| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ઇતિવુત્તક-અટ્ઠકથા • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
૯. ધાતુસોસંસન્દનસુત્તવણ્ણના
9. Dhātusosaṃsandanasuttavaṇṇanā
૭૮. નવમે ધાતુસોતિ ધાતુતો. ધાતૂતિ ચ અજ્ઝાસયધાતુ અજ્ઝાસયસભાવો અધિપ્પેતો, યો અધિમુત્તીતિપિ વુચ્ચતિ. સંસન્દન્તીતિ તાય ધાતુસભાગતાય યથાધાતુ યથાઅજ્ઝાસયં અલ્લીયન્તિ એકતો હોન્તિ. સમેન્તીતિ તાય એવ સમાનજ્ઝાસયતાય એકચિત્તા હુત્વા સમાગચ્છન્તિ અઞ્ઞમઞ્ઞં ભજન્તિ ઉપસઙ્કમન્તિ, અત્તનો રુચિભાવખન્તિદિટ્ઠિયો વા તત્થ તત્થ સમે કરોન્તા પવત્તન્તિ. હીનાધિમુત્તિકાતિ હીને કામગુણાદિકે અધિમુત્તિ એતેસન્તિ હીનાધિમુત્તિકા, હીનજ્ઝાસયા. કલ્યાણાધિમુત્તિકાતિ કલ્યાણે નેક્ખમ્માદિકે અધિમુત્તિ એતેસન્તિ કલ્યાણાધિમુત્તિકા, પણીતજ્ઝાસયા. સચે હિ આચરિયુપજ્ઝાયા ન સીલવન્તો , અન્તેવાસિકસદ્ધિવિહારિકા ચ સીલવન્તો, તે આચરિયુપજ્ઝાયેપિ ન ઉપસઙ્કમન્તિ, અત્તનો સદિસે સારુપ્પભિક્ખૂયેવ ઉપસઙ્કમન્તિ. સચે પન આચરિયુપજ્ઝાયા સીલવન્તો, ઇતરે ન સીલવન્તો, તેપિ ન આચરિયુપજ્ઝાયે ઉપસઙ્કમન્તિ, અત્તનો સદિસે હીનાધિમુત્તિકેયેવ ઉપસઙ્કમન્તિ. એવં ઉપસઙ્કમનં પન ન કેવલં એતરહિ એવ, અથ ખો અતીતાનાગતેપીતિ દસ્સેન્તો ‘‘અતીતમ્પિ, ભિક્ખવે’’તિઆદિમાહ. સઙ્ખેપતો સંકિલેસધમ્મેસુ અભિનિવિટ્ઠા હીનાધિમુત્તિકા , વોદાનધમ્મેસુ અભિનિવિટ્ઠા કલ્યાણાધિમુત્તિકા.
78. Navame dhātusoti dhātuto. Dhātūti ca ajjhāsayadhātu ajjhāsayasabhāvo adhippeto, yo adhimuttītipi vuccati. Saṃsandantīti tāya dhātusabhāgatāya yathādhātu yathāajjhāsayaṃ allīyanti ekato honti. Samentīti tāya eva samānajjhāsayatāya ekacittā hutvā samāgacchanti aññamaññaṃ bhajanti upasaṅkamanti, attano rucibhāvakhantidiṭṭhiyo vā tattha tattha same karontā pavattanti. Hīnādhimuttikāti hīne kāmaguṇādike adhimutti etesanti hīnādhimuttikā, hīnajjhāsayā. Kalyāṇādhimuttikāti kalyāṇe nekkhammādike adhimutti etesanti kalyāṇādhimuttikā, paṇītajjhāsayā. Sace hi ācariyupajjhāyā na sīlavanto , antevāsikasaddhivihārikā ca sīlavanto, te ācariyupajjhāyepi na upasaṅkamanti, attano sadise sāruppabhikkhūyeva upasaṅkamanti. Sace pana ācariyupajjhāyā sīlavanto, itare na sīlavanto, tepi na ācariyupajjhāye upasaṅkamanti, attano sadise hīnādhimuttikeyeva upasaṅkamanti. Evaṃ upasaṅkamanaṃ pana na kevalaṃ etarahi eva, atha kho atītānāgatepīti dassento ‘‘atītampi, bhikkhave’’tiādimāha. Saṅkhepato saṃkilesadhammesu abhiniviṭṭhā hīnādhimuttikā , vodānadhammesu abhiniviṭṭhā kalyāṇādhimuttikā.
ઇદં પન દુસ્સીલાનં દુસ્સીલસેવનમેવ, સીલવન્તાનં સીલવન્તસેવનમેવ, દુપ્પઞ્ઞાનં દુપ્પઞ્ઞસેવનમેવ, પઞ્ઞવન્તાનં પઞ્ઞવન્તસેવનમેવ કો નિયામેતીતિ? અજ્ઝાસયધાતુ નિયામેતિ. સમ્બહુલા કિર ભિક્ખૂ એકસ્મિં ગામે ભિક્ખાચારં ચરન્તિ. તે મનુસ્સા બહું ભત્તં આહરિત્વા પત્તાનિ પૂરેત્વા ‘‘યથાસભાગં પરિભુઞ્જથા’’તિ વત્વા ઉય્યોજેસું. ભિક્ખૂ આહંસુ ‘‘આવુસો, મનુસ્સા ધાતુસંયુત્તકમ્મે પયોજેન્તી’’તિ. એવં અજ્ઝાસયધાતુ નિયામેતીતિ. ધાતુસંયુત્તેન અયમત્થો દીપેતબ્બો – ગિજ્ઝકૂટપબ્બતસ્મિઞ્હિ ગિલાનસેય્યાય નિપન્નો ભગવા આરક્ખત્થાય પરિવારેત્વા વસન્તેસુ સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાનાદીસુ એકમેકં અત્તનો પરિસાય સદ્ધિં ચઙ્કમન્તં ઓલોકેત્વા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ ‘‘પસ્સથ નો તુમ્હે, ભિક્ખવે, સારિપુત્તં સમ્બહુલેહિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં ચઙ્કમન્તન્તિ. એવં, ભન્તે. સબ્બે ખો એતે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ મહાપઞ્ઞા’’તિ (સં॰ નિ॰ ૨.૯૯) સબ્બં વિત્થારેતબ્બં.
Idaṃ pana dussīlānaṃ dussīlasevanameva, sīlavantānaṃ sīlavantasevanameva, duppaññānaṃ duppaññasevanameva, paññavantānaṃ paññavantasevanameva ko niyāmetīti? Ajjhāsayadhātu niyāmeti. Sambahulā kira bhikkhū ekasmiṃ gāme bhikkhācāraṃ caranti. Te manussā bahuṃ bhattaṃ āharitvā pattāni pūretvā ‘‘yathāsabhāgaṃ paribhuñjathā’’ti vatvā uyyojesuṃ. Bhikkhū āhaṃsu ‘‘āvuso, manussā dhātusaṃyuttakamme payojentī’’ti. Evaṃ ajjhāsayadhātu niyāmetīti. Dhātusaṃyuttena ayamattho dīpetabbo – gijjhakūṭapabbatasmiñhi gilānaseyyāya nipanno bhagavā ārakkhatthāya parivāretvā vasantesu sāriputtamoggallānādīsu ekamekaṃ attano parisāya saddhiṃ caṅkamantaṃ oloketvā bhikkhū āmantesi ‘‘passatha no tumhe, bhikkhave, sāriputtaṃ sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ caṅkamantanti. Evaṃ, bhante. Sabbe kho ete, bhikkhave, bhikkhū mahāpaññā’’ti (saṃ. ni. 2.99) sabbaṃ vitthāretabbaṃ.
ગાથાસુ સંસગ્ગાતિ સંકિલેસતો સહવાસાદિવસેન સમાયોગતો, અથ વા દસ્સનસંસગ્ગો, સવનસંસગ્ગો, સમુલ્લાપસંસગ્ગો, સમ્ભોગસંસગ્ગો, કાયસંસગ્ગોતિ એવં પઞ્ચવિધે સંસગ્ગે યતો કુતોચિ સંસગ્ગતો. વનથો જાતોતિ કિલેસો ઉપ્પન્નો મગ્ગેન અસમૂહતો. અસંસગ્ગેન છિજ્જતીતિ સંસગ્ગપટિક્ખેપેન કાયવિવેકાદિના પુબ્બભાગે છિજ્જિત્વા પુન અચ્ચન્તાસંસગ્ગેન સમુચ્છેદવિવેકેન છિજ્જતિ પહીયતિ. એત્તાવતા સઙ્ખેપતો હીનાધિમુત્તિયા સમુદયો અત્થઙ્ગમો ચ દસ્સિતો હોતિ.
Gāthāsu saṃsaggāti saṃkilesato sahavāsādivasena samāyogato, atha vā dassanasaṃsaggo, savanasaṃsaggo, samullāpasaṃsaggo, sambhogasaṃsaggo, kāyasaṃsaggoti evaṃ pañcavidhe saṃsagge yato kutoci saṃsaggato. Vanatho jātoti kileso uppanno maggena asamūhato. Asaṃsaggena chijjatīti saṃsaggapaṭikkhepena kāyavivekādinā pubbabhāge chijjitvā puna accantāsaṃsaggena samucchedavivekena chijjati pahīyati. Ettāvatā saṅkhepato hīnādhimuttiyā samudayo atthaṅgamo ca dassito hoti.
યસ્મા પન તે સંસગ્ગા તે ચ કિલેસા કોસજ્જવસેન ઉપ્પજ્જન્તિ ચેવ વડ્ઢન્તિ ચ, ન વીરિયારમ્ભવસેન, તસ્મા હીનાધિમુત્તિકે કુસીતપુગ્ગલે વજ્જેત્વા કલ્યાણાધિમુત્તિકે આરદ્ધવીરિયે સેવન્તેન અસંસગ્ગેન સંસગ્ગજો વનથો છિન્દિતબ્બોતિ યથાવુત્તમત્થં વિત્થારતો દસ્સેન્તો કુસીતસેવનાય તાવ આદીનવં પકાસેતું ‘‘પરિત્તં દારુ’’ન્તિઆદિમાહ.
Yasmā pana te saṃsaggā te ca kilesā kosajjavasena uppajjanti ceva vaḍḍhanti ca, na vīriyārambhavasena, tasmā hīnādhimuttike kusītapuggale vajjetvā kalyāṇādhimuttike āraddhavīriye sevantena asaṃsaggena saṃsaggajo vanatho chinditabboti yathāvuttamatthaṃ vitthārato dassento kusītasevanāya tāva ādīnavaṃ pakāsetuṃ ‘‘parittaṃ dāru’’ntiādimāha.
તત્થ પરિત્તં દારુન્તિ ખુદ્દકં કટ્ઠમયં કુલ્લં. યથા સીદે મહણ્ણવેતિ યથા ખુદ્દકં કુલ્લં આરુહિત્વા મહાસમુદ્દં તરિતુકામો તીરં અપ્પત્વા સમુદ્દમજ્ઝેયેવ સીદેય્ય, પતિત્વા મચ્છકચ્છપભક્ખો ભવેય્ય. એવં કુસીતં આગમ્મ, સાધુજીવીપિ સીદતીતિ એવમેવ કુસીતં વીરિયારમ્ભરહિતં કિલેસવસિકં પુગ્ગલં નિસ્સાય તેન કતસંસગ્ગો સાધુજીવીપિ પરિસુદ્ધાજીવો પરિસુદ્ધસીલોપિ સમાનો હીનસંસગ્ગતો ઉપ્પન્નેહિ કામવિતક્કાદીહિ ખજ્જમાનો પારં ગન્તું અસમત્થો સંસારણ્ણવેયેવ સીદતિ. તસ્માતિ યસ્મા એવં અનત્થાવહો કુસીતસંસગ્ગો, તસ્મા તં આગમ્મ આલસિયાનુયોગેન કુચ્છિતં સીદતીતિ કુસીતં. તતો એવ હીનવીરિયં નિબ્બીરિયં અકલ્યાણમિત્તં પરિવજ્જેય્ય. એકન્તેનેવ પન કાયવિવેકાદીનઞ્ચેવ તદઙ્ગવિવેકાદીનઞ્ચ વસેન પવિવિત્તેહિ, તતો એવ કિલેસેહિ આરકત્તા અરિયેહિ પરિસુદ્ધેહિ નિબ્બાનં પટિપેસિતત્તભાવતો પહિતત્તેહિ આરમ્મણલક્ખણૂપનિજ્ઝાનાનં વસેન ઝાયનતો ઝાયીહિ સબ્બકાલં પગ્ગહિતવીરિયતાય આરદ્ધવીરિયેહિ પણ્ડિતેહિ સપ્પઞ્ઞેહિયેવ સહ આવસેય્ય સંવસેય્યાતિ.
Tattha parittaṃ dārunti khuddakaṃ kaṭṭhamayaṃ kullaṃ. Yathā sīde mahaṇṇaveti yathā khuddakaṃ kullaṃ āruhitvā mahāsamuddaṃ taritukāmo tīraṃ appatvā samuddamajjheyeva sīdeyya, patitvā macchakacchapabhakkho bhaveyya. Evaṃ kusītaṃ āgamma, sādhujīvīpi sīdatīti evameva kusītaṃ vīriyārambharahitaṃ kilesavasikaṃ puggalaṃ nissāya tena katasaṃsaggo sādhujīvīpi parisuddhājīvo parisuddhasīlopi samāno hīnasaṃsaggato uppannehi kāmavitakkādīhi khajjamāno pāraṃ gantuṃ asamattho saṃsāraṇṇaveyeva sīdati. Tasmāti yasmā evaṃ anatthāvaho kusītasaṃsaggo, tasmā taṃ āgamma ālasiyānuyogena kucchitaṃ sīdatīti kusītaṃ. Tato eva hīnavīriyaṃ nibbīriyaṃ akalyāṇamittaṃ parivajjeyya. Ekanteneva pana kāyavivekādīnañceva tadaṅgavivekādīnañca vasena pavivittehi, tato eva kilesehi ārakattā ariyehi parisuddhehi nibbānaṃ paṭipesitattabhāvato pahitattehi ārammaṇalakkhaṇūpanijjhānānaṃ vasena jhāyanato jhāyīhi sabbakālaṃ paggahitavīriyatāya āraddhavīriyehi paṇḍitehi sappaññehiyeva saha āvaseyya saṃvaseyyāti.
નવમસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Navamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ઇતિવુત્તકપાળિ • Itivuttakapāḷi / ૯. ધાતુસોસંસન્દનસુત્તં • 9. Dhātusosaṃsandanasuttaṃ
