Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / మజ్ఝిమనికాయ (టీకా) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
౧౦. ధాతువిభఙ్గసుత్తవణ్ణనా
10. Dhātuvibhaṅgasuttavaṇṇanā
౩౪౨. అపరిక్ఖీణాయుకం పుక్కుసాతికులపుత్తం ఉద్దిస్స గమనన్తి కత్వా వుత్తం ‘‘తురితగమనచారిక’’న్తి. మమ వాసుపగమనేన తవ చిత్తస్స అఫాసుకం అనిట్ఠం సచే నత్థి. సోతి పుబ్బుపగతో. దిన్నం దిన్నమేవ వట్టతీతి ఏకవారం దిన్నం దిన్నమేవ యుత్తం, న పున దాతబ్బన్తి అధిప్పాయో. కతం కతమేవాతి సఙ్గహత్థం కతం అనుచ్ఛవికకమ్మం కతమేవ, న తం పున విపరివత్తేతబ్బన్తి అధిప్పాయో.
342. Aparikkhīṇāyukaṃ pukkusātikulaputtaṃ uddissa gamananti katvā vuttaṃ ‘‘turitagamanacārika’’nti. Mama vāsupagamanena tava cittassa aphāsukaṃ aniṭṭhaṃ sace natthi. Soti pubbupagato. Dinnaṃ dinnameva vaṭṭatīti ekavāraṃ dinnaṃ dinnameva yuttaṃ, na puna dātabbanti adhippāyo. Kataṃ katamevāti saṅgahatthaṃ kataṃ anucchavikakammaṃ katameva, na taṃ puna viparivattetabbanti adhippāyo.
పుక్కుసాతిమ్హి ఉభయథాపి కులపుత్తభావో పరిపుణ్ణో ఏవాతి ఆహ – ‘‘జాతికులపుత్తోపి ఆచారకులపుత్తోపీ’’తి. తత్రాతి తస్మిం తక్కసీలతో ఆగమనే. అఙ్కే నిపన్నదారకం వియ జనం తోసేతి తుట్ఠిం పాపేతి. రతనాని ఉప్పజ్జన్తి పబ్బతసముద్దాదిసన్నిస్సితత్తా పచ్చన్తదేసస్స. దస్సనీయన్తి దస్సనేనేవ సుఖావహం. ఏవరూపన్తి దస్సనీయం సవనీయఞ్చ.
Pukkusātimhi ubhayathāpi kulaputtabhāvo paripuṇṇo evāti āha – ‘‘jātikulaputtopi ācārakulaputtopī’’ti. Tatrāti tasmiṃ takkasīlato āgamane. Aṅke nipannadārakaṃ viya janaṃ toseti tuṭṭhiṃ pāpeti. Ratanāni uppajjanti pabbatasamuddādisannissitattā paccantadesassa. Dassanīyanti dassaneneva sukhāvahaṃ. Evarūpanti dassanīyaṃ savanīyañca.
అనగ్ఘకమ్బలే మహగ్ఘకమ్బలే. సారకరణ్డకేతి చన్దనసారాదిసారమయకరణ్డకే. లిఖాపేత్వా ఉక్కిరాపేత్వా. లాఖాయ వట్టాపేత్వాతి ముఖం పిదహిత్వా లాఖాపరికమ్మం కారేత్వా.
Anagghakambale mahagghakambale. Sārakaraṇḍaketi candanasārādisāramayakaraṇḍake. Likhāpetvā ukkirāpetvā. Lākhāya vaṭṭāpetvāti mukhaṃ pidahitvā lākhāparikammaṃ kāretvā.
అన్తో దుస్సభణ్డికం అత్థీతి అఞ్ఞాసి నాతిగరుకభావతో. అనగ్ఘా అహేసున్తి వణ్ణసమ్పత్తిఫస్ససమ్పత్తిపమాణమహత్తదున్నిమ్మాపియతాహి మహగ్ఘా అహేసుం, మహాపుఞ్ఞో రాజా తస్స అత్థేవాతి అధిప్పాయో.
Anto dussabhaṇḍikaṃ atthīti aññāsi nātigarukabhāvato. Anagghā ahesunti vaṇṇasampattiphassasampattipamāṇamahattadunnimmāpiyatāhi mahagghā ahesuṃ, mahāpuñño rājā tassa atthevāti adhippāyo.
యది ఏవం, ‘‘కిన్ను ఖో పేసేమీ’’తి కస్మా వీమంసం ఆపజ్జీతి ఆహ – ‘‘అపిచ ఖో పనా’’తిఆది. సోతి బిమ్బిసారో రాజా. విచినితుం ఆరద్ధో రతనస్స అనేకవిధత్తా ఉత్తరుత్తరిఞ్చ పణీతతరాదిభావతో. సువణ్ణరజతాదీతి సువణ్ణరజతపవాళమణిముత్తావేళురియాది. ఇన్ద్రియబద్ధన్తి చక్ఖాదిఇన్ద్రియపటిబద్ధం. పదేసన్తి గుణవసేన ఏకదేసం న పాపుణాతి.
Yadi evaṃ, ‘‘kinnu kho pesemī’’ti kasmā vīmaṃsaṃ āpajjīti āha – ‘‘apica kho panā’’tiādi. Soti bimbisāro rājā. Vicinituṃ āraddho ratanassa anekavidhattā uttaruttariñca paṇītatarādibhāvato. Suvaṇṇarajatādīti suvaṇṇarajatapavāḷamaṇimuttāveḷuriyādi. Indriyabaddhanti cakkhādiindriyapaṭibaddhaṃ. Padesanti guṇavasena ekadesaṃ na pāpuṇāti.
సామం సచ్చానం అభిసమ్బుద్ధతాసామఞ్ఞేన, ‘‘బుద్ధరతనమ్పి దువిధ’’న్తి వుత్తం. బుద్ధరతనసమం రతనం నామ నత్థి, యస్మా పన ఇమస్మిం లోకే పరస్మిం వా పన బుద్ధేన సదిసో న విజ్జతీతి. పఠమబోధియంయేవ పవత్తతీతి కత్వా వుత్తం ‘‘ఘోసోపీ’’తిఆది.
Sāmaṃ saccānaṃ abhisambuddhatāsāmaññena, ‘‘buddharatanampi duvidha’’nti vuttaṃ. Buddharatanasamaṃ ratanaṃ nāma natthi, yasmā pana imasmiṃ loke parasmiṃ vā pana buddhena sadiso na vijjatīti. Paṭhamabodhiyaṃyeva pavattatīti katvā vuttaṃ ‘‘ghosopī’’tiādi.
రాజా తుట్ఠో చిన్తేసి, ‘‘తత్థ అవిజ్జమానంయేవ పేసేతుం లద్ధ’’న్తి. తస్మాతి యస్మా పరిపుణ్ణం ఏకదివసమ్పి తస్మిం పదేసే బుద్ధానం ఆవాసపరిగ్గహో నత్థి, తస్మా. పుబ్బదిసాముఖన్తి పుబ్బదిసాభిముఖం సీహపఞ్జరం. తేనస్స సువిభూతాలోకతం దస్సేతి.
Rājātuṭṭho cintesi, ‘‘tattha avijjamānaṃyeva pesetuṃ laddha’’nti. Tasmāti yasmā paripuṇṇaṃ ekadivasampi tasmiṃ padese buddhānaṃ āvāsapariggaho natthi, tasmā. Pubbadisāmukhanti pubbadisābhimukhaṃ sīhapañjaraṃ. Tenassa suvibhūtālokataṃ dasseti.
ఏవం అనఞ్ఞసాధారణస్స భగవతో ఈదిసో సముదాగమోతి దస్సేతుం, ‘‘ఏవం దస పారమియో పూరేత్వా’’తిఆది వుత్తం. ఏవం సమ్పన్నసముదాగమస్స తదనురూపా అయం ఫలసమ్పదాతి దస్సేతుం, ‘‘తుసితభవనతో’’తిఆది వుత్తం.
Evaṃ anaññasādhāraṇassa bhagavato īdiso samudāgamoti dassetuṃ, ‘‘evaṃ dasa pāramiyo pūretvā’’tiādi vuttaṃ. Evaṃ sampannasamudāgamassa tadanurūpā ayaṃ phalasampadāti dassetuṃ, ‘‘tusitabhavanato’’tiādi vuttaṃ.
అరియధమ్మో నామ అరియమగ్గప్పధానో, అరియమగ్గో చ సత్తతింసబోధిపక్ఖియసఙ్గహో, తే చ ఉద్దేసమత్తేనేవ గహితాతి ఆహ – ‘‘సత్తతింసబోధిపక్ఖియే ఏకదేసేన లిఖిత్వా’’తి. చూళసీలాదీని బ్రహ్మజాలే (దీ॰ ని॰ ౧.౮-౯) ఆగతనయేన వేదితబ్బాని. ఛద్వారసంవరం సతిసమ్పజఞ్ఞన్తి మనచ్ఛట్ఠానం ద్వారానం సంవరణవసేన సత్తట్ఠానికం సతిసమ్పజఞ్ఞం. ద్వాదసప్పభేదం చీవరాదిచతుప్పచ్చయసన్తోసం. అరఞ్ఞరుక్ఖమూలాదీనఞ్చ విభఙ్గం భావనానుకూలం సేనాసనం. ‘‘అభిజ్ఝం లోకే పహాయా’’తిఆదినా వుత్తం నీవరణప్పహానం. పరికమ్మన్తి కసిణాదిపరికమ్మం. పాళియం ఆగతనయేన అట్ఠతింస కమ్మట్ఠానాని. విసుద్ధిపటిపాటియా యావ ఆసవక్ఖయా ఇమం పటిపత్తిం ఏకదేసేన లిఖి. సోళసవిధన్తి సోళసవిధభావనాయ పయోగం.
Ariyadhammo nāma ariyamaggappadhāno, ariyamaggo ca sattatiṃsabodhipakkhiyasaṅgaho, te ca uddesamatteneva gahitāti āha – ‘‘sattatiṃsabodhipakkhiye ekadesena likhitvā’’ti. Cūḷasīlādīni brahmajāle (dī. ni. 1.8-9) āgatanayena veditabbāni. Chadvārasaṃvaraṃ satisampajaññanti manacchaṭṭhānaṃ dvārānaṃ saṃvaraṇavasena sattaṭṭhānikaṃ satisampajaññaṃ. Dvādasappabhedaṃ cīvarādicatuppaccayasantosaṃ. Araññarukkhamūlādīnañca vibhaṅgaṃ bhāvanānukūlaṃ senāsanaṃ. ‘‘Abhijjhaṃ loke pahāyā’’tiādinā vuttaṃ nīvaraṇappahānaṃ. Parikammanti kasiṇādiparikammaṃ. Pāḷiyaṃ āgatanayena aṭṭhatiṃsa kammaṭṭhānāni. Visuddhipaṭipāṭiyā yāva āsavakkhayā imaṃ paṭipattiṃ ekadesena likhi. Soḷasavidhanti soḷasavidhabhāvanāya payogaṃ.
కిలఞ్జమయేతి నానావిధభిత్తివిభత్తే సణ్హసుఖుమరతనపరిసిబ్బితే కిలఞ్జమయసముగ్గే. బహి వత్థేన వేఠేత్వాతి పఠమం సుఖుమకమ్బలేన వేఠేత్వా పటిపాటియా తేత్తింసాయ సముగ్గేసు పక్ఖిపిత్వా తతో బహి సుఖుమవత్థేన వేఠేత్వా ఛాదేత్వా. తిణగచ్ఛపహానసమ్మజ్జనాదినా సోధితమత్తకమేవ హోతు, కదలిపుణ్ణఘటఠపనధజపటాకుస్సాపనాదిఅలఙ్కరణేన మా నిట్ఠాపేథాతి అత్థో. రాజానుభావేన పటియాదేథాతి మమ రాజానురూపం సజ్జేథ, అలఙ్కరోథాతి అత్థో. అన్తరభోగికానన్తి అనుయుత్తరాజమహామత్తానం. జవనదూతేతి ఖిప్పం గచ్ఛన్తకదూతపురిసే. తాళేహి సహ అవచరన్తీతి తాళావచరా.
Kilañjamayeti nānāvidhabhittivibhatte saṇhasukhumaratanaparisibbite kilañjamayasamugge. Bahi vatthena veṭhetvāti paṭhamaṃ sukhumakambalena veṭhetvā paṭipāṭiyā tettiṃsāya samuggesu pakkhipitvā tato bahi sukhumavatthena veṭhetvā chādetvā. Tiṇagacchapahānasammajjanādinā sodhitamattakameva hotu, kadalipuṇṇaghaṭaṭhapanadhajapaṭākussāpanādialaṅkaraṇena mā niṭṭhāpethāti attho. Rājānubhāvena paṭiyādethāti mama rājānurūpaṃ sajjetha, alaṅkarothāti attho. Antarabhogikānanti anuyuttarājamahāmattānaṃ. Javanadūteti khippaṃ gacchantakadūtapurise. Tāḷehi saha avacarantīti tāḷāvacarā.
రఞ్ఞా పణ్ణాకారం ఉద్దిస్స కతపూజాసక్కారస్స అమచ్చతో సుతత్తా పణ్ణాకారం ఉచ్చట్ఠానే ఠపేత్వా సయం నీచాసనే నిసిన్నో. నాయం అఞ్ఞస్స రతనస్స భవిస్సతీతి అయం పరిహారో అఞ్ఞస్స మణిముత్తాదిభేదస్స రతనస్స న భవిస్సతి మణిముత్తాదీహి అభిసఙ్ఖతత్తా. బలవసోమనస్సం ఉప్పజ్జి చిరతనకాలం బుద్ధసాసనే భావితభావనతాయ వాసితవాసనతాయ ఘటే దీపో వియ అబ్భన్తరే ఏవ సముజ్జలమానపరిపక్కతిహేతుకభావతో.
Raññā paṇṇākāraṃ uddissa katapūjāsakkārassa amaccato sutattā paṇṇākāraṃ uccaṭṭhāne ṭhapetvā sayaṃ nīcāsane nisinno. Nāyaṃ aññassa ratanassa bhavissatīti ayaṃ parihāro aññassa maṇimuttādibhedassa ratanassa na bhavissati maṇimuttādīhi abhisaṅkhatattā. Balavasomanassaṃuppajji ciratanakālaṃ buddhasāsane bhāvitabhāvanatāya vāsitavāsanatāya ghaṭe dīpo viya abbhantare eva samujjalamānaparipakkatihetukabhāvato.
ధారేమీతి ఇచ్ఛామి, గణ్హామీతి అత్థో. ద్వేజ్ఝవచనన్తి ద్వేళ్హకభావో. అన్తరం కరోతీతి ద్విన్నం పాదానం అన్తరం తం లేఖం కరోతి, ఏకేన పాదేన అతిక్కమీతి అత్థో. తస్సా గతమగ్గేనాతి తాయ దేవియా వివట్టమానాయ నాసితాయ గతమగ్గేన. తం పన లేఖన్తి పుక్కుసాతినా కతలేఖం. పణ్ణచ్ఛత్తకన్తి తాలపత్తముట్ఠిం.
Dhāremīti icchāmi, gaṇhāmīti attho. Dvejjhavacananti dveḷhakabhāvo. Antaraṃ karotīti dvinnaṃ pādānaṃ antaraṃ taṃ lekhaṃ karoti, ekena pādena atikkamīti attho. Tassā gatamaggenāti tāya deviyā vivaṭṭamānāya nāsitāya gatamaggena. Taṃ pana lekhanti pukkusātinā katalekhaṃ. Paṇṇacchattakanti tālapattamuṭṭhiṃ.
సత్థుగారవేనాతి సత్థరి ఉప్పన్నపసాదపేమబహుమానసమ్భవేన. తదా సత్థారంయేవ మనసి కత్వా తన్నిన్నభావేన గచ్ఛన్తో, ‘‘పుచ్ఛిస్సామీ’’తిపి చిత్తం న ఉప్పాదేసి, ‘‘ఏత్థ ను ఖో సత్థా వసతీ’’తి పరివితక్కస్సేవ అభావతో; రాజగహం పన పత్వా రఞ్ఞో పేసితసాసనవసేన తత్థ చ విహారస్స బహుభావతో సత్థా కహం వసతీతి పుచ్ఛి. సత్థు ఏకకస్సేవ నిక్ఖమనం పఞ్చచత్తాలీస యోజనాని పదసా గమనఞ్చ ధమ్మపూజావసేన కతన్తి దట్ఠబ్బం. ధమ్మపూజాయ చ బుద్ధానం ఆచిణ్ణభావో హేట్ఠా విత్థారితోయేవ. బుద్ధసోభం పన పటిచ్ఛాదేత్వా అఞ్ఞాతకవేసేన తత్థ గమనం తస్స కులపుత్తస్స విస్సత్థవసేన మగ్గదరథపటిపస్సమ్భనత్థం. అప్పటిపస్సద్ధమగ్గదరథో హి ధమ్మదేసనాయ భాజనం న హోతీతి. తథాహి వక్ఖతి, ‘‘నను చ భగవా’’తిఆది.
Satthugāravenāti satthari uppannapasādapemabahumānasambhavena. Tadā satthāraṃyeva manasi katvā tanninnabhāvena gacchanto, ‘‘pucchissāmī’’tipi cittaṃ na uppādesi, ‘‘ettha nu kho satthā vasatī’’ti parivitakkasseva abhāvato; rājagahaṃ pana patvā rañño pesitasāsanavasena tattha ca vihārassa bahubhāvato satthā kahaṃ vasatīti pucchi. Satthu ekakasseva nikkhamanaṃ pañcacattālīsa yojanāni padasā gamanañca dhammapūjāvasena katanti daṭṭhabbaṃ. Dhammapūjāya ca buddhānaṃ āciṇṇabhāvo heṭṭhā vitthāritoyeva. Buddhasobhaṃ pana paṭicchādetvā aññātakavesena tattha gamanaṃ tassa kulaputtassa vissatthavasena maggadarathapaṭipassambhanatthaṃ. Appaṭipassaddhamaggadaratho hi dhammadesanāya bhājanaṃ na hotīti. Tathāhi vakkhati, ‘‘nanu ca bhagavā’’tiādi.
ఉరుద్ధన్తి విసాలన్తి కేచి. అతిరేకతియోజనసతన్తిఆదినా అన్వయతో బ్యతిరేకతో చ మచ్ఛేరవినయనే సబ్రహ్మచారీనం ఓవాదదానం. అచ్చన్తసుఖుమాలోతిఆదినా సత్థు ధమ్మగారవేన సద్ధిం కులపుత్తస్సపి ధమ్మగారవం సంసన్దతి సమేతీతి దస్సేతి. తేన భగవతో కతస్స పచ్చుగ్గమనస్స ఠానగతభావం విభావేన్తో అఞ్ఞేసమ్పి భబ్బరూపానం కులపుత్తానం యథారహం సఙ్గహో కాతబ్బోతి దస్సేతి.
Uruddhanti visālanti keci. Atirekatiyojanasatantiādinā anvayato byatirekato ca maccheravinayane sabrahmacārīnaṃ ovādadānaṃ. Accantasukhumālotiādinā satthu dhammagāravena saddhiṃ kulaputtassapi dhammagāravaṃ saṃsandati sametīti dasseti. Tena bhagavato katassa paccuggamanassa ṭhānagatabhāvaṃ vibhāvento aññesampi bhabbarūpānaṃ kulaputtānaṃ yathārahaṃ saṅgaho kātabboti dasseti.
బ్రహ్మలోకప్పమాణన్తి ఉచ్చభావేన. ఆనుభావేనాతి ఇద్ధానుభావేన యథా సో సోతపథం న ఉపగచ్ఛతి, ఏవం వూపసమేతుం సక్కోతి. అవిబ్భన్తన్తి విబ్భమరహితం నిల్లోలుప్పం. ‘‘భావనపుంసకం పనేత’’న్తి వత్వా తస్స వివరణత్థం, ‘‘పాసాదికేన ఇరియాపథేనా’’తి వుత్తం. ఇత్థమ్భూతలక్ఖణే ఏతం కరణవచనం దట్ఠబ్బం. తేనాహ ‘‘యథా ఇరియతో’’తిఆది. అమనాపో హోతి పస్సన్తానం. సీహసేయ్యాయ నిపన్నస్సపి హి ఏకచ్చే సరీరావయవా అధోఖిత్తవిక్ఖిత్తా వియ దిస్సన్తి. కటియం ద్విన్నం ఊరుసన్ధీనం ద్విన్నఞ్చ జాణుసన్ధీనం వసేన చతుసన్ధికపల్లఙ్కం. న పతిట్ఠాతీతి నప్పవత్తతి, ‘‘కంసి త్వ’’న్తిఆదినా అపుచ్ఛితే కథాపవత్తి ఏవ న హోతి. అప్పతిట్ఠితాయ కథాయ న సఞ్జాయతీతి తథా పన పుచ్ఛావసేన కథాయ అప్పవత్తితాయ ఉపరి ధమ్మకథా న సఞ్జాయతి న ఉప్పజ్జతి. ఇతీతి తస్మా. కథాపతిట్ఠాపనత్థం కథాపవత్తనత్థం కథాసముట్ఠాపనత్థం వా పుచ్ఛి.
Brahmalokappamāṇanti uccabhāvena. Ānubhāvenāti iddhānubhāvena yathā so sotapathaṃ na upagacchati, evaṃ vūpasametuṃ sakkoti. Avibbhantanti vibbhamarahitaṃ nilloluppaṃ. ‘‘Bhāvanapuṃsakaṃ paneta’’nti vatvā tassa vivaraṇatthaṃ, ‘‘pāsādikena iriyāpathenā’’ti vuttaṃ. Itthambhūtalakkhaṇe etaṃ karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘yathā iriyato’’tiādi. Amanāpohoti passantānaṃ. Sīhaseyyāya nipannassapi hi ekacce sarīrāvayavā adhokhittavikkhittā viya dissanti. Kaṭiyaṃ dvinnaṃ ūrusandhīnaṃ dvinnañca jāṇusandhīnaṃ vasena catusandhikapallaṅkaṃ. Na patiṭṭhātīti nappavattati, ‘‘kaṃsi tva’’ntiādinā apucchite kathāpavatti eva na hoti. Appatiṭṭhitāya kathāya na sañjāyatīti tathā pana pucchāvasena kathāya appavattitāya upari dhammakathā na sañjāyati na uppajjati. Itīti tasmā. Kathāpatiṭṭhāpanatthaṃ kathāpavattanatthaṃ kathāsamuṭṭhāpanatthaṃ vā pucchi.
సభావమేవ కథేతీతి అత్తనో భగవతో అదిట్ఠపుబ్బత్తా ‘‘అదిట్ఠపుబ్బకం కథమహం జానేయ్య’’న్తి సభావమేవ కేవలం అత్తనో అజ్ఝాసయమేవ కథేతి; న పన సదేవకస్స లోకస్స సుపాకటం సభావసిద్ధం బుద్ధరూపకాయసభావం. అథ వా సభావమేవ కథేతీతి ‘‘ఇదమేవ’’న్తి జానన్తోపి తదా భగవతో రుచియా తథాపవత్తమానం రూపకాయసభావమేవ కథేతి అప్పవిక్ఖమ్భన్తి అధిప్పాయో. తేనాహ – ‘‘తథా హి న’’న్తిఆది, విపస్సనాలక్ఖణమేవ పటిపదన్తి అధిప్పాయో.
Sabhāvamevakathetīti attano bhagavato adiṭṭhapubbattā ‘‘adiṭṭhapubbakaṃ kathamahaṃ jāneyya’’nti sabhāvameva kevalaṃ attano ajjhāsayameva katheti; na pana sadevakassa lokassa supākaṭaṃ sabhāvasiddhaṃ buddharūpakāyasabhāvaṃ. Atha vā sabhāvameva kathetīti ‘‘idameva’’nti jānantopi tadā bhagavato ruciyā tathāpavattamānaṃ rūpakāyasabhāvameva katheti appavikkhambhanti adhippāyo. Tenāha – ‘‘tathā hi na’’ntiādi, vipassanālakkhaṇameva paṭipadanti adhippāyo.
౩౪౩. ‘‘పుబ్బభాగపటిపదం అకథేత్వా’’తి వత్వా పుబ్బభాగపటిపదాయ అకథనే కారణం పుబ్బభాగపటిపదఞ్చ సరూపతో దస్సేతుం, ‘‘యస్స హీ’’తిఆది వుత్తం. అపరిసుద్ధాయపి పుబ్బభాగపటిపదాయ విపస్సనా తథా న కిచ్చకారీ, పగేవ అవిజ్జమానాయాతి, ‘‘యస్స హి…పే॰… అపరిసుద్ధా హోతి’’చ్చేవ వుత్తం. పుబ్బభాగపటిపదా చ నామ సఙ్ఖేపతో పన్నరస చరణధమ్మాతి ఆహ – ‘‘సీలసంవరం…పే॰… ఇమం పుబ్బభాగపటిపదం ఆచిక్ఖతీ’’తి. యానకిచ్చం సాధేతి మగ్గగమనేన అకిలన్తభావసాధనత్తా. చిరకాలం పరిభావితాయ పరిపక్కగతాయ హేతుసమ్పదాయ ఉపట్ఠాపితం సామణేరసీలమ్పి పరిపుణ్ణం అఖణ్డాదిభావప్పత్తియా, యం పుబ్బహేతుత్తా ‘‘సీల’’న్తి వుచ్చతి.
343.‘‘Pubbabhāgapaṭipadaṃ akathetvā’’ti vatvā pubbabhāgapaṭipadāya akathane kāraṇaṃ pubbabhāgapaṭipadañca sarūpato dassetuṃ, ‘‘yassa hī’’tiādi vuttaṃ. Aparisuddhāyapi pubbabhāgapaṭipadāya vipassanā tathā na kiccakārī, pageva avijjamānāyāti, ‘‘yassa hi…pe… aparisuddhā hoti’’cceva vuttaṃ. Pubbabhāgapaṭipadā ca nāma saṅkhepato pannarasa caraṇadhammāti āha – ‘‘sīlasaṃvaraṃ…pe… imaṃ pubbabhāgapaṭipadaṃ ācikkhatī’’ti. Yānakiccaṃ sādheti maggagamanena akilantabhāvasādhanattā. Cirakālaṃ paribhāvitāya paripakkagatāya hetusampadāya upaṭṭhāpitaṃ sāmaṇerasīlampi paripuṇṇaṃ akhaṇḍādibhāvappattiyā, yaṃ pubbahetuttā ‘‘sīla’’nti vuccati.
ధాతుయో పరమత్థతో విజ్జమానా, పఞ్ఞత్తిమత్థో పురిసో అవిజ్జమానో. అథ కస్మా భగవా అరహత్తస్స పదట్ఠానభూతం విపస్సనం కథేన్తో ‘‘ఛధాతురో’’తి అవిజ్జమానప్పధానం దేసనం ఆరభీతి ఆహ – ‘‘భగవా హీ’’తిఆది. కత్థచి ‘‘తేవిజ్జో ఛళభిఞ్ఞో’’తిఆదీసు విజ్జమానేన అవిజ్జమానం దస్సేతి. కత్థచి – ‘‘ఇత్థిరూపం, భిక్ఖవే, పురిసస్స చిత్తం పరియాదాయ తిట్ఠతీ’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౧.౧) అవిజ్జమానేన విజ్జమానం దస్సేతి. కత్థచి ‘‘చక్ఖువిఞ్ఞాణం సోతవిఞ్ఞాణ’’న్తిఆదీసు (విభ॰ ౧౨౧) విజ్జమానేన విజ్జమానం దస్సేతి. కత్థచి – ‘‘ఖత్తియకుమారో బ్రాహ్మణకఞ్ఞాయ సద్ధిం సంవాసం కప్పేతీ’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౧.౨౭౫) అవిజ్జమానేన అవిజ్జమానం దస్సేతి. ఇధ పన విజ్జమానేన అవిజ్జమానం దస్సేతి. ‘‘ఛధాతురో’’తి హి సమాసత్థో అవిజ్జమానో పుగ్గలవిసయత్తా, తస్స పదస్స అవయవత్థో పన అప్పధానత్థో విజ్జమానో, సో సద్దక్కమేన అప్పధానోపి అత్థక్కమేన పధానోతి ఆహ – ‘‘విజ్జమానేన అవిజ్జమానం దస్సేన్తో’’తి. పుగ్గలాధిట్ఠానాయేత్థ దేసనాయ కారణం దస్సేతుం, ‘‘సచే హీ’’తిఆది వుత్తం. ఉపట్ఠాపేయ్యాతి – ‘‘ధాతుయో’’ఇచ్చేవ కులపుత్తస్స చిత్తం నివేసేయ్య తథా సఞ్జానేయ్య, ఏవం ధమ్మం దేసేయ్యాతి అత్థో. సన్దేహం కరేయ్యాతి అసతి పురిసే కో కరోతి? కో పటిసంవేదేతి, ధాతుయో ఏవాతి కిం ను ఖో ఇదం, కథం ను ఖో ఇదన్తి సంసయం ఉప్పాదేయ్య? సమ్మోహం ఆపజ్జేయ్యాతి చతురఙ్గసమన్నాగతే అన్ధకారే వత్తమానం వియ దేసియమానే అత్థే సమ్మోహం ఆపజ్జేయ్య . తథాభూతో చ దేసనాయ అభాజనభూతత్తా దేసనం సమ్పటిచ్ఛితుం న సక్కుణేయ్య. ఏవమాహాతి ఏవం ‘‘ఛధాతురో’’తి ఆహ.
Dhātuyo paramatthato vijjamānā, paññattimattho puriso avijjamāno. Atha kasmā bhagavā arahattassa padaṭṭhānabhūtaṃ vipassanaṃ kathento ‘‘chadhāturo’’ti avijjamānappadhānaṃ desanaṃ ārabhīti āha – ‘‘bhagavā hī’’tiādi. Katthaci ‘‘tevijjo chaḷabhiñño’’tiādīsu vijjamānena avijjamānaṃ dasseti. Katthaci – ‘‘itthirūpaṃ, bhikkhave, purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī’’tiādīsu (a. ni. 1.1) avijjamānena vijjamānaṃ dasseti. Katthaci ‘‘cakkhuviññāṇaṃ sotaviññāṇa’’ntiādīsu (vibha. 121) vijjamānena vijjamānaṃ dasseti. Katthaci – ‘‘khattiyakumāro brāhmaṇakaññāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappetī’’tiādīsu (dī. ni. 1.275) avijjamānena avijjamānaṃ dasseti. Idha pana vijjamānena avijjamānaṃ dasseti. ‘‘Chadhāturo’’ti hi samāsattho avijjamāno puggalavisayattā, tassa padassa avayavattho pana appadhānattho vijjamāno, so saddakkamena appadhānopi atthakkamena padhānoti āha – ‘‘vijjamānena avijjamānaṃ dassento’’ti. Puggalādhiṭṭhānāyettha desanāya kāraṇaṃ dassetuṃ, ‘‘sace hī’’tiādi vuttaṃ. Upaṭṭhāpeyyāti – ‘‘dhātuyo’’icceva kulaputtassa cittaṃ niveseyya tathā sañjāneyya, evaṃ dhammaṃ deseyyāti attho. Sandehaṃ kareyyāti asati purise ko karoti? Ko paṭisaṃvedeti, dhātuyo evāti kiṃ nu kho idaṃ, kathaṃ nu kho idanti saṃsayaṃ uppādeyya? Sammohaṃ āpajjeyyāti caturaṅgasamannāgate andhakāre vattamānaṃ viya desiyamāne atthe sammohaṃ āpajjeyya . Tathābhūto ca desanāya abhājanabhūtattā desanaṃ sampaṭicchituṃ na sakkuṇeyya. Evamāhāti evaṃ ‘‘chadhāturo’’ti āha.
యం త్వం పురిసోతి సఞ్జానాసీతి యం రూపారూపధమ్మసమూహం పబన్ధవసేన పవత్తమానం అధిట్ఠానవిసేసవిసిట్ఠం – ‘‘పురిసో సత్తో ఇత్థీ’’తిఆదినా త్వం సఞ్జానాసి, సో ఛధాతురో. సన్తేసుపి ఛధాతువినిముత్తేసు ధాత్వన్తరేసు సుఖావగ్గహణత్థం తథా వుత్తం తగ్గహణేనేవ చ తేసం గహేతబ్బతో, స్వాయమత్థో హేట్ఠా దస్సితో ఏవ. సేసపదేసూతి ‘‘ఛఫస్సాయతనో’’తిఆదిపదేసుపి. చత్తారి అధిట్ఠానాని చతస్సో పతిట్ఠా ఏతస్సాతి చతురాధిట్ఠానో, అధితిట్ఠతి పతిట్ఠహతి ఏతేనాతి అధిట్ఠానం, యేసు పతిట్ఠాయ ఉత్తమత్థం అరహత్తం అధిగచ్ఛతి, తేసం పఞ్ఞాదీనం ఏతం అధివచనం. తేనాహ ‘‘స్వాయం భిక్ఖూ’’తిఆది. ఏత్తోతి వట్టతో. వివట్టిత్వాతి వినివట్టిత్వా అపసక్కిత్వా. ఏత్తోతి వా ఏతేహి ఛధాతుఆదీహి. ఏత్థ హి నివిట్ఠస్స ఆయత్తస్స ఉత్తమాయ సిద్ధియా అసమ్భవోతి. పతిట్ఠితన్తి అరియమగ్గాధిగమవసేన సుప్పతిట్ఠితం. ఏవఞ్హి సబ్బసో పటిపక్ఖసముచ్ఛిన్దనేన తత్థ పతిట్ఠితో హోతి. మఞ్ఞస్సవా నప్పవత్తన్తీతి ఛహిపి ద్వారేహి పవత్తమానసోతాయ మగ్గేన విసోసితాయ సబ్బసో విగతాయ సబ్బసో విచ్ఛేదప్పత్తియా న సన్దన్తి. తేనాహ ‘‘నప్పవత్తన్తీ’’తి. యస్మా మానే సబ్బసో సముచ్ఛిన్నే అసముచ్ఛిన్నో అనుపసన్తో కిలేసో నామ నత్థి, తస్మా ఆహ – ‘‘ముని సన్తోతి వుచ్చతీ’’తి రాగగ్గిఆదీనం నిబ్బానేన నిబ్బుతో.
Yaṃ tvaṃ purisoti sañjānāsīti yaṃ rūpārūpadhammasamūhaṃ pabandhavasena pavattamānaṃ adhiṭṭhānavisesavisiṭṭhaṃ – ‘‘puriso satto itthī’’tiādinā tvaṃ sañjānāsi, so chadhāturo. Santesupi chadhātuvinimuttesu dhātvantaresu sukhāvaggahaṇatthaṃ tathā vuttaṃ taggahaṇeneva ca tesaṃ gahetabbato, svāyamattho heṭṭhā dassito eva. Sesapadesūti ‘‘chaphassāyatano’’tiādipadesupi. Cattāri adhiṭṭhānāni catasso patiṭṭhā etassāti caturādhiṭṭhāno, adhitiṭṭhati patiṭṭhahati etenāti adhiṭṭhānaṃ, yesu patiṭṭhāya uttamatthaṃ arahattaṃ adhigacchati, tesaṃ paññādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Tenāha ‘‘svāyaṃ bhikkhū’’tiādi. Ettoti vaṭṭato. Vivaṭṭitvāti vinivaṭṭitvā apasakkitvā. Ettoti vā etehi chadhātuādīhi. Ettha hi niviṭṭhassa āyattassa uttamāya siddhiyā asambhavoti. Patiṭṭhitanti ariyamaggādhigamavasena suppatiṭṭhitaṃ. Evañhi sabbaso paṭipakkhasamucchindanena tattha patiṭṭhito hoti. Maññassavā nappavattantīti chahipi dvārehi pavattamānasotāya maggena visositāya sabbaso vigatāya sabbaso vicchedappattiyā na sandanti. Tenāha ‘‘nappavattantī’’ti. Yasmā māne sabbaso samucchinne asamucchinno anupasanto kileso nāma natthi, tasmā āha – ‘‘muni santoti vuccatī’’ti rāgaggiādīnaṃ nibbānena nibbuto.
పఞ్ఞం నప్పమజ్జేయ్యాతి, ‘‘దివసం చఙ్కమేన నిసజ్జాయ ఆవరణీయేహి ధమ్మేహి చిత్తం పరిసోధేతీ’’తిఆదినయప్పవత్తాయ (మ॰ ని॰ ౧.౪౨౩; ౨.౨౪; ౩.౭౫; సం॰ ని॰ ౪.౧౨౦; అ॰ ని॰ ౩.౧౫; విభ॰ ౫౧౯; మహాని॰ ౧౬౧) అప్పమాదప్పటిపత్తియా సమాధివిపస్సనాపఞ్ఞం నప్పమజ్జేయ్య. ఏతేన పుబ్బభాగియం సమథవిపస్సనాభావనమాహ. సచ్చమనురక్ఖేయ్యాతి సచ్చానురక్ఖనాపదేసేన సీలవిసోధనమాహ; సచ్చే ఠితో సమాదిన్నసీలం అవికోపేత్వా పరిపూరేన్తో సమాధిసంవత్తనియతం కరోతి. తేనాహ ‘‘వచీసచ్చం రక్ఖేయ్యా’’తి. కిలేసపరిచ్చాగం బ్రూహేయ్యాతి తదఙ్గాదివసేన కిలేసానం పరిచ్చజనవిధిం వడ్ఢేయ్య. కిలేసవూపసమనం సిక్ఖేయ్యాతి యథా తే కిలేసా తదఙ్గాదివసేన పరిచ్చత్తా యథాసముదాచారప్పవత్తియా సన్తానే పరిళాహం న జనేన్తి; ఏవం కిలేసానం వూపసమనవిధిం సిక్ఖేయ్య పఞ్ఞాధిట్ఠానాదీనన్తి లోకుత్తరానం పఞ్ఞాధిట్ఠానాదీనం. అధిగమత్థాయాతి పటిలాభత్థాయ.
Paññaṃ nappamajjeyyāti, ‘‘divasaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodhetī’’tiādinayappavattāya (ma. ni. 1.423; 2.24; 3.75; saṃ. ni. 4.120; a. ni. 3.15; vibha. 519; mahāni. 161) appamādappaṭipattiyā samādhivipassanāpaññaṃ nappamajjeyya. Etena pubbabhāgiyaṃ samathavipassanābhāvanamāha. Saccamanurakkheyyāti saccānurakkhanāpadesena sīlavisodhanamāha; sacce ṭhito samādinnasīlaṃ avikopetvā paripūrento samādhisaṃvattaniyataṃ karoti. Tenāha ‘‘vacīsaccaṃ rakkheyyā’’ti. Kilesapariccāgaṃ brūheyyāti tadaṅgādivasena kilesānaṃ pariccajanavidhiṃ vaḍḍheyya. Kilesavūpasamanaṃ sikkheyyāti yathā te kilesā tadaṅgādivasena pariccattā yathāsamudācārappavattiyā santāne pariḷāhaṃ na janenti; evaṃ kilesānaṃ vūpasamanavidhiṃ sikkheyya paññādhiṭṭhānādīnanti lokuttarānaṃ paññādhiṭṭhānādīnaṃ. Adhigamatthāyāti paṭilābhatthāya.
౩౪౭. పుబ్బే వుత్తానన్తి, ‘‘చతురాధిట్ఠానో, యత్థ ఠితం మఞ్ఞస్సవా నప్పవత్తన్తీ’’తి (మ॰ ని॰ ౩.౩౪౩) ఏవం పుబ్బే వుత్తానం.
347.Pubbevuttānanti, ‘‘caturādhiṭṭhāno, yattha ṭhitaṃ maññassavā nappavattantī’’ti (ma. ni. 3.343) evaṃ pubbe vuttānaṃ.
౩౪౮. వత్తబ్బం భవేయ్యాతి నిద్దేసవసేన వత్తబ్బం భవేయ్య. ఆదీహీతి ఏవమాదీహి. కిచ్చం నత్థి కిచ్చాభావతో. ఉప్పటిపాటిధాతుకన్తి అయథానుపుబ్బికం. యథాధమ్మవసేనేవాతి దేసేతబ్బధమ్మానం యథాసభావేనేవ. సప్పాయం ధుతఙ్గన్తి అత్తనో కిలేసనిగ్గణ్హనయోగ్గం ధుతఙ్గం. చిత్తరుచితన్తి అత్తనో చిత్తపకతియా ఆచరియేహి విరోచేతబ్బం, చరియానుకూలన్తి అత్థో. హత్థిపదోపమసుత్తాదీసూతి ఆది-సద్దేన విసుద్ధిమగ్గధాతువిభఙ్గాదిం సఙ్గణ్హాతి.
348.Vattabbaṃ bhaveyyāti niddesavasena vattabbaṃ bhaveyya. Ādīhīti evamādīhi. Kiccaṃ natthi kiccābhāvato. Uppaṭipāṭidhātukanti ayathānupubbikaṃ. Yathādhammavasenevāti desetabbadhammānaṃ yathāsabhāveneva. Sappāyaṃ dhutaṅganti attano kilesaniggaṇhanayoggaṃ dhutaṅgaṃ. Cittarucitanti attano cittapakatiyā ācariyehi virocetabbaṃ, cariyānukūlanti attho. Hatthipadopamasuttādīsūti ādi-saddena visuddhimaggadhātuvibhaṅgādiṃ saṅgaṇhāti.
౩౫౪. అయమ్పేత్థాతి పి-సద్దో సమ్పిణ్డనత్థో. తేన ‘‘అథాపరం ఉపేక్ఖాయేవ అవసిస్సతీ’’తి ఉపరిదేసనం సమ్పిణ్డేతి. సోపి హి పాటియేక్కో అనుసన్ధీతి. నను చాయం యథాఉద్దిట్ఠాయ విఞ్ఞాణధాతుయా నిద్దేసోపి భవిస్సతీతి యథానుసన్ధినయో విజ్జతీతి? న, విఞ్ఞాణధాతునిద్దేసనయేన దేసనాయ అప్పవత్తత్తా తేనాహ ‘‘హేట్ఠతో’’తిఆది. యం వా పనాతిఆదినా పన దేసనాయ సానుసన్ధితం విభావేతి. న హి బుద్ధా భగవన్తో అననుసన్ధికం దేసనం దేసేన్తి. ఆగమనీయవిపస్సనావసేనాతి యస్సా పుబ్బే పవత్తత్తా ఆగమనీయట్ఠానే ఠితా విపస్సనా, తస్సా వసేన. కమ్మకారకవిఞ్ఞాణన్తి ‘‘నేతం మమ నేసోహమస్మి, న మేసో అత్తా’’తి ఏవం విపస్సనాకిచ్చకారకం విపస్సనాసహితం విఞ్ఞాణం. విఞ్ఞాణధాతువసేనాతి యథాఉద్దిట్ఠాయ విఞ్ఞాణధాతుయా భాజనవసేన. సత్థు కథనత్థాయాతి సత్థారా ఉద్దేసమేవ కత్వా ఠపితత్తా నిద్దేసవసేన కథనత్థాయ. అకథితభావో ఏవ హిస్స అవసిట్ఠతా కథనత్థాయ పటివిజ్ఝనత్థాయ చ. పటిపక్ఖవిగమేన తస్స చిత్తస్స పరిసుద్ధతాతి ఆహ ‘‘నిరుపక్కిలేస’’న్తి. ఉపక్కిలేసానం పన పహీనభావతో పరియోదాతం. సముదయవసేన ఉదయదస్సనత్థఞ్చేవ పచ్చయనిరోధవసేన అత్థఙ్గమదస్సనత్థఞ్చ. కారణభావేన సుఖాయ వేదనాయ హితన్తి సుఖవేదనియం. తేనాహ ‘‘సుఖవేదనాయ పచ్చయభూత’’న్తి.
354.Ayampetthāti pi-saddo sampiṇḍanattho. Tena ‘‘athāparaṃ upekkhāyeva avasissatī’’ti uparidesanaṃ sampiṇḍeti. Sopi hi pāṭiyekko anusandhīti. Nanu cāyaṃ yathāuddiṭṭhāya viññāṇadhātuyā niddesopi bhavissatīti yathānusandhinayo vijjatīti? Na, viññāṇadhātuniddesanayena desanāya appavattattā tenāha ‘‘heṭṭhato’’tiādi. Yaṃ vā panātiādinā pana desanāya sānusandhitaṃ vibhāveti. Na hi buddhā bhagavanto ananusandhikaṃ desanaṃ desenti. Āgamanīyavipassanāvasenāti yassā pubbe pavattattā āgamanīyaṭṭhāne ṭhitā vipassanā, tassā vasena. Kammakārakaviññāṇanti ‘‘netaṃ mama nesohamasmi, na meso attā’’ti evaṃ vipassanākiccakārakaṃ vipassanāsahitaṃ viññāṇaṃ. Viññāṇadhātuvasenāti yathāuddiṭṭhāya viññāṇadhātuyā bhājanavasena. Satthu kathanatthāyāti satthārā uddesameva katvā ṭhapitattā niddesavasena kathanatthāya. Akathitabhāvo eva hissa avasiṭṭhatā kathanatthāya paṭivijjhanatthāya ca. Paṭipakkhavigamena tassa cittassa parisuddhatāti āha ‘‘nirupakkilesa’’nti. Upakkilesānaṃ pana pahīnabhāvato pariyodātaṃ. Samudayavasena udayadassanatthañceva paccayanirodhavasena atthaṅgamadassanatthañca. Kāraṇabhāvena sukhāya vedanāya hitanti sukhavedaniyaṃ. Tenāha ‘‘sukhavedanāya paccayabhūta’’nti.
౩౬౦. రూపకమ్మట్ఠానమ్పి చతుధాతువవత్థానవసేన, అరూపకమ్మట్ఠానమ్పి సుఖదుక్ఖవేదనాముఖేన పగుణం జాతం.
360.Rūpakammaṭṭhānampi catudhātuvavatthānavasena, arūpakammaṭṭhānampi sukhadukkhavedanāmukhena paguṇaṃ jātaṃ.
సత్థు కథనత్థంయేవ అవసిస్సతీతి, ‘‘కులపుత్తస్స పటివిజ్ఝనత్థ’’న్తి వుత్తమేవత్థం నిసేధేతి, తస్మా వుత్తమేవత్థం సమత్థేతుం, ‘‘ఇమస్మిం హీ’’తిఆది వుత్తం. కులపుత్తస్స రూపావచరజ్ఝానేతి కులపుత్తేన అధిగతరూపావచరజ్ఝానే. తేనాహ – ‘‘భిక్ఖు పగుణం తవ ఇదం రూపావచరచతుత్థజ్ఝాన’’న్తి. యం కిఞ్చి సువణ్ణతాపనయోగ్యం అఙ్గారభాజనం ఇధ ‘‘ఉక్కా’’తి అధిప్పేతన్తి ఆహ ‘‘అఙ్గారకపల్ల’’న్తి. సజ్జేయ్యాతి యథా తత్థ పక్ఖిత్తసువణ్ణఞ్చ తప్పతి, ఏవం పటియాదియేయ్య. నీహటదోసన్తి విగతీభూతకాళకం. అపనీతకసావన్తి అపగతసుఖుమకాళకం.
Satthu kathanatthaṃyeva avasissatīti, ‘‘kulaputtassa paṭivijjhanattha’’nti vuttamevatthaṃ nisedheti, tasmā vuttamevatthaṃ samatthetuṃ, ‘‘imasmiṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Kulaputtassa rūpāvacarajjhāneti kulaputtena adhigatarūpāvacarajjhāne. Tenāha – ‘‘bhikkhu paguṇaṃ tava idaṃ rūpāvacaracatutthajjhāna’’nti. Yaṃ kiñci suvaṇṇatāpanayogyaṃ aṅgārabhājanaṃ idha ‘‘ukkā’’ti adhippetanti āha ‘‘aṅgārakapalla’’nti. Sajjeyyāti yathā tattha pakkhittasuvaṇṇañca tappati, evaṃ paṭiyādiyeyya. Nīhaṭadosanti vigatībhūtakāḷakaṃ. Apanītakasāvanti apagatasukhumakāḷakaṃ.
అరియమగ్గే పతిట్ఠాపేతుకామేన నామ సబ్బస్మిమ్పి లోకియధమ్మే విరజ్జనత్థాయ ధమ్మో కథేతబ్బోతి అధిప్పాయేన, ‘‘కస్మా పనా’’తిఆదినా చోదనా కతా. వినేయ్యదమనకుసలేన భగవతా వేనేయ్యజ్ఝాసయవసేన తావ చతుత్థజ్ఝానుపేక్ఖాయ వణ్ణో కథితోతి తస్స పరిహారం వదన్తో, ‘‘కులపుత్తస్సా’’తిఆదిమాహ.
Ariyamagge patiṭṭhāpetukāmena nāma sabbasmimpi lokiyadhamme virajjanatthāya dhammo kathetabboti adhippāyena, ‘‘kasmā panā’’tiādinā codanā katā. Vineyyadamanakusalena bhagavatā veneyyajjhāsayavasena tāva catutthajjhānupekkhāya vaṇṇo kathitoti tassa parihāraṃ vadanto, ‘‘kulaputtassā’’tiādimāha.
౩౬౧. తదనుధమ్మన్తి తస్స అరూపావచరస్స కుసలస్స అనురూపధమ్మం, యాయ పటిపదాయ తస్స అధిగమో హోతి, తస్స పుబ్బభాగపటిపదన్తి అత్థో. తేనాహ ‘‘రూపావచరజ్ఝాన’’న్తి. తగ్గహణాతి తస్స గహణేన తస్సా పటిపత్తియా పటిపజ్జమానేన. ఇతో ఉత్తరిన్తి ‘‘విఞ్ఞాణఞ్చాయతన’’న్తిఆదీసు.
361.Tadanudhammanti tassa arūpāvacarassa kusalassa anurūpadhammaṃ, yāya paṭipadāya tassa adhigamo hoti, tassa pubbabhāgapaṭipadanti attho. Tenāha ‘‘rūpāvacarajjhāna’’nti. Taggahaṇāti tassa gahaṇena tassā paṭipattiyā paṭipajjamānena. Ito uttarinti ‘‘viññāṇañcāyatana’’ntiādīsu.
౩౬౨. తస్సేవాతి అరూపావచరజ్ఝానస్స. ఏతం పన సవిపాకం అరూపావచరజ్ఝానం సమేచ్చ సమ్భుయ్య పచ్చయేహి కతత్తా సఙ్ఖతం. పకప్పితన్తి పచ్చయవసేన సవిహితం. ఆయూహితన్తి సమ్పిణ్డితం. కరోన్తేన కరీయతీతి పటిపజ్జనకేన పటిపజ్జీయతి సఙ్ఖరీయతి. నిబ్బానం వియ న నిచ్చం న సస్సతం. అథ ఖో ఖణే ఖణే భిజ్జనసభావతాయ తావకాలికం. తతో ఏవ చవనాదిసభావన్తి సబ్బమేతం రూపావచరధమ్మేసు ఆదీనవవిభావనం. దుక్ఖే పతిట్ఠితన్తి సఙ్ఖారదుక్ఖే పతిట్ఠితం. అతాణన్తి చవనసభావాదితాయ తాణరహితం. అలేణన్తి తతో అరక్ఖత్తా లీయనట్ఠానరహితం. అసరణన్తి అప్పటిసరణం. అసరణీభూతన్తి సబ్బకాలమ్పి అప్పటిసరణం.
362.Tassevāti arūpāvacarajjhānassa. Etaṃ pana savipākaṃ arūpāvacarajjhānaṃ samecca sambhuyya paccayehi katattā saṅkhataṃ. Pakappitanti paccayavasena savihitaṃ. Āyūhitanti sampiṇḍitaṃ. Karontena karīyatīti paṭipajjanakena paṭipajjīyati saṅkharīyati. Nibbānaṃ viya na niccaṃ na sassataṃ. Atha kho khaṇe khaṇe bhijjanasabhāvatāya tāvakālikaṃ. Tato eva cavanādisabhāvanti sabbametaṃ rūpāvacaradhammesu ādīnavavibhāvanaṃ. Dukkhe patiṭṭhitanti saṅkhāradukkhe patiṭṭhitaṃ. Atāṇanti cavanasabhāvāditāya tāṇarahitaṃ. Aleṇanti tato arakkhattā līyanaṭṭhānarahitaṃ. Asaraṇanti appaṭisaraṇaṃ. Asaraṇībhūtanti sabbakālampi appaṭisaraṇaṃ.
సమత్తపత్తవిసే ఖన్ధాదీసు గహితే దుత్తికిచ్ఛా సియాతి, ‘‘ఖన్ధం వా సీసం వా గహేతుం అదత్వా’’తి వుత్తం. ఏవమేవాతి ఏత్థాయం ఉపమాసంసన్దనా – ఛేకో భిసక్కో వియ సమ్మాసమ్బుద్ధో. విసవికారో వియ కిలేసదుక్ఖానుబన్ధో, భిసక్కస్స విసం ఠానతో చావేత్వా ఉపరి ఆరోపనం వియ భగవతో దేసనానుభావేన కులపుత్తస్స కామభవే నికన్తిం పరియాదాయ అరూపజ్ఝానే భవనం. భిసక్కస్స విసం ఓతారేత్వా పథవియం పాతనం వియ కులపుత్తస్స ఓరమ్భాగియకిలేసదుక్ఖాపనయనం.
Samattapattavise khandhādīsu gahite duttikicchā siyāti, ‘‘khandhaṃ vā sīsaṃ vā gahetuṃ adatvā’’ti vuttaṃ. Evamevāti etthāyaṃ upamāsaṃsandanā – cheko bhisakko viya sammāsambuddho. Visavikāro viya kilesadukkhānubandho, bhisakkassa visaṃ ṭhānato cāvetvā upari āropanaṃ viya bhagavato desanānubhāvena kulaputtassa kāmabhave nikantiṃ pariyādāya arūpajjhāne bhavanaṃ. Bhisakkassa visaṃ otāretvā pathaviyaṃ pātanaṃ viya kulaputtassa orambhāgiyakilesadukkhāpanayanaṃ.
అసమ్పత్తస్సాతి అరూపావచరజ్ఝానం అనధిగతస్స. అప్పటిలద్ధస్సేవాతి తస్స వేవచనం. సబ్బమేతన్తి ‘‘అనిచ్చం అధువ’’న్తిఆదినా విత్థారతో వుత్తం సబ్బమేతం ఆదీనవం. ఏకపదేనేవ ‘‘సఙ్ఖతమేత’’న్తి కథేసి సఙ్ఖతపదేనేవ తస్స అత్థస్స అనవసేసతో పరియాదిన్నత్తా.
Asampattassāti arūpāvacarajjhānaṃ anadhigatassa. Appaṭiladdhassevāti tassa vevacanaṃ. Sabbametanti ‘‘aniccaṃ adhuva’’ntiādinā vitthārato vuttaṃ sabbametaṃ ādīnavaṃ. Ekapadeneva ‘‘saṅkhatameta’’nti kathesi saṅkhatapadeneva tassa atthassa anavasesato pariyādinnattā.
నాయూహతీతి భవకారణచేతనావసేన బ్యాపారం న సమూహేతి న సమ్పిణ్డేతి. తేనాహ – ‘‘న రాసిం కరోతీ’’తి. అభిసఙ్ఖరణం నామ చేతనాబ్యాపారోతి ఆహ – ‘‘న అభిసఞ్చేతయతీ’’తి. తం పన ఫలుప్పాదనసమత్థతాయ ఫలేన కప్పనన్తి ఆహ ‘‘న కప్పేతీ’’తి. సచే అభిసఙ్ఖారచేతనా ఉళారా, ఫలమహత్తసఙ్ఖాతాయ వుడ్ఢియా హోతి, అనుళారా చ అవుడ్ఢియాతి ఆహ – ‘‘వుడ్ఢియా వా పరిహానియా వా’’తి. బుద్ధవిసయే ఠత్వాతి భగవా అత్తనో బుద్ధసుబుద్ధతాయ సీహసమానవుత్తితాయ చ దేసనం ఉక్కంసతో సావకేహి పత్తబ్బం విసేసం అనవసేసేన్తో తథా వదతి, న సావకవిసయం అతిక్కమిత్వా అత్తనో బుద్ధవిసయమేవ దేసేన్తో. తేనాహ – ‘‘అరహత్తనికూటం గణ్హీ’’తి. యది కులపుత్తో అత్తనో…పే॰… పటివిజ్ఝి, అథ కస్మా భగవా దేసనాయ అరహత్తనికూటం గణ్హీతి ఆహ ‘‘యథా నామా’’తిఆది.
Nāyūhatīti bhavakāraṇacetanāvasena byāpāraṃ na samūheti na sampiṇḍeti. Tenāha – ‘‘na rāsiṃ karotī’’ti. Abhisaṅkharaṇaṃ nāma cetanābyāpāroti āha – ‘‘na abhisañcetayatī’’ti. Taṃ pana phaluppādanasamatthatāya phalena kappananti āha ‘‘na kappetī’’ti. Sace abhisaṅkhāracetanā uḷārā, phalamahattasaṅkhātāya vuḍḍhiyā hoti, anuḷārā ca avuḍḍhiyāti āha – ‘‘vuḍḍhiyā vā parihāniyā vā’’ti. Buddhavisaye ṭhatvāti bhagavā attano buddhasubuddhatāya sīhasamānavuttitāya ca desanaṃ ukkaṃsato sāvakehi pattabbaṃ visesaṃ anavasesento tathā vadati, na sāvakavisayaṃ atikkamitvā attano buddhavisayameva desento. Tenāha – ‘‘arahattanikūṭaṃ gaṇhī’’ti. Yadi kulaputto attano…pe… paṭivijjhi, atha kasmā bhagavā desanāya arahattanikūṭaṃ gaṇhīti āha ‘‘yathā nāmā’’tiādi.
ఇతో పుబ్బేతి ఇతో అనాగామిఫలాధిగమతో ఉత్తరి ఉపరి. అస్సాతి కులపుత్తస్స. కథేన్తస్స భగవతో ధమ్మే నేవ కఙ్ఖా న విమతి పఠమమగ్గేనేవ కఙ్ఖాయ సముచ్ఛిన్నత్తా. ఏకచ్చేసు ఠానేసూతి తథా వినేయ్యఠానేసు. తథా హి అయమ్పి కులపుత్తో అనాగామిఫలం పత్వా భగవన్తం సఞ్జాని. తేన వుత్తం ‘‘యతో అనేనా’’తిఆది.
Ito pubbeti ito anāgāmiphalādhigamato uttari upari. Assāti kulaputtassa. Kathentassa bhagavato dhamme neva kaṅkhā na vimati paṭhamamaggeneva kaṅkhāya samucchinnattā. Ekaccesu ṭhānesūti tathā vineyyaṭhānesu. Tathā hi ayampi kulaputto anāgāmiphalaṃ patvā bhagavantaṃ sañjāni. Tena vuttaṃ ‘‘yato anenā’’tiādi.
౩౬౩. అనజ్ఝోసితాతి అనజ్ఝోసనీయాతి అయమత్థోతి ఆహ – ‘‘గిలిత్వా పరినిట్ఠాపేత్వా గహేతుం న యుత్తా’’తి.
363.Anajjhositāti anajjhosanīyāti ayamatthoti āha – ‘‘gilitvā pariniṭṭhāpetvā gahetuṃ na yuttā’’ti.
౩౬౪. రాగోవ అనుసయో రాగానుసయో, సో చ పచ్చయసమవాయే ఉప్పజ్జనారహోతి వత్తబ్బతం లభతీతి వుత్తం – ‘‘సుఖవేదనం ఆరబ్భ రాగానుసయో ఉప్పజ్జేయ్యా’’తి. న పన తస్స ఉప్పాదనం అత్థి ఖణత్తయసమాయోగాసమ్భవతో. ఏస నయో సేసేసుపి. ఇతరన్తి అదుక్ఖమసుఖవేదనం. విసంయుత్తోతి కేనచి సఞ్ఞోజనేన అసంయుత్తతాయ ఏవ నియతవిప్పయుత్తో. కాయస్స కోటి పరమో అన్తో ఏతస్సాతి కాయకోటికం. దుతియపదేతి ‘‘జీవితపరియన్తిక’’న్తి ఇమస్మిం పదే. విసేవనస్సాతి ఉపాదానస్స. సీతీభవిస్సన్తీతి పదస్స ‘‘నిరుజ్ఝిస్సన్తీ’’తి అత్థో వుత్తో, కథం పన వేదయితానం ద్వాదససు ఆయతనేసు నిరుజ్ఝనం సీతిభావప్పత్తీతి చోదనం సన్ధాయాహ – ‘‘కిలేసా హీ’’తిఆది. సముదయపఞ్హేనాతి మహాసతిపట్ఠానే (దీ॰ ని॰ ౨.౪౦౦; మ॰ ని॰ ౧.౧౩౩) సముదయసచ్చనిరోధపఞ్హేన. నను సబ్బసో కిలేసపరిళాహవిగమే సీతిభావో నామ వేదనానిరోధమత్తేన అధిప్పేతో; తేన ఇధ వేదయితాని వుత్తాని, న కిలేసాతి వేదయితానం అచ్చన్తనిరోధసఙ్ఖాతో సీతిభావోపి కిలేససముచ్ఛేదేనేవాతి ఆహ ‘‘వేదయితానిపీ’’తిఆది.
364. Rāgova anusayo rāgānusayo, so ca paccayasamavāye uppajjanārahoti vattabbataṃ labhatīti vuttaṃ – ‘‘sukhavedanaṃ ārabbha rāgānusayo uppajjeyyā’’ti. Na pana tassa uppādanaṃ atthi khaṇattayasamāyogāsambhavato. Esa nayo sesesupi. Itaranti adukkhamasukhavedanaṃ. Visaṃyuttoti kenaci saññojanena asaṃyuttatāya eva niyatavippayutto. Kāyassa koṭi paramo anto etassāti kāyakoṭikaṃ. Dutiyapadeti ‘‘jīvitapariyantika’’nti imasmiṃ pade. Visevanassāti upādānassa. Sītībhavissantīti padassa ‘‘nirujjhissantī’’ti attho vutto, kathaṃ pana vedayitānaṃ dvādasasu āyatanesu nirujjhanaṃ sītibhāvappattīti codanaṃ sandhāyāha – ‘‘kilesā hī’’tiādi. Samudayapañhenāti mahāsatipaṭṭhāne (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133) samudayasaccanirodhapañhena. Nanu sabbaso kilesapariḷāhavigame sītibhāvo nāma vedanānirodhamattena adhippeto; tena idha vedayitāni vuttāni, na kilesāti vedayitānaṃ accantanirodhasaṅkhāto sītibhāvopi kilesasamucchedenevāti āha ‘‘vedayitānipī’’tiādi.
౩౬౫. ఇదం ఓపమ్మసంసన్దనన్తి ఏత్థ సఞ్ఞోజనా దీపసిఖా వియ, అధిట్ఠానకపల్లికా వియ వేదనాయ నిస్సయభూతా చత్తారో ఖన్ధా, తేలం వియ కిలేసా, వట్టి వియ కమ్మవట్టం, ఉపహరణకపురిసో వియ వట్టగామీ పుథుజ్జనో, తస్స సీసచ్ఛేదకపురిసో వియ అరహత్తమగ్గో సన్తానస్స సముచ్ఛేదకరణతో, అనాహారాయ దీపసిఖాయ నిబ్బాయనం వియ కమ్మకిలేసానం అనన్తరపచ్చయతో అనాహారాయ వేదనాయ అనుపాదిసేసవసేన నిబ్బాయనం.
365.Idaṃopammasaṃsandananti ettha saññojanā dīpasikhā viya, adhiṭṭhānakapallikā viya vedanāya nissayabhūtā cattāro khandhā, telaṃ viya kilesā, vaṭṭi viya kammavaṭṭaṃ, upaharaṇakapuriso viya vaṭṭagāmī puthujjano, tassa sīsacchedakapuriso viya arahattamaggo santānassa samucchedakaraṇato, anāhārāya dīpasikhāya nibbāyanaṃ viya kammakilesānaṃ anantarapaccayato anāhārāya vedanāya anupādisesavasena nibbāyanaṃ.
ఆదిమ్హి సమాధివిపస్సనాపఞ్ఞాహీతి పుబ్బభాగపటిపదాభూతా తయా పగుణసమాధితో అరహత్తస్స పదట్ఠానభూతవిపస్సనాపఞ్ఞాతో చ. ఉత్తరితరాతి విసిట్ఠతరా. ఏవం సమన్నాగతోతి ఏత్థ ఏవం-సద్దో ఇదంసద్దత్థవచనోతి ఆహ – ‘‘ఇమినా ఉత్తమేన అరహత్తఫలపఞ్ఞాధిట్ఠానేనా’’తి. సబ్బం వట్టదుక్ఖం ఖేపేతీతి సబ్బదుక్ఖక్ఖయో, అగ్గమగ్గో, తంపరియాపన్నతాయ తత్థ ఞాణన్తి ఆహ – ‘‘సబ్బదుక్ఖక్ఖయే ఞాణం నామ అరహత్తమగ్గే ఞాణ’’న్తి. అరహత్తఫలే ఞాణం అధిప్పేతం వుత్తనయేన సబ్బదుక్ఖక్ఖయే సన్తే తన్నిమిత్తం వా ఉప్పన్నఞాణన్తి కత్వా. తస్సాతి, ‘‘ఏవం సమన్నాగతో భిక్ఖు ఇమినా పరమేన పఞ్ఞాధిట్ఠానేన సమన్నాగతో హోతీ’’తి వుత్తభిక్ఖునో.
Ādimhi samādhivipassanāpaññāhīti pubbabhāgapaṭipadābhūtā tayā paguṇasamādhito arahattassa padaṭṭhānabhūtavipassanāpaññāto ca. Uttaritarāti visiṭṭhatarā. Evaṃ samannāgatoti ettha evaṃ-saddo idaṃsaddatthavacanoti āha – ‘‘iminā uttamena arahattaphalapaññādhiṭṭhānenā’’ti. Sabbaṃ vaṭṭadukkhaṃ khepetīti sabbadukkhakkhayo, aggamaggo, taṃpariyāpannatāya tattha ñāṇanti āha – ‘‘sabbadukkhakkhaye ñāṇaṃ nāma arahattamagge ñāṇa’’nti. Arahattaphale ñāṇaṃ adhippetaṃ vuttanayena sabbadukkhakkhaye sante tannimittaṃ vā uppannañāṇanti katvā. Tassāti, ‘‘evaṃ samannāgato bhikkhu iminā paramena paññādhiṭṭhānena samannāgato hotī’’ti vuttabhikkhuno.
౩౬౬. హీతి యస్మా. విముత్తీతి అరహత్తఫలవిముత్తి, తస్మా సబ్బదుక్ఖక్ఖయే ఞాణన్తి అరహత్తఫలఞాణం అధిప్పేతం. సచ్చన్తి పరమత్థసచ్చం నిబ్బానం, న మగ్గసచ్చం. కామం అరహత్తఫలవిముత్తి పటిపక్ఖేహి అకోపనీయతాయ అకుప్పా, ‘‘సచ్చే ఠితా’’తి పన వచనతో, ‘‘అకుప్పారమ్మణకరణేన అకుప్పాతి వుత్తా’’తి ఆహ. వితథన్తి నట్ఠం, జరాయ మరణేన చ విపరిణామేతబ్బతాయ యాదిసం ఉప్పాదావత్థాయ జాతం, తతో అఞ్ఞాదిసన్తి అత్థో. తథా హి తం జరామరణేహి పరిముసితబ్బరూపతాయ ‘‘ముసా’’తి వుత్తం. తేనాహ – ‘‘మోసధమ్మన్తి నస్సనసభావ’’న్తి. తం అవితథన్తి తం వుత్తనయేన అవితథం నామ, తం సభావో సబ్బకాలం తేనేవ లబ్భనతో. సమథవిపస్సనావసేన వచీసచ్చతోతి సమథవిపస్సనావసేన యం విసుద్ధిమత్తం వచీసచ్చం, తతో. దుక్ఖసచ్చసముదయసచ్చేహి తచ్ఛవిపల్లాసభూతసభావేహి. ఇతి నేసం యథాసకం సభావేన అవితథభావే అమోసధమ్మతాయ తేహిపి అవితథభావా పరమత్థసచ్చం నిబ్బానమేవ ఉత్తరితరం. తస్మాతి నిబ్బానస్సేవ ఉత్తరితరభావతో.
366.Hīti yasmā. Vimuttīti arahattaphalavimutti, tasmā sabbadukkhakkhaye ñāṇanti arahattaphalañāṇaṃ adhippetaṃ. Saccanti paramatthasaccaṃ nibbānaṃ, na maggasaccaṃ. Kāmaṃ arahattaphalavimutti paṭipakkhehi akopanīyatāya akuppā, ‘‘sacce ṭhitā’’ti pana vacanato, ‘‘akuppārammaṇakaraṇena akuppāti vuttā’’ti āha. Vitathanti naṭṭhaṃ, jarāya maraṇena ca vipariṇāmetabbatāya yādisaṃ uppādāvatthāya jātaṃ, tato aññādisanti attho. Tathā hi taṃ jarāmaraṇehi parimusitabbarūpatāya ‘‘musā’’ti vuttaṃ. Tenāha – ‘‘mosadhammanti nassanasabhāva’’nti. Taṃ avitathanti taṃ vuttanayena avitathaṃ nāma, taṃ sabhāvo sabbakālaṃ teneva labbhanato. Samathavipassanāvasena vacīsaccatoti samathavipassanāvasena yaṃ visuddhimattaṃ vacīsaccaṃ, tato. Dukkhasaccasamudayasaccehi tacchavipallāsabhūtasabhāvehi. Iti nesaṃ yathāsakaṃ sabhāvena avitathabhāve amosadhammatāya tehipi avitathabhāvā paramatthasaccaṃ nibbānameva uttaritaraṃ. Tasmāti nibbānasseva uttaritarabhāvato.
౩౬౭. ఉపధీయతి ఏత్థ దుక్ఖన్తి ఉపధీ, ఖన్ధా కామగుణా చ. ఉపదహన్తి దుక్ఖన్తి ఉపధీ, కిలేసాభిసఙ్ఖారా. పరిపూరా గహితా పరామట్ఠాతి పరియత్తభావేన తణ్హాయ గహితా దిట్ఠియా పరామట్ఠా. సమథవిపస్సనావసేన కిలేసపరిచ్చాగతోతి విక్ఖమ్భనవసేన తదఙ్గప్పహానవసేన చ కిలేసానం పరిచ్చజనతో. ఉత్తరితరో విసిట్ఠతరస్స పహానప్పకారస్స అభావతో.
367. Upadhīyati ettha dukkhanti upadhī, khandhā kāmaguṇā ca. Upadahanti dukkhanti upadhī, kilesābhisaṅkhārā. Paripūrā gahitā parāmaṭṭhāti pariyattabhāvena taṇhāya gahitā diṭṭhiyā parāmaṭṭhā. Samathavipassanāvasena kilesapariccāgatoti vikkhambhanavasena tadaṅgappahānavasena ca kilesānaṃ pariccajanato. Uttaritaro visiṭṭhatarassa pahānappakārassa abhāvato.
౩౬౮. ఆఘాతకరణవసేనాతి చేతసికాఘాతస్స ఉప్పజ్జనవసేన. బ్యాపజ్జనవసేనాతి చిత్తస్స విపత్తిభావవసేన. సమ్పదుస్సనవసేనాతి సబ్బసో దుస్సనవసేన. తీహి పదేహి యది అరహత్తమగ్గేన కిలేసానం పరిచ్చాగో చాగాధిట్ఠానం, అరహత్తమగ్గేనేవ నేసం వూపసమో ఉపసమాధిట్ఠానం హోతీతి దస్సేతి. ఏత్థ విసేసేన పరిచ్చాగో సమ్పజహనం అనుప్పత్తిధమ్మతాపాదనం చాగో, తథా పన పరిచ్చాగేన యో సో నేసం తదా వూపసన్తతాయ అభావో, అయం ఉపసమోతి అయమేతేసం విసేసో.
368.Āghātakaraṇavasenāti cetasikāghātassa uppajjanavasena. Byāpajjanavasenāti cittassa vipattibhāvavasena. Sampadussanavasenāti sabbaso dussanavasena. Tīhi padehi yadi arahattamaggena kilesānaṃ pariccāgo cāgādhiṭṭhānaṃ, arahattamaggeneva nesaṃ vūpasamo upasamādhiṭṭhānaṃ hotīti dasseti. Ettha visesena pariccāgo sampajahanaṃ anuppattidhammatāpādanaṃ cāgo, tathā pana pariccāgena yo so nesaṃ tadā vūpasantatāya abhāvo, ayaṃ upasamoti ayametesaṃ viseso.
౩౬౯. మఞ్ఞితన్తి మఞ్ఞనా, ‘‘ఏతం మమా’’తిఆదినా కప్పనాతి అత్థో. అవిజ్జావిబన్ధనతణ్హాగాహాదీనం సాధారణభావతో అయమహన్తి ఏత్థ అహన్తి దిట్ఠిమఞ్ఞనాదస్సనం, సా పన దిట్ఠి మానమఞ్ఞనాయ అత్తనియగాహవసేన హోతీతి స్వేవ ‘‘అయ’’న్తి ఇమినా గహితోతి ఆహ – ‘‘అయమహన్తి ఏకం తణ్హామఞ్ఞితమేవ వట్టతీ’’తి. ఆబాధట్ఠేనాతి పటిపీళనట్ఠేన. మఞ్ఞనావసేన హి సత్తానం తథా హోతి. అన్తోదోసట్ఠేనాతి అబ్భన్తరదుట్ఠభావేన. మఞ్ఞనాదూసితత్తా హి సత్తానం అత్తభావో దుక్ఖతామూలాయత్తో, కిలేసాసుచిపగ్ఘరణతో ఉప్పాదనిరోధభఙ్గేహి ఉద్ధముద్ధం పక్కపభిన్నో హోతీతి ఫలూపచారేన ‘‘మఞ్ఞితం గణ్డో’’తి వుత్తో. అనుపవిట్ఠట్ఠేనాతి అనుపవిసిత్వా హదయమాహచ్చ అధిట్ఠానేన. మఞ్ఞితఞ్హి పీళాజననతో అన్తోతుదనతో దురుద్ధరణతో సల్లం. ఖీణాసవముని సబ్బసో కిలేసానం సన్తత్తా, తతో ఏవ పరిళాహానం పరినిబ్బుతత్తా వూపసన్తత్తా సన్తో ఉపసన్తో నిబ్బుతోతి వుచ్చతి. యత్థ ఠితన్తి యస్మిం అసేక్ఖభూమియం ఠితం. యది భగవా అత్తనో దేసనాఞాణానురూపం దేసనం పవత్తాపేయ్య, మహాపథవిం పత్థరన్తస్స వియ, ఆకాసం పసారేన్తస్స వియ, అనన్తాపరిమేయ్యలోకధాతుయో పటిచ్చ తేసం ఠితాకారం అనుప్పూరం విచినన్తస్స వియ దేసనా పరియోసానం న గచ్ఛేయ్య. యస్మా పనస్స వినేయ్యజ్ఝాసయానురూపమేవ దేసనా పవత్తి, న తతో పరం అణుమత్తమ్పి వడ్ఢతి. తస్మా వుత్తం – ‘‘సబ్బాపి ధమ్మదేసనా సంఖిత్తావ, విత్థారదేసనా నామ నత్థీ’’తి. నను సత్తపకరణదేసనా విత్థారకథాతి? న సాపి విత్థారకథాతి ఆహ – ‘‘సమన్తపట్ఠానకథాపి సంఖిత్తాయేవా’’తి. సన్నిపతితదేవపరిసాయ అజ్ఝాసయానురూపమేవ హి తస్సాపి పవత్తి, న సత్థుదేసనాఞాణానురూపన్తి. యథానుసన్ధిం పాపేసి యథాఉద్దిట్ఠే అనుపుబ్బేన అనవసేసతో విభజనవసేన దేసనాయ నిట్ఠాపితత్తా. విపఞ్చితఞ్ఞూ…పే॰… కథేసి నాతిసఙ్ఖేపవిత్థారవసేన దేసితత్తా.
369.Maññitanti maññanā, ‘‘etaṃ mamā’’tiādinā kappanāti attho. Avijjāvibandhanataṇhāgāhādīnaṃ sādhāraṇabhāvato ayamahanti ettha ahanti diṭṭhimaññanādassanaṃ, sā pana diṭṭhi mānamaññanāya attaniyagāhavasena hotīti sveva ‘‘aya’’nti iminā gahitoti āha – ‘‘ayamahanti ekaṃ taṇhāmaññitameva vaṭṭatī’’ti. Ābādhaṭṭhenāti paṭipīḷanaṭṭhena. Maññanāvasena hi sattānaṃ tathā hoti. Antodosaṭṭhenāti abbhantaraduṭṭhabhāvena. Maññanādūsitattā hi sattānaṃ attabhāvo dukkhatāmūlāyatto, kilesāsucipaggharaṇato uppādanirodhabhaṅgehi uddhamuddhaṃ pakkapabhinno hotīti phalūpacārena ‘‘maññitaṃ gaṇḍo’’ti vutto. Anupaviṭṭhaṭṭhenāti anupavisitvā hadayamāhacca adhiṭṭhānena. Maññitañhi pīḷājananato antotudanato duruddharaṇato sallaṃ. Khīṇāsavamuni sabbaso kilesānaṃ santattā, tato eva pariḷāhānaṃ parinibbutattā vūpasantattā santo upasanto nibbutoti vuccati. Yattha ṭhitanti yasmiṃ asekkhabhūmiyaṃ ṭhitaṃ. Yadi bhagavā attano desanāñāṇānurūpaṃ desanaṃ pavattāpeyya, mahāpathaviṃ pattharantassa viya, ākāsaṃ pasārentassa viya, anantāparimeyyalokadhātuyo paṭicca tesaṃ ṭhitākāraṃ anuppūraṃ vicinantassa viya desanā pariyosānaṃ na gaccheyya. Yasmā panassa vineyyajjhāsayānurūpameva desanā pavatti, na tato paraṃ aṇumattampi vaḍḍhati. Tasmā vuttaṃ – ‘‘sabbāpi dhammadesanā saṃkhittāva, vitthāradesanā nāma natthī’’ti. Nanu sattapakaraṇadesanā vitthārakathāti? Na sāpi vitthārakathāti āha – ‘‘samantapaṭṭhānakathāpi saṃkhittāyevā’’ti. Sannipatitadevaparisāya ajjhāsayānurūpameva hi tassāpi pavatti, na satthudesanāñāṇānurūpanti. Yathānusandhiṃpāpesi yathāuddiṭṭhe anupubbena anavasesato vibhajanavasena desanāya niṭṭhāpitattā. Vipañcitaññū…pe… kathesi nātisaṅkhepavitthāravasena desitattā.
౩౭౦. అట్ఠన్నం పరిక్ఖారానన్తి నయిదమనవసేసపరియాదానం, లక్ఖణవచనం పనేతం, అఞ్ఞతరస్సాతి వచనసేసో. తథా హి, ‘‘మయ్హం ఇద్ధిమయపరిక్ఖారలాభాయ పచ్చయో హోతూ’’తి పత్థనం పట్ఠపేత్వా పత్తచీవరం, పత్తం, చీవరమేవ వా దిన్నే చరిమభవే ఇద్ధిమయపరిక్ఖారో నిబ్బత్తతీతి వదన్తి. అదిన్నత్తాతి కేచివాదో, తేనాహ ‘‘కులపుత్తో’’తిఆది. ఓకాసాభావతోతి ఉపసమ్పదాలక్ఖణస్స అసమ్భవతో. తేనాహ – ‘‘కులపుత్తస్స ఆయుపరిక్ఖీణ’’న్తి. ఉదకతిత్థ…పే॰… ఆరద్ధో పరమప్పిచ్ఛభావతో.
370.Aṭṭhannaṃ parikkhārānanti nayidamanavasesapariyādānaṃ, lakkhaṇavacanaṃ panetaṃ, aññatarassāti vacanaseso. Tathā hi, ‘‘mayhaṃ iddhimayaparikkhāralābhāya paccayo hotū’’ti patthanaṃ paṭṭhapetvā pattacīvaraṃ, pattaṃ, cīvarameva vā dinne carimabhave iddhimayaparikkhāro nibbattatīti vadanti. Adinnattāti kecivādo, tenāha ‘‘kulaputto’’tiādi. Okāsābhāvatoti upasampadālakkhaṇassa asambhavato. Tenāha – ‘‘kulaputtassa āyuparikkhīṇa’’nti. Udakatittha…pe… āraddho paramappicchabhāvato.
విబ్భన్తాతి భన్తచిత్తా. సిఙ్గేన విజ్ఝిత్వా ఘాతేసి పురిమజాతిబద్ధాఘాతతాయాతి వదన్తి.
Vibbhantāti bhantacittā. Siṅgena vijjhitvā ghātesi purimajātibaddhāghātatāyāti vadanti.
మానుసం యోగన్తి మనుస్సత్తభావం. అత్తభావో హి యుజ్జతి కమ్మకిలేసేహీతి ‘‘యోగో’’తి వుచ్చతి. ఉపచ్చగున్తి ఉపగచ్ఛింసు. ఉపకోతిఆది తేసం నామాని.
Mānusaṃ yoganti manussattabhāvaṃ. Attabhāvo hi yujjati kammakilesehīti ‘‘yogo’’ti vuccati. Upaccagunti upagacchiṃsu. Upakotiādi tesaṃ nāmāni.
గన్ధకట్ఠేహీతి చన్దనాగరుసళలదేవదారుఆదీహి గన్ధదారూహి. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవ.
Gandhakaṭṭhehīti candanāgarusaḷaladevadāruādīhi gandhadārūhi. Sesaṃ suviññeyyameva.
ధాతువిభఙ్గసుత్తవణ్ణనాయ లీనత్థప్పకాసనా సమత్తా.
Dhātuvibhaṅgasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / మజ్ఝిమనికాయ • Majjhimanikāya / ౧౦. ధాతువిభఙ్గసుత్తం • 10. Dhātuvibhaṅgasuttaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / సుత్తపిటక (అట్ఠకథా) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / మజ్ఝిమనికాయ (అట్ఠకథా) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ౧౦. ధాతువిభఙ్గసుత్తవణ్ణనా • 10. Dhātuvibhaṅgasuttavaṇṇanā