Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౪. ధనియత్థేరగాథావణ్ణనా
4. Dhaniyattheragāthāvaṇṇanā
సుఖఞ్చే జీవితుం ఇచ్ఛేతి ఆయస్మతో ధనియత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిఖిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో ఏకదివసం సత్థారం దిస్వా పసన్నమానసో నళమాలాయ పూజం అకాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే రాజగహే కుమ్భకారకులే నిబ్బత్తిత్వా ధనియోతి లద్ధనామో వయప్పత్తో కుమ్భకారకమ్మేన జీవతి. తేన చ సమయేన సత్థా ధనియస్స కుమ్భకారస్స సాలాయం నిసీదిత్వా పుక్కుసాతిస్స కులపుత్తస్స ఛధాతువిభఙ్గసుత్తం (మ॰ ని॰ ౩.౩౪౨ ఆదయో) దేసేసి. సో తం సుత్వా కతకిచ్చో అహోసి. ధనియో తస్స పరినిబ్బుతభావం సుత్వా ‘‘నియ్యానికం వత బుద్ధసాసనం, యత్థ ఏకరత్తిపరిచయేనాపి వట్టదుక్ఖతో ముఞ్చితుం సక్కా’’తి పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా కుటిమణ్డనానుయుత్తో విహరన్తో కుటికరణం పటిచ్చ భగవతా గరహితో సఙ్ఘికే సేనాసనే వసన్తో విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౨.౪౮.౧-౭) –
Sukhañcejīvituṃ iccheti āyasmato dhaniyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso naḷamālāya pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe kumbhakārakule nibbattitvā dhaniyoti laddhanāmo vayappatto kumbhakārakammena jīvati. Tena ca samayena satthā dhaniyassa kumbhakārassa sālāyaṃ nisīditvā pukkusātissa kulaputtassa chadhātuvibhaṅgasuttaṃ (ma. ni. 3.342 ādayo) desesi. So taṃ sutvā katakicco ahosi. Dhaniyo tassa parinibbutabhāvaṃ sutvā ‘‘niyyānikaṃ vata buddhasāsanaṃ, yattha ekarattiparicayenāpi vaṭṭadukkhato muñcituṃ sakkā’’ti paṭiladdhasaddho pabbajitvā kuṭimaṇḍanānuyutto viharanto kuṭikaraṇaṃ paṭicca bhagavatā garahito saṅghike senāsane vasanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.48.1-7) –
‘‘సువణ్ణవణ్ణం సమ్బుద్ధం, ఆహుతీనం పటిగ్గహం;
‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, āhutīnaṃ paṭiggahaṃ;
విపినగ్గేన గచ్ఛన్తం, అద్దసం లోకనాయకం.
Vipinaggena gacchantaṃ, addasaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘నళమాలం గహేత్వాన, నిక్ఖమన్తో చ తావదే;
‘‘Naḷamālaṃ gahetvāna, nikkhamanto ca tāvade;
తత్థద్దసాసిం సమ్బుద్ధం, ఓఘతిణ్ణమనాసవం.
Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, oghatiṇṇamanāsavaṃ.
‘‘పసన్నచిత్తో సుమనో, నళమాలమపూజయిం;
‘‘Pasannacitto sumano, naḷamālamapūjayiṃ;
దక్ఖిణేయ్యం మహావీరం, సబ్బలోకానుకమ్పకం.
Dakkhiṇeyyaṃ mahāvīraṃ, sabbalokānukampakaṃ.
‘‘ఏకతింసే ఇతో కప్పే, యం మాలమభిరోపయిం;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ mālamabhiropayiṃ;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా యే భిక్ఖూ ధుతఙ్గసమాధానేన అత్తానం ఉక్కంసేత్వా సఙ్ఘభత్తాదిం సాదియన్తే అఞ్ఞే భిక్ఖూ అవజానన్తి, తేసం ఓవాదదానముఖేన అఞ్ఞం బ్యాకరోన్తో –
Arahattaṃ pana patvā ye bhikkhū dhutaṅgasamādhānena attānaṃ ukkaṃsetvā saṅghabhattādiṃ sādiyante aññe bhikkhū avajānanti, tesaṃ ovādadānamukhena aññaṃ byākaronto –
౨౨౮.
228.
‘‘సుఖఞ్చే జీవితుం ఇచ్ఛే, సామఞ్ఞస్మిం అపేక్ఖవా;
‘‘Sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavā;
సఙ్ఘికం నాతిమఞ్ఞేయ్య, చీవరం పానభోజనం.
Saṅghikaṃ nātimaññeyya, cīvaraṃ pānabhojanaṃ.
౨౨౯.
229.
సుఖఞ్చే జీవితుం ఇచ్ఛే, సామఞ్ఞస్మిం అపేక్ఖవా;
Sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavā;
అహి మూసికసోబ్భంవ, సేవేథ సయనాసనం.
Ahi mūsikasobbhaṃva, sevetha sayanāsanaṃ.
౨౩౦.
230.
సుఖఞ్చే జీవితుం ఇచ్ఛే, సామఞ్ఞస్మిం అపేక్ఖవా;
Sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavā;
ఇతరీతరేన తుస్సేయ్య, ఏకధమ్మఞ్చ భావయే’’తి. – తిస్సో గాథా అభాసి;
Itarītarena tusseyya, ekadhammañca bhāvaye’’ti. – tisso gāthā abhāsi;
తత్థ సుఖఞ్చే జీవితుం ఇచ్ఛే, సామఞ్ఞస్మిం అపేక్ఖవాతి సామఞ్ఞస్మిం సమణభావే అపేక్ఖవా సిక్ఖాయ తిబ్బగారవో హుత్వా సుఖం జీవితుం ఇచ్ఛేయ్య చే, అనేసనం పహాయ సామఞ్ఞసుఖేన సచే జీవితుకామోతి అత్థో . సఙ్ఘికం నాతిమఞ్ఞేయ్య, చీవరం పానభోజనన్తి సఙ్ఘతో ఆభతం చీవరం ఆహారం న అవమఞ్ఞేయ్య, సఙ్ఘస్స ఉప్పజ్జనకలాభో నామ పరిసుద్ధుప్పాదో హోతీతి తం పరిభుఞ్జన్తస్స ఆజీవపారిసుద్ధిసమ్భవేన సామఞ్ఞసుఖం హత్థగతమేవాతి అధిప్పాయో. అహి మూసికసోబ్భంవాతి అహి వియ మూసికాయ ఖతబిలం సేవేథ సేవేయ్య సేనాసనం. యథా నామ సప్పో సయమత్తనో ఆసయం అకత్వా మూసికాయ అఞ్ఞేన వా కతే ఆసయే వసిత్వా యేన కామం పక్కమతి, ఏవమేవం భిక్ఖు సయం సేనాసనకరణా సంకిలేసం అనాపజ్జిత్వా యత్థ కత్థచి వసిత్వా పక్కమేయ్యాతి అత్థో.
Tattha sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavāti sāmaññasmiṃ samaṇabhāve apekkhavā sikkhāya tibbagāravo hutvā sukhaṃ jīvituṃ iccheyya ce, anesanaṃ pahāya sāmaññasukhena sace jīvitukāmoti attho . Saṅghikaṃ nātimaññeyya, cīvaraṃ pānabhojananti saṅghato ābhataṃ cīvaraṃ āhāraṃ na avamaññeyya, saṅghassa uppajjanakalābho nāma parisuddhuppādo hotīti taṃ paribhuñjantassa ājīvapārisuddhisambhavena sāmaññasukhaṃ hatthagatamevāti adhippāyo. Ahi mūsikasobbhaṃvāti ahi viya mūsikāya khatabilaṃ sevetha seveyya senāsanaṃ. Yathā nāma sappo sayamattano āsayaṃ akatvā mūsikāya aññena vā kate āsaye vasitvā yena kāmaṃ pakkamati, evamevaṃ bhikkhu sayaṃ senāsanakaraṇā saṃkilesaṃ anāpajjitvā yattha katthaci vasitvā pakkameyyāti attho.
ఇదాని వుత్తే అవుత్తే చ పచ్చయే యథాలాభసన్తోసేనేవ సామఞ్ఞసుఖం హోతి, న అఞ్ఞథాతి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘ఇతరీతరేన తుస్సేయ్యా’’తి, యేన కేనచి హీనేన వా పణీతేన వా యథాలద్ధేన పచ్చయేన సన్తోసం ఆపజ్జేయ్యాతి అత్థో. ఏకధమ్మన్తి అప్పమాదభావం, తఞ్హి అనుయుఞ్జన్తస్స అనవజ్జం సబ్బం లోకియసుఖం లోకుత్తరసుఖఞ్చ హత్థగతమేవ హోతి. తేనాహ భగవా – ‘‘అప్పమత్తో హి ఝాయన్తో, పప్పోతి విపులం సుఖ’’న్తి (మ॰ ని॰ ౨.౩౫౨; ధ॰ ప॰ ౨౭).
Idāni vutte avutte ca paccaye yathālābhasantoseneva sāmaññasukhaṃ hoti, na aññathāti dassento āha ‘‘itarītarena tusseyyā’’ti, yena kenaci hīnena vā paṇītena vā yathāladdhena paccayena santosaṃ āpajjeyyāti attho. Ekadhammanti appamādabhāvaṃ, tañhi anuyuñjantassa anavajjaṃ sabbaṃ lokiyasukhaṃ lokuttarasukhañca hatthagatameva hoti. Tenāha bhagavā – ‘‘appamatto hi jhāyanto, pappoti vipulaṃ sukha’’nti (ma. ni. 2.352; dha. pa. 27).
ధనియత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Dhaniyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౪. ధనియత్థేరగాథా • 4. Dhaniyattheragāthā