Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ఇతివుత్తక-అట్ఠకథా • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
౨. ధాతుసుత్తవణ్ణనా
2. Dhātusuttavaṇṇanā
౫౧. దుతియే ధాతుయోతి అత్తనో ఫలస్స సభావస్స చ ధారణట్ఠేన ధాతుయో. యఞ్చేత్థ ఫలనిబ్బత్తకం, తం అత్తనో ఫలస్స సభావస్స చ, ఇతరం సభావస్సేవ ధారణట్ఠేన ధాతు. రూపధాతూతి రూపభవో. ధాతుయా ఆగతట్ఠానే భవేన పరిచ్ఛిన్దితబ్బం, భవస్స ఆగతట్ఠానే ధాతుయా పరిచ్ఛిన్దితబ్బన్తి ఇధ భవేన పరిచ్ఛేదో కథితో. తస్మా –
51. Dutiye dhātuyoti attano phalassa sabhāvassa ca dhāraṇaṭṭhena dhātuyo. Yañcettha phalanibbattakaṃ, taṃ attano phalassa sabhāvassa ca, itaraṃ sabhāvasseva dhāraṇaṭṭhena dhātu. Rūpadhātūti rūpabhavo. Dhātuyā āgataṭṭhāne bhavena paricchinditabbaṃ, bhavassa āgataṭṭhāne dhātuyā paricchinditabbanti idha bhavena paricchedo kathito. Tasmā –
‘‘కతమే ధమ్మా రూపావచరా? హేట్ఠతో బ్రహ్మలోకం పరియన్తం కరిత్వా ఉపరితో అకనిట్ఠే దేవే అన్తో కరిత్వా ఏత్థావచరా ఏత్థ పరియాపన్నా ఖన్ధధాతుఆయతనా, ఇమే ధమ్మా రూపావచరా’’తి (ధ॰ స॰ ౧౨౮౯) –
‘‘Katame dhammā rūpāvacarā? Heṭṭhato brahmalokaṃ pariyantaṃ karitvā uparito akaniṭṭhe deve anto karitvā etthāvacarā ettha pariyāpannā khandhadhātuāyatanā, ime dhammā rūpāvacarā’’ti (dha. sa. 1289) –
ఏవం వుత్తా రూపావచరధమ్మా రూపధాతు. అరూపధాతూతి అరూపభవో. ఇధాపి భవేన పరిచ్ఛేదో కథితోతి –
Evaṃ vuttā rūpāvacaradhammā rūpadhātu. Arūpadhātūti arūpabhavo. Idhāpi bhavena paricchedo kathitoti –
‘‘కతమే ధమ్మా అరూపావచరా? హేట్ఠతో ఆకాసానఞ్చాయతనూపగే దేవే అన్తో కరిత్వా, ఉపరితో నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనూపగే దేవే అన్తో కరిత్వా, ఏత్థావచరా ఏత్థ పరియాపన్నా ఖన్ధధాతుఆయతనా, ఇమే ధమ్మా అరూపావచరా’’తి (ధ॰ స॰ ౧౨౯౧) –
‘‘Katame dhammā arūpāvacarā? Heṭṭhato ākāsānañcāyatanūpage deve anto karitvā, uparito nevasaññānāsaññāyatanūpage deve anto karitvā, etthāvacarā ettha pariyāpannā khandhadhātuāyatanā, ime dhammā arūpāvacarā’’ti (dha. sa. 1291) –
ఏవం వుత్తా అరూపావచరధమ్మా అరూపధాతు. నిరోధధాతూతి నిబ్బానం వేదితబ్బం.
Evaṃ vuttā arūpāvacaradhammā arūpadhātu. Nirodhadhātūti nibbānaṃ veditabbaṃ.
అపరో నయో – రూపసహితా, రూపపటిబద్ధా, ధమ్మప్పవత్తి రూపధాతు, పఞ్చవోకారభవో, ఏకవోకారభవో చ, తేన సకలో కామభవో రూపభవో చ సఙ్గహితో. రూపరహితా ధమ్మప్పవత్తి అరూపధాతు, చతువోకారభవో, తేన అరూపభవో సఙ్గహితో. ఇతి ద్వీహి పదేహి తయో భవా సబ్బా సంసారప్పవత్తి దస్సితా. తతియపదేన పన అసఙ్ఖతధాతుయేవ సఙ్గహితాతి మగ్గఫలాని ఇధ తికవినిముత్తధమ్మా నామ జాతా. కేచి పన ‘‘రూపధాతూతి రూపసభావా ధమ్మా, అరూపధాతూతి అరూపసభావా ధమ్మాతి పదద్వయేన అనవసేసతో పఞ్చక్ఖన్ధా గహితా’’తి. ‘‘రూపతణ్హాయ విసయభూతా ధమ్మా రూపధాతు, అరూపతణ్హాయ విసయభూతా అరూపధాతూ’’తి చ వదన్తి, తం సబ్బం ఇధ నాధిప్పేతం. తస్మా వుత్తనయేనేవ అత్థో వేదితబ్బో.
Aparo nayo – rūpasahitā, rūpapaṭibaddhā, dhammappavatti rūpadhātu, pañcavokārabhavo, ekavokārabhavo ca, tena sakalo kāmabhavo rūpabhavo ca saṅgahito. Rūparahitā dhammappavatti arūpadhātu, catuvokārabhavo, tena arūpabhavo saṅgahito. Iti dvīhi padehi tayo bhavā sabbā saṃsārappavatti dassitā. Tatiyapadena pana asaṅkhatadhātuyeva saṅgahitāti maggaphalāni idha tikavinimuttadhammā nāma jātā. Keci pana ‘‘rūpadhātūti rūpasabhāvā dhammā, arūpadhātūti arūpasabhāvā dhammāti padadvayena anavasesato pañcakkhandhā gahitā’’ti. ‘‘Rūpataṇhāya visayabhūtā dhammā rūpadhātu, arūpataṇhāya visayabhūtā arūpadhātū’’ti ca vadanti, taṃ sabbaṃ idha nādhippetaṃ. Tasmā vuttanayeneva attho veditabbo.
గాథాసు రూపధాతుం పరిఞ్ఞాయాతి రూపపటిబద్ధధమ్మపవత్తిం ఞాతపరిఞ్ఞాదీహి తీహి పరిఞ్ఞాహి పరిజానిత్వా. ఆరుప్పేసు అసణ్ఠితాతి అరూపావచరధమ్మేసు భవరాగవసేన భవదిట్ఠివసేన చ న పతిట్ఠితా అనల్లీనా. ‘‘అరూపేసు అసణ్ఠితా’’తి చ పఠన్తి, సో ఏవ అత్థో. ఏత్తావతా తేభూమకధమ్మానం పరిఞ్ఞా వుత్తా. నిరోధే యే విముచ్చన్తీతి యే నిబ్బానే ఆరమ్మణభూతే అగ్గమగ్గఫలవసేన సముచ్ఛేదపటిప్పస్సద్ధీహి అనవసేసకిలేసతో విముచ్చన్తి. తే జనా మచ్చుహాయినోతి తే ఖీణాసవజనా మరణం సమతీతా.
Gāthāsu rūpadhātuṃ pariññāyāti rūpapaṭibaddhadhammapavattiṃ ñātapariññādīhi tīhi pariññāhi parijānitvā. Āruppesu asaṇṭhitāti arūpāvacaradhammesu bhavarāgavasena bhavadiṭṭhivasena ca na patiṭṭhitā anallīnā. ‘‘Arūpesu asaṇṭhitā’’ti ca paṭhanti, so eva attho. Ettāvatā tebhūmakadhammānaṃ pariññā vuttā. Nirodhe ye vimuccantīti ye nibbāne ārammaṇabhūte aggamaggaphalavasena samucchedapaṭippassaddhīhi anavasesakilesato vimuccanti. Te janā maccuhāyinoti te khīṇāsavajanā maraṇaṃ samatītā.
ఏవం ధాతుత్తయసమతిక్కమేన అమతాధిగమం దస్సేత్వా ‘‘అయఞ్చ పటిపదా మయా గతమగ్గో చ తుమ్హాకం దస్సితో’’తి తత్థ నేసం ఉస్సాహం జనేన్తో దుతియం గాథమాహ. తత్థ కాయేనాతి నామకాయేన మగ్గఫలేహి. ఫుసయిత్వాతి పత్వా. నిరూపధిన్తి ఖన్ధాదిసబ్బూపధిరహితం. ఉపధిప్పటినిస్సగ్గన్తి తేసంయేవ చ ఉపధీనం పటినిస్సజ్జనకారణం. నిబ్బానస్స హి మగ్గఞాణేన సచ్ఛికిరియాయ సబ్బే ఉపధయో పటినిస్సట్ఠా హోన్తీతి తం తేసం పటినిస్సజ్జనకారణం. సచ్ఛికత్వాతి కాలేన కాలం ఫలసమాపత్తిసమాపజ్జనేన అత్తపచ్చక్ఖం కత్వా అనాసవో సమ్మాసమ్బుద్ధో తమేవ అసోకం విరజం నిబ్బానపదం దేసేతి. తస్మా తదధిగమాయ ఉస్సుక్కం కాతబ్బన్తి.
Evaṃ dhātuttayasamatikkamena amatādhigamaṃ dassetvā ‘‘ayañca paṭipadā mayā gatamaggo ca tumhākaṃ dassito’’ti tattha nesaṃ ussāhaṃ janento dutiyaṃ gāthamāha. Tattha kāyenāti nāmakāyena maggaphalehi. Phusayitvāti patvā. Nirūpadhinti khandhādisabbūpadhirahitaṃ. Upadhippaṭinissagganti tesaṃyeva ca upadhīnaṃ paṭinissajjanakāraṇaṃ. Nibbānassa hi maggañāṇena sacchikiriyāya sabbe upadhayo paṭinissaṭṭhā hontīti taṃ tesaṃ paṭinissajjanakāraṇaṃ. Sacchikatvāti kālena kālaṃ phalasamāpattisamāpajjanena attapaccakkhaṃ katvā anāsavo sammāsambuddho tameva asokaṃ virajaṃ nibbānapadaṃ deseti. Tasmā tadadhigamāya ussukkaṃ kātabbanti.
దుతియసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Dutiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / ఇతివుత్తకపాళి • Itivuttakapāḷi / ౨. ధాతుసుత్తం • 2. Dhātusuttaṃ