपट्ठाने च कम्पति।
Adhimokkhe ca paggāhe, upaṭṭhāne ca kampati;
उपेक्खावज्जनाय चेव, उपेक्खाय च निकन्तिया॥
Upekkhāvajjanāya ceva, upekkhāya ca nikantiyā.
इमानि दस ठानानि, पञ्ञा यस्स परिच्चिता।
Imāni dasa ṭhānāni, paññā yassa pariccitā;
धम्मुद्धच्चकुसलो होति, न च सम्मोह गच्छति॥
Dhammuddhaccakusalo hoti, na ca sammoha gacchati.
विक्खिपति चेव किलिस्सति च, चवति चित्तभावना।
Vikkhipati ceva kilissati ca, cavati cittabhāvanā;
विक्खिपति न किलिस्सति, भावना परिहायति॥
Vikkhipati na kilissati, bhāvanā parihāyati.
विक्खिपति न किलिस्सति, भावना न परिहायति।
Vikkhipati na kilissati, bhāvanā na parihāyati;
न च विक्खिपते चित्तं न किलिस्सति, न चवति चित्तभावना॥
Na ca vikkhipate cittaṃ na kilissati, na cavati cittabhāvanā.
इमेहि चतूहि ठानेहि चित्तस्स सङ्खेपविक्खेपविग्गहितं 1 दस ठाने सम्पजानातीति।
Imehi catūhi ṭhānehi cittassa saṅkhepavikkhepaviggahitaṃ 2 dasa ṭhāne sampajānātīti.
युगनद्धकथा निट्ठिता।
Yuganaddhakathā niṭṭhitā.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / २. धम्मुद्धच्चवारनिद्देसवण्णना • 2. Dhammuddhaccavāraniddesavaṇṇanā
