Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
၅၄. ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
54. Dibbacakkhuñāṇaniddesavaṇṇanā
၁၀၆. ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏနိဒ္ဒေသေ အာလောကသညံ မနသိ ကရောတီတိ ဒိဝာ ဝာ ရတ္တိံ ဝာ သူရိယဇောတိစန္ဒမဏိအာလောကံ အာလောကောတိ မနသိ ကရောတိ။ ဧဝံ မနသိကရောန္တော စ အာလောကောတိ သညံ မနသိ ပဝတ္တနတော ‘‘အာလောကသညံ မနသိ ကရောတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဒိဝာသညံ အဓိဋ္ဌာတီတိ ဧဝံ အာလောကသညံ မနသိကရိတ္ဝာ ဒိဝာတိ သညံ ဌပေတိ။ ယထာ ဒိဝာ တထာ ရတ္တိန္တိ ယထာ ဒိဝာ အာလောကော ဒိဋ္ဌော, တထေဝ ရတ္တိမ္ပိ မနသိ ကရောတိ။ ယထာ ရတ္တိံ တထာ ဒိဝာတိ ယထာ ရတ္တိံ အာလောကော ဒိဋ္ဌော, တထေဝ ဒိဝာပိ မနသိ ကရောတိ။ ဣတိ ဝိဝဋေန စေတသာတိ ဧဝံ အပိဟိတေန စိတ္တေန။ အပရိယောနဒ္ဓေနာတိ သမန္တတော အနဒ္ဓေန။ သပ္ပဘာသံ စိတ္တံ ဘာဝေတီတိ သဩဘာသံ စိတ္တံ ဝဍ္ဎေတိ။ ဧတေန ဒိဗ္ဗစက္ခုသ္သ ပရိကမ္မာလောကာရမ္မဏံ စိတ္တံ ကထိတံ။ အာလောကကသိဏာရမ္မဏံ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ ဝာ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တသ္သေဝံ ဘာဝယတော ဩဘာသဇာတံ စိတ္တံ ဟောတိ ဝိဂတန္ဓကာရာဝရဏံ။ တေန ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဥပ္ပာဒေတုကာမေန အာဒိကမ္မိကေန ကုလပုတ္တေန ဣမိသ္သာယေဝ ပာဠိယာ အနုသာရေန ကသိဏာရမ္မဏံ အဘိညာပာဒကဇ္ဈာနံ သဗ္ဗာကာရေန အဘိနီဟာရက္ခမံ ကတ္ဝာ ‘‘တေဇောကသိဏံ ဩဒာတကသိဏံ အာလောကကသိဏ’’န္တိ ဣမေသု တီသု ကသိဏေသု အညတရံ အာသန္နံ ကာတဗ္ဗံ, ဥပစာရဇ္ဈာနဂောစရံ ကတ္ဝာ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ ဌပေတဗ္ဗံ, န တတ္ထ အပ္ပနာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။ သစေ ဟိ ဥပ္ပာဒေတိ, ပာဒကဇ္ဈာနနိသ္သယံ ဟောတိ, န ပရိကမ္မနိသ္သယံ။ ဣမေသု စ ပန တီသု အာလောကကသိဏံယေဝ သေဋ္ဌတရံ, တဒနုလောမေန ပန ဣတရံ ကသိဏဒ္ဝယမ္ပိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အာလောကကသိဏံ ဣတရေသံ ဝာ အညတရံ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ စတ္တာရိ ဈာနာနိ ဥပ္ပာဒေတ္ဝာ ပုန ဥပစာရဘူမိယံယေဝ ဌတ္ဝာ ကသိဏံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ ဝဍ္ဎိတဝဍ္ဎိတဋ္ဌာနသ္သ အန္တောယေဝ ရူပဂတံ ပသ္သိတဗ္ဗံ။ ရူပဂတံ ပသ္သတော ပနသ္သ တေန ဗ္ယာပာရေန ပရိကမ္မစိတ္တေန အာလောကဖရဏံ အကုဗ္ဗတော ပရိကမ္မသ္သ ဝာရော အတိက္ကမတိ, တတော အာလောကော အန္တရဓာယတိ, တသ္မိံ အန္တရဟိတေ ရူပဂတမ္ပိ န ဒိသ္သတိ။ အထာနေန ပုနပ္ပုနံ ပာဒကဇ္ဈာနမေဝ ပဝိသိတ္ဝာ တတော ဝုဋ္ဌာယ အာလောကော ဖရိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အနုက္ကမေန အာလောကော ထာမဂတော ဟောတီတိ။ ‘‘ဧတ္ထ အာလောကော ဟောတူ’’တိ ယတ္တကံ ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ, တတ္ထ အာလောကော တိဋ္ဌတိယေဝ။ ဒိဝသမ္ပိ နိသီဒိတ္ဝာ ပသ္သတော ရူပဒသ္သနံ ဟောတိ။ တတ္ထ ယဒာ တသ္သ ဘိက္ခုနော မံသစက္ခုသ္သ အနာပာထဂတံ အန္တောကုစ္ဆိဂတံ ဟဒယဝတ္ထုနိသ္သိတံ ဟေဋ္ဌာပထဝီတလနိသ္သိတံ တိရောကုဋ္ဋပဗ္ဗတပာကာရဂတံ ပရစက္ကဝာဠဂတန္တိ ဣဒံ ရူပံ ဉာဏစက္ခုသ္သ အာပာထံ အာဂစ္ဆတိ, မံသစက္ခုနာ ဒိသ္သမာနံ ဝိယ ဟောတိ, တဒာ ဒိဗ္ဗစက္ခု ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ။ တဒေဝ စေတ္ထ ရူပဒသ္သနသမတ္ထံ, န ပုဗ္ဗဘာဂစိတ္တာနိ။
106. Dibbacakkhuñāṇaniddese ālokasaññaṃ manasi karotīti divā vā rattiṃ vā sūriyajoticandamaṇiālokaṃ ālokoti manasi karoti. Evaṃ manasikaronto ca ālokoti saññaṃ manasi pavattanato ‘‘ālokasaññaṃ manasi karotī’’ti vuccati. Divāsaññaṃ adhiṭṭhātīti evaṃ ālokasaññaṃ manasikaritvā divāti saññaṃ ṭhapeti. Yathādivā tathā rattinti yathā divā āloko diṭṭho, tatheva rattimpi manasi karoti. Yathā rattiṃ tathā divāti yathā rattiṃ āloko diṭṭho, tatheva divāpi manasi karoti. Iti vivaṭena cetasāti evaṃ apihitena cittena. Apariyonaddhenāti samantato anaddhena. Sappabhāsaṃ cittaṃ bhāvetīti saobhāsaṃ cittaṃ vaḍḍheti. Etena dibbacakkhussa parikammālokārammaṇaṃ cittaṃ kathitaṃ. Ālokakasiṇārammaṇaṃ catutthajjhānameva vā sandhāya vuttaṃ. Tassevaṃ bhāvayato obhāsajātaṃ cittaṃ hoti vigatandhakārāvaraṇaṃ. Tena hi dibbacakkhuṃ uppādetukāmena ādikammikena kulaputtena imissāyeva pāḷiyā anusārena kasiṇārammaṇaṃ abhiññāpādakajjhānaṃ sabbākārena abhinīhārakkhamaṃ katvā ‘‘tejokasiṇaṃ odātakasiṇaṃ ālokakasiṇa’’nti imesu tīsu kasiṇesu aññataraṃ āsannaṃ kātabbaṃ, upacārajjhānagocaraṃ katvā vaḍḍhetvā ṭhapetabbaṃ, na tattha appanā uppādetabbāti adhippāyo. Sace hi uppādeti, pādakajjhānanissayaṃ hoti, na parikammanissayaṃ. Imesu ca pana tīsu ālokakasiṇaṃyeva seṭṭhataraṃ, tadanulomena pana itaraṃ kasiṇadvayampi vuttaṃ. Tasmā ālokakasiṇaṃ itaresaṃ vā aññataraṃ ārammaṇaṃ katvā cattāri jhānāni uppādetvā puna upacārabhūmiyaṃyeva ṭhatvā kasiṇaṃ vaḍḍhetabbaṃ. Vaḍḍhitavaḍḍhitaṭṭhānassa antoyeva rūpagataṃ passitabbaṃ. Rūpagataṃ passato panassa tena byāpārena parikammacittena ālokapharaṇaṃ akubbato parikammassa vāro atikkamati, tato āloko antaradhāyati, tasmiṃ antarahite rūpagatampi na dissati. Athānena punappunaṃ pādakajjhānameva pavisitvā tato vuṭṭhāya āloko pharitabbo. Evaṃ anukkamena āloko thāmagato hotīti. ‘‘Ettha āloko hotū’’ti yattakaṃ ṭhānaṃ paricchindati, tattha āloko tiṭṭhatiyeva. Divasampi nisīditvā passato rūpadassanaṃ hoti. Tattha yadā tassa bhikkhuno maṃsacakkhussa anāpāthagataṃ antokucchigataṃ hadayavatthunissitaṃ heṭṭhāpathavītalanissitaṃ tirokuṭṭapabbatapākāragataṃ paracakkavāḷagatanti idaṃ rūpaṃ ñāṇacakkhussa āpāthaṃ āgacchati, maṃsacakkhunā dissamānaṃ viya hoti, tadā dibbacakkhu uppannaṃ hoti. Tadeva cettha rūpadassanasamatthaṃ, na pubbabhāgacittāni.
တတ္ရာယံ ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ဥပ္ပတ္တိက္ကမော – ဝုတ္တပ္ပကာရမေတံ ရူပမာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ မနောဒ္ဝာရာဝဇ္ဇနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ နိရုဒ္ဓေ တဒေဝ ရူပမာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝာ ဇဝနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ပန ဉာဏံ ‘‘သတ္တာနံ စုတူပပာတေ ဉာဏ’’န္တိပိ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပနေတံ ပုထုဇ္ဇနသ္သ ပရိပန္ထော ဟောတိ။ သော ဟိ ‘‘ယတ္ထ ယတ္ထ အာလောကော ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာတိ, တံ တံ ပထဝီသမုဒ္ဒပဗ္ဗတေ ဝိနိဝိဇ္ဈိတ္ဝာပိ ဧကာလောကံ ဟောတိ။ အထသ္သ တတ္ထ ဘယာနကာနိ ယက္ခရက္ခသာဒိရူပာနိ ပသ္သတော ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေန စိတ္တဝိက္ခေပံ ပတ္ဝာ ဈာနဝိဗ္ဘန္တကော ဟောတိ။ တသ္မာ ရူပဒသ္သနေ အပ္ပမတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗံ။
Tatrāyaṃ dibbacakkhuno uppattikkamo – vuttappakārametaṃ rūpamārammaṇaṃ katvā manodvārāvajjane uppajjitvā niruddhe tadeva rūpamārammaṇaṃ katvā cattāri pañca vā javanāni uppajjantīti pubbe vuttanayeneva veditabbaṃ. Idaṃ pana ñāṇaṃ ‘‘sattānaṃ cutūpapāte ñāṇa’’ntipi ‘‘dibbacakkhuñāṇa’’ntipi vuccati. Taṃ panetaṃ puthujjanassa paripantho hoti. So hi ‘‘yattha yattha āloko hotū’’ti adhiṭṭhāti, taṃ taṃ pathavīsamuddapabbate vinivijjhitvāpi ekālokaṃ hoti. Athassa tattha bhayānakāni yakkharakkhasādirūpāni passato bhayaṃ uppajjati. Tena cittavikkhepaṃ patvā jhānavibbhantako hoti. Tasmā rūpadassane appamattena bhavitabbaṃ.
သတ္တာနံ စုတူပပာတဉာဏာယာတိ သတ္တာနံ စုတိယာ စ ဥပပာတေ စ ဉာဏာယ။ ယေန ဉာဏေန သတ္တာနံ စုတိ စ ဥပပာတော စ ဉာယတိ, တဒတ္ထံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာတိ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဝိသုဒ္ဓေနာတိ စုတူပပာတဒသ္သနေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုတ္တာ ဝိသုဒ္ဓံ။ ယော ဟိ စုတိမတ္တမေဝ ပသ္သတိ, န ဥပပာတံ, သော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏ္ဟာတိ။ ယော ဥပပာတမေဝ ပသ္သတိ, န စုတိံ, သော နဝသတ္တပာတုဘာဝဒိဋ္ဌိံ ဂဏ္ဟာတိ။ ယော ပန တဒုဘယံ ပသ္သတိ, သော ယသ္မာ ဒုဝိဓမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဂတမတိဝတ္တတိ, တသ္မာသ္သ တံ ဒသ္သနံ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတု ဟောတိ။ ဥဘယဉ္စေတံ ဗုဒ္ဓပုတ္တာ ပသ္သန္တိ ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘စုတူပပာတဒသ္သနေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုတ္တာ ဝိသုဒ္ဓ’’န္တိ။ မနုသ္သူပစာရံ အတိက္ကမိတ္ဝာ ရူပဒသ္သနေန အတိက္ကန္တမာနုသကံ, မာနုသကံ ဝာ မံသစက္ခုံ အတိက္ကန္တတ္တာ အတိက္ကန္တမာနုသကံ။ တေန ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန။
Sattānaṃ cutūpapātañāṇāyāti sattānaṃ cutiyā ca upapāte ca ñāṇāya. Yena ñāṇena sattānaṃ cuti ca upapāto ca ñāyati, tadatthaṃ dibbacakkhuñāṇatthanti vuttaṃ hoti. Dibbena cakkhunāti vuttatthameva. Visuddhenāti cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddhaṃ. Yo hi cutimattameva passati, na upapātaṃ, so ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Yo upapātameva passati, na cutiṃ, so navasattapātubhāvadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Yo pana tadubhayaṃ passati, so yasmā duvidhampi taṃ diṭṭhigatamativattati, tasmāssa taṃ dassanaṃ diṭṭhivisuddhihetu hoti. Ubhayañcetaṃ buddhaputtā passanti . Tena vuttaṃ – ‘‘cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddha’’nti. Manussūpacāraṃ atikkamitvā rūpadassanena atikkantamānusakaṃ, mānusakaṃ vā maṃsacakkhuṃ atikkantattā atikkantamānusakaṃ. Tena dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena.
သတ္တေ ပသ္သတီတိ မနုသ္သာနံ မံသစက္ခုနာ ဝိယ သတ္တေ ဩလောကေတိ။ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေတိ ဧတ္ထ စုတိက္ခဏေ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဝာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကာ, ယေ ပန အာသန္နစုတိကာ ဣဒာနိ စဝိသ္သန္တိ။ တေ စဝမာနာ။ ယေ စ ဂဟိတပဋိသန္ဓိကာ သမ္ပတိနိဗ္ဗတ္တာ ဝာ, တေ ဥပပဇ္ဇမာနာတိ အဓိပ္ပေတာ။ တေ ဧဝရူပေ စဝမာနေ စ ဥပပဇ္ဇမာနေ စ ပသ္သတီတိ ဒသ္သေတိ။ ဟီနေတိ မောဟနိသ္သန္ဒယုတ္တတ္တာ ဟီနာနံ ဇာတိကုလဘောဂာဒီနံ ဝသေန ဟီဠိတေ ဩဟီဠိတေ ဩညာတေ အဝညာတေ။ ပဏီတေတိ အမောဟနိသ္သန္ဒယုတ္တတ္တာ တဗ္ဗိပရီတေ။ သုဝဏ္ဏေတိ အဒောသနိသ္သန္ဒယုတ္တတ္တာ ဣဋ္ဌကန္တမနာပဝဏ္ဏယုတ္တေ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏေတိ ဒောသနိသ္သန္ဒယုတ္တတ္တာ အနိဋ္ဌာကန္တာမနာပဝဏ္ဏယုတ္တေ, အနဘိရူပေ ဝိရူပေတိပိ အတ္ထော။ သုဂတေတိ သုဂတိဂတေ, အလောဘနိသ္သန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝာ အဍ္ဎေ မဟဒ္ဓနေ။ ဒုဂ္ဂတေတိ ဒုဂ္ဂတိဂတေ, လောဘနိသ္သန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝာ ဒလိဒ္ဒေ အပ္ပန္နပာနေ။ ယထာကမ္မူပဂေတိ ယံ ယံ ကမ္မံ ဥပစိတံ, တေန တေန ဥပဂတေ။ တတ္ထ ပုရိမေဟိ ‘‘စဝမာနေ’’တိအာဒီဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စံ ဝုတ္တံ, ဣမိနာ ပန ပဒေန ယထာကမ္မူပဂဉာဏကိစ္စံ။
Satte passatīti manussānaṃ maṃsacakkhunā viya satte oloketi. Cavamāne upapajjamāneti ettha cutikkhaṇe upapattikkhaṇe vā dibbacakkhunā daṭṭhuṃ na sakkā, ye pana āsannacutikā idāni cavissanti. Te cavamānā. Ye ca gahitapaṭisandhikā sampatinibbattā vā, te upapajjamānāti adhippetā. Te evarūpe cavamāne ca upapajjamāne ca passatīti dasseti. Hīneti mohanissandayuttattā hīnānaṃ jātikulabhogādīnaṃ vasena hīḷite ohīḷite oññāte avaññāte. Paṇīteti amohanissandayuttattā tabbiparīte. Suvaṇṇeti adosanissandayuttattā iṭṭhakantamanāpavaṇṇayutte. Dubbaṇṇeti dosanissandayuttattā aniṭṭhākantāmanāpavaṇṇayutte, anabhirūpe virūpetipi attho. Sugateti sugatigate, alobhanissandayuttattā vā aḍḍhe mahaddhane. Duggateti duggatigate, lobhanissandayuttattā vā dalidde appannapāne. Yathākammūpageti yaṃ yaṃ kammaṃ upacitaṃ, tena tena upagate. Tattha purimehi ‘‘cavamāne’’tiādīhi dibbacakkhukiccaṃ vuttaṃ, iminā pana padena yathākammūpagañāṇakiccaṃ.
တသ္သ စ ဉာဏသ္သ အယမုပ္ပတ္တိက္ကမော – ဣဓ ဘိက္ခု ဟေဋ္ဌာနိရယာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ နေရယိကေ သတ္တေ ပသ္သတိ မဟာဒုက္ခမနုဘဝမာနေ, တံ ဒသ္သနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စမေဝ။ သော ဧဝံ မနသိ ကရောတိ ‘‘ကိံ နု ခော ကမ္မံ ကတ္ဝာ ဣမေ သတ္တာ ဧတံ ဒုက္ခမနုဘဝန္တီ’’တိ။ အထသ္သ ‘‘ဣဒံ နာမ ကတ္ဝာ’’တိ တံကမ္မာရမ္မဏံ ဉာဏမုပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဥပရိဒေဝလောကာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ နန္ဒနဝနမိသ္သကဝနဖာရုသကဝနာဒီသု သတ္တေ ပသ္သတိ မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနေ, တမ္ပိ ဒသ္သနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စမေဝ။ သော ဧဝံ မနသိ ကရောတိ ‘‘ကိံ နု ခော ကမ္မံ ကတ္ဝာ ဣမေ သတ္တာ ဧတံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တီ’’တိ။ အထသ္သ ‘‘ဣဒံ နာမ ကတ္ဝာ’’တိ တံကမ္မာရမ္မဏံ ဉာဏမုပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ ယထာကမ္မူပဂဉာဏံ နာမ။ ဣမသ္သ ဝိသုံ ပရိကမ္မံ နာမ နတ္ထိ။ ယထာ စိမသ္သ, ဧဝံ အနာဂတံသဉာဏသ္သာပိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုပာဒကာနေဝ ဟိ ဣမာနိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ သဟေဝ ဣဇ္ဈန္တိ။
Tassa ca ñāṇassa ayamuppattikkamo – idha bhikkhu heṭṭhānirayābhimukhaṃ ālokaṃ vaḍḍhetvā nerayike satte passati mahādukkhamanubhavamāne, taṃ dassanaṃ dibbacakkhukiccameva. So evaṃ manasi karoti ‘‘kiṃ nu kho kammaṃ katvā ime sattā etaṃ dukkhamanubhavantī’’ti. Athassa ‘‘idaṃ nāma katvā’’ti taṃkammārammaṇaṃ ñāṇamuppajjati. Tathā uparidevalokābhimukhaṃ ālokaṃ vaḍḍhetvā nandanavanamissakavanaphārusakavanādīsu satte passati mahāsampattiṃ anubhavamāne, tampi dassanaṃ dibbacakkhukiccameva. So evaṃ manasi karoti ‘‘kiṃ nu kho kammaṃ katvā ime sattā etaṃ sampattiṃ anubhavantī’’ti. Athassa ‘‘idaṃ nāma katvā’’ti taṃkammārammaṇaṃ ñāṇamuppajjati. Idaṃ yathākammūpagañāṇaṃ nāma. Imassa visuṃ parikammaṃ nāma natthi. Yathā cimassa, evaṃ anāgataṃsañāṇassāpi. Dibbacakkhupādakāneva hi imāni dibbacakkhunā saheva ijjhanti.
ဣမေ ဝတ ဘောန္တောတိအာဒီသု ဣမေတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌာနံ နိဒသ္သနဝစနံ။ ဝတာတိ အနုလောမဝစနတ္ထေ နိပာတော။ ဘောန္တောတိ ဘဝန္တော။ ဒုဋ္ဌု စရိတံ, ဒုဋ္ဌံ ဝာ စရိတံ ကိလေသပူတိကတ္တာတိ ဒုစ္စရိတံ, ကာယေန ဒုစ္စရိတံ, ကာယတော ဝာ ဥပ္ပန္နံ ဒုစ္စရိတန္တိ ကာယဒုစ္စရိတံ ။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သမန္နာဂတာတိ သမင္ဂီဘူတာ။ အရိယာနံ ဥပဝာဒကာတိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာနံ အရိယာနံ အန္တမသော ဂိဟိသောတာပန္နာနမ္ပိ အနတ္ထကာမာ ဟုတ္ဝာ အန္တိမဝတ္ထုနာ ဝာ ဂုဏပရိဓံသနေန ဝာ ဥပဝာဒကာ, အက္ကောသကာ ဂရဟကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ‘‘နတ္ထိ ဣမေသံ သမဏဓမ္မော, အသ္သမဏာ ဧတေ’’တိ ဝဒန္တော အန္တိမဝတ္ထုနာ ဥပဝဒတိ, ‘‘နတ္ထိ ဣမေသံ ဈာနံ ဝာ ဝိမောက္ခော ဝာ မဂ္ဂော ဝာ ဖလံ ဝာ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ဂုဏပရိဓံသနေန ဥပဝဒတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ ဇာနံ ဝာ ဥပဝဒေယ္ယ အဇာနံ ဝာ, ဥဘယထာပိ အရိယူပဝာဒောဝ ဟောတိ။ ဘာရိယံ ကမ္မံ အာနန္တရိယသဒိသံ သဂ္ဂာဝရဏံ မဂ္ဂာဝရဏဉ္စ, သတေကိစ္ဆံ ပန ဟောတိ။ တသ္မာ ယော အရိယံ ဥပဝဒတိ, တေန ဂန္တ္ဝာ သစေ အတ္တနာ ဝုဍ္ဎတရော ဟောတိ, ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတ္ဝာ ‘‘အဟံ အာယသ္မန္တံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ, တံ မေ ခမာဟီ’’တိ ခမာပေတဗ္ဗော။ သစေ နဝကတရော ဟောတိ, ဝန္ဒိတ္ဝာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတ္ဝာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတ္ဝာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, တုမ္ဟေ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ, တံ မေ ခမထာ’’တိ ခမာပေတဗ္ဗော။ သစေ ဒိသာပက္ကန္တော ဟောတိ, သယံ ဝာ ဂန္တ္ဝာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒိကေ ဝာ ပေသေတ္ဝာ ခမာပေတဗ္ဗော။ သစေ နာပိ ဂန္တုံ န ပေသေတုံ သက္ကာ ဟောတိ, ယေ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ, တေသံ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ သစေ နဝကတရာ ဟောန္တိ, ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတ္ဝာ, သစေ ဝုဍ္ဎတရာ, ဝုဍ္ဎေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတ္ဝာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, အသုကံ နာမ အာယသ္မန္တံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ, ခမတု မေ သော အာယသ္မာ’’တိ ဝတ္ဝာ ခမာပေတဗ္ဗော။ သမ္မုခာ အက္ခမန္တေပိ ဧတဒေဝ ကာတဗ္ဗံ။ သစေ ဧကစာရိကဘိက္ခု ဟောတိ, နေဝ တသ္သ ဝသနဋ္ဌာနံ, န ဂတဋ္ဌာနံ ပညာယတိ, ဧကသ္သ ပဏ္ဍိတသ္သ ဘိက္ခုနော သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, အသုကံ နာမ အာယသ္မန္တံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ, တံ မေ အနုသ္သရတော ဝိပ္ပဋိသာရော ဟောတိ, ကိံ ကရောမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သော ဝက္ခတိ ‘‘တုမ္ဟေ မာ စိန္တယိတ္ထ, ထေရော တုမ္ဟာကံ ခမတိ, စိတ္တံ ဝူပသမေထာ’’တိ။ တေနာပိ အရိယသ္သ ဂတဒိသာဘိမုခေန အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတ္ဝာ ‘‘ခမထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယဒိ သော ပရိနိဗ္ဗုတော ဟောတိ, ပရိနိဗ္ဗုတမဉ္စဋ္ဌာနံ ဂန္တ္ဝာ ယာဝ သိဝထိကံ ဂန္တ္ဝာပိ ခမာပေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ကတေ နေဝ သဂ္ဂာဝရဏံ, န မဂ္ဂာဝရဏံ ဟောတိ, ပာကတိကမေဝ ဟောတီတိ။
Ime vata bhontotiādīsu imeti dibbacakkhunā diṭṭhānaṃ nidassanavacanaṃ. Vatāti anulomavacanatthe nipāto. Bhontoti bhavanto. Duṭṭhu caritaṃ, duṭṭhaṃ vā caritaṃ kilesapūtikattāti duccaritaṃ, kāyena duccaritaṃ, kāyato vā uppannaṃ duccaritanti kāyaduccaritaṃ. Itaresupi eseva nayo. Samannāgatāti samaṅgībhūtā. Ariyānaṃ upavādakāti buddhapaccekabuddhasāvakānaṃ ariyānaṃ antamaso gihisotāpannānampi anatthakāmā hutvā antimavatthunā vā guṇaparidhaṃsanena vā upavādakā, akkosakā garahakāti vuttaṃ hoti. Tattha ‘‘natthi imesaṃ samaṇadhammo, assamaṇā ete’’ti vadanto antimavatthunā upavadati, ‘‘natthi imesaṃ jhānaṃ vā vimokkho vā maggo vā phalaṃ vā’’tiādīni vadanto guṇaparidhaṃsanena upavadatīti veditabbo. So ca jānaṃ vā upavadeyya ajānaṃ vā, ubhayathāpi ariyūpavādova hoti. Bhāriyaṃ kammaṃ ānantariyasadisaṃ saggāvaraṇaṃ maggāvaraṇañca, satekicchaṃ pana hoti. Tasmā yo ariyaṃ upavadati, tena gantvā sace attanā vuḍḍhataro hoti, ukkuṭikaṃ nisīditvā ‘‘ahaṃ āyasmantaṃ idañcidañca avacaṃ, taṃ me khamāhī’’ti khamāpetabbo. Sace navakataro hoti, vanditvā ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggahetvā ‘‘ahaṃ, bhante, tumhe idañcidañca avacaṃ, taṃ me khamathā’’ti khamāpetabbo. Sace disāpakkanto hoti, sayaṃ vā gantvā saddhivihārikādike vā pesetvā khamāpetabbo. Sace nāpi gantuṃ na pesetuṃ sakkā hoti, ye tasmiṃ vihāre bhikkhū vasanti, tesaṃ santikaṃ gantvā sace navakatarā honti, ukkuṭikaṃ nisīditvā, sace vuḍḍhatarā, vuḍḍhe vuttanayeneva paṭipajjitvā ‘‘ahaṃ, bhante, asukaṃ nāma āyasmantaṃ idañcidañca avacaṃ, khamatu me so āyasmā’’ti vatvā khamāpetabbo. Sammukhā akkhamantepi etadeva kātabbaṃ. Sace ekacārikabhikkhu hoti, neva tassa vasanaṭṭhānaṃ, na gataṭṭhānaṃ paññāyati, ekassa paṇḍitassa bhikkhuno santikaṃ gantvā ‘‘ahaṃ, bhante, asukaṃ nāma āyasmantaṃ idañcidañca avacaṃ, taṃ me anussarato vippaṭisāro hoti, kiṃ karomī’’ti vattabbaṃ. So vakkhati ‘‘tumhe mā cintayittha, thero tumhākaṃ khamati, cittaṃ vūpasamethā’’ti. Tenāpi ariyassa gatadisābhimukhena añjaliṃ paggahetvā ‘‘khamathā’’ti vattabbaṃ. Yadi so parinibbuto hoti, parinibbutamañcaṭṭhānaṃ gantvā yāva sivathikaṃ gantvāpi khamāpetabbaṃ. Evaṃ kate neva saggāvaraṇaṃ, na maggāvaraṇaṃ hoti, pākatikameva hotīti.
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာတိ ဝိပရီတဒသ္သနာ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကမ္မသမာဒာနာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန သမာဒိန္နနာနာဝိဓကမ္မာ, ယေ စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမူလကေသု ကာယကမ္မာဒီသု အညေပိ သမာဒပေန္တိ။ ဧတ္ထ စ ဝစီဒုစ္စရိတဂ္ဂဟဏေနေဝ အရိယူပဝာဒေ, မနောဒုစ္စရိတဂ္ဂဟဏေန စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သင္ဂဟိတာယပိ ဣမေသံ ဒ္ဝိန္နံ ပုန ဝစနံ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝဒသ္သနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာသာဝဇ္ဇော ဟိ အရိယူပဝာဒော အာနန္တရိယသဒိသတ္တာ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘သေယ္ယထာပိ, သာရိပုတ္တ, ဘိက္ခု သီလသမ္ပန္နော သမာဓိသမ္ပန္နော ပညာသမ္ပန္နော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အညံ အာရာဓေယ္ယ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ သာရိပုတ္တ ဝဒာမိ တံ ဝာစံ အပ္ပဟာယ တံ စိတ္တံ အပ္ပဟာယ တံ ဒိဋ္ဌိံ အပ္ပဋိနိသ္သဇ္ဇိတ္ဝာ ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော, ဧဝံ နိရယေ’’တိ (မ. နိ. ၁.၁၄၉)။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတော စ မဟာသာဝဇ္ဇတရံ နာမ အညံ နတ္ထိ။ ယထာဟ – ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပသ္သာမိ, ယံ ဧဝံ မဟာသာဝဇ္ဇံ, ယထယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဝဇ္ဇာနီ’’တိ (အ. နိ. ၁.၃၁၀)။
Micchādiṭṭhikāti viparītadassanā. Micchādiṭṭhikammasamādānāti micchādiṭṭhivasena samādinnanānāvidhakammā, ye ca micchādiṭṭhimūlakesu kāyakammādīsu aññepi samādapenti. Ettha ca vacīduccaritaggahaṇeneva ariyūpavāde, manoduccaritaggahaṇena ca micchādiṭṭhiyā saṅgahitāyapi imesaṃ dvinnaṃ puna vacanaṃ mahāsāvajjabhāvadassanatthanti veditabbaṃ. Mahāsāvajjo hi ariyūpavādo ānantariyasadisattā. Vuttampi cetaṃ ‘‘seyyathāpi, sāriputta, bhikkhu sīlasampanno samādhisampanno paññāsampanno diṭṭheva dhamme aññaṃ ārādheyya, evaṃsampadamidaṃ sāriputta vadāmi taṃ vācaṃ appahāya taṃ cittaṃ appahāya taṃ diṭṭhiṃ appaṭinissajjitvā yathābhataṃ nikkhitto, evaṃ niraye’’ti (ma. ni. 1.149). Micchādiṭṭhito ca mahāsāvajjataraṃ nāma aññaṃ natthi. Yathāha – ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ mahāsāvajjaṃ, yathayidaṃ, bhikkhave, micchādiṭṭhi, micchādiṭṭhiparamāni, bhikkhave, vajjānī’’ti (a. ni. 1.310).
ကာယသ္သ ဘေဒာတိ ဥပာဒိန္နက္ခန္ဓပရိစ္စာဂာ။ ပရံ မရဏာတိ တဒနန္တရံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏေ။ အထ ဝာ ကာယသ္သ ဘေဒာတိ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယသ္သုပစ္ဆေဒာ။ ပရံ မရဏာတိ စုတိစိတ္တတော ဥဒ္ဓံ။ အပာယန္တိ ဧဝမာဒိ သဗ္ဗံ နိရယဝေဝစနမေဝ။ နိရယော ဟိ သဂ္ဂမောက္ခဟေတုဘူတာ ပုညသမ္မတာ အယာ အပေတတ္တာ, သုခာနံ ဝာ အာယသ္သ အဘာဝာ အပာယော။ ဒုက္ခသ္သ ဂတိ ပဋိသရဏန္တိ ဒုဂ္ဂတိ, ဒောသဗဟုလတာယ ဝာ ဒုဋ္ဌေန ကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တာ ဂတိ ဒုဂ္ဂတိ။ ဝိဝသာ နိပတန္တိ တတ္ထ ဒုက္ကဋကာရိနောတိ ဝိနိပာတော, ဝိနသ္သန္တာ ဝာ ဧတ္ထ ပတန္တိ သမ္ဘိဇ္ဇမာနင္ဂပစ္စင္ဂာတိပိ ဝိနိပာတော။ နတ္ထိ ဧတ္ထ အသ္သာဒသညိတော အယောတိ နိရယော။
Kāyassabhedāti upādinnakkhandhapariccāgā. Paraṃ maraṇāti tadanantaraṃ abhinibbattikkhandhaggahaṇe. Atha vā kāyassa bhedāti jīvitindriyassupacchedā. Paraṃ maraṇāti cuticittato uddhaṃ. Apāyanti evamādi sabbaṃ nirayavevacanameva. Nirayo hi saggamokkhahetubhūtā puññasammatā ayā apetattā, sukhānaṃ vā āyassa abhāvā apāyo. Dukkhassa gati paṭisaraṇanti duggati, dosabahulatāya vā duṭṭhena kammunā nibbattā gati duggati. Vivasā nipatanti tattha dukkaṭakārinoti vinipāto, vinassantā vā ettha patanti sambhijjamānaṅgapaccaṅgātipi vinipāto. Natthi ettha assādasaññito ayoti nirayo.
အထ ဝာ အပာယဂ္ဂဟဏေန တိရစ္ဆာနယောနိံ ဒီပေတိ။ တိရစ္ဆာနယောနိ ဟိ အပာယော သုဂတိတော အပေတတ္တာ, န ဒုဂ္ဂတိ မဟေသက္ခာနံ နာဂရာဇာဒီနံ သမ္ဘဝတော။ ဒုဂ္ဂတိဂ္ဂဟဏေန ပေတ္တိဝိသယံ။ သော ဟိ အပာယော စေဝ ဒုဂ္ဂတိ စ သုဂတိတော အပေတတ္တာ ဒုက္ခသ္သ စ ဂတိဘူတတ္တာ, န တု ဝိနိပာတော အသုရသဒိသံ အဝိနိပတိတတ္တာ။ ဝိနိပာတဂ္ဂဟဏေန အသုရကာယံ။ သော ဟိ ယထာဝုတ္တေန အတ္ထေန အပာယော စေဝ ဒုဂ္ဂတိ စ သဗ္ဗသမုသ္သယေဟိ စ ဝိနိပတိတတ္တာ ဝိနိပာတောတိ ဝုစ္စတိ။ နိရယဂ္ဂဟဏေန အဝီစိအာဒိမနေကပ္ပကာရံ နိရယမေဝာတိ။ ဥပပန္နာတိ ဥပဂတာ, တတ္ထ အဘိနိဗ္ဗတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန သုက္ကပက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Atha vā apāyaggahaṇena tiracchānayoniṃ dīpeti. Tiracchānayoni hi apāyo sugatito apetattā, na duggati mahesakkhānaṃ nāgarājādīnaṃ sambhavato. Duggatiggahaṇena pettivisayaṃ. So hi apāyo ceva duggati ca sugatito apetattā dukkhassa ca gatibhūtattā, na tu vinipāto asurasadisaṃ avinipatitattā. Vinipātaggahaṇena asurakāyaṃ. So hi yathāvuttena atthena apāyo ceva duggati ca sabbasamussayehi ca vinipatitattā vinipātoti vuccati. Nirayaggahaṇena avīciādimanekappakāraṃ nirayamevāti. Upapannāti upagatā, tattha abhinibbattāti adhippāyo. Vuttavipariyāyena sukkapakkho veditabbo.
အယံ ပန ဝိသေသော – တတ္ထ သုဂတိဂ္ဂဟဏေန မနုသ္သဂတိပိ သင္ဂယ္ဟတိ, သဂ္ဂဂ္ဂဟဏေန ဒေဝဂတိယေဝ။ တတ္ထ သုန္ဒရာ ဂတီတိ သုဂတိ။ ရူပာဒီဟိ ဝိသယေဟိ သုဋ္ဌု အဂ္ဂောတိ သဂ္ဂော။ သော သဗ္ဗောပိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ အယံ ဝစနတ္ထော။ ဣတိ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ’’တိအာဒိ သဗ္ဗံ နိဂမနဝစနံ။ ဧဝံ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ပသ္သတီတိ အယမေတ္ထ သင္ခေပတ္ထောတိ။
Ayaṃ pana viseso – tattha sugatiggahaṇena manussagatipi saṅgayhati, saggaggahaṇena devagatiyeva. Tattha sundarā gatīti sugati. Rūpādīhi visayehi suṭṭhu aggoti saggo. So sabbopi lujjanapalujjanaṭṭhena lokoti ayaṃ vacanattho. Iti ‘‘dibbena cakkhunā’’tiādi sabbaṃ nigamanavacanaṃ. Evaṃ dibbena cakkhunā passatīti ayamettha saṅkhepatthoti.
ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Dibbacakkhuñāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ပဉ္စဉာဏပကိဏ္ဏကံ
Pañcañāṇapakiṇṇakaṃ
ဣမေသု ပဉ္စသု ဉာဏေသု ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာရမ္မဏဝသေန သတ္တသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။ သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိဉာဏံ ပရိတ္တပစ္စုပ္ပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာရမ္မဏဝသေန စတူသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။ စေတောပရိယဉာဏံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအပ္ပမာဏမဂ္ဂအတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဗဟိဒ္ဓာရမ္မဏဝသေန အဋ္ဌသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။ ပုဗ္ဗေနိဝာသာနုသ္သတိဉာဏံ
Imesu pañcasu ñāṇesu iddhividhañāṇaṃ parittamahaggataatītānāgatapaccuppannaajjhattabahiddhārammaṇavasena sattasu ārammaṇesu pavattati. Sotadhātuvisuddhiñāṇaṃ parittapaccuppannaajjhattabahiddhārammaṇavasena catūsu ārammaṇesu pavattati. Cetopariyañāṇaṃ parittamahaggataappamāṇamaggaatītānāgatapaccuppannabahiddhārammaṇavasena aṭṭhasu ārammaṇesu pavattati. Pubbenivāsānussatiñāṇaṃ
ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအပ္ပမာဏမဂ္ဂအတီတအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏဝသေန အဋ္ဌသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ပရိတ္တပစ္စုပ္ပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာရမ္မဏဝသေန စတူသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။ ယထာကမ္မူပဂဉာဏံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအတီတအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာရမ္မဏဝသေန ပဉ္စသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။ အနာဂတံသဉာဏံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအပ္ပမာဏမဂ္ဂအနာဂတအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏဝသေန အဋ္ဌသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတီတိ။
Parittamahaggataappamāṇamaggaatītaajjhattabahiddhānavattabbārammaṇavasena aṭṭhasu ārammaṇesu pavattati. Dibbacakkhuñāṇaṃ parittapaccuppannaajjhattabahiddhārammaṇavasena catūsu ārammaṇesu pavattati. Yathākammūpagañāṇaṃ parittamahaggataatītaajjhattabahiddhārammaṇavasena pañcasu ārammaṇesu pavattati. Anāgataṃsañāṇaṃ parittamahaggataappamāṇamaggaanāgataajjhattabahiddhānavattabbārammaṇavasena aṭṭhasu ārammaṇesu pavattatīti.
ပဉ္စဉာဏပကိဏ္ဏကံ နိဋ္ဌိတံ။
Pañcañāṇapakiṇṇakaṃ niṭṭhitaṃ.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂပာဠိ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ၅၄. ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏနိဒ္ဒေသော • 54. Dibbacakkhuñāṇaniddeso