Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဗုဒ္ဓဝံသ-အဋ္ဌကထာ • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
၃. ဒီပင္ကရဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
3. Dīpaṅkarabuddhavaṃsavaṇṇanā
ရမ္မနဂရဝာသိနောပိ တေ ဥပာသကာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခသ္သ ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ မဟာဒာနံ ဒတ္ဝာ ပုန ဘဂဝန္တံ ဘုတ္တာဝိံ ဩနီတပတ္တပာဏိံ မာလာဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇေတ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဒာနာနုမောဒနံ သောတုကာမာ ဥပနိသီဒိံသု။ အထ သတ္ထာ တေသံ ပရမမဓုရံ ဟဒယင္ဂမံ ဒာနာနုမောဒနမကာသိ –
Rammanagaravāsinopi te upāsakā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā puna bhagavantaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ mālāgandhādīhi pūjetvā vanditvā dānānumodanaṃ sotukāmā upanisīdiṃsu. Atha satthā tesaṃ paramamadhuraṃ hadayaṅgamaṃ dānānumodanamakāsi –
‘‘ဒာနံ နာမ သုခာဒီနံ၊ နိဒာနံ ပရမံ မတံ။
‘‘Dānaṃ nāma sukhādīnaṃ, nidānaṃ paramaṃ mataṃ;
နိဗ္ဗာနံ ပန သောပာနံ၊ ပတိဋ္ဌာတိ ပဝုစ္စတိ။
Nibbānaṃ pana sopānaṃ, patiṭṭhāti pavuccati.
‘‘ဒာနံ တာဏံ မနုသ္သာနံ၊ ဒာနံ ဗန္ဓု ပရာယနံ။
‘‘Dānaṃ tāṇaṃ manussānaṃ, dānaṃ bandhu parāyanaṃ;
ဒာနံ ဒုက္ခာဓိပန္နာနံ၊ သတ္တာနံ ပရမာ ဂတိ။
Dānaṃ dukkhādhipannānaṃ, sattānaṃ paramā gati.
‘‘ဒုက္ခနိတ္ထရဏဋ္ဌေန ၊ ဒာနံ နာဝာတိ ဒီပိတံ။
‘‘Dukkhanittharaṇaṭṭhena , dānaṃ nāvāti dīpitaṃ;
ဘယရက္ခဏတော ဒာနံ၊ နဂရန္တိ စ ဝဏ္ဏိတံ။
Bhayarakkhaṇato dānaṃ, nagaranti ca vaṇṇitaṃ.
‘‘ဒာနံ ဒုရာသဒဋ္ဌေန၊ ဝုတ္တမာသိဝိသောတိ စ။
‘‘Dānaṃ durāsadaṭṭhena, vuttamāsivisoti ca;
ဒာနံ လောဘမလာဒီဟိ၊ ပဒုမံ အနုပလိတ္တတော။
Dānaṃ lobhamalādīhi, padumaṃ anupalittato.
‘‘နတ္ထိ ဒာနသမော လောကေ၊ ပုရိသသ္သ အဝသ္သယော။
‘‘Natthi dānasamo loke, purisassa avassayo;
ပဋိပဇ္ဇထ တသ္မာ တံ၊ ကိရိယာဇ္ဈာသယေန စ။
Paṭipajjatha tasmā taṃ, kiriyājjhāsayena ca.
‘‘သဂ္ဂလောကနိဒာနာနိ၊ ဒာနာနိ မတိမာ ဣဓ။
‘‘Saggalokanidānāni, dānāni matimā idha;
ကော ဟိ နာမ နရော လောကေ၊ န ဒဒေယ္ယ ဟိတေ ရတော။
Ko hi nāma naro loke, na dadeyya hite rato.
‘‘သုတ္ဝာ ဒေဝေသု သမ္ပတ္တိံ၊ ကော နရော ဒာနသမ္ဘဝံ။
‘‘Sutvā devesu sampattiṃ, ko naro dānasambhavaṃ;
န ဒဇ္ဇာ သုခပ္ပဒံ ဒာနံ၊ ဒာနံ စိတ္တပ္ပမောဒနံ။
Na dajjā sukhappadaṃ dānaṃ, dānaṃ cittappamodanaṃ.
‘‘ဒာနေန ပဋိပန္နေန၊ အစ္ဆရာပရိဝာရိတော။
‘‘Dānena paṭipannena, accharāparivārito;
ရမတေ သုစိရံ ကာလံ၊ နန္ဒနေ သုရနန္ဒနေ။
Ramate suciraṃ kālaṃ, nandane suranandane.
‘‘ပီတိမုဠာရံ ဝိန္ဒတိ ဒာတာ၊ ဂာရဝမသ္မိံ ဂစ္ဆတိ လောကေ။
‘‘Pītimuḷāraṃ vindati dātā, gāravamasmiṃ gacchati loke;
ကိတ္တိမနန္တံ ယာတိ စ ဒာတာ၊ ဝိသ္သသနီယော ဟောတိ စ ဒာတာ။
Kittimanantaṃ yāti ca dātā, vissasanīyo hoti ca dātā.
‘‘ဒတ္ဝာ ဒာနံ ယာတိ နရော သော၊ ဘောဂသမိဒ္ဓိံ ဒီဃဉ္စာယု။
‘‘Datvā dānaṃ yāti naro so, bhogasamiddhiṃ dīghañcāyu;
သုသ္သရတမ္ပိ စ ဝိန္ဒတိ ရူပံ၊ သဂ္ဂေ သဒ္ဓိံ ကီဠတိ ဒေဝေဟိ။
Sussaratampi ca vindati rūpaṃ, sagge saddhiṃ kīḷati devehi;
ဝိမာနေသု ဌတ္ဝာ နာနာ၊ မတ္တမယူရာဘိရုတေသု။
Vimānesu ṭhatvā nānā, mattamayūrābhirutesu.
‘‘စောရာရိရာဇောဒကပာဝကာနံ၊ ဓနံ အသာဓာရဏမေဝ ဒာနံ။
‘‘Corārirājodakapāvakānaṃ, dhanaṃ asādhāraṇameva dānaṃ;
ဒဒာတိ တံ သာဝကဉာဏဘူမိံ၊ ပစ္စေကဘူမိံ ပန ဗုဒ္ဓဘူမိ’’န္တိ။ –
Dadāti taṃ sāvakañāṇabhūmiṃ, paccekabhūmiṃ pana buddhabhūmi’’nti. –
ဧဝမာဒိနာ နယေန ဒာနာနုမောဒနံ ကတ္ဝာ ဒာနာနိသံသံ ပကာသေတ္ဝာ တဒနန္တရံ သီလကထံ ကထေသိ။ သီလံ နာမေတံ ဣဓလောကပရလောကသမ္ပတ္တီနံ မူလံ။
Evamādinā nayena dānānumodanaṃ katvā dānānisaṃsaṃ pakāsetvā tadanantaraṃ sīlakathaṃ kathesi. Sīlaṃ nāmetaṃ idhalokaparalokasampattīnaṃ mūlaṃ.
‘‘သီလံ သုခာနံ ပရမံ နိဒာနံ၊ သီလေန သီလီ တိဒိဝံ ပယာတိ။
‘‘Sīlaṃ sukhānaṃ paramaṃ nidānaṃ, sīlena sīlī tidivaṃ payāti;
သီလဉ္ဟိ သံသာရမုပာဂတသ္သ၊ တာဏဉ္စ လေဏဉ္စ ပရာယနဉ္စ။
Sīlañhi saṃsāramupāgatassa, tāṇañca leṇañca parāyanañca.
‘‘အဝသ္သယော သီလသမော ဇနာနံ၊ ကုတော ပနညော ဣဓ ဝာ ပရတ္ထ။
‘‘Avassayo sīlasamo janānaṃ, kuto panañño idha vā parattha;
သီလံ ဂုဏာနံ ပရမာ ပတိဋ္ဌာ၊ ယထာ ဓရာ ထာဝရဇင္ဂမာနံ။
Sīlaṃ guṇānaṃ paramā patiṭṭhā, yathā dharā thāvarajaṅgamānaṃ.
‘‘သီလံ ကိရေဝ ကလ္ယာဏံ၊ သီလံ လောကေ အနုတ္တရံ။
‘‘Sīlaṃ kireva kalyāṇaṃ, sīlaṃ loke anuttaraṃ;
အရိယဝုတ္တိသမာစာရော၊ ယေန ဝုစ္စတိ သီလဝာ’’။ (ဇာ. ၁.၃.၁၁၈)။
Ariyavuttisamācāro, yena vuccati sīlavā’’. (jā. 1.3.118);
သီလာလင္ကာရသမော အလင္ကာရော နတ္ထိ, သီလဂန္ဓသမော ဂန္ဓော နတ္ထိ, သီလသမံ ကိလေသမလဝိသောဓနံ နတ္ထိ, သီလသမံ ပရိဠာဟူပသမံ နတ္ထိ, သီလသမံ ကိတ္တိဇနနံ နတ္ထိ, သီလသမံ သဂ္ဂာရောဟဏသောပာနံ နတ္ထိ, နိဗ္ဗာနနဂရပ္ပဝေသနေ စ သီလသမံ ဒ္ဝာရံ နတ္ထိ။ ယထာဟ –
Sīlālaṅkārasamo alaṅkāro natthi, sīlagandhasamo gandho natthi, sīlasamaṃ kilesamalavisodhanaṃ natthi, sīlasamaṃ pariḷāhūpasamaṃ natthi, sīlasamaṃ kittijananaṃ natthi, sīlasamaṃ saggārohaṇasopānaṃ natthi, nibbānanagarappavesane ca sīlasamaṃ dvāraṃ natthi. Yathāha –
‘‘သောဘန္တေဝံ န ရာဇာနော၊ မုတ္တာမဏိဝိဘူသိတာ။
‘‘Sobhantevaṃ na rājāno, muttāmaṇivibhūsitā;
ယထာ သောဘန္တိ ယတိနော၊ သီလဘူသနဘူသိတာ။
Yathā sobhanti yatino, sīlabhūsanabhūsitā.
‘‘သီလဂန္ဓသမော ဂန္ဓော၊ ကုတော နာမ ဘဝိသ္သတိ။
‘‘Sīlagandhasamo gandho, kuto nāma bhavissati;
ယော သမံ အနုဝာတေ စ၊ ပဋိဝာတေ စ ဝာယတိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၁.၉)။
Yo samaṃ anuvāte ca, paṭivāte ca vāyati. (visuddhi. 1.9);
‘‘န ပုပ္ဖဂန္ဓော ပဋိဝာတမေတိ၊ န စန္ဒနံ တဂ္ဂရမလ္လိကာ ဝာ။
‘‘Na pupphagandho paṭivātameti, na candanaṃ taggaramallikā vā;
သတဉ္စ ဂန္ဓော ပဋိဝာတမေတိ၊ သဗ္ဗာ ဒိသာ သပ္ပုရိသော ပဝာယတိ။
Satañca gandho paṭivātameti, sabbā disā sappuriso pavāyati.
‘‘စန္ဒနံ တဂရံ ဝာပိ၊ ဥပ္ပလံ အထ ဝသ္သိကီ။
‘‘Candanaṃ tagaraṃ vāpi, uppalaṃ atha vassikī;
ဧတေသံ ဂန္ဓဇာတာနံ၊ သီလဂန္ဓော အနုတ္တရော။ (ဓ. ပ. ၅၄-၅၅; မိ. ပ. ၅.၄.၁)။
Etesaṃ gandhajātānaṃ, sīlagandho anuttaro. (dha. pa. 54-55; mi. pa. 5.4.1);
‘‘န ဂင္ဂာ ယမုနာ စာပိ၊ သရဘူ ဝာ သရသ္ဝတီ။
‘‘Na gaṅgā yamunā cāpi, sarabhū vā sarasvatī;
နိန္နဂာ ဝာစိရဝတီ၊ မဟီ ဝာပိ မဟာနဒီ။
Ninnagā vāciravatī, mahī vāpi mahānadī.
‘‘သက္ကုဏန္တိ ဝိသောဓေတုံ၊ တံ မလံ ဣဓ ပာဏိနံ။
‘‘Sakkuṇanti visodhetuṃ, taṃ malaṃ idha pāṇinaṃ;
ဝိသောဓယတိ သတ္တာနံ၊ ယံ ဝေ သီလဇလံ မလံ။
Visodhayati sattānaṃ, yaṃ ve sīlajalaṃ malaṃ.
‘‘န တံ သဇလဒာ ဝာတာ၊ န စာပိ ဟရိစန္ဒနံ။
‘‘Na taṃ sajaladā vātā, na cāpi haricandanaṃ;
နေဝ ဟာရာ န မဏယော၊ န စန္ဒကိရဏင္ကုရာ။
Neva hārā na maṇayo, na candakiraṇaṅkurā.
‘‘သမယန္တီဓ သတ္တာနံ၊ ပရိဠာဟံ သုရက္ခိတံ။
‘‘Samayantīdha sattānaṃ, pariḷāhaṃ surakkhitaṃ;
ယံ သမေတိ ဣဒံ အရိယံ၊ သီလံ အစ္စန္တသီတလံ။
Yaṃ sameti idaṃ ariyaṃ, sīlaṃ accantasītalaṃ.
‘‘အတ္တာနုဝာဒာဒိဘယံ၊ ဝိဒ္ဓံသယတိ သဗ္ဗဒာ။
‘‘Attānuvādādibhayaṃ, viddhaṃsayati sabbadā;
ဇနေတိ ကိတ္တိဟာသဉ္စ၊ သီလံ သီလဝတော သဒာ။
Janeti kittihāsañca, sīlaṃ sīlavato sadā.
‘‘သဂ္ဂာရောဟဏသောပာနံ၊ အညံ သီလသမံ ကုတော။
‘‘Saggārohaṇasopānaṃ, aññaṃ sīlasamaṃ kuto;
ဒ္ဝာရံ ဝာ ပန နိဗ္ဗာန၊ နဂရသ္သ ပဝေသနေ။
Dvāraṃ vā pana nibbāna, nagarassa pavesane.
‘‘ဂုဏာနံ မူလဘူတသ္သ၊ ဒောသာနံ ဗလဃာတိနော။
‘‘Guṇānaṃ mūlabhūtassa, dosānaṃ balaghātino;
ဣတိ သီလသ္သ ဇာနာထ၊ အာနိသံသမနုတ္တရ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၁.၉)။
Iti sīlassa jānātha, ānisaṃsamanuttara’’nti. (visuddhi. 1.9);
ဧဝံ ဘဂဝာ သီလာနိသံသံ ဒသ္သေတ္ဝာ – ‘‘ဣဒံ ပန သီလံ နိသ္သာယ အယံ သဂ္ဂော လဘတီ’’တိ ဒသ္သနတ္ထံ တဒနန္တရံ သဂ္ဂကထံ ကထေသိ။ အယံ သဂ္ဂော နာမ ဣဋ္ဌော ကန္တော မနာပော ဧကန္တသုခော နိစ္စမေတ္ထ ကီဠာ နိစ္စံ သမ္ပတ္တိယော လဘန္တိ။ စာတုမဟာရာဇိကာ ဒေဝာ နဝုတိဝသ္သသတသဟသ္သာနိ ဒိဗ္ဗသုခံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ပဋိလဘန္တိ။ တာဝတိံသာ တိသ္သော ဝသ္သကောဋိယော သဋ္ဌိ စ ဝသ္သသတသဟသ္သာနီတိ ဧဝမာဒိသဂ္ဂဂုဏပဋိသံယုတ္တကထံ ကထေသိ။ ဧဝံ သဂ္ဂကထာယ ပလောဘေတ္ဝာ ပုန – ‘‘အယမ္ပိ သဂ္ဂော အနိစ္စော အဓုဝော န တတ္ထ ဆန္ဒရာဂော ကာတဗ္ဗော’’တိ ကာမာနံ အာဒီနဝံ ဩကာရံ သံကိလေသံ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသဉ္စ ပကာသေတ္ဝာ အမတပရိယောသာနံ ဓမ္မကထံ ကထေသိ။ ဧဝံ တသ္သ မဟာဇနသ္သ ဓမ္မံ ဒေသေတ္ဝာ ဧကစ္စေ သရဏေသု စ ဧကစ္စေ ပဉ္စသီလေသု စ ဧကစ္စေ သောတာပတ္တိဖလေ စ ဧကစ္စေ သကဒာဂာမိဖလေ ဧကစ္စေ အနာဂာမိဖလေ ဧကစ္စေ စတူသုပိ ဖလေသု ဧကစ္စေ တီသု ဝိဇ္ဇာသု ဧကစ္စေ ဆသု အဘိညာသု ဧကစ္စေ အဋ္ဌသု သမာပတ္တီသု ပတိဋ္ဌာပေတ္ဝာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ရမ္မနဂရတော နိက္ခမိတ္ဝာ သုဒသ္သနမဟာဝိဟာရမေဝ ပာဝိသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Evaṃ bhagavā sīlānisaṃsaṃ dassetvā – ‘‘idaṃ pana sīlaṃ nissāya ayaṃ saggo labhatī’’ti dassanatthaṃ tadanantaraṃ saggakathaṃ kathesi. Ayaṃ saggo nāma iṭṭho kanto manāpo ekantasukho niccamettha kīḷā niccaṃ sampattiyo labhanti. Cātumahārājikā devā navutivassasatasahassāni dibbasukhaṃ dibbasampattiṃ paṭilabhanti. Tāvatiṃsā tisso vassakoṭiyo saṭṭhi ca vassasatasahassānīti evamādisaggaguṇapaṭisaṃyuttakathaṃ kathesi. Evaṃ saggakathāya palobhetvā puna – ‘‘ayampi saggo anicco adhuvo na tattha chandarāgo kātabbo’’ti kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ nekkhamme ānisaṃsañca pakāsetvā amatapariyosānaṃ dhammakathaṃ kathesi. Evaṃ tassa mahājanassa dhammaṃ desetvā ekacce saraṇesu ca ekacce pañcasīlesu ca ekacce sotāpattiphale ca ekacce sakadāgāmiphale ekacce anāgāmiphale ekacce catūsupi phalesu ekacce tīsu vijjāsu ekacce chasu abhiññāsu ekacce aṭṭhasu samāpattīsu patiṭṭhāpetvā uṭṭhāyāsanā rammanagarato nikkhamitvā sudassanamahāvihārameva pāvisi. Tena vuttaṃ –
၁.
1.
‘‘တဒာ တေ ဘောဇယိတ္ဝာန၊ သသင္ဃံ လောကနာယကံ။
‘‘Tadā te bhojayitvāna, sasaṅghaṃ lokanāyakaṃ;
ဥပဂစ္ဆုံ သရဏံ တသ္သ၊ ဒီပင္ကရသ္သ သတ္ထုနော။
Upagacchuṃ saraṇaṃ tassa, dīpaṅkarassa satthuno.
၂.
2.
‘‘သရဏာဂမနေ ကဉ္စိ၊ နိဝေသေတိ တထာဂတော။
‘‘Saraṇāgamane kañci, niveseti tathāgato;
ကဉ္စိ ပဉ္စသု သီလေသု၊ သီလေ ဒသဝိဓေ ပရံ။
Kañci pañcasu sīlesu, sīle dasavidhe paraṃ.
၃.
3.
‘‘ကသ္သစိ ဒေတိ သာမညံ၊ စတုရော ဖလမုတ္တမေ။
‘‘Kassaci deti sāmaññaṃ, caturo phalamuttame;
ကသ္သစိ အသမေ ဓမ္မေ၊ ဒေတိ သော ပဋိသမ္ဘိဒာ။
Kassaci asame dhamme, deti so paṭisambhidā.
၄.
4.
‘‘ကသ္သစိ ဝရသမာပတ္တိယော၊ အဋ္ဌ ဒေတိ နရာသဘော။
‘‘Kassaci varasamāpattiyo, aṭṭha deti narāsabho;
တိသ္သော ကသ္သစိ ဝိဇ္ဇာယော၊ ဆဠဘိညာ ပဝေစ္ဆတိ။
Tisso kassaci vijjāyo, chaḷabhiññā pavecchati.
၅.
5.
‘‘တေန ယောဂေန ဇနကာယံ၊ ဩဝဒတိ မဟာမုနိ။
‘‘Tena yogena janakāyaṃ, ovadati mahāmuni;
တေန ဝိတ္ထာရိကံ အာသိ၊ လောကနာထသ္သ သာသနံ။
Tena vitthārikaṃ āsi, lokanāthassa sāsanaṃ.
၆.
6.
‘‘မဟာဟနုသဘက္ခန္ဓော ၊ ဒီပင္ကရသနာမကော။
‘‘Mahāhanusabhakkhandho , dīpaṅkarasanāmako;
ဗဟူ ဇနေ တာရယတိ၊ ပရိမောစေတိ ဒုဂ္ဂတိံ။
Bahū jane tārayati, parimoceti duggatiṃ.
၇.
7.
‘‘ဗောဓနေယ္ယံ ဇနံ ဒိသ္ဝာ၊ သတသဟသ္သေပိ ယောဇနေ။
‘‘Bodhaneyyaṃ janaṃ disvā, satasahassepi yojane;
ခဏေန ဥပဂန္တ္ဝာန၊ ဗောဓေတိ တံ မဟာမုနီ’’တိ။
Khaṇena upagantvāna, bodheti taṃ mahāmunī’’ti.
တတ္ထ တေတိ ရမ္မနဂရဝာသိနော ဥပာသကာ။ သရဏန္တိ ဧတ္ထ သရဏံ သရဏဂမနံ သရဏသ္သ ဂန္တာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သရတိ ဟိံသတိ ဝိနာသေတီတိ သရဏံ, ကိံ တံ? ရတနတ္တယံ။ တံ ပန သရဏဂတာနံ တေနေဝ သရဏဂမနေန ဘယံ သန္တာသံ ဒုက္ခံ ဒုဂ္ဂတိံ ပရိက္ကိလေသံ ဟနတိ ဟိံသတိ ဝိနာသေတီတိ သရဏန္တိ ဝုစ္စတီတိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
Tattha teti rammanagaravāsino upāsakā. Saraṇanti ettha saraṇaṃ saraṇagamanaṃ saraṇassa gantā ca veditabbā. Sarati hiṃsati vināsetīti saraṇaṃ, kiṃ taṃ? Ratanattayaṃ. Taṃ pana saraṇagatānaṃ teneva saraṇagamanena bhayaṃ santāsaṃ dukkhaṃ duggatiṃ parikkilesaṃ hanati hiṃsati vināsetīti saraṇanti vuccatīti. Vuttañhetaṃ –
‘‘ယေ ကေစိ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာသေ၊ န တေ ဂမိသ္သန္တိ အပာယဘူမိံ။
‘‘Ye keci buddhaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;
ပဟာယ မာနုသံ ဒေဟံ၊ ဒေဝကာယံ ပရိပူရေသ္သန္တိ။ (ဒီ. နိ. ၂.၃၃၂; သံ. နိ. ၁.၃၇)။
Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressanti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37);
‘‘ယေ ကေစိ ဓမ္မံ သရဏံ ဂတာသေ၊ န တေ ဂမိသ္သန္တိ အပာယဘူမိံ။
‘‘Ye keci dhammaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;
ပဟာယ မာနုသံ ဒေဟံ၊ ဒေဝကာယံ ပရိပူရေသ္သန္တိ။ (ဒီ. နိ. ၂.၃၃၂; သံ. နိ. ၁.၃၇)။
Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressanti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37);
‘‘ယေ ကေစိ သင္ဃံ သရဏံ ဂတာသေ၊ န တေ ဂမိသ္သန္တိ အပာယဘူမိံ။
‘‘Ye keci saṅghaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;
ပဟာယ မာနုသံ ဒေဟံ၊ ဒေဝကာယံ ပရိပူရေသ္သန္တီ’’တိ။ (ဒီ. နိ. ၂.၃၃၂; သံ. နိ. ၁.၃၇)။
Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressantī’’ti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37);
သရဏဂမနံ နာမ ရတနတ္တယပရာယနာကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒော။ သရဏသ္သ ဂန္တာ နာမ တံသမင္ဂီပုဂ္ဂလော။ ဧဝံ တာဝ သရဏံ သရဏဂမနံ သရဏသ္သ ဂန္တာ စာတိ ဣဒံ တယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Saraṇagamanaṃ nāma ratanattayaparāyanākārappavatto cittuppādo. Saraṇassa gantā nāma taṃsamaṅgīpuggalo. Evaṃ tāva saraṇaṃ saraṇagamanaṃ saraṇassa gantā cāti idaṃ tayaṃ veditabbaṃ.
တသ္သာတိ တံ ဒီပင္ကရံ, ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဥပဂစ္ဆုံ သရဏံ တတ္ထာ’’တိပိ ပာဌော။ သတ္ထုနောတိ သတ္ထာရံ။ သရဏာဂမနေ ကဉ္စီတိ ကဉ္စိ ပုဂ္ဂလံ သရဏဂမနေ နိဝေသေတီတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စာပိ ပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ဝုတ္တံ, အတီတကာလဝသေန ပန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ‘‘ကသ္သစိ သရဏာဂမနေ’’တိပိ ပာဌော, တသ္သပိ သောယေဝတ္ထော။ ကဉ္စိ ပဉ္စသု သီလေသူတိ ကဉ္စိ ပုဂ္ဂလံ ပဉ္စသု ဝိရတိသီလေသု နိဝေသေသီတိ အတ္ထော။ ‘‘ကသ္သစိ ပဉ္စသု သီလေသူ’’တိပိ ပာဌော, သောယေဝတ္ထော။ သီလေ ဒသဝိဓေ ပရန္တိ အပရံ ပုဂ္ဂလံ ဒသဝိဓေ သီလေ နိဝေသေသီတိ အတ္ထော။ ‘‘ကသ္သစိ ကုသလေ ဒသာ’’တိပိ ပာဌော, တသ္သ ကဉ္စိ ပုဂ္ဂလံ ဒသ ကုသလဓမ္မေ သမာဒပေသီတိ အတ္ထော။ ကသ္သစိ ဒေတိ သာမညန္တိ ဧတ္ထ ပရမတ္ထတော သာမညန္တိ မဂ္ဂော ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ –
Tassāti taṃ dīpaṅkaraṃ, upayogatthe sāmivacanaṃ daṭṭhabbaṃ. ‘‘Upagacchuṃ saraṇaṃ tatthā’’tipi pāṭho. Satthunoti satthāraṃ. Saraṇāgamane kañcīti kañci puggalaṃ saraṇagamane nivesetīti attho. Kiñcāpi paccuppannavasena vuttaṃ, atītakālavasena pana attho gahetabbo. Esa nayo sesesupi. ‘‘Kassaci saraṇāgamane’’tipi pāṭho, tassapi soyevattho. Kañci pañcasu sīlesūti kañci puggalaṃ pañcasu viratisīlesu nivesesīti attho. ‘‘Kassaci pañcasu sīlesū’’tipi pāṭho, soyevattho. Sīle dasavidhe paranti aparaṃ puggalaṃ dasavidhe sīle nivesesīti attho. ‘‘Kassaci kusale dasā’’tipi pāṭho, tassa kañci puggalaṃ dasa kusaladhamme samādapesīti attho. Kassaci deti sāmaññanti ettha paramatthato sāmaññanti maggo vuccati. Yathāha –
‘‘ကတမဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, သာမညံ? အယမေဝ အရိယော အဋ္ဌင္ဂိကော မဂ္ဂော, သေယ္ယထိဒံ – သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ပေ.။ သမ္မာသမာဓိ။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, သာမည’’န္တိ (သံ. နိ. ၅.၃၆)။
‘‘Katamañca, bhikkhave, sāmaññaṃ? Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhi. Idaṃ vuccati, bhikkhave, sāmañña’’nti (saṃ. ni. 5.36).
စတုရော ဖလမုတ္တမေတိ စတ္တာရိ ဥတ္တမာနိ ဖလာနီတိ အတ္ထော။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ လိင္ဂဝိပရိယာသေန ဝုတ္တံ။ ယထောပနိသ္သယံ စတ္တာရော မဂ္ဂေ စတ္တာရိ စ သာမညဖလာနိ ကသ္သစိ အဒာသီတိ အတ္ထော။ ကသ္သစိ အသမေ ဓမ္မေတိ ကသ္သစိ အသဒိသေ စတ္တာရော ပဋိသမ္ဘိဒာဓမ္မေ အဒာသိ။
Caturo phalamuttameti cattāri uttamāni phalānīti attho. Ma-kāro padasandhikaro. Liṅgavipariyāsena vuttaṃ. Yathopanissayaṃ cattāro magge cattāri ca sāmaññaphalāni kassaci adāsīti attho. Kassaci asame dhammeti kassaci asadise cattāro paṭisambhidādhamme adāsi.
ကသ္သစိ ဝရသမာပတ္တိယောတိ ကသ္သစိ ပန နီဝရဏဝိဂမေန ပဓာနဘူတာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော အဒာသိ။ တိသ္သော ကသ္သစိ ဝိဇ္ဇာယောတိ ကသ္သစိ ပုဂ္ဂလသ္သ ဥပနိသ္သယဝသေန ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏပုဗ္ဗေနိဝာသာနုသ္သတိဉာဏအာသဝက္ခယဉာဏာနံ ဝသေန တိသ္သော ဝိဇ္ဇာယော။ ဆဠဘိညာ ပဝေစ္ဆတီတိ ဆ အဘိညာယော ကသ္သစိ အဒာသိ။
Kassaci varasamāpattiyoti kassaci pana nīvaraṇavigamena padhānabhūtā aṭṭha samāpattiyo adāsi. Tisso kassaci vijjāyoti kassaci puggalassa upanissayavasena dibbacakkhuñāṇapubbenivāsānussatiñāṇaāsavakkhayañāṇānaṃ vasena tisso vijjāyo. Chaḷabhiññā pavecchatīti cha abhiññāyo kassaci adāsi.
တေန ယောဂေနာတိ တေန နယေန တေနာနုက္ကမေန စ။ ဇနကာယန္တိ ဇနသမူဟံ။ ဩဝဒတီတိ ဩဝဒိ။ ကာလဝိပရိယာသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတော ဥပရိပိ ဤဒိသေသု ဝစနေသု အတီတကာလဝသေနေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော ။ တေန ဝိတ္ထာရိကံ အာသီတိ တေန ဒီပင္ကရသ္သ ဘဂဝတော ဩဝာဒေန အနုသာသနိယာ ဝိတ္ထာရိကံ ဝိတ္ထတံ ဝိသာလီဘူတံ သာသနံ အဟောသိ။
Tena yogenāti tena nayena tenānukkamena ca. Janakāyanti janasamūhaṃ. Ovadatīti ovadi. Kālavipariyāsena vuttanti veditabbaṃ. Ito uparipi īdisesu vacanesu atītakālavaseneva attho gahetabbo . Tena vitthārikaṃ āsīti tena dīpaṅkarassa bhagavato ovādena anusāsaniyā vitthārikaṃ vitthataṃ visālībhūtaṃ sāsanaṃ ahosi.
မဟာဟနူတိ မဟာပုရိသာနံ ကိရ ဒ္ဝေပိ ဟနူနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဒ္ဝာဒသိယာ ပက္ခသ္သ စန္ဒသဒိသာကာရာနိ ဟောန္တီတိ မဟန္တာနိ ဟနူနိ ယသ္သ သော မဟာဟနု, သီဟဟနူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥသဘက္ခန္ဓောတိ ဥသဘသ္သေဝ ခန္ဓော ယသ္သ ဘဝတိ, သော ဥသဘက္ခန္ဓော။ သုဝဋ္ဋိတသုဝဏ္ဏာလိင္ဂသဒိသရုစိရက္ခန္ဓော သမဝဋ္ဋစာရုက္ခန္ဓောတိ အတ္ထော။ ဒီပင္ကရသနာမကောတိ ဒီပင္ကရသနာမော ။ ဗဟူ ဇနေ တာရယတီတိ ဗဟူ ဗုဒ္ဓဝေနေယ္ယေ ဇနေ တာရေသိ။ ပရိမောစေတီတိ ပရိမောစေသိ။ ဒုဂ္ဂတိန္တိ ဒုဂ္ဂတိတော။ နိသ္သက္ကတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။
Mahāhanūti mahāpurisānaṃ kira dvepi hanūni paripuṇṇāni dvādasiyā pakkhassa candasadisākārāni hontīti mahantāni hanūni yassa so mahāhanu, sīhahanūti vuttaṃ hoti. Usabhakkhandhoti usabhasseva khandho yassa bhavati, so usabhakkhandho. Suvaṭṭitasuvaṇṇāliṅgasadisarucirakkhandho samavaṭṭacārukkhandhoti attho. Dīpaṅkarasanāmakoti dīpaṅkarasanāmo . Bahū jane tārayatīti bahū buddhaveneyye jane tāresi. Parimocetīti parimocesi. Duggatinti duggatito. Nissakkatthe upayogavacanaṃ.
ဣဒာနိ တာရဏပရိမောစနကရဏာကာရဒသ္သနတ္ထံ ‘‘ဗောဓနေယ္ယံ ဇန’’န္တိ ဂာထာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဗောဓနေယ္ယံ ဇနန္တိ ဗောဓနေယ္ယံ ပဇံ, အယမေဝ ဝာ ပာဌော။ ဒိသ္ဝာတိ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ ဝာ သမန္တစက္ခုနာ ဝာ ဒိသ္ဝာ။ သတသဟသ္သေပိ ယောဇနေတိ အနေကသတသဟသ္သေပိ ယောဇနေ ဌိတံ။ ဣဒံ ပန ဒသသဟသ္သိယံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
Idāni tāraṇaparimocanakaraṇākāradassanatthaṃ ‘‘bodhaneyyaṃ jana’’nti gāthā vuttā. Tattha bodhaneyyaṃ jananti bodhaneyyaṃ pajaṃ, ayameva vā pāṭho. Disvāti buddhacakkhunā vā samantacakkhunā vā disvā. Satasahassepi yojaneti anekasatasahassepi yojane ṭhitaṃ. Idaṃ pana dasasahassiyaṃyeva sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ဒီပင္ကရော ကိရ သတ္ထာ ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတ္ဝာ ဗောဓိမူလေ သတ္တသတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတ္ဝာ အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ မဟာဗ္ရဟ္မုနော ဓမ္မဇ္ဈေသနံ ပဋိညာယ သုနန္ဒာရာမေ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတ္ဝာ ကောဋိသတံ ဒေဝမနုသ္သာနံ ဓမ္မာမတံ ပာယေသိ။ အယံ ပဌမော အဘိသမယော အဟောသိ။
Dīpaṅkaro kira satthā buddhattaṃ patvā bodhimūle sattasattāhaṃ vītināmetvā aṭṭhame sattāhe mahābrahmuno dhammajjhesanaṃ paṭiññāya sunandārāme dhammacakkaṃ pavattetvā koṭisataṃ devamanussānaṃ dhammāmataṃ pāyesi. Ayaṃ paṭhamo abhisamayo ahosi.
အထ သတ္ထာ အတ္တနော ပုတ္တသ္သ သမဝဋ္ဋက္ခန္ဓသ္သ ဥသဘက္ခန္ဓသ္သ နာမ ဉာဏပရိပာကံ ဉတ္ဝာ တံ အတ္ရဇံ ပမုခံ ကတ္ဝာ ရာဟုလောဝာဒသဒိသံ ဓမ္မံ ဒေသေတ္ဝာ ဒေဝမနုသ္သာနံ နဝုတိကောဋိယော ဓမ္မာမတံ ပာယေသိ။ အယံ ဒုတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။
Atha satthā attano puttassa samavaṭṭakkhandhassa usabhakkhandhassa nāma ñāṇaparipākaṃ ñatvā taṃ atrajaṃ pamukhaṃ katvā rāhulovādasadisaṃ dhammaṃ desetvā devamanussānaṃ navutikoṭiyo dhammāmataṃ pāyesi. Ayaṃ dutiyo abhisamayo ahosi.
ပုန ဘဂဝာ အမရဝတီနဂရဒ္ဝာရေ မဟာသိရီသရုက္ခမူလေ ယမကပာဋိဟာရိယံ ကတ္ဝာ မဟာဇနသ္သ ဗန္ဓနာမောက္ခံ ကတ္ဝာ ဒေဝဂဏပရိဝုတော ဒိဝသကရာတိရေကဇုတိဝိသရဘဝနေ တာဝတိံသဘဝနေ ပာရိစ္ဆတ္တကမူလေ ပရမသီတလေ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာတလေ နိသီဒိတ္ဝာ သဗ္ဗဒေဝဂဏပီတိသဉ္ဇနနိံ အတ္တနော ဇနနိံ သုမေဓာဒေဝိံ ပမုခံ ကတ္ဝာ သဗ္ဗလောကဝိဒိတဝိသုဒ္ဓိဒေဝော ဒေဝဒေဝော ဒီပင္ကရော ဘဂဝာ သဗ္ဗသတ္တဟိတကရံ ပရမာတိရေကဂမ္ဘီရသုခုမံ ဗုဒ္ဓိဝိသဒကရံ သတ္တပ္ပကရဏံ အဘိဓမ္မပိဋကံ ဒေသေတ္ဝာ နဝုတိဒေဝကောဋိသဟသ္သာနံ ဓမ္မာမတံ ပာယေသိ။ အယံ တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Puna bhagavā amaravatīnagaradvāre mahāsirīsarukkhamūle yamakapāṭihāriyaṃ katvā mahājanassa bandhanāmokkhaṃ katvā devagaṇaparivuto divasakarātirekajutivisarabhavane tāvatiṃsabhavane pāricchattakamūle paramasītale paṇḍukambalasilātale nisīditvā sabbadevagaṇapītisañjananiṃ attano jananiṃ sumedhādeviṃ pamukhaṃ katvā sabbalokaviditavisuddhidevo devadevo dīpaṅkaro bhagavā sabbasattahitakaraṃ paramātirekagambhīrasukhumaṃ buddhivisadakaraṃ sattappakaraṇaṃ abhidhammapiṭakaṃ desetvā navutidevakoṭisahassānaṃ dhammāmataṃ pāyesi. Ayaṃ tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
၈.
8.
‘‘ပဌမာဘိသမယေ ဗုဒ္ဓော၊ ကောဋိသတမဗောဓယိ။
‘‘Paṭhamābhisamaye buddho, koṭisatamabodhayi;
ဒုတိယာဘိသမယေ နာထော၊ နဝုတိကောဋိမဗောဓယိ။
Dutiyābhisamaye nātho, navutikoṭimabodhayi.
၉.
9.
‘‘ယဒာ စ ဒေဝဘဝနမ္ဟိ၊ ဗုဒ္ဓော ဓမ္မမဒေသယိ။
‘‘Yadā ca devabhavanamhi, buddho dhammamadesayi;
နဝုတိကောဋိသဟသ္သာနံ၊ တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
Navutikoṭisahassānaṃ, tatiyābhisamayo ahū’’ti.
ဒီပင္ကရသ္သ ပန ဘဂဝတော တယော သာဝကသန္နိပာတာ အဟေသုံ။ တတ္ထ သုနန္ဒာရာမေ ကောဋိသတသဟသ္သာနံ ပဌမော သန္နိပာတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Dīpaṅkarassa pana bhagavato tayo sāvakasannipātā ahesuṃ. Tattha sunandārāme koṭisatasahassānaṃ paṭhamo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
၁၀.
10.
‘‘သန္နိပာတာ တယော အာသုံ၊ ဒီပင္ကရသ္သ သတ္ထုနော။
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, dīpaṅkarassa satthuno;
ကောဋိသတသဟသ္သာနံ၊ ပဌမော အာသိ သမာဂမော’’တိ။
Koṭisatasahassānaṃ, paṭhamo āsi samāgamo’’ti.
အထာပရေန သမယေန ဒသဗလော စတူဟိ ဘိက္ခုသတသဟသ္သေဟိ ပရိဝုတော ဂာမနိဂမနဂရပဋိပာဋိယာ မဟာဇနာနုဂ္ဂဟံ ကရောန္တော စာရိကံ စရမာနော အနုက္ကမေန ဧကသ္မိံ ပဒေသေ မဟာဇနကတသက္ကာရံ သဗ္ဗလောကဝိသ္သုတံ အမနုသ္သပရိဂ္ဂဟိတံ အတိဘယာနကံ ဩလမ္ဗာမ္ဗုဓရပရိစုမ္ဗိတကူဋံ ဝိဝိဓသုရဘိတရုကုသုမဝာသိတကူဋံ နာနာမိဂဂဏဝိစရိတကူဋံ နာရဒကူဋံ နာမ ပရမရမဏီယံ ပဗ္ဗတံ သမ္ပာပုဏိ။ သော ကိရ ပဗ္ဗတော နာရဒေန နာမ ယက္ခေန ပရိဂ္ဂဟိတော အဟောသိ။ တတ္ထ ပန တသ္သ ယက္ခသ္သ အနုသံဝစ္ဆရံ မဟာဇနော မနုသ္သဗလိံ ဥပသံဟရတိ။
Athāparena samayena dasabalo catūhi bhikkhusatasahassehi parivuto gāmanigamanagarapaṭipāṭiyā mahājanānuggahaṃ karonto cārikaṃ caramāno anukkamena ekasmiṃ padese mahājanakatasakkāraṃ sabbalokavissutaṃ amanussapariggahitaṃ atibhayānakaṃ olambāmbudharaparicumbitakūṭaṃ vividhasurabhitarukusumavāsitakūṭaṃ nānāmigagaṇavicaritakūṭaṃ nāradakūṭaṃ nāma paramaramaṇīyaṃ pabbataṃ sampāpuṇi. So kira pabbato nāradena nāma yakkhena pariggahito ahosi. Tattha pana tassa yakkhassa anusaṃvaccharaṃ mahājano manussabaliṃ upasaṃharati.
အထ ဒီပင္ကရော ကိရ ဘဂဝာ တသ္သ မဟာဇနသ္သ ဥပနိသ္သယသမ္ပတ္တိံ ဒိသ္ဝာ တတော ဘိက္ခုသင္ဃံ စာတုဒ္ဒိသံ ပေသေတ္ဝာ အဒုတိယော အသဟာယော မဟာကရုဏာဗလဝသင္ဂတဟဒယော တဉ္စ ယက္ခံ ဝိနေတုံ တံ နာရဒပဗ္ဗတံ အဘိရုဟိ။ အထ သော မနုသ္သဘက္ခော သကဟိတနိရပေက္ခော ပရဝဓဒက္ခော ယက္ခော မက္ခံ အသဟမာနော ကောဓပရေတမာနသော ဒသဗလံ ဘိံသာပေတ္ဝာ ပလာပေတုကာမော တံ ပဗ္ဗတံ စာလေသိ။ သော ကိရ ပဗ္ဗတော တေန စာလိယမာနော ဘဂဝတော အာနုဘာဝေန တသ္သေဝ မတ္ထကေ ပတမာနော ဝိယ အဟောသိ။
Atha dīpaṅkaro kira bhagavā tassa mahājanassa upanissayasampattiṃ disvā tato bhikkhusaṅghaṃ cātuddisaṃ pesetvā adutiyo asahāyo mahākaruṇābalavasaṅgatahadayo tañca yakkhaṃ vinetuṃ taṃ nāradapabbataṃ abhiruhi. Atha so manussabhakkho sakahitanirapekkho paravadhadakkho yakkho makkhaṃ asahamāno kodhaparetamānaso dasabalaṃ bhiṃsāpetvā palāpetukāmo taṃ pabbataṃ cālesi. So kira pabbato tena cāliyamāno bhagavato ānubhāvena tasseva matthake patamāno viya ahosi.
တတော သော ဘီတော – ‘‘ဟန္ဒ နံ အဂ္ဂိနာ ဈာပေသ္သာမီ’’တိ မဟန္တံ အတိဘီမဒသ္သနံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ သော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဋိဝာတေ ခိတ္တော ဝိယ အတ္တနောဝ ဒုက္ခံ ဇနေသိ, န ပန ဘဂဝတော စီဝရေ အံသုမတ္တမ္ပိ ဒဍ္ဎုံ သမတ္ထော အဟောသိ။ ယက္ခော ပန ‘‘သမဏော ဒဍ္ဎော, န ဒဍ္ဎော’’တိ ဩလောကေန္တော ဒသဗလံ သရဒသမယဝိမလကရနိကရံ သဗ္ဗဇနရတိကရံ ရဇနိကရမိဝ သီတလဇလတလဂတကမလကဏ္ဏိကာယ နိသိန္နံ ဝိယ ဘဂဝန္တံ ဒိသ္ဝာ စိန္တေသိ – ‘‘အဟော အယံ သမဏော မဟာနုဘာဝော, ယံ ယံ ဣမသ္သာဟံ အနတ္ထံ ကရောမိ, သော သော မမူပရိယေဝ ပတတိ, ဣမံ ပန သမဏံ မုဉ္စိတ္ဝာ အညံ မေ ပဋိသရဏံ ပရာယနံ နတ္ထိ, ပထဝိယံ ဥပက္ခလိတာ ပထဝိံယေဝ နိသ္သာယ ဥဋ္ဌဟန္တိ, ဟန္ဒာဟံ ဣမံယေဝ သမဏံ သရဏံ ဂမိသ္သာမီ’’တိ။
Tato so bhīto – ‘‘handa naṃ agginā jhāpessāmī’’ti mahantaṃ atibhīmadassanaṃ aggikkhandhaṃ nibbattesi. So aggikkhandho paṭivāte khitto viya attanova dukkhaṃ janesi, na pana bhagavato cīvare aṃsumattampi daḍḍhuṃ samattho ahosi. Yakkho pana ‘‘samaṇo daḍḍho, na daḍḍho’’ti olokento dasabalaṃ saradasamayavimalakaranikaraṃ sabbajanaratikaraṃ rajanikaramiva sītalajalatalagatakamalakaṇṇikāya nisinnaṃ viya bhagavantaṃ disvā cintesi – ‘‘aho ayaṃ samaṇo mahānubhāvo, yaṃ yaṃ imassāhaṃ anatthaṃ karomi, so so mamūpariyeva patati, imaṃ pana samaṇaṃ muñcitvā aññaṃ me paṭisaraṇaṃ parāyanaṃ natthi, pathaviyaṃ upakkhalitā pathaviṃyeva nissāya uṭṭhahanti, handāhaṃ imaṃyeva samaṇaṃ saraṇaṃ gamissāmī’’ti.
အထေဝံ ပန သော စိန္တေတ္ဝာ ဘဂဝတော စက္ကာလင္ကတတလေသု ပာဒေသု သိရသာ နိပတိတ္ဝာ – ‘‘အစ္စယော မံ, ဘန္တေ, အစ္စဂမာ’’တိ ဝတ္ဝာ ဘဂဝန္တံ သရဏမဂမာသိ။ အထသ္သ ဘဂဝာ အနုပုဗ္ဗိကထံ ကထေသိ။ သော ဒေသနာပရိယောသာနေ ဒသဟိ ယက္ခသဟသ္သေဟိ သဒ္ဓိံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တသ္မိံ ကိရ ဒိဝသေ သကလဇမ္ဗုဒီပတလဝာသိနော မနုသ္သာ တသ္သ ဗလိကမ္မတ္ထံ ဧကေကဂာမတော ဧကေကံ ပုရိသံ အာဟရိံသု။ အညဉ္စ ဗဟုတိလတဏ္ဍုလကုလတ္ထမုဂ္ဂမာသာဒိံ သပ္ပိနဝနီတတေလမဓုဖာဏိတာဒိဉ္စ အာဟရိံသု။ အထ သော ယက္ခော တံ ဒိဝသံ အာဘတတဏ္ဍုလာဒိကံ သဗ္ဗံ တေသံယေဝ ဒတ္ဝာ တေ ဗလိကမ္မတ္ထာယ အာနီတမနုသ္သေ ဒသဗလသ္သ နိယ္ယာတေသိ။
Athevaṃ pana so cintetvā bhagavato cakkālaṅkatatalesu pādesu sirasā nipatitvā – ‘‘accayo maṃ, bhante, accagamā’’ti vatvā bhagavantaṃ saraṇamagamāsi. Athassa bhagavā anupubbikathaṃ kathesi. So desanāpariyosāne dasahi yakkhasahassehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tasmiṃ kira divase sakalajambudīpatalavāsino manussā tassa balikammatthaṃ ekekagāmato ekekaṃ purisaṃ āhariṃsu. Aññañca bahutilataṇḍulakulatthamuggamāsādiṃ sappinavanītatelamadhuphāṇitādiñca āhariṃsu. Atha so yakkho taṃ divasaṃ ābhatataṇḍulādikaṃ sabbaṃ tesaṃyeva datvā te balikammatthāya ānītamanusse dasabalassa niyyātesi.
အထ သတ္ထာ တေ မနုသ္သေ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗာဇေတ္ဝာ အန္တောသတ္တာဟေယေဝ သဗ္ဗေ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေတ္ဝာ မာဃပုဏ္ဏမာယ ကောဋိသတဘိက္ခုမဇ္ဈဂတော စတုရင္ဂသမန္နာဂတေ သန္နိပာတေ ပာတိမောက္ခမုဒ္ဒိသိ။ စတုရင္ဂာနိ နာမ သဗ္ဗေဝ ဧဟိဘိက္ခူ ဟောန္တိ, သဗ္ဗေ ဆဠဘိညာ ဟောန္တိ, သဗ္ဗေ အနာမန္တိတာဝ အာဂတာ, ပန္နရသူပောသထဒိဝသော စာတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ အင္ဂာနိ နာမ။ အယံ ဒုတိယော သန္နိပာတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Atha satthā te manusse ehibhikkhupabbajjāya pabbājetvā antosattāheyeva sabbe arahatte patiṭṭhāpetvā māghapuṇṇamāya koṭisatabhikkhumajjhagato caturaṅgasamannāgate sannipāte pātimokkhamuddisi. Caturaṅgāni nāma sabbeva ehibhikkhū honti, sabbe chaḷabhiññā honti, sabbe anāmantitāva āgatā, pannarasūposathadivaso cāti imāni cattāri aṅgāni nāma. Ayaṃ dutiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
၁၁.
11.
‘‘ပုန နာရဒကူဋမ္ဟိ၊ ပဝိဝေကဂတေ ဇိနေ။
‘‘Puna nāradakūṭamhi, pavivekagate jine;
ခီဏာသဝာ ဝီတမလာ၊ သမိံသု သတကောဋိယော’’တိ။
Khīṇāsavā vītamalā, samiṃsu satakoṭiyo’’ti.
တတ္ထ ပဝိဝေကဂတေတိ ဂဏံ ပဟာယ ဂတေ။ သမိံသူတိ သန္နိပတိံသု။
Tattha pavivekagateti gaṇaṃ pahāya gate. Samiṃsūti sannipatiṃsu.
ယဒာ ပန ဒီပင္ကရော လောကနာယကော သုဒသ္သနနာမကေ ပဗ္ဗတေ ဝသ္သာဝာသမုပဂဉ္ဆိ, တဒာ ကိရ ဇမ္ဗုဒီပဝာသိနော မနုသ္သာ အနုသံဝစ္ဆရံ ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇံ ကရောန္တိ။ တသ္မိံ ကိရ သမဇ္ဇေ သန္နိပတိတာ မနုသ္သာ ဒသဗလံ ဒိသ္ဝာ ဓမ္မကထံ သုတ္ဝာ တတ္ရ ပသီဒိတ္ဝာ ပဗ္ဗဇိံသု။ မဟာပဝာရဏဒိဝသေ သတ္ထာ တေသံ အဇ္ဈာသယာနုကူလံ ဝိပသ္သနာကထံ ကထေသိ။ တံ သုတ္ဝာ တေ သဗ္ဗေ သင္ခာရေ သမ္မသိတ္ဝာ ဝိပသ္သနာနုပုဗ္ဗေန မဂ္ဂာနုပုဗ္ဗေန စ အရဟတ္တံ ပာပုဏိံသု။ အထ သတ္ထာ နဝုတိကောဋိသဟသ္သေဟိ သဒ္ဓိံ ပဝာရေသိ။ အယံ တတိယော သန္နိပာတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Yadā pana dīpaṅkaro lokanāyako sudassananāmake pabbate vassāvāsamupagañchi, tadā kira jambudīpavāsino manussā anusaṃvaccharaṃ giraggasamajjaṃ karonti. Tasmiṃ kira samajje sannipatitā manussā dasabalaṃ disvā dhammakathaṃ sutvā tatra pasīditvā pabbajiṃsu. Mahāpavāraṇadivase satthā tesaṃ ajjhāsayānukūlaṃ vipassanākathaṃ kathesi. Taṃ sutvā te sabbe saṅkhāre sammasitvā vipassanānupubbena maggānupubbena ca arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Atha satthā navutikoṭisahassehi saddhiṃ pavāresi. Ayaṃ tatiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
၁၂.
12.
‘‘ယမ္ဟိ ကာလေ မဟာဝီရော၊ သုဒသ္သနသိလုစ္စယေ။
‘‘Yamhi kāle mahāvīro, sudassanasiluccaye;
နဝုတိကောဋိသဟသ္သေဟိ၊ ပဝာရေသိ မဟာမုနိ။
Navutikoṭisahassehi, pavāresi mahāmuni.
‘‘အဟံ တေန သမယေန၊ ဇဋိလော ဥဂ္ဂတာပနော။
‘‘Ahaṃ tena samayena, jaṭilo uggatāpano;
အန္တလိက္ခမ္ဟိ စရဏော၊ ပဉ္စာဘိညာသု ပာရဂူ’’တိ။ (ဓ. သ. အဋ္ဌ. နိဒာနကထာ)။
Antalikkhamhi caraṇo, pañcābhiññāsu pāragū’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā);
အယံ ဂာထာ အဋ္ဌသာလိနိယာ ဓမ္မသင္ဂဟဋ္ဌကထာယ နိဒာနဝဏ္ဏနာယ ဒီပင္ကရဗုဒ္ဓဝံသေ လိခိတာ။ ဣမသ္မိံ ပန ဗုဒ္ဓဝံသေ နတ္ထိ။ နတ္ထိဘာဝောယေဝ ပနသ္သာ ယုတ္တတရော။ ကသ္မာတိ စေ? ဟေဋ္ဌာ သုမေဓကထာသု ကထိတတ္တာတိ။
Ayaṃ gāthā aṭṭhasāliniyā dhammasaṅgahaṭṭhakathāya nidānavaṇṇanāya dīpaṅkarabuddhavaṃse likhitā. Imasmiṃ pana buddhavaṃse natthi. Natthibhāvoyeva panassā yuttataro. Kasmāti ce? Heṭṭhā sumedhakathāsu kathitattāti.
ဒီပင္ကရေ ကိရ ဘဂဝတိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ ဒသသဟသ္သာနဉ္စ ဝီသတိသဟသ္သာနဉ္စ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိယေဝ။ ဧကသ္သ ပန ဒ္ဝိန္နံ တိဏ္ဏံ စတုန္နန္တိ စ အာဒိဝသေန အဘိသမယာနံ အန္တော နတ္ထိ။ တသ္မာ ဒီပင္ကရသ္သ ဘဂဝတော သာသနံ ဝိတ္ထာရိကံ ဗာဟုဇညံ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Dīpaṅkare kira bhagavati dhammaṃ desente dasasahassānañca vīsatisahassānañca dhammābhisamayo ahosiyeva. Ekassa pana dvinnaṃ tiṇṇaṃ catunnanti ca ādivasena abhisamayānaṃ anto natthi. Tasmā dīpaṅkarassa bhagavato sāsanaṃ vitthārikaṃ bāhujaññaṃ ahosi. Tena vuttaṃ –
၁၃.
13.
‘‘ဒသဝီသသဟသ္သာနံ ၊ ဓမ္မာဘိသမယော အဟု။
‘‘Dasavīsasahassānaṃ , dhammābhisamayo ahu;
ဧကဒ္ဝိန္နံ အဘိသမယာ၊ ဂဏနာတော အသင္ခိယာ’’တိ။
Ekadvinnaṃ abhisamayā, gaṇanāto asaṅkhiyā’’ti.
တတ္ထ ဒသဝီသသဟသ္သာနန္တိ ဒသသဟသ္သာနံ ဝီသတိသဟသ္သာနဉ္စ။ ဓမ္မာဘိသမယောတိ စတုသစ္စဓမ္မပ္ပဋိဝေဓော။ ဧကဒ္ဝိန္နန္တိ ဧကသ္သ စေဝ ဒ္ဝိန္နဉ္စ , တိဏ္ဏံ စတုန္နံ။ပေ.။ ဒသန္နန္တိအာဒိနာ နယေန အသင္ခ္ယေယ္ယာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ အသင္ခ္ယေယ္ယာဘိသမယတ္တာ စ ဝိတ္ထာရိကံ မဟန္တပ္ပတ္တံ ဗဟူဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ဒေဝမနုသ္သေဟိ နိယ္ယာနိကန္တိ ဇညံ ဇာနိတဗ္ဗံ အဓိသီလသိက္ခာဒီဟိ ဣဒ္ဓဉ္စ သမာဓိအာဒီဟိ ဖီတဉ္စ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Tattha dasavīsasahassānanti dasasahassānaṃ vīsatisahassānañca. Dhammābhisamayoti catusaccadhammappaṭivedho. Ekadvinnanti ekassa ceva dvinnañca , tiṇṇaṃ catunnaṃ…pe… dasannantiādinā nayena asaṅkhyeyyāti attho. Evaṃ asaṅkhyeyyābhisamayattā ca vitthārikaṃ mahantappattaṃ bahūhi paṇḍitehi devamanussehi niyyānikanti jaññaṃ jānitabbaṃ adhisīlasikkhādīhi iddhañca samādhiādīhi phītañca ahosi. Tena vuttaṃ –
၁၄.
14.
‘‘ဝိတ္ထာရိကံ ဗာဟုဇညံ၊ ဣဒ္ဓံ ဖီတံ အဟူ တဒာ။
‘‘Vitthārikaṃ bāhujaññaṃ, iddhaṃ phītaṃ ahū tadā;
ဒီပင္ကရသ္သ ဘဂဝတော၊ သာသနံ သုဝိသောဓိတ’’န္တိ။
Dīpaṅkarassa bhagavato, sāsanaṃ suvisodhita’’nti.
တတ္ထ သုဝိသောဓိတန္တိ သုဋ္ဌု ဘဂဝတာ သောဓိတံ ဝိသုဒ္ဓံ ကတံ။ ဒီပင္ကရံ ကိရ သတ္ထာရံ သဗ္ဗကာလံ ဆဠဘိညာနံ မဟိဒ္ဓိကာနံ ဘိက္ခူနံ စတ္တာရိ သတသဟသ္သာနိ ပရိဝာရေန္တိ။ တေန စ သမယေန ယေ သေက္ခာ ကာလကိရိယံ ကရောန္တိ, တေ ဂရဟိတာ ဘဝန္တိ, သဗ္ဗေ ခီဏာသဝာ ဟုတ္ဝာဝ ပရိနိဗ္ဗာယန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ တသ္မာ ဟိ တသ္သ ဘဂဝတော သာသနံ သုပုပ္ဖိတံ သုသမိဒ္ဓံ ခီဏာသဝေဟိ ဘိက္ခူဟိ အတိဝိယ သောဘိတ္ထ။ တေန ဝုတ္တံ –
Tattha suvisodhitanti suṭṭhu bhagavatā sodhitaṃ visuddhaṃ kataṃ. Dīpaṅkaraṃ kira satthāraṃ sabbakālaṃ chaḷabhiññānaṃ mahiddhikānaṃ bhikkhūnaṃ cattāri satasahassāni parivārenti. Tena ca samayena ye sekkhā kālakiriyaṃ karonti, te garahitā bhavanti, sabbe khīṇāsavā hutvāva parinibbāyantīti adhippāyo. Tasmā hi tassa bhagavato sāsanaṃ supupphitaṃ susamiddhaṃ khīṇāsavehi bhikkhūhi ativiya sobhittha. Tena vuttaṃ –
၁၅.
15.
‘‘စတ္တာရိ သတသဟသ္သာနိ၊ ဆဠဘိညာ မဟိဒ္ဓိကာ။
‘‘Cattāri satasahassāni, chaḷabhiññā mahiddhikā;
ဒီပင္ကရံ လောကဝိဒုံ၊ ပရိဝာရေန္တိ သဗ္ဗဒာ။
Dīpaṅkaraṃ lokaviduṃ, parivārenti sabbadā.
၁၆.
16.
‘‘ယေ ကေစိ တေန သမယေန၊ ဇဟန္တိ မာနုသံ ဘဝံ။
‘‘Ye keci tena samayena, jahanti mānusaṃ bhavaṃ;
အပ္ပတ္တမာနသာ သေခာ၊ ဂရဟိတာ ဘဝန္တိ တေ။
Appattamānasā sekhā, garahitā bhavanti te.
၁၇.
17.
‘‘သုပုပ္ဖိတံ ပာဝစနံ၊ အရဟန္တေဟိ တာဒိဟိ။
‘‘Supupphitaṃ pāvacanaṃ, arahantehi tādihi;
ခီဏာသဝေဟိ ဝိမလေဟိ၊ ဥပသောဘတိ သဗ္ဗဒာ’’တိ။
Khīṇāsavehi vimalehi, upasobhati sabbadā’’ti.
တတ္ထ စတ္တာရိ သတသဟသ္သာနီတိ ဂဏနာယ ဒသ္သိတာ ဧဝံ ဒသ္သိတဂဏနာ ဣမေ ဘိက္ခူတိ ဒသ္သနတ္ထံ ‘‘ဆဠဘိညာ မဟိဒ္ဓိကာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ အထ ဝာ ဆဠဘိညာ မဟိဒ္ဓိကာတိ ဆဠဘိညာနံ မဟိဒ္ဓိကာနန္တိ သာမိအတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိဝာရေန္တိ သဗ္ဗဒာတိ နိစ္စကာလံ ဒသဗလံ ပရိဝာရေန္တိ, ဘဂဝန္တံ မုဉ္စိတ္ဝာ ကတ္ထစိ န ဂစ္ဆန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေန သမယေနာတိ တသ္မိံ သမယေ။ အယံ ပန သမယ-သဒ္ဒော သမဝာယာဒီသု နဝသု အတ္ထေသု ဒိသ္သတိ။ ယထာဟ –
Tattha cattāri satasahassānīti gaṇanāya dassitā evaṃ dassitagaṇanā ime bhikkhūti dassanatthaṃ ‘‘chaḷabhiññā mahiddhikā’’ti vuttanti evamattho gahetabbo. Atha vā chaḷabhiññā mahiddhikāti chaḷabhiññānaṃ mahiddhikānanti sāmiatthe paccattavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Parivārenti sabbadāti niccakālaṃ dasabalaṃ parivārenti, bhagavantaṃ muñcitvā katthaci na gacchantīti adhippāyo. Tena samayenāti tasmiṃ samaye. Ayaṃ pana samaya-saddo samavāyādīsu navasu atthesu dissati. Yathāha –
‘‘သမဝာယေ ခဏေ ကာလေ၊ သမူဟေ ဟေတုဒိဋ္ဌိသု။
‘‘Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;
ပဋိလာဘေ ပဟာနေ စ၊ ပဋိဝေဓေ စ ဒိသ္သတီ’’တိ။ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁; မ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.မူလပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ; သံ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁.၁; အ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁.၁; ဓ. သ. အဋ္ဌ. ၁ ကာမာဝစရကုသလပဒဘာဇနီယ; ခု. ပာ. အဋ္ဌ. မံဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာ၊ ဧဝမိစ္စာဒိပာဌဝဏ္ဏနာ; ပဋိ. မ. အဋ္ဌ. ၂.၁.၁၈၄)။
Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.1; ma. ni. aṭṭha. 1.mūlapariyāyasuttavaṇṇanā; saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.1; a. ni. aṭṭha. 1.1.1; dha. sa. aṭṭha. 1 kāmāvacarakusalapadabhājanīya; khu. pā. aṭṭha. maṃgalasuttavaṇṇanā, evamiccādipāṭhavaṇṇanā; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.184);
ဣဓ သော ကာလေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော; တသ္မိံ ကာလေတိ အတ္ထော။ မာနုသံ ဘဝန္တိ မနုသ္သဘာဝံ။ အပ္ပတ္တမာနသာတိ အပ္ပတ္တံ အနဓိဂတံ မာနသံ ယေဟိ တေ အပ္ပတ္တမာနသာ။ မာနသန္တိ ရာဂသ္သ စ စိတ္တသ္သ စ အရဟတ္တသ္သ စ အဓိဝစနံ။ ‘‘အန္တလိက္ခစရော ပာသော, ယ္ဝာယံ စရတိ မာနသော’’တိ (သံ. နိ. ၁.၁၅၁; မဟာဝ. ၃၃) ဟိ ဧတ္ထ ပန ရာဂော ‘‘မာနသော’’တိ ဝုတ္တော။ ‘‘စိတ္တံ မနော မာနသံ ဟဒယံ ပဏ္ဍရ’’န္တိ (ဓ. သ. ၆; ဝိဘ. ၁၈၄; မဟာနိ. ၁; စူဠနိ. ပာရာယနာနုဂီတိဂာထာနိဒ္ဒေသ ၁၁၄) ဧတ္ထ စိတ္တံ။ ‘‘အပ္ပတ္တမာနသော သေခော, ကာလံ ကယိရာ ဇနေသုတာ’’တိ (သံ. နိ. ၁.၁၅၉) ဧတ္ထ အရဟတ္တံ။ ဣဓာပိ အရဟတ္တမေဝ အဓိပ္ပေတံ (ဓ. သ. အဋ္ဌ. ၅ ကာမာဝစရကုသလနိဒ္ဒေသဝာရကထာ; မဟာနိ. အဋ္ဌ. ၁)။ တသ္မာ အပ္ပတ္တအရဟတ္တဖလာတိ အတ္ထော။ သေခာတိ ကေနဋ္ဌေန သေခာ? သေခဓမ္မပဋိလာဘဋ္ဌေန သေခာ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ – ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခော, ဘန္တေ, သေခော ဟောတီတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သေခာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော ဟောတိ။ပေ.။ သေခေန သမ္မာသမာဓိနာ သမန္နာဂတော ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သေခော ဟောတီ’’တိ (သံ. နိ. ၅.၁၃)။ အပိ စ သိက္ခန္တီတိ သေခာ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ – ‘‘သိက္ခတိ, သိက္ခတီတိ ခော, ဘိက္ခု, တသ္မာ သေခောတိ ဝုစ္စတိ။ ကိဉ္စ သိက္ခတိ? အဓိသီလမ္ပိ သိက္ခတိ အဓိစိတ္တမ္ပိ အဓိပညမ္ပိ သိက္ခတီတိ ခော, ဘိက္ခု, တသ္မာ သေခောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ. နိ. ၃.၈၆)။
Idha so kāle daṭṭhabbo; tasmiṃ kāleti attho. Mānusaṃ bhavanti manussabhāvaṃ. Appattamānasāti appattaṃ anadhigataṃ mānasaṃ yehi te appattamānasā. Mānasanti rāgassa ca cittassa ca arahattassa ca adhivacanaṃ. ‘‘Antalikkhacaro pāso, yvāyaṃ carati mānaso’’ti (saṃ. ni. 1.151; mahāva. 33) hi ettha pana rāgo ‘‘mānaso’’ti vutto. ‘‘Cittaṃ mano mānasaṃ hadayaṃ paṇḍara’’nti (dha. sa. 6; vibha. 184; mahāni. 1; cūḷani. pārāyanānugītigāthāniddesa 114) ettha cittaṃ. ‘‘Appattamānaso sekho, kālaṃ kayirā janesutā’’ti (saṃ. ni. 1.159) ettha arahattaṃ. Idhāpi arahattameva adhippetaṃ (dha. sa. aṭṭha. 5 kāmāvacarakusalaniddesavārakathā; mahāni. aṭṭha. 1). Tasmā appattaarahattaphalāti attho. Sekhāti kenaṭṭhena sekhā? Sekhadhammapaṭilābhaṭṭhena sekhā. Vuttañhetaṃ – ‘‘kittāvatā nu kho, bhante, sekho hotīti? Idha, bhikkhave, bhikkhu sekhāya sammādiṭṭhiyā samannāgato hoti…pe… sekhena sammāsamādhinā samannāgato hoti. Ettāvatā kho, bhikkhave, bhikkhu sekho hotī’’ti (saṃ. ni. 5.13). Api ca sikkhantīti sekhā. Vuttañhetaṃ – ‘‘sikkhati, sikkhatīti kho, bhikkhu, tasmā sekhoti vuccati. Kiñca sikkhati? Adhisīlampi sikkhati adhicittampi adhipaññampi sikkhatīti kho, bhikkhu, tasmā sekhoti vuccatī’’ti (a. ni. 3.86).
သုပုပ္ဖိတန္တိ သုဋ္ဌု ဝိကသိတံ။ ပာဝစနန္တိ ပသတ္ထံ ဝစနံ, ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တံ ဝာ ဝစနံ ပဝစနံ, ပဝစနမေဝ ပာဝစနံ, သာသနန္တိ အတ္ထော။ ဥပသောဘတီတိ အဘိရာဇတိ အတိဝိရောစတိ။ သဗ္ဗဒာတိ သဗ္ဗကာလံ။ ‘‘ဥပသောဘတိ သဒေဝကေ’’တိပိ ပာဌော။
Supupphitanti suṭṭhu vikasitaṃ. Pāvacananti pasatthaṃ vacanaṃ, vuddhippattaṃ vā vacanaṃ pavacanaṃ, pavacanameva pāvacanaṃ, sāsananti attho. Upasobhatīti abhirājati ativirocati. Sabbadāti sabbakālaṃ. ‘‘Upasobhati sadevake’’tipi pāṭho.
တသ္သ ဒီပင္ကရသ္သ ဘဂဝတော ရမ္မဝတီ နာမ နဂရံ အဟောသိ, သုဒေဝော နာမ ခတ္တိယော ပိတာ, သုမေဓာ နာမ ဒေဝီ မာတာ, သုမင္ဂလော စ တိသ္သော စာတိ ဒ္ဝေ အဂ္ဂသာဝကာ, သာဂတော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, နန္ဒာ စ သုနန္ဒာ စာတိ ဒ္ဝေ အဂ္ဂသာဝိကာ, ဗောဓိ တသ္သ ဘဂဝတော ပိပ္ဖလိရုက္ခော အဟောသိ, အသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓော, သတသဟသ္သဝသ္သာနိ အာယူတိ။ ကိံ ပနိမေသံ ဇာတနဂရာဒီနံ ဒသ္သနေ ပယောဇနန္တိ စေ? ဝုစ္စတေ – ယသ္သ ယဒိ နေဝ ဇာတနဂရံ န ပိတာ န မာတာ ပညာယေယ္ယ, ဣမသ္သ ပန နေဝ ဇာတနဂရံ န ပိတာ န မာတာ ပညာယတိ, ဒေဝော ဝာ သက္ကော ဝာ ယက္ခော ဝာ မာရော ဝာ ဗ္ရဟ္မာ ဝာ ဧသ မညေ, ဒေဝာနမ္ပိ ဤဒိသံ ပာဋိဟာရိယံ အနစ္ဆရိယန္တိ မညမာနာ န သောတဗ္ဗံ န သဒ္ဒဟိတဗ္ဗံ မညေယ္ယုံ, တတော အဘိသမယော န ဘဝေယ္ယ, အသတိ အဘိသမယေ နိရတ္ထကော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒော ဘဝေယ္ယ, အနိယ္ယာနိကံ သာသနံ။ တသ္မာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓာနံ ဇာတနဂရာဒိကော ပရိစ္ဆေဒော ဒသ္သေတဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ –
Tassa dīpaṅkarassa bhagavato rammavatī nāma nagaraṃ ahosi, sudevo nāma khattiyo pitā, sumedhā nāma devī mātā, sumaṅgalo ca tisso cāti dve aggasāvakā, sāgato nāma upaṭṭhāko, nandā ca sunandā cāti dve aggasāvikā, bodhi tassa bhagavato pipphalirukkho ahosi, asītihatthubbedho, satasahassavassāni āyūti. Kiṃ panimesaṃ jātanagarādīnaṃ dassane payojananti ce? Vuccate – yassa yadi neva jātanagaraṃ na pitā na mātā paññāyeyya, imassa pana neva jātanagaraṃ na pitā na mātā paññāyati, devo vā sakko vā yakkho vā māro vā brahmā vā esa maññe, devānampi īdisaṃ pāṭihāriyaṃ anacchariyanti maññamānā na sotabbaṃ na saddahitabbaṃ maññeyyuṃ, tato abhisamayo na bhaveyya, asati abhisamaye niratthako buddhuppādo bhaveyya, aniyyānikaṃ sāsanaṃ. Tasmā sabbabuddhānaṃ jātanagarādiko paricchedo dassetabbo. Tena vuttaṃ –
၁၈.
18.
‘‘နဂရံ ရမ္မဝတီ နာမ၊ သုဒေဝော နာမ ခတ္တိယော။
‘‘Nagaraṃ rammavatī nāma, sudevo nāma khattiyo;
သုမေဓာ နာမ ဇနိကာ၊ ဒီပင္ကရသ္သ သတ္ထုနော။
Sumedhā nāma janikā, dīpaṅkarassa satthuno.
၂၄.
24.
‘‘သုမင္ဂလော စ တိသ္သော စ၊ အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ။
‘‘Sumaṅgalo ca tisso ca, ahesuṃ aggasāvakā;
သာဂတော နာမုပဋ္ဌာကော၊ ဒီပင္ကရသ္သ သတ္ထုနော။
Sāgato nāmupaṭṭhāko, dīpaṅkarassa satthuno.
၂၅.
25.
‘‘နန္ဒာ စေဝ သုနန္ဒာ စ၊ အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ။
‘‘Nandā ceva sunandā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
ဗောဓိ တသ္သ ဘဂဝတော၊ ပိပ္ဖလီတိ ပဝုစ္စတိ။
Bodhi tassa bhagavato, pipphalīti pavuccati.
၂၇.
27.
‘‘အသီတိဟတ္ထမုဗ္ဗေဓော၊ ဒီပင္ကရော မဟာမုနိ။
‘‘Asītihatthamubbedho, dīpaṅkaro mahāmuni;
သောဘတိ ဒီပရုက္ခောဝ၊ သာလရာဇာဝ ဖုလ္လိတော။
Sobhati dīparukkhova, sālarājāva phullito.
၂၈.
28.
‘‘သတသဟသ္သဝသ္သာနိ၊ အာယု တသ္သ မဟေသိနော။
‘‘Satasahassavassāni, āyu tassa mahesino;
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော၊ တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
၂၉.
29.
‘‘ဇောတယိတ္ဝာန သဒ္ဓမ္မံ၊ သန္တာရေတ္ဝာ မဟာဇနံ။
‘‘Jotayitvāna saddhammaṃ, santāretvā mahājanaṃ;
ဇလိတ္ဝာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓောဝ၊ နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော။
Jalitvā aggikkhandhova, nibbuto so sasāvako.
၃၀.
30.
‘‘သာ စ ဣဒ္ဓိ သော စ ယသော၊ တာနိ စ ပာဒေသု စက္ကရတနာနိ။
‘‘Sā ca iddhi so ca yaso, tāni ca pādesu cakkaratanāni;
သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတံ၊ နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင္ခာရာ’’တိ။
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā’’ti.
တတ္ထ သုဒေဝော နာမ ခတ္တိယောတိ သုဒေဝော နာမသ္သ ခတ္တိယော ပိတာ အဟောသီတိ အတ္ထော။ ဇနိကာတိ ဇနေတ္တိ။ ပိပ္ဖလီတိ ပိလက္ခကပီတနရုက္ခော ဗောဓိ။ အသီတိဟတ္ထမုဗ္ဗေဓောတိ အသီတိဟတ္ထံ ဥစ္စဂ္ဂတော။ ဒီပရုက္ခော ဝာတိ သမ္ပဇ္ဇလိတဒီပမာလာကုလော ဒီပရုက္ခော ဝိယ အာရောဟပရိဏာဟသဏ္ဌာနပာရိပူရိသမ္ပန္နော ဒ္ဝတ္တိံသဝရလက္ခဏာနုဗ္ယဉ္ဇနသမလင္ကတသရီရော ဝိပ္ဖုရိတရံသိဇာလာဝိသရတာရာဂဏသမုဇ္ဇလမိဝ ဂဂနတလံ ဘဂဝာ ဓရမာနကာလေ သောဘတီတိ သောဘိတ္ထ။ သာလရာဇာဝ ဖုလ္လိတောတိ ပုပ္ဖိတော သဗ္ဗဖာလိဖုလ္လော သာလရာဇရုက္ခော ဝိယ စ သဗ္ဗဖာလိဖုလ္လော ယောဇနသတုဗ္ဗေဓော ပာရိစ္ဆတ္တော ဝိယ စ အသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓော ဘဂဝာ အတိဝိယ သောဘတိ။
Tattha sudevo nāma khattiyoti sudevo nāmassa khattiyo pitā ahosīti attho. Janikāti janetti. Pipphalīti pilakkhakapītanarukkho bodhi. Asītihatthamubbedhoti asītihatthaṃ uccaggato. Dīparukkho vāti sampajjalitadīpamālākulo dīparukkho viya ārohapariṇāhasaṇṭhānapāripūrisampanno dvattiṃsavaralakkhaṇānubyañjanasamalaṅkatasarīro vipphuritaraṃsijālāvisaratārāgaṇasamujjalamiva gaganatalaṃ bhagavā dharamānakāle sobhatīti sobhittha. Sālarājāva phullitoti pupphito sabbaphāliphullo sālarājarukkho viya ca sabbaphāliphullo yojanasatubbedho pāricchatto viya ca asītihatthubbedho bhagavā ativiya sobhati.
သတသဟသ္သဝသ္သာနီတိ ဝသ္သသတသဟသ္သာနိ တသ္သ အာယူတိ အတ္ထော။ တာဝတာ တိဋ္ဌမာနောတိ တာဝတကံ ကာလံ တိဋ္ဌမာနော။ ဇနတန္တိ ဇနသမူဟံ။ သန္တာရေတ္ဝာ မဟာဇနန္တိ တာရယိတ္ဝာ မဟာဇနံ။ ‘‘သန္တာရေတ္ဝာ သဒေဝက’’န္တိပိ ပာဌော, တသ္သ သဒေဝကံ လောကန္တိ အတ္ထော။ သာ စ ဣဒ္ဓီတိ သာ စ သမ္ပတ္တိ အာနုဘာဝော။ သော စ ယသောတိ သော စ ပရိဝာရော။ သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတန္တိ တံ သဗ္ဗံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သမ္ပတ္တိဇာတံ အန္တရဟိတံ အပဂတန္တိ အတ္ထော။ နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင္ခာရာတိ သဗ္ဗေ ပန သင္ခတဓမ္မာ နနု ရိတ္တာ တုစ္ဆာ, နိစ္စသာရာဒိရဟိတာတိ အတ္ထော။
Satasahassavassānīti vassasatasahassāni tassa āyūti attho. Tāvatā tiṭṭhamānoti tāvatakaṃ kālaṃ tiṭṭhamāno. Janatanti janasamūhaṃ. Santāretvā mahājananti tārayitvā mahājanaṃ. ‘‘Santāretvā sadevaka’’ntipi pāṭho, tassa sadevakaṃ lokanti attho. Sā ca iddhīti sā ca sampatti ānubhāvo. So ca yasoti so ca parivāro. Sabbaṃ tamantarahitanti taṃ sabbaṃ vuttappakāraṃ sampattijātaṃ antarahitaṃ apagatanti attho. Nanu rittā sabbasaṅkhārāti sabbe pana saṅkhatadhammā nanu rittā tucchā, niccasārādirahitāti attho.
ဧတ္ထ ပန နဂရာဒိပရိစ္ဆေဒော ပာဠိယမာဂတောဝ။ သမ္ဗဟုလဝာရော ပန နာဂတော, သော အာနေတ္ဝာ ဒီပေတဗ္ဗော။ သေယ္ယထိဒံ – ပုတ္တပရိစ္ဆေဒော, ဘရိယာပရိစ္ဆေဒော, ပာသာဒပရိစ္ဆေဒော, အဂာရဝာသပရိစ္ဆေဒော, နာဋကိတ္ထိပရိစ္ဆေဒော, အဘိနိက္ခမနပရိစ္ဆေဒော, ပဓာနပရိစ္ဆေဒော, ဝိဟာရပရိစ္ဆေဒော, ဥပဋ္ဌာကပရိစ္ဆေဒောတိ။ ဧတေသမ္ပိ ဒီပနေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ တသ္သ ပန ဒီပင္ကရသ္သ ဘရိယာနံ တိသတသဟသ္သံ အဟောသိ။ တသ္သ အဂ္ဂမဟေသီ ပဒုမာ နာမ, တသ္သ ပန ပုတ္တော ဥသဘက္ခန္ဓော နာမ။ တေန ဝုတ္တံ –
Ettha pana nagarādiparicchedo pāḷiyamāgatova. Sambahulavāro pana nāgato, so ānetvā dīpetabbo. Seyyathidaṃ – puttaparicchedo, bhariyāparicchedo, pāsādaparicchedo, agāravāsaparicchedo, nāṭakitthiparicchedo, abhinikkhamanaparicchedo, padhānaparicchedo, vihāraparicchedo, upaṭṭhākaparicchedoti. Etesampi dīpane kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Tassa pana dīpaṅkarassa bhariyānaṃ tisatasahassaṃ ahosi. Tassa aggamahesī padumā nāma, tassa pana putto usabhakkhandho nāma. Tena vuttaṃ –
‘‘ဘရိယာ ပဒုမာ နာမ၊ ဝိဗုဒ္ဓပဒုမာနနာ။
‘‘Bhariyā padumā nāma, vibuddhapadumānanā;
အတ္ရဇော ဥသဘက္ခန္ဓော၊ ဒီပင္ကရသ္သ သတ္ထုနော။
Atrajo usabhakkhandho, dīpaṅkarassa satthuno.
‘‘ဟံသာ ကောဉ္စာ မယူရာခ္ယာ၊ ပာသာဒာပိ တယော မတာ။
‘‘Haṃsā koñcā mayūrākhyā, pāsādāpi tayo matā;
ဒသဝသ္သသဟသ္သာနိ၊ အဂာရံ အဝသီ ကိရ။
Dasavassasahassāni, agāraṃ avasī kira.
‘‘ဟတ္ထိယာနေန နိက္ခန္တော၊ နန္ဒာရာမေ ဇိနော ဝသီ။
‘‘Hatthiyānena nikkhanto, nandārāme jino vasī;
နန္ဒော နာမသ္သုပဋ္ဌာကော၊ လောကာနန္ဒကရော ကိရာ’’တိ။
Nando nāmassupaṭṭhāko, lokānandakaro kirā’’ti.
သဗ္ဗဗုဒ္ဓာနံ ပန ပဉ္စ ဝေမတ္တာနိ ဟောန္တိ အာယုဝေမတ္တံ ပမာဏဝေမတ္တံ ကုလဝေမတ္တံ ပဓာနဝေမတ္တံ ရသ္မိဝေမတ္တန္တိ။ တတ္ထ အာယုဝေမတ္တံ နာမ ကေစိ ဒီဃာယုကာ ဟောန္တိ ကေစိ အပ္ပာယုကာ။ တထာ ဟိ ဒီပင္ကရသ္သ ပန ဘဂဝတော ဝသ္သသတသဟသ္သံ အာယုပ္ပမာဏံ အဟောသိ, အမ္ဟာကံ ဘဂဝတော ဝသ္သသတံ။
Sabbabuddhānaṃ pana pañca vemattāni honti āyuvemattaṃ pamāṇavemattaṃ kulavemattaṃ padhānavemattaṃ rasmivemattanti. Tattha āyuvemattaṃ nāma keci dīghāyukā honti keci appāyukā. Tathā hi dīpaṅkarassa pana bhagavato vassasatasahassaṃ āyuppamāṇaṃ ahosi, amhākaṃ bhagavato vassasataṃ.
ပမာဏဝေမတ္တံ နာမ ကေစိ ဒီဃာ ဟောန္တိ ကေစိ ရသ္သာ။ တထာ ဟိ ဒီပင္ကရော အသီတိဟတ္ထပ္ပမာဏော အဟောသိ, အမ္ဟာကံ ပန ဘဂဝာ အဋ္ဌာရသဟတ္ထပ္ပမာဏော။
Pamāṇavemattaṃ nāma keci dīghā honti keci rassā. Tathā hi dīpaṅkaro asītihatthappamāṇo ahosi, amhākaṃ pana bhagavā aṭṭhārasahatthappamāṇo.
ကုလဝေမတ္တံ နာမ ကေစိ ခတ္တိယကုလေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ ကေစိ ဗ္ရာဟ္မဏကုလေ။ တထာ ဟိ ဒီပင္ကရာဒယော ခတ္တိယကုလေ နိဗ္ဗတ္တိံသု, ကကုသန္ဓကောဏာဂမနာဒယော ဗ္ရာဟ္မဏကုလေ။
Kulavemattaṃ nāma keci khattiyakule nibbattanti keci brāhmaṇakule. Tathā hi dīpaṅkarādayo khattiyakule nibbattiṃsu, kakusandhakoṇāgamanādayo brāhmaṇakule.
ပဓာနဝေမတ္တံ နာမ ကေသဉ္စိ ပဓာနံ ဣတ္တရမေဝ ဟောတိ ယထာ ကသ္သပသ္သ ဘဂဝတော , ကေသဉ္စိ အဒ္ဓနိယံ အမ္ဟာကံ ဘဂဝတော ဝိယ။
Padhānavemattaṃ nāma kesañci padhānaṃ ittarameva hoti yathā kassapassa bhagavato , kesañci addhaniyaṃ amhākaṃ bhagavato viya.
ရသ္မိဝေမတ္တံ နာမ မင္ဂလသ္သ ဘဂဝတော သရီရသ္မိ ဒသသဟသ္သိလောကဓာတုံ ဖရိတ္ဝာ အဋ္ဌာသိ, အမ္ဟာကံ ဘဂဝတော ဗ္ယာမမတ္တံ။ တတ္ရ ရသ္မိဝေမတ္တံ အဇ္ဈာသယပဋိဗဒ္ဓံ ဟောတိ။ ယော ယတ္တကံ ဣစ္ဆသိ, တသ္သ တတ္တကံ သရီရပ္ပဘာ ဖရတိ။ မင္ဂလသ္သ ပန ‘‘ဒသသဟသ္သိလောကဓာတုံ ဖရတူ’’တိ အဇ္ဈာသယော အဟောသိ။ ပဋိဝိဒ္ဓဂုဏေသု ပန ကသ္သစိ ဝေမတ္တံ နာမ နတ္ထိ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၁၂ အာဒယော)။
Rasmivemattaṃ nāma maṅgalassa bhagavato sarīrasmi dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi, amhākaṃ bhagavato byāmamattaṃ. Tatra rasmivemattaṃ ajjhāsayapaṭibaddhaṃ hoti. Yo yattakaṃ icchasi, tassa tattakaṃ sarīrappabhā pharati. Maṅgalassa pana ‘‘dasasahassilokadhātuṃ pharatū’’ti ajjhāsayo ahosi. Paṭividdhaguṇesu pana kassaci vemattaṃ nāma natthi (dī. ni. aṭṭha. 2.12 ādayo).
တထာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓာနံ စတ္တာရိ အဝိဇဟိတဋ္ဌာနာနိ နာမ ဟောန္တိ။ ဗောဓိပလ္လင္ကော အဝိဇဟိတော ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဟောတိ။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဋ္ဌာနံ ဣသိပတနေ မိဂဒာယေ အဝိဇဟိတမေဝ ဟောတိ။ ဒေဝောရောဟဏကာလေ သင္ကသ္သနဂရဒ္ဝာရေ ပဌမပာဒက္ကမော အဝိဇဟိတောဝ ဟောတိ။ ဇေတဝနေ ဂန္ဓကုဋိယာ စတ္တာရိ မဉ္စပာဒဋ္ဌာနာနိ အဝိဇဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ ဝိဟာရောပိ အဝိဇဟိတောဝ။ သော ပန ခုဒ္ဒကော ဝာ မဟန္တော ဝာ ဟောတိ။
Tathā sabbabuddhānaṃ cattāri avijahitaṭṭhānāni nāma honti. Bodhipallaṅko avijahito ekasmiṃyeva ṭhāne hoti. Dhammacakkappavattanaṭṭhānaṃ isipatane migadāye avijahitameva hoti. Devorohaṇakāle saṅkassanagaradvāre paṭhamapādakkamo avijahitova hoti. Jetavane gandhakuṭiyā cattāri mañcapādaṭṭhānāni avijahitāneva honti. Vihāropi avijahitova. So pana khuddako vā mahanto vā hoti.
အပရံ ပန အမ္ဟာကံယေဝ ဘဂဝတော သဟဇာတပရိစ္ဆေဒဉ္စ နက္ခတ္တပရိစ္ဆေဒဉ္စ ဝိသေသံ။ အမ္ဟာကံ သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တေန ကိရ သဒ္ဓိံ ရာဟုလမာတာ အာနန္ဒတ္ထေရော ဆန္နော ကဏ္ဍကော အသ္သရာဇာ နိဓိကုမ္ဘာ မဟာဗောဓိရုက္ခော ကာဠုဒာယီတိ ဣမာနိ သတ သဟဇာတာနိ။ မဟာပုရိသော ကိရ ဥတ္တရာသာဠ္ဟနက္ခတ္တေနေဝ မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမိ, မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိ , ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ, ယမကပာဋိဟာရိယံ အကာသိ။ ဝိသာခနက္ခတ္တေန ဇာတော စ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော စ ပရိနိဗ္ဗုတော စ, မာဃနက္ခတ္တေန တသ္သ သာဝကသန္နိပာတော စေဝ အာယုသင္ခာရဝောသဇ္ဇနဉ္စ အဟောသိ, အသ္သယုဇနက္ခတ္တေန ဒေဝောရောဟဏန္တိ ဧတ္တကံ အာဟရိတ္ဝာ ဒီပေတဗ္ဗံ။ အယံ သမ္ဗဟုလဝာရပရိစ္ဆေဒော။ သေသဂာထာ သဥတ္တာနာ ဧဝာတိ။
Aparaṃ pana amhākaṃyeva bhagavato sahajātaparicchedañca nakkhattaparicchedañca visesaṃ. Amhākaṃ sabbaññubodhisattena kira saddhiṃ rāhulamātā ānandatthero channo kaṇḍako assarājā nidhikumbhā mahābodhirukkho kāḷudāyīti imāni sata sahajātāni. Mahāpuriso kira uttarāsāḷhanakkhatteneva mātukucchiṃ okkami, mahābhinikkhamanaṃ nikkhami , dhammacakkaṃ pavattesi, yamakapāṭihāriyaṃ akāsi. Visākhanakkhattena jāto ca abhisambuddho ca parinibbuto ca, māghanakkhattena tassa sāvakasannipāto ceva āyusaṅkhāravosajjanañca ahosi, assayujanakkhattena devorohaṇanti ettakaṃ āharitvā dīpetabbaṃ. Ayaṃ sambahulavāraparicchedo. Sesagāthā sauttānā evāti.
ဣတိ ဘဂဝာ ဒီပင္ကရော ယာဝတာယုကံ ဌတ္ဝာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓကိစ္စံ ကတ္ဝာ အနုက္ကမေန အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။
Iti bhagavā dīpaṅkaro yāvatāyukaṃ ṭhatvā sabbabuddhakiccaṃ katvā anukkamena anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.
ယသ္မိံ ကိရ ကပ္ပေ ဒီပင္ကရဒသဗလော ဥဒပာဒိ, တသ္မိံ အညေပိ တဏ္ဟင္ကရော, မေဓင္ကရော, သရဏင္ကရောတိ တယော ဗုဒ္ဓာ အဟေသုံ။ တေသံ သန္တိကေ ဗောဓိသတ္တသ္သ ဗ္ယာကရဏံ နတ္ထိ။ တသ္မာ တေ ဣဓ န ဒသ္သိတာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန တမ္ဟာ ကပ္ပာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယုပ္ပန္နုပ္ပန္နေ သဗ္ဗဗုဒ္ဓေ ဒသ္သေတုံ ဣဒံ ဝုတ္တံ –
Yasmiṃ kira kappe dīpaṅkaradasabalo udapādi, tasmiṃ aññepi taṇhaṅkaro, medhaṅkaro, saraṇaṅkaroti tayo buddhā ahesuṃ. Tesaṃ santike bodhisattassa byākaraṇaṃ natthi. Tasmā te idha na dassitā. Aṭṭhakathāyaṃ pana tamhā kappā ādito paṭṭhāyuppannuppanne sabbabuddhe dassetuṃ idaṃ vuttaṃ –
‘‘တဏ္ဟင္ကရော မေဓင္ကရော၊ အထောပိ သရဏင္ကရော။
‘‘Taṇhaṅkaro medhaṅkaro, athopi saraṇaṅkaro;
ဒီပင္ကရော စ သမ္ဗုဒ္ဓော၊ ကောဏ္ဍညော ဒ္ဝိပဒုတ္တမော။
Dīpaṅkaro ca sambuddho, koṇḍañño dvipaduttamo.
‘‘မင္ဂလော စ သုမနော စ၊ ရေဝတော သောဘိတော မုနိ။
‘‘Maṅgalo ca sumano ca, revato sobhito muni;
အနောမဒသ္သီ ပဒုမော၊ နာရဒော ပဒုမုတ္တရော။
Anomadassī padumo, nārado padumuttaro.
‘‘သုမေဓော စ သုဇာတော စ၊ ပိယဒသ္သီ မဟာယသော။
‘‘Sumedho ca sujāto ca, piyadassī mahāyaso;
အတ္ထဒသ္သီ ဓမ္မဒသ္သီ၊ သိဒ္ဓတ္ထော လောကနာယကော။
Atthadassī dhammadassī, siddhattho lokanāyako.
‘‘တိသ္သော ဖုသ္သော စ သမ္ဗုဒ္ဓော၊ ဝိပသ္သီ သိခိ ဝေသ္သဘူ။
‘‘Tisso phusso ca sambuddho, vipassī sikhi vessabhū;
ကကုသန္ဓော ကောဏာဂမနော၊ ကသ္သပော စာပိ နာယကော။
Kakusandho koṇāgamano, kassapo cāpi nāyako.
‘‘ဧတေ အဟေသုံ သမ္ဗုဒ္ဓာ၊ ဝီတရာဂာ သမာဟိတာ။
‘‘Ete ahesuṃ sambuddhā, vītarāgā samāhitā;
သတရံသီဝ ဥပ္ပန္နာ၊ မဟာတမဝိနောဒနာ။
Sataraṃsīva uppannā, mahātamavinodanā;
ဇလိတ္ဝာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓာဝ၊ နိဗ္ဗုတာ တေ သသာဝကာ’’တိ။ (အပ. အဋ္ဌ. ၁.ဒူရေနိဒာနကထာ; စရိယာ. အဋ္ဌ. နိဒာနကထာ; ဇာ. အဋ္ဌ. ၁.ဒူရေနိဒာနကထာ)။
Jalitvā aggikkhandhāva, nibbutā te sasāvakā’’ti. (apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; cariyā. aṭṭha. nidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā);
ဧတ္တာဝတာ နာတိသင္ခေပဝိတ္ထာရဝသေန ကတာယ
Ettāvatā nātisaṅkhepavitthāravasena katāya
မဓုရတ္ထဝိလာသိနိယာ ဗုဒ္ဓဝံသ-အဋ္ဌကထာယ
Madhuratthavilāsiniyā buddhavaṃsa-aṭṭhakathāya
ဒီပင္ကရဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Dīpaṅkarabuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
နိဋ္ဌိတော ပဌမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
Niṭṭhito paṭhamo buddhavaṃso.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဗုဒ္ဓဝံသပာဠိ • Buddhavaṃsapāḷi / ၃. ဒီပင္ကရဗုဒ္ဓဝံသော • 3. Dīpaṅkarabuddhavaṃso