| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
९. दीपविमानवण्णना
9. Dīpavimānavaṇṇanā
अभिक्कन्तेन वण्णेनाति दीपविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवति सावत्थियं विहरन्ते उपोसथदिवसे सम्बहुला उपासका उपोसथिका हुत्वा पुरेभत्तं यथाविभवं दानं दत्वा कालस्सेव भुञ्जित्वा सुद्धवत्थनिवत्था सुद्धुत्तरासङ्गा गन्धमालादिहत्था पच्छाभत्तं विहारं गन्त्वा मनोभावनीये भिक्खू पयिरुपासित्वा सायन्हे धम्मं सुणन्ति। विहारेयेव वसितुकामानं तेसं धम्मं सुणन्तानंयेव सूरियो अत्थङ्गतो, अन्धकारो जातो। तत्थेका अञ्ञतरा इत्थी ‘‘इदानि दीपालोकं कातुं युत्त’’न्ति चिन्तेत्वा अत्तनो गेहतो पदीपेय्यं आहरापेत्वा पदीपं उज्जालेत्वा धम्मासनस्स पुरतो ठपेत्वा धम्मं सुणि। सा तेन पदीपदानेन अत्तमना पीतिसोमनस्सजाता हुत्वा वन्दित्वा अत्तनो गेहं गता। सा अपरभागे कालं कत्वा तावतिंसभवने जोतिरसविमाने निब्बत्ति। सरीरसोभा पनस्सा अतिविय पभस्सरा अञ्ञे देवे अभिभवित्वा दस दिसा ओभासयमाना तिट्ठति। अथेकदिवसं आयस्मा महामोग्गल्लानो देवचारिकं चरन्तोति सब्बं हेट्ठा आगतनयेनेव वेदितब्बं। इध पन –
Abhikkantenavaṇṇenāti dīpavimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavati sāvatthiyaṃ viharante uposathadivase sambahulā upāsakā uposathikā hutvā purebhattaṃ yathāvibhavaṃ dānaṃ datvā kālasseva bhuñjitvā suddhavatthanivatthā suddhuttarāsaṅgā gandhamālādihatthā pacchābhattaṃ vihāraṃ gantvā manobhāvanīye bhikkhū payirupāsitvā sāyanhe dhammaṃ suṇanti. Vihāreyeva vasitukāmānaṃ tesaṃ dhammaṃ suṇantānaṃyeva sūriyo atthaṅgato, andhakāro jāto. Tatthekā aññatarā itthī ‘‘idāni dīpālokaṃ kātuṃ yutta’’nti cintetvā attano gehato padīpeyyaṃ āharāpetvā padīpaṃ ujjāletvā dhammāsanassa purato ṭhapetvā dhammaṃ suṇi. Sā tena padīpadānena attamanā pītisomanassajātā hutvā vanditvā attano gehaṃ gatā. Sā aparabhāge kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane jotirasavimāne nibbatti. Sarīrasobhā panassā ativiya pabhassarā aññe deve abhibhavitvā dasa disā obhāsayamānā tiṭṭhati. Athekadivasaṃ āyasmā mahāmoggallāno devacārikaṃ carantoti sabbaṃ heṭṭhā āgatanayeneva veditabbaṃ. Idha pana –
७५.
75.
‘‘अभिक्कन्तेन वण्णेन, या त्वं तिट्ठसि देवते।
‘‘Abhikkantena vaṇṇena, yā tvaṃ tiṭṭhasi devate;
ओभासेन्ती दिसा सब्बा, ओसधी विय तारका॥
Obhāsentī disā sabbā, osadhī viya tārakā.
७६.
76.
‘‘केन तेतादिसो वण्णो, केन ते इध मिज्झति।
‘‘Kena tetādiso vaṇṇo, kena te idha mijjhati;
उप्पज्जन्ति च ते भोगा, ये केचि मनसो पिया॥
Uppajjanti ca te bhogā, ye keci manaso piyā.
७७.
77.
‘‘केन त्वं विमलोभासा, अतिरोचसि देवता।
‘‘Kena tvaṃ vimalobhāsā, atirocasi devatā;
केन ते सब्बगत्तेहि, सब्बा ओभासते दिसा॥
Kena te sabbagattehi, sabbā obhāsate disā.
७८.
78.
‘‘पुच्छामि तं देवि महानुभावे, मनुस्सभूता किमकासि पुञ्ञं।
‘‘Pucchāmi taṃ devi mahānubhāve, manussabhūtā kimakāsi puññaṃ;
केनासि एवं जलितानुभावा, वण्णो च ते सब्बदिसा पभासती’’ति॥ –
Kenāsi evaṃ jalitānubhāvā, vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsatī’’ti. –
चतूहि गाथाहि पुच्छि।
Catūhi gāthāhi pucchi.
७९.
79.
‘‘सा देवता अत्तमना, मोग्गल्लानेन पुच्छिता।
‘‘Sā devatā attamanā, moggallānena pucchitā;
पञ्हं पुट्ठा वियाकासि, यस्स कम्मस्सिदं फलं’’॥
Pañhaṃ puṭṭhā viyākāsi, yassa kammassidaṃ phalaṃ’’.
८०.
80.
‘‘अहं मनुस्सेसु मनुस्सभूता, पुरिमाय जातिया मनुस्सलोके।
‘‘Ahaṃ manussesu manussabhūtā, purimāya jātiyā manussaloke;
तमन्धकारम्हि तिमीसिकायं, पदीपकालम्हि अदासि दीपं॥
Tamandhakāramhi timīsikāyaṃ, padīpakālamhi adāsi dīpaṃ.
८१.
81.
‘‘यो अन्धकारम्हि तिमीसिकायं, पदीपकालम्हि ददाति दीपं।
‘‘Yo andhakāramhi timīsikāyaṃ, padīpakālamhi dadāti dīpaṃ;
उप्पज्जति जोतिरसं विमानं, पहूतमल्यं बहुपुण्डरीकं॥
Uppajjati jotirasaṃ vimānaṃ, pahūtamalyaṃ bahupuṇḍarīkaṃ.
८२.
82.
‘‘तेन मेतादिसो वण्णो, तेन मे इध मिज्झति।
‘‘Tena metādiso vaṇṇo, tena me idha mijjhati;
उप्पज्जन्ति च मे भोगा, ये केचि मनसो पिया॥
Uppajjanti ca me bhogā, ye keci manaso piyā.
८३.
83.
‘‘तेनाहं विमलोभासा, अतिरोचामि देवता।
‘‘Tenāhaṃ vimalobhāsā, atirocāmi devatā;
तेन मे सब्बगत्तेहि, सब्बा ओभासते दिसा॥
Tena me sabbagattehi, sabbā obhāsate disā.
८४.
84.
‘‘अक्खामि ते भिक्खु महानुभाव, मनुस्सभूता यमकासि पुञ्ञं।
‘‘Akkhāmi te bhikkhu mahānubhāva, manussabhūtā yamakāsi puññaṃ;
तेनम्हि एवं जलितानुभावा, वण्णो च मे सब्बदिसा पभासती’’ति॥ –
Tenamhi evaṃ jalitānubhāvā, vaṇṇo ca me sabbadisā pabhāsatī’’ti. –
विस्सज्जेसि।
Vissajjesi.
७५. तत्थ अभिक्कन्तेन वण्णेनाति एत्थ अभिक्कन्त-सद्दो ‘‘अभिक्कन्ता, भन्ते, रत्ति, निक्खन्तो पठमो यामो’’तिआदीसु (अ॰ नि॰ ८.२०; उदा॰ ४५; चूळव॰ ३८३) खये आगतो। ‘‘अयं इमेसं चतुन्नं पुग्गलानं अभिक्कन्ततरो च पणीततरो चा’’तिआदीसु (अ॰ नि॰ ४.१००) सुन्दरे। ‘‘अभिक्कन्तं, भन्ते, अभिक्कन्तं, भन्ते’’तिआदीसु (दी॰ नि॰ १.२५०; पारा॰ १५) अब्भनुमोदने। ‘‘अभिक्कन्तेन वण्णेन, सब्बा ओभासयं दिसा’’तिआदीसु (वि॰ व॰ ८५७) अभिरूपे। इधापि अभिरूपे एव दट्ठब्बो। तस्मा अभिक्कन्तेनाति अतिकन्तेन अतिमनापेन, अभिरूपेनाति अत्थो। वण्णेनाति छविवण्णेन। ओभासेन्ती दिसा सब्बाति सब्बापि दस दिसा जोतेन्ती एकालोकं करोन्ती। किं वियाति आह ‘‘ओसधी विय तारका’’ति। उस्सन्ना पभा एताय धीयति, ओसधीनं वा अनुबलप्पदायिकाति कत्वा ‘‘ओसधी’’ति लद्धनामा तारका यथा समन्ततो आलोकं कुरुमाना तिट्ठति, एवमेव त्वं सब्बा दिसा ओभासयन्ती तिट्ठसीति।
75. Tattha abhikkantena vaṇṇenāti ettha abhikkanta-saddo ‘‘abhikkantā, bhante, ratti, nikkhanto paṭhamo yāmo’’tiādīsu (a. ni. 8.20; udā. 45; cūḷava. 383) khaye āgato. ‘‘Ayaṃ imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cā’’tiādīsu (a. ni. 4.100) sundare. ‘‘Abhikkantaṃ, bhante, abhikkantaṃ, bhante’’tiādīsu (dī. ni. 1.250; pārā. 15) abbhanumodane. ‘‘Abhikkantena vaṇṇena, sabbā obhāsayaṃ disā’’tiādīsu (vi. va. 857) abhirūpe. Idhāpi abhirūpe eva daṭṭhabbo. Tasmā abhikkantenāti atikantena atimanāpena, abhirūpenāti attho. Vaṇṇenāti chavivaṇṇena. Obhāsentī disā sabbāti sabbāpi dasa disā jotentī ekālokaṃ karontī. Kiṃ viyāti āha ‘‘osadhī viya tārakā’’ti. Ussannā pabhā etāya dhīyati, osadhīnaṃ vā anubalappadāyikāti katvā ‘‘osadhī’’ti laddhanāmā tārakā yathā samantato ālokaṃ kurumānā tiṭṭhati, evameva tvaṃ sabbā disā obhāsayantī tiṭṭhasīti.
७७. सब्बगत्तेहीति सब्बेहि सरीरावयवेहि, सकलेहि अङ्गपच्चङ्गेहि ओभासतीति अधिप्पायो, हेतुम्हि चेतं करणवचनं। सब्बा ओभासते दिसाति सब्बापि दसदिसा विज्जोतति। ‘‘ओभासरे’’तिपि पठन्ति, तेसं सब्बा दिसाति बहुवचनमेव दट्ठब्बं।
77.Sabbagattehīti sabbehi sarīrāvayavehi, sakalehi aṅgapaccaṅgehi obhāsatīti adhippāyo, hetumhi cetaṃ karaṇavacanaṃ. Sabbā obhāsate disāti sabbāpi dasadisā vijjotati. ‘‘Obhāsare’’tipi paṭhanti, tesaṃ sabbā disāti bahuvacanameva daṭṭhabbaṃ.
८१. पदीपकालम्हीति पदीपकरणकाले, पदीपुज्जलनयोग्गे अन्धकारेति अत्थो। तेनाह ‘‘यो अन्धकारम्हि तिमीसिकाय’’न्ति, बहले महन्धकारेति अत्थो। ददाति दीपन्ति पदीपं उज्जालेन्तो वा अनुज्जालेन्तो वा पदीपदानं ददाति, पदीपोपकरणानि दक्खिणेय्ये उद्दिस्स परिच्चजति। उपपज्जति जोतिरसं विमानन्ति पटिसन्धिग्गहणवसेन जोतिरसं विमानं उपगच्छतीति। सेसं वुत्तनयमेव।
81.Padīpakālamhīti padīpakaraṇakāle, padīpujjalanayogge andhakāreti attho. Tenāha ‘‘yo andhakāramhi timīsikāya’’nti, bahale mahandhakāreti attho. Dadāti dīpanti padīpaṃ ujjālento vā anujjālento vā padīpadānaṃ dadāti, padīpopakaraṇāni dakkhiṇeyye uddissa pariccajati. Upapajjati jotirasaṃ vimānanti paṭisandhiggahaṇavasena jotirasaṃ vimānaṃ upagacchatīti. Sesaṃ vuttanayameva.
अथ यथापुच्छिते अत्थे देवताय कथिते थेरो तमेव कथं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा दानादिकथाय तस्सा कल्लचित्तादिभावं ञत्वा सच्चानि पकासेसि, सच्चपरियोसाने सपरिवारा सा देवता सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। थेरो ततो आगन्त्वा तं पवत्तिं भगवतो आरोचेसि, भगवा तस्मिं वत्थुस्मिं सम्पत्तपरिसाय वित्थारेन धम्मं देसेसि । सा देसना महाजनस्स सात्थिका जाता, महाजनो विसेसतो दीपदाने सक्कच्चकारी अहोसीति।
Atha yathāpucchite atthe devatāya kathite thero tameva kathaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā dānādikathāya tassā kallacittādibhāvaṃ ñatvā saccāni pakāsesi, saccapariyosāne saparivārā sā devatā sotāpattiphale patiṭṭhahi. Thero tato āgantvā taṃ pavattiṃ bhagavato ārocesi, bhagavā tasmiṃ vatthusmiṃ sampattaparisāya vitthārena dhammaṃ desesi . Sā desanā mahājanassa sātthikā jātā, mahājano visesato dīpadāne sakkaccakārī ahosīti.
दीपविमानवण्णना निट्ठिता।
Dīpavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / ९. दीपविमानवत्थु • 9. Dīpavimānavatthu
