| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
૪. દીઘનખસુત્તવણ્ણના
4. Dīghanakhasuttavaṇṇanā
૨૦૧. ખનનં ખતં, સૂકરસ્સ ખતં એત્થ અત્થીતિ સૂકરખતા, સૂકરસ્સ વા ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે પઠમં ખતં ઉપાદાય સૂકરખતા, તાય. એવંનામકેતિ એવં ઇત્થિલિઙ્ગવસેન લદ્ધનામકે. પંસુધોતેતિ ધોતપંસુકે. ઓતરિત્વા અભિરુહિતબ્બન્તિ પકતિભૂમિતો અનેકેહિ સોપાનફલકેહિ ઓતરિત્વા પુન લેણદ્વારં કતિપયેહિ અભિરુહિતબ્બં.
201. Khananaṃ khataṃ, sūkarassa khataṃ ettha atthīti sūkarakhatā, sūkarassa vā imasmiṃ buddhuppāde paṭhamaṃ khataṃ upādāya sūkarakhatā, tāya. Evaṃnāmaketi evaṃ itthiliṅgavasena laddhanāmake. Paṃsudhoteti dhotapaṃsuke. Otaritvā abhiruhitabbanti pakatibhūmito anekehi sopānaphalakehi otaritvā puna leṇadvāraṃ katipayehi abhiruhitabbaṃ.
ઠિતકોવાતિ માતુલસ્સ ઠિતત્તા તત્થ સગારવસપતિસ્સવસેન ઠિતકોવ. કિઞ્ચાપિ સબ્બ-સદ્દો અવિસેસતો અનવસેસપરિયાદાયકો, વત્થુઅધિપ્પાયાનુરોધી પન સદ્દપ્પયોગોતિ તમત્થં સન્ધાય પરિબ્બાજકો ‘‘સબ્બં મે નક્ખમતી’’તિ આહ. યા લોકે મનુસ્સઉપપત્તિયોતિઆદિકા ઉપપત્તિયો, તા અનત્થસમુદાગતા તત્થ તત્થેવ સત્તાનં ઉચ્છિજ્જનતો, તસ્મા સમયવાદીહિ વુચ્ચમાના સબ્બા આયતિં ઉપ્પજ્જનઉપપત્તિ ન હોતિ. જલબુબ્બુળકા વિય હિ ઇમે સત્તા તત્થ તત્થ સમયે ઉપ્પજ્જિત્વા ભિજ્જન્તિ, તેસં તત્થ પટિસન્ધિ નત્થીતિ અસ્સ અધિપ્પાયો. તેનાહ ‘‘પટિસન્ધિયો’’તિઆદિ. અસ્સ અધિપ્પાયં મુઞ્ચિત્વાતિ યેનાધિપ્પાયેન પરિબ્બાજકો ‘‘સબ્બં મે નક્ખમતી’’તિ આહ, તં તસ્સ અધિપ્પાયં જાનન્તોપિ અજાનન્તો વિય હુત્વા તસ્સ અક્ખરે તાવ દોસં દસ્સેન્તોતિ પદેસસબ્બં સન્ધાય તેન વુત્તં, સબ્બસબ્બવિસયં કત્વા તત્થ દોસં ગણ્હન્તો. યથા લોકે કેનચિ ‘‘સબ્બં વુત્તં, તં મુસા’’તિ વુત્તે તસ્સ વચનસ્સ સબ્બન્તોગધત્તા મુસાભાવો આપજ્જેય્ય, એવં ઇમસ્સપિ ‘‘સબ્બં મે નક્ખમતી’’તિ વદતો તથા પવત્તા દિટ્ઠિપિ નક્ખમતીતિ અત્થતો આપન્નમેવ હોતિ. તેનાહ ભગવા – ‘‘એસાપિ તે દિટ્ઠિ નક્ખમતી’’તિ. યથા પન કેનચિ ‘‘સબ્બં વુત્તં મુસા’’તિ વુત્તે અધિપ્પાયાનુરોધિની સદ્દપ્પવત્તિ, તસ્સ વચનં મુઞ્ચિત્વા તદઞ્ઞેસમેવ મુસાભાવો ઞાયાગતો, એવમિધાપિ ‘‘સબ્બં મે નક્ખમતી’’તિ વચનતો યસ્સા દિટ્ઠિયા વસેન ‘‘સબ્બં મે નક્ખમતી’’તિ તેન વુત્તં, તં દિટ્ઠિં મુઞ્ચિત્વા તદઞ્ઞમેવ યથાધિપ્પેતં સબ્બં નક્ખમતીતિ અયમત્થો ઞાયાગતો, ભગવા પન વાદીવરો સુખુમાય આણિયા થૂલં આણિં નીહરન્તો વિય ઉપાયેન તસ્સ દિટ્ઠિગતં નીહરિતું તસ્સ અધિપ્પાયેન અવત્વા સદ્દવસેન તાવ લબ્ભમાનં દોસં દસ્સેન્તો ‘‘યાપિ ખો તે’’તિઆદિમાહ. તેન વુત્તં – ‘‘અસ્સ અધિપ્પાયં મુઞ્ચિત્વા અક્ખરે તાવ દોસં દસ્સેન્તો’’તિ.
Ṭhitakovāti mātulassa ṭhitattā tattha sagāravasapatissavasena ṭhitakova. Kiñcāpi sabba-saddo avisesato anavasesapariyādāyako, vatthuadhippāyānurodhī pana saddappayogoti tamatthaṃ sandhāya paribbājako ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti āha. Yā loke manussaupapattiyotiādikā upapattiyo, tā anatthasamudāgatā tattha tattheva sattānaṃ ucchijjanato, tasmā samayavādīhi vuccamānā sabbā āyatiṃ uppajjanaupapatti na hoti. Jalabubbuḷakā viya hi ime sattā tattha tattha samaye uppajjitvā bhijjanti, tesaṃ tattha paṭisandhi natthīti assa adhippāyo. Tenāha ‘‘paṭisandhiyo’’tiādi. Assa adhippāyaṃ muñcitvāti yenādhippāyena paribbājako ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti āha, taṃ tassa adhippāyaṃ jānantopi ajānanto viya hutvā tassa akkhare tāva dosaṃ dassentoti padesasabbaṃ sandhāya tena vuttaṃ, sabbasabbavisayaṃ katvā tattha dosaṃ gaṇhanto. Yathā loke kenaci ‘‘sabbaṃ vuttaṃ, taṃ musā’’ti vutte tassa vacanassa sabbantogadhattā musābhāvo āpajjeyya, evaṃ imassapi ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti vadato tathā pavattā diṭṭhipi nakkhamatīti atthato āpannameva hoti. Tenāha bhagavā – ‘‘esāpi te diṭṭhi nakkhamatī’’ti. Yathā pana kenaci ‘‘sabbaṃ vuttaṃ musā’’ti vutte adhippāyānurodhinī saddappavatti, tassa vacanaṃ muñcitvā tadaññesameva musābhāvo ñāyāgato, evamidhāpi ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti vacanato yassā diṭṭhiyā vasena ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti tena vuttaṃ, taṃ diṭṭhiṃ muñcitvā tadaññameva yathādhippetaṃ sabbaṃ nakkhamatīti ayamattho ñāyāgato, bhagavā pana vādīvaro sukhumāya āṇiyā thūlaṃ āṇiṃ nīharanto viya upāyena tassa diṭṭhigataṃ nīharituṃ tassa adhippāyena avatvā saddavasena tāva labbhamānaṃ dosaṃ dassento ‘‘yāpi kho te’’tiādimāha. Tena vuttaṃ – ‘‘assa adhippāyaṃ muñcitvā akkhare tāva dosaṃ dassento’’ti.
પરિબ્બાજકો પન યં સન્ધાય ‘‘સબ્બં મે નક્ખમતી’’તિ મયા વુત્તં, ‘‘અયં સો’’તિ યથાવુત્તદોસપરિહરણત્થં તસ્મિં અત્થે વુચ્ચમાને એસ દોસો સબ્બો ન હોતિ, એવમ્પિ સમણો ગોતમો મમ વાદે દોસમેવ આરોપેય્યાતિ અત્તનો અજ્ઝાસયં નિગુહિત્વા યથાવુત્તદોસં પરિહરિતુકામો ‘‘એસા મે’’તિઆદિમાહ. તત્થ તમ્પસ્સ તાદિસમેવાતિ યં ‘‘સબ્બં મે નક્ખમતી’’તિ ગહિતં વત્થુ, તમ્પિ તાદિસમેવ ભવેય્યાતિ. અયઞ્ચ સબ્બન્તોગધદિટ્ઠિ મય્હમ્પિ દિટ્ઠિવત્થુ, તં મે ખમેય્યવાતિ. યસ્મા પન ‘‘એસાપિ દિટ્ઠિ તુય્હં નક્ખમતી’’તિ યાપિ દિટ્ઠિ વુત્તા ભવતા ગોતમેન, સાપિ મય્હં નક્ખમતિ, તસ્મા સબ્બં મે નક્ખમતેવાતિ પરિબ્બાજકસ્સ અધિપ્પાયો. તેનાહ – ‘‘તં પરિહરામીતિ સઞ્ઞાય વદતી’’તિ. તથા ચ વક્ખતિ ‘‘તસ્માપિ ઉચ્છેદદિટ્ઠિ મય્હં નક્ખમતી’’તિ. ‘‘એસા મે દિટ્ઠી’’તિ યા ઠિતિભૂતા દિટ્ઠિ, તાય ‘‘સબ્બં મે નક્ખમતી’’તિ પનેત્થ સબ્બગ્ગહણેન ગહિતત્તા આહ – ‘‘અત્થતો પનસ્સ એસા દિટ્ઠિ ન મે ખમતીતિ આપજ્જતી’’તિ. અયં દોસોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યસ્સ પના’’તિઆદિ. એસાતિ દિટ્ઠિ. રુચિતન્તિ દિટ્ઠિદસ્સનેન અભિનિવિસિત્વા રોચેત્વા ગહિતં. તેન હિ દિટ્ઠિઅક્ખમેન અરુચિતેન ભવિતબ્બન્તિ સતિ દિટ્ઠિયા અક્ખમભાવે તતો તાય ગહિતાય ખમેય્ય રુચ્ચેય્ય યથા, એવં સબ્બસ્સ અક્ખમભાવેતિ અપરભાગે સબ્બં ખમતિ રુચ્ચતીતિ આપજ્જતિ. ન પનેસ તં સમ્પટિચ્છતીતિ એસ ‘‘સબ્બં મે નક્ખમતી’’તિ એવં વદન્તો ઉચ્છેદવાદી તં વુત્તનયેન સબ્બસ્સ ખમનં રુચ્ચનં ન સમ્પટિચ્છતિ. ઞાયેન વુત્તમત્થં કથં ન સમ્પટિચ્છતીતિ આહ ‘‘કેવલં તસ્સાપિ ઉચ્છેદદિટ્ઠિયા ઉચ્છેદમેવ ગણ્હાતી’’તિ. સબ્બેસઞ્હિ ધમ્માનં આયતિં ઉપ્પાદં અરુચ્ચિત્વા તં સન્ધાય અયં ‘‘સબ્બં મે નક્ખમતી’’તિ વદતિ, ઉચ્છેદદિટ્ઠિકેસુ ચ ઉચ્છિન્નેસુ કુતો ઉચ્છેદદિટ્ઠિસભાવોતિ.
Paribbājako pana yaṃ sandhāya ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti mayā vuttaṃ, ‘‘ayaṃ so’’ti yathāvuttadosapariharaṇatthaṃ tasmiṃ atthe vuccamāne esa doso sabbo na hoti, evampi samaṇo gotamo mama vāde dosameva āropeyyāti attano ajjhāsayaṃ niguhitvā yathāvuttadosaṃ pariharitukāmo ‘‘esā me’’tiādimāha. Tattha tampassa tādisamevāti yaṃ ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti gahitaṃ vatthu, tampi tādisameva bhaveyyāti. Ayañca sabbantogadhadiṭṭhi mayhampi diṭṭhivatthu, taṃ me khameyyavāti. Yasmā pana ‘‘esāpi diṭṭhi tuyhaṃ nakkhamatī’’ti yāpi diṭṭhi vuttā bhavatā gotamena, sāpi mayhaṃ nakkhamati, tasmā sabbaṃ me nakkhamatevāti paribbājakassa adhippāyo. Tenāha – ‘‘taṃ pariharāmīti saññāya vadatī’’ti. Tathā ca vakkhati ‘‘tasmāpi ucchedadiṭṭhi mayhaṃ nakkhamatī’’ti. ‘‘Esā me diṭṭhī’’ti yā ṭhitibhūtā diṭṭhi, tāya ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti panettha sabbaggahaṇena gahitattā āha – ‘‘atthato panassa esā diṭṭhi na me khamatīti āpajjatī’’ti. Ayaṃ dosoti dassento āha ‘‘yassa panā’’tiādi. Esāti diṭṭhi. Rucitanti diṭṭhidassanena abhinivisitvā rocetvā gahitaṃ. Tena hi diṭṭhiakkhamena arucitena bhavitabbanti sati diṭṭhiyā akkhamabhāve tato tāya gahitāya khameyya rucceyya yathā, evaṃ sabbassa akkhamabhāveti aparabhāge sabbaṃ khamati ruccatīti āpajjati. Na panesa taṃ sampaṭicchatīti esa ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti evaṃ vadanto ucchedavādī taṃ vuttanayena sabbassa khamanaṃ ruccanaṃ na sampaṭicchati. Ñāyena vuttamatthaṃ kathaṃ na sampaṭicchatīti āha ‘‘kevalaṃ tassāpi ucchedadiṭṭhiyā ucchedameva gaṇhātī’’ti. Sabbesañhi dhammānaṃ āyatiṃ uppādaṃ aruccitvā taṃ sandhāya ayaṃ ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti vadati, ucchedadiṭṭhikesu ca ucchinnesu kuto ucchedadiṭṭhisabhāvoti.
તેનાતિ તેન કારણેન, યસ્મા ઇધેકચ્ચે સત્તા ઈદિસં દિટ્ઠિં પગ્ગય્હ તિટ્ઠન્તિ, તસ્માતિ વુત્તં હોતિ. પજહનકેન વા ચિત્તેન એકજ્ઝં ગહેત્વા પજહનકેહિ અપ્પજહનકે નિદ્ધારેતું ભગવા ‘‘અતો…પે॰… બહુતરા’’તિ અવોચાતિ આહ – ‘‘પજહનકેસુ નિસ્સક્ક’’ન્તિ યથા ‘‘પઞ્ચસીલેહિ પભાવના પઞ્ઞવન્તતરા’’તિ. ‘‘બહૂ’’તિ વત્વા ન કેવલં બહૂ, અથ ખો અતિવિય બહૂતિ દસ્સેન્તો ‘‘બહુતરા’’તિ આહ. ‘‘બહૂ હી’’તિ નયિદં નિસ્સક્કવચનં, અથ ખો પચ્ચત્તવચનં. કથં હિ-સદ્દોતિ આહ ‘‘હિ-કારો નિપાતમત્ત’’ન્તિ. અનિસ્સક્કવચનં તાવ તસ્સ પજહનકાનં બહુભાવતો તેપિ પરતો ‘‘બહુતરા’’તિ વુચ્ચીયન્તિ. મૂલદસ્સનન્તિ યે તાદિસં દસ્સનં પઠમં ઉપાદિયન્તિ, તજ્જાતિકમેવ પચ્છા ગહિતદસ્સનં. વિજાતિયઞ્હિ પઠમં ગહિતદસ્સનં અપ્પહાય વિજાતિયસ્સ ગહણં ન સમ્ભવતિ વિરુદ્ધસ્સ અભિનિવેસસ્સ સહ અનવટ્ઠાનતો . અવિરુદ્ધં પન મૂલદસ્સનં અવિસ્સજ્જિત્વા વિસયાદિભેદભિન્નં અપરદસ્સનં ગહેતું લબ્ભતિ. તેનાહ ‘‘એત્થ ચા’’તિઆદિ.
Tenāti tena kāraṇena, yasmā idhekacce sattā īdisaṃ diṭṭhiṃ paggayha tiṭṭhanti, tasmāti vuttaṃ hoti. Pajahanakena vā cittena ekajjhaṃ gahetvā pajahanakehi appajahanake niddhāretuṃ bhagavā ‘‘ato…pe… bahutarā’’ti avocāti āha – ‘‘pajahanakesu nissakka’’nti yathā ‘‘pañcasīlehi pabhāvanā paññavantatarā’’ti. ‘‘Bahū’’ti vatvā na kevalaṃ bahū, atha kho ativiya bahūti dassento ‘‘bahutarā’’ti āha. ‘‘Bahū hī’’ti nayidaṃ nissakkavacanaṃ, atha kho paccattavacanaṃ. Kathaṃ hi-saddoti āha ‘‘hi-kāro nipātamatta’’nti. Anissakkavacanaṃ tāva tassa pajahanakānaṃ bahubhāvato tepi parato ‘‘bahutarā’’ti vuccīyanti. Mūladassananti ye tādisaṃ dassanaṃ paṭhamaṃ upādiyanti, tajjātikameva pacchā gahitadassanaṃ. Vijātiyañhi paṭhamaṃ gahitadassanaṃ appahāya vijātiyassa gahaṇaṃ na sambhavati viruddhassa abhinivesassa saha anavaṭṭhānato . Aviruddhaṃ pana mūladassanaṃ avissajjitvā visayādibhedabhinnaṃ aparadassanaṃ gahetuṃ labbhati. Tenāha ‘‘ettha cā’’tiādi.
તત્થ કિઞ્ચાપિ એકચ્ચસસ્સતવાદો સસ્સતુચ્છેદાભિનિવેસાનં વસેન યથાક્કમં સસ્સતુચ્છેદગ્ગાહનજાતિકો, ઉચ્છેદગ્ગાહેન પન સસ્સતાભિનિવેસસ્સ તંગાહેન ચ અસસ્સતાભિનિવેસસ્સ વિરુજ્ઝનતો ઉભયત્થપિ ‘‘એકચ્ચસસ્સતં વા ગહેતું ન સક્કા’’તિ વુત્તં, તથા ‘‘સસ્સતં વા ઉચ્છેદં વા ન સક્કા ગહેતુ’’ન્તિ ચ. મૂલસસ્સતઞ્હિ પઠમં ગહિતં. આયતનેસુપિ યોજેતબ્બન્તિ પઠમં ચક્ખાયતનં સસ્સતન્તિ ગહેત્વા અપરભાગે ન કેવલં ચક્ખાયતનમેવ સસ્સતં, સોતાયતનમ્પિ સસ્સતં, ઘાનાયતનાદિપિ સસ્સતન્તિ ગણ્હાતીતિઆદિના યોજેતબ્બં. આયતનેસુપીતિ પિ-સદ્દેન ધાતૂનં ઇન્દ્રિયાનમ્પિ ગાહો દટ્ઠબ્બો. ઇદં સન્ધાયાતિ ‘‘મૂલે સસ્સત’’ન્તિઆદિના વુત્તપઠમગ્ગાહસ્સ સમાનજાતિયં અપરગ્ગાહં સન્ધાય.
Tattha kiñcāpi ekaccasassatavādo sassatucchedābhinivesānaṃ vasena yathākkamaṃ sassatucchedaggāhanajātiko, ucchedaggāhena pana sassatābhinivesassa taṃgāhena ca asassatābhinivesassa virujjhanato ubhayatthapi ‘‘ekaccasassataṃ vā gahetuṃ na sakkā’’ti vuttaṃ, tathā ‘‘sassataṃ vā ucchedaṃ vā na sakkā gahetu’’nti ca. Mūlasassatañhi paṭhamaṃ gahitaṃ. Āyatanesupi yojetabbanti paṭhamaṃ cakkhāyatanaṃ sassatanti gahetvā aparabhāge na kevalaṃ cakkhāyatanameva sassataṃ, sotāyatanampi sassataṃ, ghānāyatanādipi sassatanti gaṇhātītiādinā yojetabbaṃ. Āyatanesupīti pi-saddena dhātūnaṃ indriyānampi gāho daṭṭhabbo. Idaṃ sandhāyāti ‘‘mūle sassata’’ntiādinā vuttapaṭhamaggāhassa samānajātiyaṃ aparaggāhaṃ sandhāya.
દુતિયવારે પઠમવારે વુત્તસદિસં વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. તત્થ આદીનવં દિસ્વાતિ ‘‘યદિ રૂપં સસ્સતં સિયા, નયિદં આબાધાય સંવત્તેય્ય. યસ્મા ચ ખો ઇદં રૂપં અસસ્સતં, તસ્મા અભિણ્હપટિપીળનટ્ઠેન ઉદયવયવન્તતાય રૂપં અનિચ્ચં સઙ્ખતં પટિચ્ચસમુપ્પન્નં, સસ્સતાભિનિવેસો મિચ્છા’’તિઆદિના તત્થ સસ્સતવાદે આદીનવં દોસં દિસ્વા. ઓળારિકન્તિ તસ્મા પટિપીળનટ્ઠેન અયાથાવગ્ગાહતાય રૂપં ન સણ્હં ઓળારિકમેવ. વેદનાદીનમ્પિ અનિચ્ચાદિભાવદસ્સનં રૂપવેદનાઆદીનં સમાનયોગક્ખમત્તા. વિસ્સજ્જેતીતિ પજહતિ.
Dutiyavāre paṭhamavāre vuttasadisaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Tattha ādīnavaṃ disvāti ‘‘yadi rūpaṃ sassataṃ siyā, nayidaṃ ābādhāya saṃvatteyya. Yasmā ca kho idaṃ rūpaṃ asassataṃ, tasmā abhiṇhapaṭipīḷanaṭṭhena udayavayavantatāya rūpaṃ aniccaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ, sassatābhiniveso micchā’’tiādinā tattha sassatavāde ādīnavaṃ dosaṃ disvā. Oḷārikanti tasmā paṭipīḷanaṭṭhena ayāthāvaggāhatāya rūpaṃ na saṇhaṃ oḷārikameva. Vedanādīnampi aniccādibhāvadassanaṃ rūpavedanāādīnaṃ samānayogakkhamattā. Vissajjetīti pajahati.
તિસ્સો લદ્ધિયોતિ સસ્સતુચ્છેદએકચ્ચસસ્સતદિટ્ઠિયો. યસ્મા સસ્સતદિટ્ઠિકા વટ્ટે રજ્જનસ્સ આસન્ના. તથા હિ તે ઓલીયન્તીતિ વુચ્ચન્તિ, ભવાભવદિટ્ઠીનં વસેન ઇમેસં સત્તાનં સંસારતો સીસુક્ખિપનં નત્થીતિ એતાવ તિસ્સો વિસેસતો ગહેતબ્બા.
Tisso laddhiyoti sassatucchedaekaccasassatadiṭṭhiyo. Yasmā sassatadiṭṭhikā vaṭṭe rajjanassa āsannā. Tathā hi te olīyantīti vuccanti, bhavābhavadiṭṭhīnaṃ vasena imesaṃ sattānaṃ saṃsārato sīsukkhipanaṃ natthīti etāva tisso visesato gahetabbā.
ઇધલોકં પરલોકઞ્ચ અત્થીતિ જાનાતીતિ એત્તાવતા સસ્સતદસ્સનસ્સ અપ્પસાવજ્જતાકારણમાહ, વટ્ટં અસ્સાદેતિ, અભિનન્દતીતિ ઇમિના દન્ધવિરાગતાય. તેનાહ ‘‘તસ્મા’’તિઆદિ. ઇધલોકં પરલોકઞ્ચ અત્થીતિ જાનાતીતિ ઇમિના તાસુ તાસુ ગતીસુ સત્તાનં સંસરણં પટિક્ખિપતીતિ દસ્સેતિ, સુકતદુક્કટાનં કમ્માનં ફલં અત્થીતિ જાનાતીતિ ઇમિના કમ્મફલં. કુસલં ન કરોતીતિ ઇમિના કમ્મં, અકુસલં કરોન્તો ન ભાયતીતિ ઇમિના પુઞ્ઞાપુઞ્ઞાનિ સભાવતો જાયન્તીતિ દસ્સેતિ. વટ્ટં અસ્સાદેતિ અભિનન્દતિ તન્નિન્નભાવતો . સીઘં લદ્ધિં જહિતું ન સક્કોતિ વટ્ટુપચ્છેદસ્સ અરુચ્ચનતો. ઉચ્છેદવાદી હિ તસ્મિં ભવે ઉચ્છેદં મઞ્ઞતિ. તતો પરં ઇધલોકં પરલોકઞ્ચ અત્થીતિ જાનાતિ સુકતદુક્કટાનં ફલં અત્થીતિ જાનાતિ કમ્મફલવાદીભાવતો. યેભુય્યેન હિ ઉચ્છેદવાદી સભાવનિયતિયદિચ્છાભિનિવેસેસુ અઞ્ઞત્રાભિનિવેસો હોતિ. સીઘં દસ્સનં પજહતિ વટ્ટાભિરતિયા અભાવતો. પારમિયો પૂરેતું સક્કોન્તો પચ્ચેકબુદ્ધો હુત્વા, લોકવોહારમત્તેનેવ સો સમ્માસમ્બુદ્ધો હુત્વા પરિનિબ્બાયતીતિ યોજના. અસક્કોન્તોતિ બુદ્ધો હોતું અસક્કોન્તો. અભિનીહારં કત્વા અગ્ગસાવકાદિભાવસ્સ અભિનીહારં સમ્પાદેત્વા. સાવકો હુત્વાતિ અગ્ગસાવકો મહાસાવકો હુત્વા, તત્થાપિ તેવિજ્જો છળભિઞ્ઞો પટિસમ્ભિદાપ્પત્તો વા સુક્ખવિપસ્સકો એવ વા બુદ્ધસાવકો હુત્વા પરિનિબ્બાયતિ. સબ્બમિદં ઉચ્છેદવાદિનો કલ્યાણમિત્તનિસ્સયેન સમ્મત્તનિયામોક્કમને ખિપ્પવિરાગતાદસ્સનત્થં આગતં. તેનાહ ‘‘તસ્મા’’તિઆદિ.
Idhalokaṃ paralokañca atthīti jānātīti ettāvatā sassatadassanassa appasāvajjatākāraṇamāha, vaṭṭaṃ assādeti, abhinandatīti iminā dandhavirāgatāya. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi. Idhalokaṃ paralokañca atthīti jānātīti iminā tāsu tāsu gatīsu sattānaṃ saṃsaraṇaṃ paṭikkhipatīti dasseti, sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ atthīti jānātīti iminā kammaphalaṃ. Kusalaṃ na karotīti iminā kammaṃ, akusalaṃ karonto na bhāyatīti iminā puññāpuññāni sabhāvato jāyantīti dasseti. Vaṭṭaṃ assādeti abhinandati tanninnabhāvato . Sīghaṃ laddhiṃ jahituṃ na sakkoti vaṭṭupacchedassa aruccanato. Ucchedavādī hi tasmiṃ bhave ucchedaṃ maññati. Tato paraṃ idhalokaṃ paralokañca atthīti jānāti sukatadukkaṭānaṃ phalaṃ atthīti jānāti kammaphalavādībhāvato. Yebhuyyena hi ucchedavādī sabhāvaniyatiyadicchābhinivesesu aññatrābhiniveso hoti. Sīghaṃ dassanaṃ pajahati vaṭṭābhiratiyā abhāvato. Pāramiyo pūretuṃ sakkonto paccekabuddho hutvā, lokavohāramatteneva so sammāsambuddho hutvā parinibbāyatīti yojanā. Asakkontoti buddho hotuṃ asakkonto. Abhinīhāraṃkatvā aggasāvakādibhāvassa abhinīhāraṃ sampādetvā. Sāvako hutvāti aggasāvako mahāsāvako hutvā, tatthāpi tevijjo chaḷabhiñño paṭisambhidāppatto vā sukkhavipassako eva vā buddhasāvako hutvā parinibbāyati. Sabbamidaṃ ucchedavādino kalyāṇamittanissayena sammattaniyāmokkamane khippavirāgatādassanatthaṃ āgataṃ. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi.
૨૦૨. કઞ્જિયેનેવાતિ આરનાળેન. કઞ્જિયસદિસેન ઉચ્છેદદસ્સનેન. પૂરિતોતિ પરિપુણ્ણજ્ઝાસયો. સોતિ પરિબ્બાજકો. અપ્પહાયાતિ અભિન્દિત્વા. વિગ્ગહોતિ કલહો ઇદમેવ સચ્ચં, મોઘમઞ્ઞન્તિ અઞ્ઞમઞ્ઞં વિરુદ્ધગ્ગાહોતિ કત્વા. વિવાદન્તિ વિરુદ્ધવાદં. વિઘાતન્તિ વિરોધહેતુકં ચિત્તવિઘાતં. વિહેસન્તિ વિગ્ગહવિવાદનિમિત્તં કાયિકં ચેતસિકઞ્ચ કિલમથં. આદીનવં દિસ્વાતિ એતાસં દિટ્ઠીનં એવરૂપો આદીનવો, અનિય્યાનિકભાવતાય પન સમ્પતિ આયતિઞ્ચ મહાદીનવોતિ એવં આદીનવં દિસ્વા.
202.Kañjiyenevāti āranāḷena. Kañjiyasadisena ucchedadassanena. Pūritoti paripuṇṇajjhāsayo. Soti paribbājako. Appahāyāti abhinditvā. Viggahoti kalaho idameva saccaṃ, moghamaññanti aññamaññaṃ viruddhaggāhoti katvā. Vivādanti viruddhavādaṃ. Vighātanti virodhahetukaṃ cittavighātaṃ. Vihesanti viggahavivādanimittaṃ kāyikaṃ cetasikañca kilamathaṃ. Ādīnavaṃ disvāti etāsaṃ diṭṭhīnaṃ evarūpo ādīnavo, aniyyānikabhāvatāya pana sampati āyatiñca mahādīnavoti evaṃ ādīnavaṃ disvā.
૨૦૫. ‘‘એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’’તિઆદિના (મ॰ નિ॰ ૧.૨૪૧; સં॰ નિ॰ ૩.૮) કાયં અન્વેતીતિ કાયન્વયો, સોયેવ, તસ્સ વા સમૂહો કાયન્વયતા, કાયપટિબદ્ધો કિલેસો. તેનાહ ‘‘કાયં…પે॰… અત્થો’’તિ.
205. ‘‘Esohamasmi, eso me attā’’tiādinā (ma. ni. 1.241; saṃ. ni. 3.8) kāyaṃ anvetīti kāyanvayo, soyeva, tassa vā samūho kāyanvayatā, kāyapaṭibaddho kileso. Tenāha ‘‘kāyaṃ…pe… attho’’ti.
અસમ્મિસ્સભાવન્તિ અસઙ્કરતો વવત્થિતભાવં. તેન તાસં યથાસકં પચ્ચયાનં ઉપ્પજ્જિત્વા વિગમં દસ્સેતિ. એવઞ્હિ તાસં કદાચિપિ સઙ્કરો નત્થિ. તેનાહ ‘‘તત્રાયં સઙ્ખેપત્થો’’તિઆદિ. સરૂપં અગ્ગહેત્વા ‘‘અઞ્ઞા વેદના’’તિ અનિયમેન વુત્તત્તા તમેવ વિગમં દસ્સેન્તો ‘‘અનુપ્પન્નાવ હોન્તિ અન્તરહિતા વા’’તિ આહ. સરૂપતો નિયમેત્વા વુચ્ચમાને કાચિ અનુપ્પન્ના વા હોતિ, કાચિ અન્તરહિતા વાતિ. ચુણ્ણવિચુણ્ણભાવદસ્સનત્થન્તિ ખણે ખણે ભિજ્જમાનભાવદસ્સનત્થં.
Asammissabhāvanti asaṅkarato vavatthitabhāvaṃ. Tena tāsaṃ yathāsakaṃ paccayānaṃ uppajjitvā vigamaṃ dasseti. Evañhi tāsaṃ kadācipi saṅkaro natthi. Tenāha ‘‘tatrāyaṃ saṅkhepattho’’tiādi. Sarūpaṃ aggahetvā ‘‘aññā vedanā’’ti aniyamena vuttattā tameva vigamaṃ dassento ‘‘anuppannāva honti antarahitā vā’’ti āha. Sarūpato niyametvā vuccamāne kāci anuppannā vā hoti, kāci antarahitā vāti. Cuṇṇavicuṇṇabhāvadassanatthanti khaṇe khaṇe bhijjamānabhāvadassanatthaṃ.
ન કેનચિ સંવદતીતિ કેનચિ પુગ્ગલેન સદ્ધિં દિટ્ઠિરાગવસેન સંકિલિટ્ઠચિત્તો ન વદતિ. તેનાહ ‘‘સસ્સતં ગહેત્વા’’તિઆદિ. ન વિવદતીતિ વિરુદ્ધભાવો હુત્વા ન વિવદતિ. પરિવત્તેત્વાતિ ઉચ્છેદં ગહેત્વા એકચ્ચસસ્સતં ગહેત્વા એવં વુત્તનયેન તયોપિ વાદા પરિવત્તેત્વા યોજેતબ્બા . તેન વોહરતીતિ તેન લોકવોહારેન લોકસમઞ્ઞં અનતિધાવન્તો સત્તો પુરિસો પુગ્ગલોતિઆદિના વોહરતિ, ન પન ઇતો બાહિરકા વિય અભિનિવિસતિ. તેનાહ ‘‘અપરામસન્તો’’તિ. કઞ્ચિ ધમ્મન્તિ રૂપાદીસુ એકં ધમ્મમ્પિ. પરામાસગ્ગાહેન અગ્ગણ્હન્તોતિ ‘‘નિચ્ચ’’ન્તિઆદિના, ‘‘એતં મમા’’તિઆદિના ચ ધમ્મસભાવં અતિક્કમિત્વા પરતો આમસિત્વા ગહણેન અગ્ગણ્હન્તો.
Na kenacisaṃvadatīti kenaci puggalena saddhiṃ diṭṭhirāgavasena saṃkiliṭṭhacitto na vadati. Tenāha ‘‘sassataṃ gahetvā’’tiādi. Na vivadatīti viruddhabhāvo hutvā na vivadati. Parivattetvāti ucchedaṃ gahetvā ekaccasassataṃ gahetvā evaṃ vuttanayena tayopi vādā parivattetvā yojetabbā . Tena voharatīti tena lokavohārena lokasamaññaṃ anatidhāvanto satto puriso puggalotiādinā voharati, na pana ito bāhirakā viya abhinivisati. Tenāha ‘‘aparāmasanto’’ti. Kañci dhammanti rūpādīsu ekaṃ dhammampi. Parāmāsaggāhena aggaṇhantoti ‘‘nicca’’ntiādinā, ‘‘etaṃ mamā’’tiādinā ca dhammasabhāvaṃ atikkamitvā parato āmasitvā gahaṇena aggaṇhanto.
કતાવીતિ કતકિચ્ચો. સો વદેય્યાતિ ખીણાસવો ભિક્ખુ અહઙ્કારમમઙ્કારેસુ સબ્બસો સમુચ્છિન્નેસુપિ અહં વદામીતિ વદેય્ય. તત્થ અહન્તિ નિયકજ્ઝત્તસન્તાને. મમન્તિ તસ્સ સન્તકભૂતે વત્થુસ્મિં લોકનિરુળ્હે. સમઞ્ઞન્તિ તત્થ સુકુસલતાય લોકે સમઞ્ઞા કુસલો વિદિત્વા. વોહારમત્તેનાતિ કેવલં પચ્ચેકબુદ્ધો હુત્વા મહાબોધિપારમિયો પૂરેતું અસક્કોન્તો સાવકો હુત્વા દેસવોહારમત્તેન ન અપ્પહીનતણ્હો વિય અન્ધપુથુજ્જનો અભિનિવેસનવસેન.
Katāvīti katakicco. So vadeyyāti khīṇāsavo bhikkhu ahaṅkāramamaṅkāresu sabbaso samucchinnesupi ahaṃ vadāmīti vadeyya. Tattha ahanti niyakajjhattasantāne. Mamanti tassa santakabhūte vatthusmiṃ lokaniruḷhe. Samaññanti tattha sukusalatāya loke samaññā kusalo viditvā. Vohāramattenāti kevalaṃ paccekabuddho hutvā mahābodhipāramiyo pūretuṃ asakkonto sāvako hutvā desavohāramattena na appahīnataṇho viya andhaputhujjano abhinivesanavasena.
૨૦૬. સસ્સતાદીસૂતિ સસ્સતાભિનિવેસાદીસુ. તેસં તેસં ધમ્માનન્તિ નિદ્ધારણે સામિવચનં. સસ્સતં અભિઞ્ઞાયાતિ સસ્સતદિટ્ઠિં સમુદયતો અત્થઙ્ગમતો અસ્સાદતો નિસ્સરણતો અભિવિસિટ્ઠાય પઞ્ઞાય પટિવિજ્ઝિત્વા. પહાનન્તિ અચ્ચન્તપ્પહાનં સમુચ્છેદં. રૂપસ્સ પહાનન્તિ રૂપસ્સ તપ્પટિબદ્ધસઞ્ઞોજનપ્પહાનેન પહાનં. અનુપ્પાદનિરોધેન નિરુદ્ધેહિ આસવેહિ અગ્ગહેત્વાવ ચિત્તં વિમુચ્ચિ. ‘‘આસવેહિ ચિત્તં વિમુચ્ચી’’તિ એત્થ કિઞ્ચિપિ અગ્ગહેત્વા અસેસેત્વા. સોળસ પઞ્ઞાતિ મહાપઞ્ઞાદિકા સોળસ પઞ્ઞા. ચતુરઙ્ગસમન્નાગતોતિ પુણ્ણઉપોસથદિવસતા, કેનચિ અનામન્તિતમેવ અનેકસતાનંયેવ અનેકસહસ્સાનં વા ભિક્ખૂનં સન્નિપતિતતા, સબ્બેસં એહિભિક્ખુભાવેન ઉપસમ્પન્નતા, છળભિઞ્ઞતા ચાતિ. તેનાહ ‘‘તત્રિમાનિ અઙ્ગાની’’તિઆદિ. યં પનેત્થ અત્થતો અવિભત્તં, તં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
206.Sassatādīsūti sassatābhinivesādīsu. Tesaṃ tesaṃ dhammānanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ. Sassataṃ abhiññāyāti sassatadiṭṭhiṃ samudayato atthaṅgamato assādato nissaraṇato abhivisiṭṭhāya paññāya paṭivijjhitvā. Pahānanti accantappahānaṃ samucchedaṃ. Rūpassa pahānanti rūpassa tappaṭibaddhasaññojanappahānena pahānaṃ. Anuppādanirodhena niruddhehi āsavehi aggahetvāva cittaṃ vimucci. ‘‘Āsavehi cittaṃ vimuccī’’ti ettha kiñcipi aggahetvā asesetvā. Soḷasa paññāti mahāpaññādikā soḷasa paññā. Caturaṅgasamannāgatoti puṇṇauposathadivasatā, kenaci anāmantitameva anekasatānaṃyeva anekasahassānaṃ vā bhikkhūnaṃ sannipatitatā, sabbesaṃ ehibhikkhubhāvena upasampannatā, chaḷabhiññatā cāti. Tenāha ‘‘tatrimāni aṅgānī’’tiādi. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ suviññeyyameva.
દીઘનખસુત્તવણ્ણનાય લીનત્થપ્પકાસના સમત્તા.
Dīghanakhasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૪. દીઘનખસુત્તં • 4. Dīghanakhasuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ૪. દીઘનખસુત્તવણ્ણના • 4. Dīghanakhasuttavaṇṇanā
