| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
೧೦. ಧಾತುವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
10. Dhātuvibhaṅgasuttavaṇṇanā
೩೪೨. ಅಪರಿಕ್ಖೀಣಾಯುಕಂ ಪುಕ್ಕುಸಾತಿಕುಲಪುತ್ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಗಮನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತುರಿತಗಮನಚಾರಿಕ’’ನ್ತಿ। ಮಮ ವಾಸುಪಗಮನೇನ ತವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಫಾಸುಕಂ ಅನಿಟ್ಠಂ ಸಚೇ ನತ್ಥಿ। ಸೋತಿ ಪುಬ್ಬುಪಗತೋ। ದಿನ್ನಂ ದಿನ್ನಮೇವ ವಟ್ಟತೀತಿ ಏಕವಾರಂ ದಿನ್ನಂ ದಿನ್ನಮೇವ ಯುತ್ತಂ, ನ ಪುನ ದಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕತಂ ಕತಮೇವಾತಿ ಸಙ್ಗಹತ್ಥಂ ಕತಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಕಮ್ಮಂ ಕತಮೇವ, ನ ತಂ ಪುನ ವಿಪರಿವತ್ತೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
342. Aparikkhīṇāyukaṃ pukkusātikulaputtaṃ uddissa gamananti katvā vuttaṃ ‘‘turitagamanacārika’’nti. Mama vāsupagamanena tava cittassa aphāsukaṃ aniṭṭhaṃ sace natthi. Soti pubbupagato. Dinnaṃ dinnameva vaṭṭatīti ekavāraṃ dinnaṃ dinnameva yuttaṃ, na puna dātabbanti adhippāyo. Kataṃ katamevāti saṅgahatthaṃ kataṃ anucchavikakammaṃ katameva, na taṃ puna viparivattetabbanti adhippāyo.
ಪುಕ್ಕುಸಾತಿಮ್ಹಿ ಉಭಯಥಾಪಿ ಕುಲಪುತ್ತಭಾವೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಏವಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಜಾತಿಕುಲಪುತ್ತೋಪಿ ಆಚಾರಕುಲಪುತ್ತೋಪೀ’’ತಿ। ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಕ್ಕಸೀಲತೋ ಆಗಮನೇ। ಅಙ್ಕೇ ನಿಪನ್ನದಾರಕಂ ವಿಯ ಜನಂ ತೋಸೇತಿ ತುಟ್ಠಿಂ ಪಾಪೇತಿ। ರತನಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಪಬ್ಬತಸಮುದ್ದಾದಿಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಪಚ್ಚನ್ತದೇಸಸ್ಸ। ದಸ್ಸನೀಯನ್ತಿ ದಸ್ಸನೇನೇವ ಸುಖಾವಹಂ। ಏವರೂಪನ್ತಿ ದಸ್ಸನೀಯಂ ಸವನೀಯಞ್ಚ।
Pukkusātimhi ubhayathāpi kulaputtabhāvo paripuṇṇo evāti āha – ‘‘jātikulaputtopi ācārakulaputtopī’’ti. Tatrāti tasmiṃ takkasīlato āgamane. Aṅke nipannadārakaṃ viya janaṃ toseti tuṭṭhiṃ pāpeti. Ratanāni uppajjanti pabbatasamuddādisannissitattā paccantadesassa. Dassanīyanti dassaneneva sukhāvahaṃ. Evarūpanti dassanīyaṃ savanīyañca.
ಅನಗ್ಘಕಮ್ಬಲೇ ಮಹಗ್ಘಕಮ್ಬಲೇ। ಸಾರಕರಣ್ಡಕೇತಿ ಚನ್ದನಸಾರಾದಿಸಾರಮಯಕರಣ್ಡಕೇ। ಲಿಖಾಪೇತ್ವಾ ಉಕ್ಕಿರಾಪೇತ್ವಾ। ಲಾಖಾಯ ವಟ್ಟಾಪೇತ್ವಾತಿ ಮುಖಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಲಾಖಾಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕಾರೇತ್ವಾ।
Anagghakambale mahagghakambale. Sārakaraṇḍaketi candanasārādisāramayakaraṇḍake. Likhāpetvā ukkirāpetvā. Lākhāya vaṭṭāpetvāti mukhaṃ pidahitvā lākhāparikammaṃ kāretvā.
ಅನ್ತೋ ದುಸ್ಸಭಣ್ಡಿಕಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ ನಾತಿಗರುಕಭಾವತೋ। ಅನಗ್ಘಾ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ವಣ್ಣಸಮ್ಪತ್ತಿಫಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿಪಮಾಣಮಹತ್ತದುನ್ನಿಮ್ಮಾಪಿಯತಾಹಿ ಮಹಗ್ಘಾ ಅಹೇಸುಂ, ಮಹಾಪುಞ್ಞೋ ರಾಜಾ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Anto dussabhaṇḍikaṃ atthīti aññāsi nātigarukabhāvato. Anagghā ahesunti vaṇṇasampattiphassasampattipamāṇamahattadunnimmāpiyatāhi mahagghā ahesuṃ, mahāpuñño rājā tassa atthevāti adhippāyo.
ಯದಿ ಏವಂ, ‘‘ಕಿನ್ನು ಖೋ ಪೇಸೇಮೀ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವೀಮಂಸಂ ಆಪಜ್ಜೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಸೋತಿ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ ರಾಜಾ। ವಿಚಿನಿತುಂ ಆರದ್ಧೋ ರತನಸ್ಸ ಅನೇಕವಿಧತ್ತಾ ಉತ್ತರುತ್ತರಿಞ್ಚ ಪಣೀತತರಾದಿಭಾವತೋ। ಸುವಣ್ಣರಜತಾದೀತಿ ಸುವಣ್ಣರಜತಪವಾಳಮಣಿಮುತ್ತಾವೇಳುರಿಯಾದಿ। ಇನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧನ್ತಿ ಚಕ್ಖಾದಿಇನ್ದ್ರಿಯಪಟಿಬದ್ಧಂ। ಪದೇಸನ್ತಿ ಗುಣವಸೇನ ಏಕದೇಸಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ।
Yadi evaṃ, ‘‘kinnu kho pesemī’’ti kasmā vīmaṃsaṃ āpajjīti āha – ‘‘apica kho panā’’tiādi. Soti bimbisāro rājā. Vicinituṃ āraddho ratanassa anekavidhattā uttaruttariñca paṇītatarādibhāvato. Suvaṇṇarajatādīti suvaṇṇarajatapavāḷamaṇimuttāveḷuriyādi. Indriyabaddhanti cakkhādiindriyapaṭibaddhaṃ. Padesanti guṇavasena ekadesaṃ na pāpuṇāti.
ಸಾಮಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತಾಸಾಮಞ್ಞೇನ, ‘‘ಬುದ್ಧರತನಮ್ಪಿ ದುವಿಧ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಬುದ್ಧರತನಸಮಂ ರತನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಪರಸ್ಮಿಂ ವಾ ಪನ ಬುದ್ಧೇನ ಸದಿಸೋ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ। ಪಠಮಬೋಧಿಯಂಯೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಘೋಸೋಪೀ’’ತಿಆದಿ।
Sāmaṃ saccānaṃ abhisambuddhatāsāmaññena, ‘‘buddharatanampi duvidha’’nti vuttaṃ. Buddharatanasamaṃ ratanaṃ nāma natthi, yasmā pana imasmiṃ loke parasmiṃ vā pana buddhena sadiso na vijjatīti. Paṭhamabodhiyaṃyeva pavattatīti katvā vuttaṃ ‘‘ghosopī’’tiādi.
ರಾಜಾ ತುಟ್ಠೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ‘‘ತತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂಯೇವ ಪೇಸೇತುಂ ಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಏಕದಿವಸಮ್ಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಬುದ್ಧಾನಂ ಆವಾಸಪರಿಗ್ಗಹೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ। ಪುಬ್ಬದಿಸಾಮುಖನ್ತಿ ಪುಬ್ಬದಿಸಾಭಿಮುಖಂ ಸೀಹಪಞ್ಜರಂ। ತೇನಸ್ಸ ಸುವಿಭೂತಾಲೋಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
Rājātuṭṭho cintesi, ‘‘tattha avijjamānaṃyeva pesetuṃ laddha’’nti. Tasmāti yasmā paripuṇṇaṃ ekadivasampi tasmiṃ padese buddhānaṃ āvāsapariggaho natthi, tasmā. Pubbadisāmukhanti pubbadisābhimukhaṃ sīhapañjaraṃ. Tenassa suvibhūtālokataṃ dasseti.
ಏವಂ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಈದಿಸೋ ಸಮುದಾಗಮೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ, ‘‘ಏವಂ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ಸಮ್ಪನ್ನಸಮುದಾಗಮಸ್ಸ ತದನುರೂಪಾ ಅಯಂ ಫಲಸಮ್ಪದಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ, ‘‘ತುಸಿತಭವನತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Evaṃ anaññasādhāraṇassa bhagavato īdiso samudāgamoti dassetuṃ, ‘‘evaṃ dasa pāramiyo pūretvā’’tiādi vuttaṃ. Evaṃ sampannasamudāgamassa tadanurūpā ayaṃ phalasampadāti dassetuṃ, ‘‘tusitabhavanato’’tiādi vuttaṃ.
ಅರಿಯಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪ್ಪಧಾನೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಚ ಸತ್ತತಿಂಸಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಸಙ್ಗಹೋ, ತೇ ಚ ಉದ್ದೇಸಮತ್ತೇನೇವ ಗಹಿತಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಸತ್ತತಿಂಸಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯೇ ಏಕದೇಸೇನ ಲಿಖಿತ್ವಾ’’ತಿ। ಚೂಳಸೀಲಾದೀನಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೮-೯) ಆಗತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಛದ್ವಾರಸಂವರಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಂ ದ್ವಾರಾನಂ ಸಂವರಣವಸೇನ ಸತ್ತಟ್ಠಾನಿಕಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ದ್ವಾದಸಪ್ಪಭೇದಂ ಚೀವರಾದಿಚತುಪ್ಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸಂ। ಅರಞ್ಞರುಕ್ಖಮೂಲಾದೀನಞ್ಚ ವಿಭಙ್ಗಂ ಭಾವನಾನುಕೂಲಂ ಸೇನಾಸನಂ। ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಂ ಲೋಕೇ ಪಹಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಂ। ಪರಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ಕಸಿಣಾದಿಪರಿಕಮ್ಮಂ। ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತನಯೇನ ಅಟ್ಠತಿಂಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ। ವಿಸುದ್ಧಿಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಯಾವ ಆಸವಕ್ಖಯಾ ಇಮಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಏಕದೇಸೇನ ಲಿಖಿ। ಸೋಳಸವಿಧನ್ತಿ ಸೋಳಸವಿಧಭಾವನಾಯ ಪಯೋಗಂ।
Ariyadhammo nāma ariyamaggappadhāno, ariyamaggo ca sattatiṃsabodhipakkhiyasaṅgaho, te ca uddesamatteneva gahitāti āha – ‘‘sattatiṃsabodhipakkhiye ekadesena likhitvā’’ti. Cūḷasīlādīni brahmajāle (dī. ni. 1.8-9) āgatanayena veditabbāni. Chadvārasaṃvaraṃ satisampajaññanti manacchaṭṭhānaṃ dvārānaṃ saṃvaraṇavasena sattaṭṭhānikaṃ satisampajaññaṃ. Dvādasappabhedaṃ cīvarādicatuppaccayasantosaṃ. Araññarukkhamūlādīnañca vibhaṅgaṃ bhāvanānukūlaṃ senāsanaṃ. ‘‘Abhijjhaṃ loke pahāyā’’tiādinā vuttaṃ nīvaraṇappahānaṃ. Parikammanti kasiṇādiparikammaṃ. Pāḷiyaṃ āgatanayena aṭṭhatiṃsa kammaṭṭhānāni. Visuddhipaṭipāṭiyā yāva āsavakkhayā imaṃ paṭipattiṃ ekadesena likhi. Soḷasavidhanti soḷasavidhabhāvanāya payogaṃ.
ಕಿಲಞ್ಜಮಯೇತಿ ನಾನಾವಿಧಭಿತ್ತಿವಿಭತ್ತೇ ಸಣ್ಹಸುಖುಮರತನಪರಿಸಿಬ್ಬಿತೇ ಕಿಲಞ್ಜಮಯಸಮುಗ್ಗೇ। ಬಹಿ ವತ್ಥೇನ ವೇಠೇತ್ವಾತಿ ಪಠಮಂ ಸುಖುಮಕಮ್ಬಲೇನ ವೇಠೇತ್ವಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ತೇತ್ತಿಂಸಾಯ ಸಮುಗ್ಗೇಸು ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತತೋ ಬಹಿ ಸುಖುಮವತ್ಥೇನ ವೇಠೇತ್ವಾ ಛಾದೇತ್ವಾ। ತಿಣಗಚ್ಛಪಹಾನಸಮ್ಮಜ್ಜನಾದಿನಾ ಸೋಧಿತಮತ್ತಕಮೇವ ಹೋತು, ಕದಲಿಪುಣ್ಣಘಟಠಪನಧಜಪಟಾಕುಸ್ಸಾಪನಾದಿಅಲಙ್ಕರಣೇನ ಮಾ ನಿಟ್ಠಾಪೇಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ರಾಜಾನುಭಾವೇನ ಪಟಿಯಾದೇಥಾತಿ ಮಮ ರಾಜಾನುರೂಪಂ ಸಜ್ಜೇಥ, ಅಲಙ್ಕರೋಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನ್ತರಭೋಗಿಕಾನನ್ತಿ ಅನುಯುತ್ತರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾನಂ। ಜವನದೂತೇತಿ ಖಿಪ್ಪಂ ಗಚ್ಛನ್ತಕದೂತಪುರಿಸೇ। ತಾಳೇಹಿ ಸಹ ಅವಚರನ್ತೀತಿ ತಾಳಾವಚರಾ।
Kilañjamayeti nānāvidhabhittivibhatte saṇhasukhumaratanaparisibbite kilañjamayasamugge. Bahi vatthena veṭhetvāti paṭhamaṃ sukhumakambalena veṭhetvā paṭipāṭiyā tettiṃsāya samuggesu pakkhipitvā tato bahi sukhumavatthena veṭhetvā chādetvā. Tiṇagacchapahānasammajjanādinā sodhitamattakameva hotu, kadalipuṇṇaghaṭaṭhapanadhajapaṭākussāpanādialaṅkaraṇena mā niṭṭhāpethāti attho. Rājānubhāvena paṭiyādethāti mama rājānurūpaṃ sajjetha, alaṅkarothāti attho. Antarabhogikānanti anuyuttarājamahāmattānaṃ. Javanadūteti khippaṃ gacchantakadūtapurise. Tāḷehi saha avacarantīti tāḷāvacarā.
ರಞ್ಞಾ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರಸ್ಸ ಅಮಚ್ಚತೋ ಸುತತ್ತಾ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ಉಚ್ಚಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಯಂ ನೀಚಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ। ನಾಯಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ರತನಸ್ಸ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಯಂ ಪರಿಹಾರೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಮಣಿಮುತ್ತಾದಿಭೇದಸ್ಸ ರತನಸ್ಸ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಮಣಿಮುತ್ತಾದೀಹಿ ಅಭಿಸಙ್ಖತತ್ತಾ। ಬಲವಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ಚಿರತನಕಾಲಂ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಭಾವಿತಭಾವನತಾಯ ವಾಸಿತವಾಸನತಾಯ ಘಟೇ ದೀಪೋ ವಿಯ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಏವ ಸಮುಜ್ಜಲಮಾನಪರಿಪಕ್ಕತಿಹೇತುಕಭಾವತೋ।
Raññā paṇṇākāraṃ uddissa katapūjāsakkārassa amaccato sutattā paṇṇākāraṃ uccaṭṭhāne ṭhapetvā sayaṃ nīcāsane nisinno. Nāyaṃ aññassa ratanassa bhavissatīti ayaṃ parihāro aññassa maṇimuttādibhedassa ratanassa na bhavissati maṇimuttādīhi abhisaṅkhatattā. Balavasomanassaṃuppajji ciratanakālaṃ buddhasāsane bhāvitabhāvanatāya vāsitavāsanatāya ghaṭe dīpo viya abbhantare eva samujjalamānaparipakkatihetukabhāvato.
ಧಾರೇಮೀತಿ ಇಚ್ಛಾಮಿ, ಗಣ್ಹಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದ್ವೇಜ್ಝವಚನನ್ತಿ ದ್ವೇಳ್ಹಕಭಾವೋ। ಅನ್ತರಂ ಕರೋತೀತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಾದಾನಂ ಅನ್ತರಂ ತಂ ಲೇಖಂ ಕರೋತಿ, ಏಕೇನ ಪಾದೇನ ಅತಿಕ್ಕಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಸಾ ಗತಮಗ್ಗೇನಾತಿ ತಾಯ ದೇವಿಯಾ ವಿವಟ್ಟಮಾನಾಯ ನಾಸಿತಾಯ ಗತಮಗ್ಗೇನ। ತಂ ಪನ ಲೇಖನ್ತಿ ಪುಕ್ಕುಸಾತಿನಾ ಕತಲೇಖಂ। ಪಣ್ಣಚ್ಛತ್ತಕನ್ತಿ ತಾಲಪತ್ತಮುಟ್ಠಿಂ।
Dhāremīti icchāmi, gaṇhāmīti attho. Dvejjhavacananti dveḷhakabhāvo. Antaraṃ karotīti dvinnaṃ pādānaṃ antaraṃ taṃ lekhaṃ karoti, ekena pādena atikkamīti attho. Tassā gatamaggenāti tāya deviyā vivaṭṭamānāya nāsitāya gatamaggena. Taṃ pana lekhanti pukkusātinā katalekhaṃ. Paṇṇacchattakanti tālapattamuṭṭhiṃ.
ಸತ್ಥುಗಾರವೇನಾತಿ ಸತ್ಥರಿ ಉಪ್ಪನ್ನಪಸಾದಪೇಮಬಹುಮಾನಸಮ್ಭವೇನ। ತದಾ ಸತ್ಥಾರಂಯೇವ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ತನ್ನಿನ್ನಭಾವೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ, ‘‘ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಪಿ ಚಿತ್ತಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ, ‘‘ಏತ್ಥ ನು ಖೋ ಸತ್ಥಾ ವಸತೀ’’ತಿ ಪರಿವಿತಕ್ಕಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋ; ರಾಜಗಹಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಪೇಸಿತಸಾಸನವಸೇನ ತತ್ಥ ಚ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಬಹುಭಾವತೋ ಸತ್ಥಾ ಕಹಂ ವಸತೀತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ಸತ್ಥು ಏಕಕಸ್ಸೇವ ನಿಕ್ಖಮನಂ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸ ಯೋಜನಾನಿ ಪದಸಾ ಗಮನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಪೂಜಾವಸೇನ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಧಮ್ಮಪೂಜಾಯ ಚ ಬುದ್ಧಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಭಾವೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವಿತ್ಥಾರಿತೋಯೇವ। ಬುದ್ಧಸೋಭಂ ಪನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾತಕವೇಸೇನ ತತ್ಥ ಗಮನಂ ತಸ್ಸ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸತ್ಥವಸೇನ ಮಗ್ಗದರಥಪಟಿಪಸ್ಸಮ್ಭನತ್ಥಂ। ಅಪ್ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಮಗ್ಗದರಥೋ ಹಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಭಾಜನಂ ನ ಹೋತೀತಿ। ತಥಾಹಿ ವಕ್ಖತಿ, ‘‘ನನು ಚ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿ।
Satthugāravenāti satthari uppannapasādapemabahumānasambhavena. Tadā satthāraṃyeva manasi katvā tanninnabhāvena gacchanto, ‘‘pucchissāmī’’tipi cittaṃ na uppādesi, ‘‘ettha nu kho satthā vasatī’’ti parivitakkasseva abhāvato; rājagahaṃ pana patvā rañño pesitasāsanavasena tattha ca vihārassa bahubhāvato satthā kahaṃ vasatīti pucchi. Satthu ekakasseva nikkhamanaṃ pañcacattālīsa yojanāni padasā gamanañca dhammapūjāvasena katanti daṭṭhabbaṃ. Dhammapūjāya ca buddhānaṃ āciṇṇabhāvo heṭṭhā vitthāritoyeva. Buddhasobhaṃ pana paṭicchādetvā aññātakavesena tattha gamanaṃ tassa kulaputtassa vissatthavasena maggadarathapaṭipassambhanatthaṃ. Appaṭipassaddhamaggadaratho hi dhammadesanāya bhājanaṃ na hotīti. Tathāhi vakkhati, ‘‘nanu ca bhagavā’’tiādi.
ಉರುದ್ಧನ್ತಿ ವಿಸಾಲನ್ತಿ ಕೇಚಿ। ಅತಿರೇಕತಿಯೋಜನಸತನ್ತಿಆದಿನಾ ಅನ್ವಯತೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಚ ಮಚ್ಛೇರವಿನಯನೇ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಓವಾದದಾನಂ। ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖುಮಾಲೋತಿಆದಿನಾ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮಗಾರವೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸಪಿ ಧಮ್ಮಗಾರವಂ ಸಂಸನ್ದತಿ ಸಮೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನ ಭಗವತೋ ಕತಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಸ್ಸ ಠಾನಗತಭಾವಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಭಬ್ಬರೂಪಾನಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಯಥಾರಹಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Uruddhanti visālanti keci. Atirekatiyojanasatantiādinā anvayato byatirekato ca maccheravinayane sabrahmacārīnaṃ ovādadānaṃ. Accantasukhumālotiādinā satthu dhammagāravena saddhiṃ kulaputtassapi dhammagāravaṃ saṃsandati sametīti dasseti. Tena bhagavato katassa paccuggamanassa ṭhānagatabhāvaṃ vibhāvento aññesampi bhabbarūpānaṃ kulaputtānaṃ yathārahaṃ saṅgaho kātabboti dasseti.
ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಪ್ಪಮಾಣನ್ತಿ ಉಚ್ಚಭಾವೇನ। ಆನುಭಾವೇನಾತಿ ಇದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ಯಥಾ ಸೋ ಸೋತಪಥಂ ನ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ಏವಂ ವೂಪಸಮೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಅವಿಬ್ಭನ್ತನ್ತಿ ವಿಬ್ಭಮರಹಿತಂ ನಿಲ್ಲೋಲುಪ್ಪಂ। ‘‘ಭಾವನಪುಂಸಕಂ ಪನೇತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಿವರಣತ್ಥಂ, ‘‘ಪಾಸಾದಿಕೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ ಏತಂ ಕರಣವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ ಇರಿಯತೋ’’ತಿಆದಿ। ಅಮನಾಪೋ ಹೋತಿ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ। ಸೀಹಸೇಯ್ಯಾಯ ನಿಪನ್ನಸ್ಸಪಿ ಹಿ ಏಕಚ್ಚೇ ಸರೀರಾವಯವಾ ಅಧೋಖಿತ್ತವಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ವಿಯ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಕಟಿಯಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಊರುಸನ್ಧೀನಂ ದ್ವಿನ್ನಞ್ಚ ಜಾಣುಸನ್ಧೀನಂ ವಸೇನ ಚತುಸನ್ಧಿಕಪಲ್ಲಙ್ಕಂ। ನ ಪತಿಟ್ಠಾತೀತಿ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ, ‘‘ಕಂಸಿ ತ್ವ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅಪುಚ್ಛಿತೇ ಕಥಾಪವತ್ತಿ ಏವ ನ ಹೋತಿ। ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಾಯ ಕಥಾಯ ನ ಸಞ್ಜಾಯತೀತಿ ತಥಾ ಪನ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಕಥಾಯ ಅಪ್ಪವತ್ತಿತಾಯ ಉಪರಿ ಧಮ್ಮಕಥಾ ನ ಸಞ್ಜಾಯತಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಇತೀತಿ ತಸ್ಮಾ। ಕಥಾಪತಿಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ ಕಥಾಪವತ್ತನತ್ಥಂ ಕಥಾಸಮುಟ್ಠಾಪನತ್ಥಂ ವಾ ಪುಚ್ಛಿ।
Brahmalokappamāṇanti uccabhāvena. Ānubhāvenāti iddhānubhāvena yathā so sotapathaṃ na upagacchati, evaṃ vūpasametuṃ sakkoti. Avibbhantanti vibbhamarahitaṃ nilloluppaṃ. ‘‘Bhāvanapuṃsakaṃ paneta’’nti vatvā tassa vivaraṇatthaṃ, ‘‘pāsādikena iriyāpathenā’’ti vuttaṃ. Itthambhūtalakkhaṇe etaṃ karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘yathā iriyato’’tiādi. Amanāpohoti passantānaṃ. Sīhaseyyāya nipannassapi hi ekacce sarīrāvayavā adhokhittavikkhittā viya dissanti. Kaṭiyaṃ dvinnaṃ ūrusandhīnaṃ dvinnañca jāṇusandhīnaṃ vasena catusandhikapallaṅkaṃ. Na patiṭṭhātīti nappavattati, ‘‘kaṃsi tva’’ntiādinā apucchite kathāpavatti eva na hoti. Appatiṭṭhitāya kathāya na sañjāyatīti tathā pana pucchāvasena kathāya appavattitāya upari dhammakathā na sañjāyati na uppajjati. Itīti tasmā. Kathāpatiṭṭhāpanatthaṃ kathāpavattanatthaṃ kathāsamuṭṭhāpanatthaṃ vā pucchi.
ಸಭಾವಮೇವ ಕಥೇತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಭಗವತೋ ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಕಂ ಕಥಮಹಂ ಜಾನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಸಭಾವಮೇವ ಕೇವಲಂ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯಮೇವ ಕಥೇತಿ; ನ ಪನ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಸುಪಾಕಟಂ ಸಭಾವಸಿದ್ಧಂ ಬುದ್ಧರೂಪಕಾಯಸಭಾವಂ। ಅಥ ವಾ ಸಭಾವಮೇವ ಕಥೇತೀತಿ ‘‘ಇದಮೇವ’’ನ್ತಿ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ತದಾ ಭಗವತೋ ರುಚಿಯಾ ತಥಾಪವತ್ತಮಾನಂ ರೂಪಕಾಯಸಭಾವಮೇವ ಕಥೇತಿ ಅಪ್ಪವಿಕ್ಖಮ್ಭನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ತಥಾ ಹಿ ನ’’ನ್ತಿಆದಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಲಕ್ಖಣಮೇವ ಪಟಿಪದನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Sabhāvamevakathetīti attano bhagavato adiṭṭhapubbattā ‘‘adiṭṭhapubbakaṃ kathamahaṃ jāneyya’’nti sabhāvameva kevalaṃ attano ajjhāsayameva katheti; na pana sadevakassa lokassa supākaṭaṃ sabhāvasiddhaṃ buddharūpakāyasabhāvaṃ. Atha vā sabhāvameva kathetīti ‘‘idameva’’nti jānantopi tadā bhagavato ruciyā tathāpavattamānaṃ rūpakāyasabhāvameva katheti appavikkhambhanti adhippāyo. Tenāha – ‘‘tathā hi na’’ntiādi, vipassanālakkhaṇameva paṭipadanti adhippāyo.
೩೪೩. ‘‘ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಂ ಅಕಥೇತ್ವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಯ ಅಕಥನೇ ಕಾರಣಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಞ್ಚ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ, ‘‘ಯಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಪರಿಸುದ್ಧಾಯಪಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾ ತಥಾ ನ ಕಿಚ್ಚಕಾರೀ, ಪಗೇವ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾಯಾತಿ, ‘‘ಯಸ್ಸ ಹಿ…ಪೇ॰… ಅಪರಿಸುದ್ಧಾ ಹೋತಿ’’ಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ ಚ ನಾಮ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಪನ್ನರಸ ಚರಣಧಮ್ಮಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಸೀಲಸಂವರಂ…ಪೇ॰… ಇಮಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಂ ಆಚಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ। ಯಾನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತಿ ಮಗ್ಗಗಮನೇನ ಅಕಿಲನ್ತಭಾವಸಾಧನತ್ತಾ। ಚಿರಕಾಲಂ ಪರಿಭಾವಿತಾಯ ಪರಿಪಕ್ಕಗತಾಯ ಹೇತುಸಮ್ಪದಾಯ ಉಪಟ್ಠಾಪಿತಂ ಸಾಮಣೇರಸೀಲಮ್ಪಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಅಖಣ್ಡಾದಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಯಂ ಪುಬ್ಬಹೇತುತ್ತಾ ‘‘ಸೀಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
343.‘‘Pubbabhāgapaṭipadaṃ akathetvā’’ti vatvā pubbabhāgapaṭipadāya akathane kāraṇaṃ pubbabhāgapaṭipadañca sarūpato dassetuṃ, ‘‘yassa hī’’tiādi vuttaṃ. Aparisuddhāyapi pubbabhāgapaṭipadāya vipassanā tathā na kiccakārī, pageva avijjamānāyāti, ‘‘yassa hi…pe… aparisuddhā hoti’’cceva vuttaṃ. Pubbabhāgapaṭipadā ca nāma saṅkhepato pannarasa caraṇadhammāti āha – ‘‘sīlasaṃvaraṃ…pe… imaṃ pubbabhāgapaṭipadaṃ ācikkhatī’’ti. Yānakiccaṃ sādheti maggagamanena akilantabhāvasādhanattā. Cirakālaṃ paribhāvitāya paripakkagatāya hetusampadāya upaṭṭhāpitaṃ sāmaṇerasīlampi paripuṇṇaṃ akhaṇḍādibhāvappattiyā, yaṃ pubbahetuttā ‘‘sīla’’nti vuccati.
ಧಾತುಯೋ ಪರಮತ್ಥತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಾ, ಪಞ್ಞತ್ತಿಮತ್ಥೋ ಪುರಿಸೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋ। ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಕಥೇನ್ತೋ ‘‘ಛಧಾತುರೋ’’ತಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪ್ಪಧಾನಂ ದೇಸನಂ ಆರಭೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಭಗವಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ತೇವಿಜ್ಜೋ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕತ್ಥಚಿ – ‘‘ಇತ್ಥಿರೂಪಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೧) ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ॰ ೧೨೧) ವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕತ್ಥಚಿ – ‘‘ಖತ್ತಿಯಕುಮಾರೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕಞ್ಞಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೭೫) ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇಧ ಪನ ವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಛಧಾತುರೋ’’ತಿ ಹಿ ಸಮಾಸತ್ಥೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋ ಪುಗ್ಗಲವಿಸಯತ್ತಾ, ತಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ಅವಯವತ್ಥೋ ಪನ ಅಪ್ಪಧಾನತ್ಥೋ ವಿಜ್ಜಮಾನೋ, ಸೋ ಸದ್ದಕ್ಕಮೇನ ಅಪ್ಪಧಾನೋಪಿ ಅತ್ಥಕ್ಕಮೇನ ಪಧಾನೋತಿ ಆಹ – ‘‘ವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ’’ತಿ। ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯೇತ್ಥ ದೇಸನಾಯ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ, ‘‘ಸಚೇ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಉಪಟ್ಠಾಪೇಯ್ಯಾತಿ – ‘‘ಧಾತುಯೋ’’ಇಚ್ಚೇವ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನಿವೇಸೇಯ್ಯ ತಥಾ ಸಞ್ಜಾನೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸನ್ದೇಹಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ಅಸತಿ ಪುರಿಸೇ ಕೋ ಕರೋತಿ? ಕೋ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ಧಾತುಯೋ ಏವಾತಿ ಕಿಂ ನು ಖೋ ಇದಂ, ಕಥಂ ನು ಖೋ ಇದನ್ತಿ ಸಂಸಯಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ? ಸಮ್ಮೋಹಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೇ ಅನ್ಧಕಾರೇ ವತ್ತಮಾನಂ ವಿಯ ದೇಸಿಯಮಾನೇ ಅತ್ಥೇ ಸಮ್ಮೋಹಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ । ತಥಾಭೂತೋ ಚ ದೇಸನಾಯ ಅಭಾಜನಭೂತತ್ತಾ ದೇಸನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ। ಏವಮಾಹಾತಿ ಏವಂ ‘‘ಛಧಾತುರೋ’’ತಿ ಆಹ।
Dhātuyo paramatthato vijjamānā, paññattimattho puriso avijjamāno. Atha kasmā bhagavā arahattassa padaṭṭhānabhūtaṃ vipassanaṃ kathento ‘‘chadhāturo’’ti avijjamānappadhānaṃ desanaṃ ārabhīti āha – ‘‘bhagavā hī’’tiādi. Katthaci ‘‘tevijjo chaḷabhiñño’’tiādīsu vijjamānena avijjamānaṃ dasseti. Katthaci – ‘‘itthirūpaṃ, bhikkhave, purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī’’tiādīsu (a. ni. 1.1) avijjamānena vijjamānaṃ dasseti. Katthaci ‘‘cakkhuviññāṇaṃ sotaviññāṇa’’ntiādīsu (vibha. 121) vijjamānena vijjamānaṃ dasseti. Katthaci – ‘‘khattiyakumāro brāhmaṇakaññāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappetī’’tiādīsu (dī. ni. 1.275) avijjamānena avijjamānaṃ dasseti. Idha pana vijjamānena avijjamānaṃ dasseti. ‘‘Chadhāturo’’ti hi samāsattho avijjamāno puggalavisayattā, tassa padassa avayavattho pana appadhānattho vijjamāno, so saddakkamena appadhānopi atthakkamena padhānoti āha – ‘‘vijjamānena avijjamānaṃ dassento’’ti. Puggalādhiṭṭhānāyettha desanāya kāraṇaṃ dassetuṃ, ‘‘sace hī’’tiādi vuttaṃ. Upaṭṭhāpeyyāti – ‘‘dhātuyo’’icceva kulaputtassa cittaṃ niveseyya tathā sañjāneyya, evaṃ dhammaṃ deseyyāti attho. Sandehaṃ kareyyāti asati purise ko karoti? Ko paṭisaṃvedeti, dhātuyo evāti kiṃ nu kho idaṃ, kathaṃ nu kho idanti saṃsayaṃ uppādeyya? Sammohaṃ āpajjeyyāti caturaṅgasamannāgate andhakāre vattamānaṃ viya desiyamāne atthe sammohaṃ āpajjeyya . Tathābhūto ca desanāya abhājanabhūtattā desanaṃ sampaṭicchituṃ na sakkuṇeyya. Evamāhāti evaṃ ‘‘chadhāturo’’ti āha.
ಯಂ ತ್ವಂ ಪುರಿಸೋತಿ ಸಞ್ಜಾನಾಸೀತಿ ಯಂ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಸಮೂಹಂ ಪಬನ್ಧವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಿಸೇಸವಿಸಿಟ್ಠಂ – ‘‘ಪುರಿಸೋ ಸತ್ತೋ ಇತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತ್ವಂ ಸಞ್ಜಾನಾಸಿ, ಸೋ ಛಧಾತುರೋ। ಸನ್ತೇಸುಪಿ ಛಧಾತುವಿನಿಮುತ್ತೇಸು ಧಾತ್ವನ್ತರೇಸು ಸುಖಾವಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ತಥಾ ವುತ್ತಂ ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚ ತೇಸಂ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ, ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ದಸ್ಸಿತೋ ಏವ। ಸೇಸಪದೇಸೂತಿ ‘‘ಛಫಸ್ಸಾಯತನೋ’’ತಿಆದಿಪದೇಸುಪಿ। ಚತ್ತಾರಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಾನಿ ಚತಸ್ಸೋ ಪತಿಟ್ಠಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಚತುರಾಧಿಟ್ಠಾನೋ, ಅಧಿತಿಟ್ಠತಿ ಪತಿಟ್ಠಹತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಯೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಉತ್ತಮತ್ಥಂ ಅರಹತ್ತಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ, ತೇಸಂ ಪಞ್ಞಾದೀನಂ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸ್ವಾಯಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿ। ಏತ್ತೋತಿ ವಟ್ಟತೋ। ವಿವಟ್ಟಿತ್ವಾತಿ ವಿನಿವಟ್ಟಿತ್ವಾ ಅಪಸಕ್ಕಿತ್ವಾ। ಏತ್ತೋತಿ ವಾ ಏತೇಹಿ ಛಧಾತುಆದೀಹಿ। ಏತ್ಥ ಹಿ ನಿವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಆಯತ್ತಸ್ಸ ಉತ್ತಮಾಯ ಸಿದ್ಧಿಯಾ ಅಸಮ್ಭವೋತಿ। ಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮವಸೇನ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಂ। ಏವಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಟಿಪಕ್ಖಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನೇನ ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ। ಮಞ್ಞಸ್ಸವಾ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಛಹಿಪಿ ದ್ವಾರೇಹಿ ಪವತ್ತಮಾನಸೋತಾಯ ಮಗ್ಗೇನ ವಿಸೋಸಿತಾಯ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿಗತಾಯ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿಚ್ಛೇದಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನ ಸನ್ದನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಮಾನೇ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೇ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೋ ಅನುಪಸನ್ತೋ ಕಿಲೇಸೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ – ‘‘ಮುನಿ ಸನ್ತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ರಾಗಗ್ಗಿಆದೀನಂ ನಿಬ್ಬಾನೇನ ನಿಬ್ಬುತೋ।
Yaṃ tvaṃ purisoti sañjānāsīti yaṃ rūpārūpadhammasamūhaṃ pabandhavasena pavattamānaṃ adhiṭṭhānavisesavisiṭṭhaṃ – ‘‘puriso satto itthī’’tiādinā tvaṃ sañjānāsi, so chadhāturo. Santesupi chadhātuvinimuttesu dhātvantaresu sukhāvaggahaṇatthaṃ tathā vuttaṃ taggahaṇeneva ca tesaṃ gahetabbato, svāyamattho heṭṭhā dassito eva. Sesapadesūti ‘‘chaphassāyatano’’tiādipadesupi. Cattāri adhiṭṭhānāni catasso patiṭṭhā etassāti caturādhiṭṭhāno, adhitiṭṭhati patiṭṭhahati etenāti adhiṭṭhānaṃ, yesu patiṭṭhāya uttamatthaṃ arahattaṃ adhigacchati, tesaṃ paññādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Tenāha ‘‘svāyaṃ bhikkhū’’tiādi. Ettoti vaṭṭato. Vivaṭṭitvāti vinivaṭṭitvā apasakkitvā. Ettoti vā etehi chadhātuādīhi. Ettha hi niviṭṭhassa āyattassa uttamāya siddhiyā asambhavoti. Patiṭṭhitanti ariyamaggādhigamavasena suppatiṭṭhitaṃ. Evañhi sabbaso paṭipakkhasamucchindanena tattha patiṭṭhito hoti. Maññassavā nappavattantīti chahipi dvārehi pavattamānasotāya maggena visositāya sabbaso vigatāya sabbaso vicchedappattiyā na sandanti. Tenāha ‘‘nappavattantī’’ti. Yasmā māne sabbaso samucchinne asamucchinno anupasanto kileso nāma natthi, tasmā āha – ‘‘muni santoti vuccatī’’ti rāgaggiādīnaṃ nibbānena nibbuto.
ಪಞ್ಞಂ ನಪ್ಪಮಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ, ‘‘ದಿವಸಂ ಚಙ್ಕಮೇನ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಆವರಣೀಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಸೋಧೇತೀ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾಯ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೨೩; ೨.೨೪; ೩.೭೫; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೧೨೦; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೫; ವಿಭ॰ ೫೧೯; ಮಹಾನಿ॰ ೧೬೧) ಅಪ್ಪಮಾದಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಂ ನಪ್ಪಮಜ್ಜೇಯ್ಯ। ಏತೇನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಮಾಹ। ಸಚ್ಚಮನುರಕ್ಖೇಯ್ಯಾತಿ ಸಚ್ಚಾನುರಕ್ಖನಾಪದೇಸೇನ ಸೀಲವಿಸೋಧನಮಾಹ; ಸಚ್ಚೇ ಠಿತೋ ಸಮಾದಿನ್ನಸೀಲಂ ಅವಿಕೋಪೇತ್ವಾ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಯತಂ ಕರೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಚೀಸಚ್ಚಂ ರಕ್ಖೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ಕಿಲೇಸಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ಬ್ರೂಹೇಯ್ಯಾತಿ ತದಙ್ಗಾದಿವಸೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪರಿಚ್ಚಜನವಿಧಿಂ ವಡ್ಢೇಯ್ಯ। ಕಿಲೇಸವೂಪಸಮನಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾತಿ ಯಥಾ ತೇ ಕಿಲೇಸಾ ತದಙ್ಗಾದಿವಸೇನ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಾ ಯಥಾಸಮುದಾಚಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸನ್ತಾನೇ ಪರಿಳಾಹಂ ನ ಜನೇನ್ತಿ; ಏವಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವೂಪಸಮನವಿಧಿಂ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಾದೀನನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಾನಂ ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಾದೀನಂ। ಅಧಿಗಮತ್ಥಾಯಾತಿ ಪಟಿಲಾಭತ್ಥಾಯ।
Paññaṃ nappamajjeyyāti, ‘‘divasaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodhetī’’tiādinayappavattāya (ma. ni. 1.423; 2.24; 3.75; saṃ. ni. 4.120; a. ni. 3.15; vibha. 519; mahāni. 161) appamādappaṭipattiyā samādhivipassanāpaññaṃ nappamajjeyya. Etena pubbabhāgiyaṃ samathavipassanābhāvanamāha. Saccamanurakkheyyāti saccānurakkhanāpadesena sīlavisodhanamāha; sacce ṭhito samādinnasīlaṃ avikopetvā paripūrento samādhisaṃvattaniyataṃ karoti. Tenāha ‘‘vacīsaccaṃ rakkheyyā’’ti. Kilesapariccāgaṃ brūheyyāti tadaṅgādivasena kilesānaṃ pariccajanavidhiṃ vaḍḍheyya. Kilesavūpasamanaṃ sikkheyyāti yathā te kilesā tadaṅgādivasena pariccattā yathāsamudācārappavattiyā santāne pariḷāhaṃ na janenti; evaṃ kilesānaṃ vūpasamanavidhiṃ sikkheyya paññādhiṭṭhānādīnanti lokuttarānaṃ paññādhiṭṭhānādīnaṃ. Adhigamatthāyāti paṭilābhatthāya.
೩೪೭. ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾನನ್ತಿ, ‘‘ಚತುರಾಧಿಟ್ಠಾನೋ, ಯತ್ಥ ಠಿತಂ ಮಞ್ಞಸ್ಸವಾ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೪೩) ಏವಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾನಂ।
347.Pubbevuttānanti, ‘‘caturādhiṭṭhāno, yattha ṭhitaṃ maññassavā nappavattantī’’ti (ma. ni. 3.343) evaṃ pubbe vuttānaṃ.
೩೪೮. ವತ್ತಬ್ಬಂ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಭವೇಯ್ಯ। ಆದೀಹೀತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ। ಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ ಕಿಚ್ಚಾಭಾವತೋ। ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಧಾತುಕನ್ತಿ ಅಯಥಾನುಪುಬ್ಬಿಕಂ। ಯಥಾಧಮ್ಮವಸೇನೇವಾತಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಸಭಾವೇನೇವ। ಸಪ್ಪಾಯಂ ಧುತಙ್ಗನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಕಿಲೇಸನಿಗ್ಗಣ್ಹನಯೋಗ್ಗಂ ಧುತಙ್ಗಂ। ಚಿತ್ತರುಚಿತನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಪಕತಿಯಾ ಆಚರಿಯೇಹಿ ವಿರೋಚೇತಬ್ಬಂ, ಚರಿಯಾನುಕೂಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಹತ್ಥಿಪದೋಪಮಸುತ್ತಾದೀಸೂತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಧಾತುವಿಭಙ್ಗಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
348.Vattabbaṃ bhaveyyāti niddesavasena vattabbaṃ bhaveyya. Ādīhīti evamādīhi. Kiccaṃ natthi kiccābhāvato. Uppaṭipāṭidhātukanti ayathānupubbikaṃ. Yathādhammavasenevāti desetabbadhammānaṃ yathāsabhāveneva. Sappāyaṃ dhutaṅganti attano kilesaniggaṇhanayoggaṃ dhutaṅgaṃ. Cittarucitanti attano cittapakatiyā ācariyehi virocetabbaṃ, cariyānukūlanti attho. Hatthipadopamasuttādīsūti ādi-saddena visuddhimaggadhātuvibhaṅgādiṃ saṅgaṇhāti.
೩೫೪. ಅಯಮ್ಪೇತ್ಥಾತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ। ತೇನ ‘‘ಅಥಾಪರಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಯೇವ ಅವಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಉಪರಿದೇಸನಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ। ಸೋಪಿ ಹಿ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಅನುಸನ್ಧೀತಿ। ನನು ಚಾಯಂ ಯಥಾಉದ್ದಿಟ್ಠಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ನಿದ್ದೇಸೋಪಿ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಯೋ ವಿಜ್ಜತೀತಿ? ನ, ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುನಿದ್ದೇಸನಯೇನ ದೇಸನಾಯ ಅಪ್ಪವತ್ತತ್ತಾ ತೇನಾಹ ‘‘ಹೇಟ್ಠತೋ’’ತಿಆದಿ। ಯಂ ವಾ ಪನಾತಿಆದಿನಾ ಪನ ದೇಸನಾಯ ಸಾನುಸನ್ಧಿತಂ ವಿಭಾವೇತಿ। ನ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ಅನನುಸನ್ಧಿಕಂ ದೇಸನಂ ದೇಸೇನ್ತಿ। ಆಗಮನೀಯವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನಾತಿ ಯಸ್ಸಾ ಪುಬ್ಬೇ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಆಗಮನೀಯಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ತಸ್ಸಾ ವಸೇನ। ಕಮ್ಮಕಾರಕವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ‘‘ನೇತಂ ಮಮ ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಏವಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಿಚ್ಚಕಾರಕಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಹಿತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ। ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುವಸೇನಾತಿ ಯಥಾಉದ್ದಿಟ್ಠಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ಭಾಜನವಸೇನ। ಸತ್ಥು ಕಥನತ್ಥಾಯಾತಿ ಸತ್ಥಾರಾ ಉದ್ದೇಸಮೇವ ಕತ್ವಾ ಠಪಿತತ್ತಾ ನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ಕಥನತ್ಥಾಯ। ಅಕಥಿತಭಾವೋ ಏವ ಹಿಸ್ಸ ಅವಸಿಟ್ಠತಾ ಕಥನತ್ಥಾಯ ಪಟಿವಿಜ್ಝನತ್ಥಾಯ ಚ। ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಗಮೇನ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧತಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸ’’ನ್ತಿ। ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪನ ಪಹೀನಭಾವತೋ ಪರಿಯೋದಾತಂ। ಸಮುದಯವಸೇನ ಉದಯದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಪಚ್ಚಯನಿರೋಧವಸೇನ ಅತ್ಥಙ್ಗಮದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ। ಕಾರಣಭಾವೇನ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಹಿತನ್ತಿ ಸುಖವೇದನಿಯಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಖವೇದನಾಯ ಪಚ್ಚಯಭೂತ’’ನ್ತಿ।
354.Ayampetthāti pi-saddo sampiṇḍanattho. Tena ‘‘athāparaṃ upekkhāyeva avasissatī’’ti uparidesanaṃ sampiṇḍeti. Sopi hi pāṭiyekko anusandhīti. Nanu cāyaṃ yathāuddiṭṭhāya viññāṇadhātuyā niddesopi bhavissatīti yathānusandhinayo vijjatīti? Na, viññāṇadhātuniddesanayena desanāya appavattattā tenāha ‘‘heṭṭhato’’tiādi. Yaṃ vā panātiādinā pana desanāya sānusandhitaṃ vibhāveti. Na hi buddhā bhagavanto ananusandhikaṃ desanaṃ desenti. Āgamanīyavipassanāvasenāti yassā pubbe pavattattā āgamanīyaṭṭhāne ṭhitā vipassanā, tassā vasena. Kammakārakaviññāṇanti ‘‘netaṃ mama nesohamasmi, na meso attā’’ti evaṃ vipassanākiccakārakaṃ vipassanāsahitaṃ viññāṇaṃ. Viññāṇadhātuvasenāti yathāuddiṭṭhāya viññāṇadhātuyā bhājanavasena. Satthu kathanatthāyāti satthārā uddesameva katvā ṭhapitattā niddesavasena kathanatthāya. Akathitabhāvo eva hissa avasiṭṭhatā kathanatthāya paṭivijjhanatthāya ca. Paṭipakkhavigamena tassa cittassa parisuddhatāti āha ‘‘nirupakkilesa’’nti. Upakkilesānaṃ pana pahīnabhāvato pariyodātaṃ. Samudayavasena udayadassanatthañceva paccayanirodhavasena atthaṅgamadassanatthañca. Kāraṇabhāvena sukhāya vedanāya hitanti sukhavedaniyaṃ. Tenāha ‘‘sukhavedanāya paccayabhūta’’nti.
೩೬೦. ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನವಸೇನ, ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಸುಖದುಕ್ಖವೇದನಾಮುಖೇನ ಪಗುಣಂ ಜಾತಂ।
360.Rūpakammaṭṭhānampi catudhātuvavatthānavasena, arūpakammaṭṭhānampi sukhadukkhavedanāmukhena paguṇaṃ jātaṃ.
ಸತ್ಥು ಕಥನತ್ಥಂಯೇವ ಅವಸಿಸ್ಸತೀತಿ, ‘‘ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿವಿಜ್ಝನತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ನಿಸೇಧೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಸಮತ್ಥೇತುಂ, ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೇತಿ ಕುಲಪುತ್ತೇನ ಅಧಿಗತರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೇ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಭಿಕ್ಖು ಪಗುಣಂ ತವ ಇದಂ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನ’’ನ್ತಿ। ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸುವಣ್ಣತಾಪನಯೋಗ್ಯಂ ಅಙ್ಗಾರಭಾಜನಂ ಇಧ ‘‘ಉಕ್ಕಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಙ್ಗಾರಕಪಲ್ಲ’’ನ್ತಿ। ಸಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಯಥಾ ತತ್ಥ ಪಕ್ಖಿತ್ತಸುವಣ್ಣಞ್ಚ ತಪ್ಪತಿ, ಏವಂ ಪಟಿಯಾದಿಯೇಯ್ಯ। ನೀಹಟದೋಸನ್ತಿ ವಿಗತೀಭೂತಕಾಳಕಂ। ಅಪನೀತಕಸಾವನ್ತಿ ಅಪಗತಸುಖುಮಕಾಳಕಂ।
Satthu kathanatthaṃyeva avasissatīti, ‘‘kulaputtassa paṭivijjhanattha’’nti vuttamevatthaṃ nisedheti, tasmā vuttamevatthaṃ samatthetuṃ, ‘‘imasmiṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Kulaputtassa rūpāvacarajjhāneti kulaputtena adhigatarūpāvacarajjhāne. Tenāha – ‘‘bhikkhu paguṇaṃ tava idaṃ rūpāvacaracatutthajjhāna’’nti. Yaṃ kiñci suvaṇṇatāpanayogyaṃ aṅgārabhājanaṃ idha ‘‘ukkā’’ti adhippetanti āha ‘‘aṅgārakapalla’’nti. Sajjeyyāti yathā tattha pakkhittasuvaṇṇañca tappati, evaṃ paṭiyādiyeyya. Nīhaṭadosanti vigatībhūtakāḷakaṃ. Apanītakasāvanti apagatasukhumakāḷakaṃ.
ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತುಕಾಮೇನ ನಾಮ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮೇ ವಿರಜ್ಜನತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮೋ ಕಥೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ, ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚೋದನಾ ಕತಾ। ವಿನೇಯ್ಯದಮನಕುಸಲೇನ ಭಗವತಾ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ತಾವ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನುಪೇಕ್ಖಾಯ ವಣ್ಣೋ ಕಥಿತೋತಿ ತಸ್ಸ ಪರಿಹಾರಂ ವದನ್ತೋ, ‘‘ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Ariyamagge patiṭṭhāpetukāmena nāma sabbasmimpi lokiyadhamme virajjanatthāya dhammo kathetabboti adhippāyena, ‘‘kasmā panā’’tiādinā codanā katā. Vineyyadamanakusalena bhagavatā veneyyajjhāsayavasena tāva catutthajjhānupekkhāya vaṇṇo kathitoti tassa parihāraṃ vadanto, ‘‘kulaputtassā’’tiādimāha.
೩೬೧. ತದನುಧಮ್ಮನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಅರೂಪಾವಚರಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ ಅನುರೂಪಧಮ್ಮಂ, ಯಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನ’’ನ್ತಿ। ತಗ್ಗಹಣಾತಿ ತಸ್ಸ ಗಹಣೇನ ತಸ್ಸಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇನ। ಇತೋ ಉತ್ತರಿನ್ತಿ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು।
361.Tadanudhammanti tassa arūpāvacarassa kusalassa anurūpadhammaṃ, yāya paṭipadāya tassa adhigamo hoti, tassa pubbabhāgapaṭipadanti attho. Tenāha ‘‘rūpāvacarajjhāna’’nti. Taggahaṇāti tassa gahaṇena tassā paṭipattiyā paṭipajjamānena. Ito uttarinti ‘‘viññāṇañcāyatana’’ntiādīsu.
೩೬೨. ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಸ್ಸ। ಏತಂ ಪನ ಸವಿಪಾಕಂ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಂ ಸಮೇಚ್ಚ ಸಮ್ಭುಯ್ಯ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕತತ್ತಾ ಸಙ್ಖತಂ। ಪಕಪ್ಪಿತನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಸವಿಹಿತಂ। ಆಯೂಹಿತನ್ತಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಂ। ಕರೋನ್ತೇನ ಕರೀಯತೀತಿ ಪಟಿಪಜ್ಜನಕೇನ ಪಟಿಪಜ್ಜೀಯತಿ ಸಙ್ಖರೀಯತಿ। ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿಯ ನ ನಿಚ್ಚಂ ನ ಸಸ್ಸತಂ। ಅಥ ಖೋ ಖಣೇ ಖಣೇ ಭಿಜ್ಜನಸಭಾವತಾಯ ತಾವಕಾಲಿಕಂ। ತತೋ ಏವ ಚವನಾದಿಸಭಾವನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ರೂಪಾವಚರಧಮ್ಮೇಸು ಆದೀನವವಿಭಾವನಂ। ದುಕ್ಖೇ ಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ। ಅತಾಣನ್ತಿ ಚವನಸಭಾವಾದಿತಾಯ ತಾಣರಹಿತಂ। ಅಲೇಣನ್ತಿ ತತೋ ಅರಕ್ಖತ್ತಾ ಲೀಯನಟ್ಠಾನರಹಿತಂ। ಅಸರಣನ್ತಿ ಅಪ್ಪಟಿಸರಣಂ। ಅಸರಣೀಭೂತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಸರಣಂ।
362.Tassevāti arūpāvacarajjhānassa. Etaṃ pana savipākaṃ arūpāvacarajjhānaṃ samecca sambhuyya paccayehi katattā saṅkhataṃ. Pakappitanti paccayavasena savihitaṃ. Āyūhitanti sampiṇḍitaṃ. Karontena karīyatīti paṭipajjanakena paṭipajjīyati saṅkharīyati. Nibbānaṃ viya na niccaṃ na sassataṃ. Atha kho khaṇe khaṇe bhijjanasabhāvatāya tāvakālikaṃ. Tato eva cavanādisabhāvanti sabbametaṃ rūpāvacaradhammesu ādīnavavibhāvanaṃ. Dukkhe patiṭṭhitanti saṅkhāradukkhe patiṭṭhitaṃ. Atāṇanti cavanasabhāvāditāya tāṇarahitaṃ. Aleṇanti tato arakkhattā līyanaṭṭhānarahitaṃ. Asaraṇanti appaṭisaraṇaṃ. Asaraṇībhūtanti sabbakālampi appaṭisaraṇaṃ.
ಸಮತ್ತಪತ್ತವಿಸೇ ಖನ್ಧಾದೀಸು ಗಹಿತೇ ದುತ್ತಿಕಿಚ್ಛಾ ಸಿಯಾತಿ, ‘‘ಖನ್ಧಂ ವಾ ಸೀಸಂ ವಾ ಗಹೇತುಂ ಅದತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಮೇವಾತಿ ಏತ್ಥಾಯಂ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಾ – ಛೇಕೋ ಭಿಸಕ್ಕೋ ವಿಯ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ। ವಿಸವಿಕಾರೋ ವಿಯ ಕಿಲೇಸದುಕ್ಖಾನುಬನ್ಧೋ, ಭಿಸಕ್ಕಸ್ಸ ವಿಸಂ ಠಾನತೋ ಚಾವೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ಆರೋಪನಂ ವಿಯ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾನುಭಾವೇನ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಕಾಮಭವೇ ನಿಕನ್ತಿಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ಅರೂಪಜ್ಝಾನೇ ಭವನಂ। ಭಿಸಕ್ಕಸ್ಸ ವಿಸಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಪಾತನಂ ವಿಯ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಕಿಲೇಸದುಕ್ಖಾಪನಯನಂ।
Samattapattavise khandhādīsu gahite duttikicchā siyāti, ‘‘khandhaṃ vā sīsaṃ vā gahetuṃ adatvā’’ti vuttaṃ. Evamevāti etthāyaṃ upamāsaṃsandanā – cheko bhisakko viya sammāsambuddho. Visavikāro viya kilesadukkhānubandho, bhisakkassa visaṃ ṭhānato cāvetvā upari āropanaṃ viya bhagavato desanānubhāvena kulaputtassa kāmabhave nikantiṃ pariyādāya arūpajjhāne bhavanaṃ. Bhisakkassa visaṃ otāretvā pathaviyaṃ pātanaṃ viya kulaputtassa orambhāgiyakilesadukkhāpanayanaṃ.
ಅಸಮ್ಪತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಂ ಅನಧಿಗತಸ್ಸ। ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸೇವಾತಿ ತಸ್ಸ ವೇವಚನಂ। ಸಬ್ಬಮೇತನ್ತಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ಅಧುವ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಆದೀನವಂ। ಏಕಪದೇನೇವ ‘‘ಸಙ್ಖತಮೇತ’’ನ್ತಿ ಕಥೇಸಿ ಸಙ್ಖತಪದೇನೇವ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನವಸೇಸತೋ ಪರಿಯಾದಿನ್ನತ್ತಾ।
Asampattassāti arūpāvacarajjhānaṃ anadhigatassa. Appaṭiladdhassevāti tassa vevacanaṃ. Sabbametanti ‘‘aniccaṃ adhuva’’ntiādinā vitthārato vuttaṃ sabbametaṃ ādīnavaṃ. Ekapadeneva ‘‘saṅkhatameta’’nti kathesi saṅkhatapadeneva tassa atthassa anavasesato pariyādinnattā.
ನಾಯೂಹತೀತಿ ಭವಕಾರಣಚೇತನಾವಸೇನ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ನ ಸಮೂಹೇತಿ ನ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ನ ರಾಸಿಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ। ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಂ ನಾಮ ಚೇತನಾಬ್ಯಾಪಾರೋತಿ ಆಹ – ‘‘ನ ಅಭಿಸಞ್ಚೇತಯತೀ’’ತಿ। ತಂ ಪನ ಫಲುಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥತಾಯ ಫಲೇನ ಕಪ್ಪನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಕಪ್ಪೇತೀ’’ತಿ। ಸಚೇ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಚೇತನಾ ಉಳಾರಾ, ಫಲಮಹತ್ತಸಙ್ಖಾತಾಯ ವುಡ್ಢಿಯಾ ಹೋತಿ, ಅನುಳಾರಾ ಚ ಅವುಡ್ಢಿಯಾತಿ ಆಹ – ‘‘ವುಡ್ಢಿಯಾ ವಾ ಪರಿಹಾನಿಯಾ ವಾ’’ತಿ। ಬುದ್ಧವಿಸಯೇ ಠತ್ವಾತಿ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧಸುಬುದ್ಧತಾಯ ಸೀಹಸಮಾನವುತ್ತಿತಾಯ ಚ ದೇಸನಂ ಉಕ್ಕಂಸತೋ ಸಾವಕೇಹಿ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ವಿಸೇಸಂ ಅನವಸೇಸೇನ್ತೋ ತಥಾ ವದತಿ, ನ ಸಾವಕವಿಸಯಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧವಿಸಯಮೇವ ದೇಸೇನ್ತೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟಂ ಗಣ್ಹೀ’’ತಿ। ಯದಿ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ…ಪೇ॰… ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ದೇಸನಾಯ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟಂ ಗಣ್ಹೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ।
Nāyūhatīti bhavakāraṇacetanāvasena byāpāraṃ na samūheti na sampiṇḍeti. Tenāha – ‘‘na rāsiṃ karotī’’ti. Abhisaṅkharaṇaṃ nāma cetanābyāpāroti āha – ‘‘na abhisañcetayatī’’ti. Taṃ pana phaluppādanasamatthatāya phalena kappananti āha ‘‘na kappetī’’ti. Sace abhisaṅkhāracetanā uḷārā, phalamahattasaṅkhātāya vuḍḍhiyā hoti, anuḷārā ca avuḍḍhiyāti āha – ‘‘vuḍḍhiyā vā parihāniyā vā’’ti. Buddhavisaye ṭhatvāti bhagavā attano buddhasubuddhatāya sīhasamānavuttitāya ca desanaṃ ukkaṃsato sāvakehi pattabbaṃ visesaṃ anavasesento tathā vadati, na sāvakavisayaṃ atikkamitvā attano buddhavisayameva desento. Tenāha – ‘‘arahattanikūṭaṃ gaṇhī’’ti. Yadi kulaputto attano…pe… paṭivijjhi, atha kasmā bhagavā desanāya arahattanikūṭaṃ gaṇhīti āha ‘‘yathā nāmā’’tiādi.
ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇತಿ ಇತೋ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಾಧಿಗಮತೋ ಉತ್ತರಿ ಉಪರಿ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ। ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮೇ ನೇವ ಕಙ್ಖಾ ನ ವಿಮತಿ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನೇವ ಕಙ್ಖಾಯ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ। ಏಕಚ್ಚೇಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ತಥಾ ವಿನೇಯ್ಯಠಾನೇಸು। ತಥಾ ಹಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಸಞ್ಜಾನಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯತೋ ಅನೇನಾ’’ತಿಆದಿ।
Ito pubbeti ito anāgāmiphalādhigamato uttari upari. Assāti kulaputtassa. Kathentassa bhagavato dhamme neva kaṅkhā na vimati paṭhamamaggeneva kaṅkhāya samucchinnattā. Ekaccesu ṭhānesūti tathā vineyyaṭhānesu. Tathā hi ayampi kulaputto anāgāmiphalaṃ patvā bhagavantaṃ sañjāni. Tena vuttaṃ ‘‘yato anenā’’tiādi.
೩೬೩. ಅನಜ್ಝೋಸಿತಾತಿ ಅನಜ್ಝೋಸನೀಯಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಗಹೇತುಂ ನ ಯುತ್ತಾ’’ತಿ।
363.Anajjhositāti anajjhosanīyāti ayamatthoti āha – ‘‘gilitvā pariniṭṭhāpetvā gahetuṃ na yuttā’’ti.
೩೬೪. ರಾಗೋವ ಅನುಸಯೋ ರಾಗಾನುಸಯೋ, ಸೋ ಚ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭತೀತಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸುಖವೇದನಂ ಆರಬ್ಭ ರಾಗಾನುಸಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ನ ಪನ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನಂ ಅತ್ಥಿ ಖಣತ್ತಯಸಮಾಯೋಗಾಸಮ್ಭವತೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಇತರನ್ತಿ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖವೇದನಂ। ವಿಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಕೇನಚಿ ಸಞ್ಞೋಜನೇನ ಅಸಂಯುತ್ತತಾಯ ಏವ ನಿಯತವಿಪ್ಪಯುತ್ತೋ। ಕಾಯಸ್ಸ ಕೋಟಿ ಪರಮೋ ಅನ್ತೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕಾಯಕೋಟಿಕಂ। ದುತಿಯಪದೇತಿ ‘‘ಜೀವಿತಪರಿಯನ್ತಿಕ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇ। ವಿಸೇವನಸ್ಸಾತಿ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ। ಸೀತೀಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಪದಸ್ಸ ‘‘ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ಕಥಂ ಪನ ವೇದಯಿತಾನಂ ದ್ವಾದಸಸು ಆಯತನೇಸು ನಿರುಜ್ಝನಂ ಸೀತಿಭಾವಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ – ‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಸಮುದಯಪಞ್ಹೇನಾತಿ ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೪೦೦; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೩) ಸಮುದಯಸಚ್ಚನಿರೋಧಪಞ್ಹೇನ। ನನು ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹವಿಗಮೇ ಸೀತಿಭಾವೋ ನಾಮ ವೇದನಾನಿರೋಧಮತ್ತೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ; ತೇನ ಇಧ ವೇದಯಿತಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ನ ಕಿಲೇಸಾತಿ ವೇದಯಿತಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತೋ ಸೀತಿಭಾವೋಪಿ ಕಿಲೇಸಸಮುಚ್ಛೇದೇನೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ವೇದಯಿತಾನಿಪೀ’’ತಿಆದಿ।
364. Rāgova anusayo rāgānusayo, so ca paccayasamavāye uppajjanārahoti vattabbataṃ labhatīti vuttaṃ – ‘‘sukhavedanaṃ ārabbha rāgānusayo uppajjeyyā’’ti. Na pana tassa uppādanaṃ atthi khaṇattayasamāyogāsambhavato. Esa nayo sesesupi. Itaranti adukkhamasukhavedanaṃ. Visaṃyuttoti kenaci saññojanena asaṃyuttatāya eva niyatavippayutto. Kāyassa koṭi paramo anto etassāti kāyakoṭikaṃ. Dutiyapadeti ‘‘jīvitapariyantika’’nti imasmiṃ pade. Visevanassāti upādānassa. Sītībhavissantīti padassa ‘‘nirujjhissantī’’ti attho vutto, kathaṃ pana vedayitānaṃ dvādasasu āyatanesu nirujjhanaṃ sītibhāvappattīti codanaṃ sandhāyāha – ‘‘kilesā hī’’tiādi. Samudayapañhenāti mahāsatipaṭṭhāne (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133) samudayasaccanirodhapañhena. Nanu sabbaso kilesapariḷāhavigame sītibhāvo nāma vedanānirodhamattena adhippeto; tena idha vedayitāni vuttāni, na kilesāti vedayitānaṃ accantanirodhasaṅkhāto sītibhāvopi kilesasamucchedenevāti āha ‘‘vedayitānipī’’tiādi.
೩೬೫. ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಞ್ಞೋಜನಾ ದೀಪಸಿಖಾ ವಿಯ, ಅಧಿಟ್ಠಾನಕಪಲ್ಲಿಕಾ ವಿಯ ವೇದನಾಯ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ, ತೇಲಂ ವಿಯ ಕಿಲೇಸಾ, ವಟ್ಟಿ ವಿಯ ಕಮ್ಮವಟ್ಟಂ, ಉಪಹರಣಕಪುರಿಸೋ ವಿಯ ವಟ್ಟಗಾಮೀ ಪುಥುಜ್ಜನೋ, ತಸ್ಸ ಸೀಸಚ್ಛೇದಕಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛೇದಕರಣತೋ, ಅನಾಹಾರಾಯ ದೀಪಸಿಖಾಯ ನಿಬ್ಬಾಯನಂ ವಿಯ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಾನಂ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯತೋ ಅನಾಹಾರಾಯ ವೇದನಾಯ ಅನುಪಾದಿಸೇಸವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾಯನಂ।
365.Idaṃopammasaṃsandananti ettha saññojanā dīpasikhā viya, adhiṭṭhānakapallikā viya vedanāya nissayabhūtā cattāro khandhā, telaṃ viya kilesā, vaṭṭi viya kammavaṭṭaṃ, upaharaṇakapuriso viya vaṭṭagāmī puthujjano, tassa sīsacchedakapuriso viya arahattamaggo santānassa samucchedakaraṇato, anāhārāya dīpasikhāya nibbāyanaṃ viya kammakilesānaṃ anantarapaccayato anāhārāya vedanāya anupādisesavasena nibbāyanaṃ.
ಆದಿಮ್ಹಿ ಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಹೀತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಭೂತಾ ತಯಾ ಪಗುಣಸಮಾಧಿತೋ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾತೋ ಚ। ಉತ್ತರಿತರಾತಿ ವಿಸಿಟ್ಠತರಾ। ಏವಂ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಏತ್ಥ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ಇದಂಸದ್ದತ್ಥವಚನೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಇಮಿನಾ ಉತ್ತಮೇನ ಅರಹತ್ತಫಲಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನೇನಾ’’ತಿ। ಸಬ್ಬಂ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ಖೇಪೇತೀತಿ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯೋ, ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೋ, ತಂಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ತತ್ಥ ಞಾಣನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯೇ ಞಾಣಂ ನಾಮ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ। ಅರಹತ್ತಫಲೇ ಞಾಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯೇ ಸನ್ತೇ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಂ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಞಾಣನ್ತಿ ಕತ್ವಾ। ತಸ್ಸಾತಿ, ‘‘ಏವಂ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಿನಾ ಪರಮೇನ ಪಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಭಿಕ್ಖುನೋ।
Ādimhi samādhivipassanāpaññāhīti pubbabhāgapaṭipadābhūtā tayā paguṇasamādhito arahattassa padaṭṭhānabhūtavipassanāpaññāto ca. Uttaritarāti visiṭṭhatarā. Evaṃ samannāgatoti ettha evaṃ-saddo idaṃsaddatthavacanoti āha – ‘‘iminā uttamena arahattaphalapaññādhiṭṭhānenā’’ti. Sabbaṃ vaṭṭadukkhaṃ khepetīti sabbadukkhakkhayo, aggamaggo, taṃpariyāpannatāya tattha ñāṇanti āha – ‘‘sabbadukkhakkhaye ñāṇaṃ nāma arahattamagge ñāṇa’’nti. Arahattaphale ñāṇaṃ adhippetaṃ vuttanayena sabbadukkhakkhaye sante tannimittaṃ vā uppannañāṇanti katvā. Tassāti, ‘‘evaṃ samannāgato bhikkhu iminā paramena paññādhiṭṭhānena samannāgato hotī’’ti vuttabhikkhuno.
೩೬೬. ಹೀತಿ ಯಸ್ಮಾ। ವಿಮುತ್ತೀತಿ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯೇ ಞಾಣನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಞಾಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ನ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ। ಕಾಮಂ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಅಕೋಪನೀಯತಾಯ ಅಕುಪ್ಪಾ, ‘‘ಸಚ್ಚೇ ಠಿತಾ’’ತಿ ಪನ ವಚನತೋ, ‘‘ಅಕುಪ್ಪಾರಮ್ಮಣಕರಣೇನ ಅಕುಪ್ಪಾತಿ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ಆಹ। ವಿತಥನ್ತಿ ನಟ್ಠಂ, ಜರಾಯ ಮರಣೇನ ಚ ವಿಪರಿಣಾಮೇತಬ್ಬತಾಯ ಯಾದಿಸಂ ಉಪ್ಪಾದಾವತ್ಥಾಯ ಜಾತಂ, ತತೋ ಅಞ್ಞಾದಿಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾ ಹಿ ತಂ ಜರಾಮರಣೇಹಿ ಪರಿಮುಸಿತಬ್ಬರೂಪತಾಯ ‘‘ಮುಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಮೋಸಧಮ್ಮನ್ತಿ ನಸ್ಸನಸಭಾವ’’ನ್ತಿ। ತಂ ಅವಿತಥನ್ತಿ ತಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಅವಿತಥಂ ನಾಮ, ತಂ ಸಭಾವೋ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ತೇನೇವ ಲಬ್ಭನತೋ। ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವಚೀಸಚ್ಚತೋತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಯಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮತ್ತಂ ವಚೀಸಚ್ಚಂ, ತತೋ। ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸಮುದಯಸಚ್ಚೇಹಿ ತಚ್ಛವಿಪಲ್ಲಾಸಭೂತಸಭಾವೇಹಿ। ಇತಿ ನೇಸಂ ಯಥಾಸಕಂ ಸಭಾವೇನ ಅವಿತಥಭಾವೇ ಅಮೋಸಧಮ್ಮತಾಯ ತೇಹಿಪಿ ಅವಿತಥಭಾವಾ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಉತ್ತರಿತರಂ। ತಸ್ಮಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೇವ ಉತ್ತರಿತರಭಾವತೋ।
366.Hīti yasmā. Vimuttīti arahattaphalavimutti, tasmā sabbadukkhakkhaye ñāṇanti arahattaphalañāṇaṃ adhippetaṃ. Saccanti paramatthasaccaṃ nibbānaṃ, na maggasaccaṃ. Kāmaṃ arahattaphalavimutti paṭipakkhehi akopanīyatāya akuppā, ‘‘sacce ṭhitā’’ti pana vacanato, ‘‘akuppārammaṇakaraṇena akuppāti vuttā’’ti āha. Vitathanti naṭṭhaṃ, jarāya maraṇena ca vipariṇāmetabbatāya yādisaṃ uppādāvatthāya jātaṃ, tato aññādisanti attho. Tathā hi taṃ jarāmaraṇehi parimusitabbarūpatāya ‘‘musā’’ti vuttaṃ. Tenāha – ‘‘mosadhammanti nassanasabhāva’’nti. Taṃ avitathanti taṃ vuttanayena avitathaṃ nāma, taṃ sabhāvo sabbakālaṃ teneva labbhanato. Samathavipassanāvasena vacīsaccatoti samathavipassanāvasena yaṃ visuddhimattaṃ vacīsaccaṃ, tato. Dukkhasaccasamudayasaccehi tacchavipallāsabhūtasabhāvehi. Iti nesaṃ yathāsakaṃ sabhāvena avitathabhāve amosadhammatāya tehipi avitathabhāvā paramatthasaccaṃ nibbānameva uttaritaraṃ. Tasmāti nibbānasseva uttaritarabhāvato.
೩೬೭. ಉಪಧೀಯತಿ ಏತ್ಥ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಉಪಧೀ, ಖನ್ಧಾ ಕಾಮಗುಣಾ ಚ। ಉಪದಹನ್ತಿ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಉಪಧೀ, ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾ। ಪರಿಪೂರಾ ಗಹಿತಾ ಪರಾಮಟ್ಠಾತಿ ಪರಿಯತ್ತಭಾವೇನ ತಣ್ಹಾಯ ಗಹಿತಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪರಾಮಟ್ಠಾ। ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಕಿಲೇಸಪರಿಚ್ಚಾಗತೋತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಚ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪರಿಚ್ಚಜನತೋ। ಉತ್ತರಿತರೋ ವಿಸಿಟ್ಠತರಸ್ಸ ಪಹಾನಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ।
367. Upadhīyati ettha dukkhanti upadhī, khandhā kāmaguṇā ca. Upadahanti dukkhanti upadhī, kilesābhisaṅkhārā. Paripūrā gahitā parāmaṭṭhāti pariyattabhāvena taṇhāya gahitā diṭṭhiyā parāmaṭṭhā. Samathavipassanāvasena kilesapariccāgatoti vikkhambhanavasena tadaṅgappahānavasena ca kilesānaṃ pariccajanato. Uttaritaro visiṭṭhatarassa pahānappakārassa abhāvato.
೩೬೮. ಆಘಾತಕರಣವಸೇನಾತಿ ಚೇತಸಿಕಾಘಾತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಸೇನ। ಬ್ಯಾಪಜ್ಜನವಸೇನಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಪತ್ತಿಭಾವವಸೇನ। ಸಮ್ಪದುಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ದುಸ್ಸನವಸೇನ। ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಯದಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಚಾಗಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನೇವ ನೇಸಂ ವೂಪಸಮೋ ಉಪಸಮಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏತ್ಥ ವಿಸೇಸೇನ ಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಸಮ್ಪಜಹನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪಾದನಂ ಚಾಗೋ, ತಥಾ ಪನ ಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಯೋ ಸೋ ನೇಸಂ ತದಾ ವೂಪಸನ್ತತಾಯ ಅಭಾವೋ, ಅಯಂ ಉಪಸಮೋತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ।
368.Āghātakaraṇavasenāti cetasikāghātassa uppajjanavasena. Byāpajjanavasenāti cittassa vipattibhāvavasena. Sampadussanavasenāti sabbaso dussanavasena. Tīhi padehi yadi arahattamaggena kilesānaṃ pariccāgo cāgādhiṭṭhānaṃ, arahattamaggeneva nesaṃ vūpasamo upasamādhiṭṭhānaṃ hotīti dasseti. Ettha visesena pariccāgo sampajahanaṃ anuppattidhammatāpādanaṃ cāgo, tathā pana pariccāgena yo so nesaṃ tadā vūpasantatāya abhāvo, ayaṃ upasamoti ayametesaṃ viseso.
೩೬೯. ಮಞ್ಞಿತನ್ತಿ ಮಞ್ಞನಾ, ‘‘ಏತಂ ಮಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಪ್ಪನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಿಜ್ಜಾವಿಬನ್ಧನತಣ್ಹಾಗಾಹಾದೀನಂ ಸಾಧಾರಣಭಾವತೋ ಅಯಮಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಹನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾದಸ್ಸನಂ, ಸಾ ಪನ ದಿಟ್ಠಿ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಅತ್ತನಿಯಗಾಹವಸೇನ ಹೋತೀತಿ ಸ್ವೇವ ‘‘ಅಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಗಹಿತೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಅಯಮಹನ್ತಿ ಏಕಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞಿತಮೇವ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ। ಆಬಾಧಟ್ಠೇನಾತಿ ಪಟಿಪೀಳನಟ್ಠೇನ। ಮಞ್ಞನಾವಸೇನ ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ತಥಾ ಹೋತಿ। ಅನ್ತೋದೋಸಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರದುಟ್ಠಭಾವೇನ। ಮಞ್ಞನಾದೂಸಿತತ್ತಾ ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಅತ್ತಭಾವೋ ದುಕ್ಖತಾಮೂಲಾಯತ್ತೋ, ಕಿಲೇಸಾಸುಚಿಪಗ್ಘರಣತೋ ಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧಭಙ್ಗೇಹಿ ಉದ್ಧಮುದ್ಧಂ ಪಕ್ಕಪಭಿನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಫಲೂಪಚಾರೇನ ‘‘ಮಞ್ಞಿತಂ ಗಣ್ಡೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಅನುಪವಿಟ್ಠಟ್ಠೇನಾತಿ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ಹದಯಮಾಹಚ್ಚ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇನ। ಮಞ್ಞಿತಞ್ಹಿ ಪೀಳಾಜನನತೋ ಅನ್ತೋತುದನತೋ ದುರುದ್ಧರಣತೋ ಸಲ್ಲಂ। ಖೀಣಾಸವಮುನಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸನ್ತತ್ತಾ, ತತೋ ಏವ ಪರಿಳಾಹಾನಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತತ್ತಾ ವೂಪಸನ್ತತ್ತಾ ಸನ್ತೋ ಉಪಸನ್ತೋ ನಿಬ್ಬುತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯತ್ಥ ಠಿತನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಅಸೇಕ್ಖಭೂಮಿಯಂ ಠಿತಂ। ಯದಿ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ದೇಸನಾಞಾಣಾನುರೂಪಂ ದೇಸನಂ ಪವತ್ತಾಪೇಯ್ಯ, ಮಹಾಪಥವಿಂ ಪತ್ಥರನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ, ಆಕಾಸಂ ಪಸಾರೇನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ, ಅನನ್ತಾಪರಿಮೇಯ್ಯಲೋಕಧಾತುಯೋ ಪಟಿಚ್ಚ ತೇಸಂ ಠಿತಾಕಾರಂ ಅನುಪ್ಪೂರಂ ವಿಚಿನನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ದೇಸನಾ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ। ಯಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ವಿನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಮೇವ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಿ, ನ ತತೋ ಪರಂ ಅಣುಮತ್ತಮ್ಪಿ ವಡ್ಢತಿ। ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಬ್ಬಾಪಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಸಂಖಿತ್ತಾವ, ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ನನು ಸತ್ತಪಕರಣದೇಸನಾ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾತಿ? ನ ಸಾಪಿ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಕಥಾಪಿ ಸಂಖಿತ್ತಾಯೇವಾ’’ತಿ। ಸನ್ನಿಪತಿತದೇವಪರಿಸಾಯ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಮೇವ ಹಿ ತಸ್ಸಾಪಿ ಪವತ್ತಿ, ನ ಸತ್ಥುದೇಸನಾಞಾಣಾನುರೂಪನ್ತಿ। ಯಥಾನುಸನ್ಧಿಂ ಪಾಪೇಸಿ ಯಥಾಉದ್ದಿಟ್ಠೇ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಅನವಸೇಸತೋ ವಿಭಜನವಸೇನ ದೇಸನಾಯ ನಿಟ್ಠಾಪಿತತ್ತಾ। ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂ…ಪೇ॰… ಕಥೇಸಿ ನಾತಿಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರವಸೇನ ದೇಸಿತತ್ತಾ।
369.Maññitanti maññanā, ‘‘etaṃ mamā’’tiādinā kappanāti attho. Avijjāvibandhanataṇhāgāhādīnaṃ sādhāraṇabhāvato ayamahanti ettha ahanti diṭṭhimaññanādassanaṃ, sā pana diṭṭhi mānamaññanāya attaniyagāhavasena hotīti sveva ‘‘aya’’nti iminā gahitoti āha – ‘‘ayamahanti ekaṃ taṇhāmaññitameva vaṭṭatī’’ti. Ābādhaṭṭhenāti paṭipīḷanaṭṭhena. Maññanāvasena hi sattānaṃ tathā hoti. Antodosaṭṭhenāti abbhantaraduṭṭhabhāvena. Maññanādūsitattā hi sattānaṃ attabhāvo dukkhatāmūlāyatto, kilesāsucipaggharaṇato uppādanirodhabhaṅgehi uddhamuddhaṃ pakkapabhinno hotīti phalūpacārena ‘‘maññitaṃ gaṇḍo’’ti vutto. Anupaviṭṭhaṭṭhenāti anupavisitvā hadayamāhacca adhiṭṭhānena. Maññitañhi pīḷājananato antotudanato duruddharaṇato sallaṃ. Khīṇāsavamuni sabbaso kilesānaṃ santattā, tato eva pariḷāhānaṃ parinibbutattā vūpasantattā santo upasanto nibbutoti vuccati. Yattha ṭhitanti yasmiṃ asekkhabhūmiyaṃ ṭhitaṃ. Yadi bhagavā attano desanāñāṇānurūpaṃ desanaṃ pavattāpeyya, mahāpathaviṃ pattharantassa viya, ākāsaṃ pasārentassa viya, anantāparimeyyalokadhātuyo paṭicca tesaṃ ṭhitākāraṃ anuppūraṃ vicinantassa viya desanā pariyosānaṃ na gaccheyya. Yasmā panassa vineyyajjhāsayānurūpameva desanā pavatti, na tato paraṃ aṇumattampi vaḍḍhati. Tasmā vuttaṃ – ‘‘sabbāpi dhammadesanā saṃkhittāva, vitthāradesanā nāma natthī’’ti. Nanu sattapakaraṇadesanā vitthārakathāti? Na sāpi vitthārakathāti āha – ‘‘samantapaṭṭhānakathāpi saṃkhittāyevā’’ti. Sannipatitadevaparisāya ajjhāsayānurūpameva hi tassāpi pavatti, na satthudesanāñāṇānurūpanti. Yathānusandhiṃpāpesi yathāuddiṭṭhe anupubbena anavasesato vibhajanavasena desanāya niṭṭhāpitattā. Vipañcitaññū…pe… kathesi nātisaṅkhepavitthāravasena desitattā.
೩೭೦. ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಪರಿಕ್ಖಾರಾನನ್ತಿ ನಯಿದಮನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಂ, ಲಕ್ಖಣವಚನಂ ಪನೇತಂ, ಅಞ್ಞತರಸ್ಸಾತಿ ವಚನಸೇಸೋ। ತಥಾ ಹಿ, ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಇದ್ಧಿಮಯಪರಿಕ್ಖಾರಲಾಭಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಂ, ಪತ್ತಂ, ಚೀವರಮೇವ ವಾ ದಿನ್ನೇ ಚರಿಮಭವೇ ಇದ್ಧಿಮಯಪರಿಕ್ಖಾರೋ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಅದಿನ್ನತ್ತಾತಿ ಕೇಚಿವಾದೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ಕುಲಪುತ್ತೋ’’ತಿಆದಿ। ಓಕಾಸಾಭಾವತೋತಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಆಯುಪರಿಕ್ಖೀಣ’’ನ್ತಿ। ಉದಕತಿತ್ಥ…ಪೇ॰… ಆರದ್ಧೋ ಪರಮಪ್ಪಿಚ್ಛಭಾವತೋ।
370.Aṭṭhannaṃ parikkhārānanti nayidamanavasesapariyādānaṃ, lakkhaṇavacanaṃ panetaṃ, aññatarassāti vacanaseso. Tathā hi, ‘‘mayhaṃ iddhimayaparikkhāralābhāya paccayo hotū’’ti patthanaṃ paṭṭhapetvā pattacīvaraṃ, pattaṃ, cīvarameva vā dinne carimabhave iddhimayaparikkhāro nibbattatīti vadanti. Adinnattāti kecivādo, tenāha ‘‘kulaputto’’tiādi. Okāsābhāvatoti upasampadālakkhaṇassa asambhavato. Tenāha – ‘‘kulaputtassa āyuparikkhīṇa’’nti. Udakatittha…pe… āraddho paramappicchabhāvato.
ವಿಬ್ಭನ್ತಾತಿ ಭನ್ತಚಿತ್ತಾ। ಸಿಙ್ಗೇನ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಘಾತೇಸಿ ಪುರಿಮಜಾತಿಬದ್ಧಾಘಾತತಾಯಾತಿ ವದನ್ತಿ।
Vibbhantāti bhantacittā. Siṅgena vijjhitvā ghātesi purimajātibaddhāghātatāyāti vadanti.
ಮಾನುಸಂ ಯೋಗನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವಂ। ಅತ್ತಭಾವೋ ಹಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸೇಹೀತಿ ‘‘ಯೋಗೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಉಪಚ್ಚಗುನ್ತಿ ಉಪಗಚ್ಛಿಂಸು। ಉಪಕೋತಿಆದಿ ತೇಸಂ ನಾಮಾನಿ।
Mānusaṃ yoganti manussattabhāvaṃ. Attabhāvo hi yujjati kammakilesehīti ‘‘yogo’’ti vuccati. Upaccagunti upagacchiṃsu. Upakotiādi tesaṃ nāmāni.
ಗನ್ಧಕಟ್ಠೇಹೀತಿ ಚನ್ದನಾಗರುಸಳಲದೇವದಾರುಆದೀಹಿ ಗನ್ಧದಾರೂಹಿ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
Gandhakaṭṭhehīti candanāgarusaḷaladevadāruādīhi gandhadārūhi. Sesaṃ suviññeyyameva.
ಧಾತುವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Dhātuvibhaṅgasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೧೦. ಧಾತುವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಂ • 10. Dhātuvibhaṅgasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೧೦. ಧಾತುವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 10. Dhātuvibhaṅgasuttavaṇṇanā
