Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
੬. ਦੋਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
6. Doṇasuttavaṇṇanā
੩੬. ਛਟ੍ਠੇ ਉਕ੍ਕਾਹਿ ਧਾਰਿਯਮਾਨਾਹੀਤਿ ਦੀਪਿਕਾਹਿ ਧਾਰਿਯਮਾਨਾਹਿ, ਦਣ੍ਡਦੀਪਿਕਾਸੁ ਜਾਲੇਤ੍વਾ ਧਾਰਿਯਮਾਨਾਸੁ ਮਾਪਿਤਤ੍ਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਨਗਰਂ ‘‘ਮਙ੍ਗਲਦਿવਸੇ ਸੁਖਣੇ ਸੁਨਕ੍ਖਤ੍ਤਂ ਮਾ ਅਤਿਕ੍ਕਮੀ’’ਤਿ ਰਤ੍ਤਿਮ੍ਪਿ ਉਕ੍ਕਾਸੁ ਧਾਰਿਯਮਾਨਾਸੁ ਮਾਪਿਤਂ। ਉਕ੍ਕਾਸੁ ਠਾਤਿ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਾ, ਉਕ੍ਕਾਸੁ વਿਜ੍ਜੋਤਯਨ੍ਤੀਸੁ ਠਿਤਾ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾਤਿ ਮੂਲવਿਭੂਜਾਦਿਪਕ੍ਖੇਪੇਨ (ਪਾਣਿਨਿ ੩.੨.੫) ਸਦ੍ਦਸਿਦ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ વਾ ਉਕ੍ਕਾਸੁ ਠਿਤਾਸੁ ਠਿਤਾ ਆਸੀਤਿ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਾ। ਅਪਰੇ ਪਨ ਭਣਨ੍ਤਿ ‘‘ਭੂਮਿਭਾਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਮਨੁਸ੍ਸਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਕਰਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਸਾ ਨਗਰੀ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਗੁਣਯੋਗਤੋ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਾਤਿ ਨਾਮਂ ਲਭਤੀ’’ਤਿ। ਸੇਤਬ੍ਯਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਨਗਰਸ੍ਸ ਨਾਮਂ। ਤਂ ਪਨ ਕਸ੍ਸਪਦਸਬਲਸ੍ਸ ਜਾਤਨਗਰਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਤੀਤੇ ਕਸ੍ਸਪਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਜਾਤਨਗਰ’’ਨ੍ਤਿ।
36. Chaṭṭhe ukkāhi dhāriyamānāhīti dīpikāhi dhāriyamānāhi, daṇḍadīpikāsu jāletvā dhāriyamānāsu māpitattāti vuttaṃ hoti. Tañhi nagaraṃ ‘‘maṅgaladivase sukhaṇe sunakkhattaṃ mā atikkamī’’ti rattimpi ukkāsu dhāriyamānāsu māpitaṃ. Ukkāsu ṭhāti ukkaṭṭhā, ukkāsu vijjotayantīsu ṭhitā patiṭṭhitāti mūlavibhūjādipakkhepena (pāṇini 3.2.5) saddasiddhi veditabbā. Niruttinayena vā ukkāsu ṭhitāsu ṭhitā āsīti ukkaṭṭhā. Apare pana bhaṇanti ‘‘bhūmibhāgasampattiyā manussasampattiyā upakaraṇasampattiyā ca sā nagarī ukkaṭṭhaguṇayogato ukkaṭṭhāti nāmaṃ labhatī’’ti. Setabyanti tassa nagarassa nāmaṃ. Taṃ pana kassapadasabalassa jātanagaranti āha ‘‘atīte kassapasammāsambuddhassa jātanagara’’nti.
વਿਜ੍ਜਨ੍ਤਰਿਕਾਯਾਤਿ વਿਜ੍ਜੁਨਿਚ੍ਛਰਣਕ੍ਖਣੇ। ਅਨ੍ਤਰਤੋਤਿ ਹਦਯੇ। ਅਨ੍ਤਰਾਤਿ ਆਰਮ੍ਭਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੀਨਂ વੇਮਜ੍ਝੇ। ਅਨ੍ਤਰਿਕਾਯਾਤਿ ਅਨ੍ਤਰਾਲ਼ੇ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਤਦਨ੍ਤਰਂ ਕੋ ਜਾਨੇਯ੍ਯ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੪੪; ੧੦.੭੫), ਏਤੇਸਂ ਅਨ੍ਤਰਾ ਕਪ੍ਪਾ ਗਣਨਤੋ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾ (ਬੁ॰ વਂ॰ ੨੮.੩), ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ ਕਥਂ ਓਪਪਾਤੇਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੨੬) ਚ ਆਦੀਸੁ વਿਯ ਕਾਰਣવੇਮਜ੍ਝੇਸੁ વਤ੍ਤਮਾਨਾ ਅਨ੍ਤਰਾਸਦ੍ਦਾ ਏવ ਉਦਾਹਰਿਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯੁਂ, ਨ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣવਿવਰੇਸੁ વਤ੍ਤਮਾਨਾ ਅਨ੍ਤਰਅਨ੍ਤਰਿਕਸਦ੍ਦਾ। ਅਨ੍ਤਰਾਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਹਿ ਅਯਮਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰੋਤਿ।
Vijjantarikāyāti vijjuniccharaṇakkhaṇe. Antaratoti hadaye. Antarāti ārambhanibbattīnaṃ vemajjhe. Antarikāyāti antarāḷe. Ettha ca ‘‘tadantaraṃ ko jāneyya (a. ni. 6.44; 10.75), etesaṃ antarā kappā gaṇanato asaṅkhyeyyā (bu. vaṃ. 28.3), antarantarā kathaṃ opapātetī’’ti (ma. ni. 2.426) ca ādīsu viya kāraṇavemajjhesu vattamānā antarāsaddā eva udāharitabbā siyuṃ, na pana cittakkhaṇavivaresu vattamānā antaraantarikasaddā. Antarāsaddassa hi ayamatthuddhāroti.
ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਸਿਯਾ – ਯੇਸੁ ਅਨ੍ਤਰਾਸਦ੍ਦੋ વਤ੍ਤਤਿ, ਤੇਸੁ ਅਨ੍ਤਰਸਦ੍ਦੋਪਿ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਸਮਾਨਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਅਨ੍ਤਰਾਸਦ੍ਦਤ੍ਥੇ વਤ੍ਤਮਾਨੋ ਅਨ੍ਤਰਸਦ੍ਦੋ ਉਦਾਹਟੋ। ਅਨ੍ਤਰਾਸਦ੍ਦੋ ਏવ વਾ ‘‘ਯਸ੍ਸਨ੍ਤਰਤੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਗਾਥਾਸੁਖਤ੍ਥਂ ਰਸ੍ਸਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਨ੍ਤਰਾਸਦ੍ਦੋ ਏવ ਪਨ ਇਕਸਦ੍ਦੇਨ ਪਦਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਨ੍ਤਰਿਕਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਉਦਾਹਰਣੋਦਾਹਰਿਤਬ੍ਬਾਨਂ વਿਰੋਧਾਭਾવੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਯੋਜਿਯਮਾਨੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ ਨ ਪਾਪੁਣਾਤਿ ਸਾਮਿવਚਨਸ੍ਸ ਪਸਙ੍ਗੇ ਅਨ੍ਤਰਾਸਦ੍ਦਯੋਗੇਨ ਉਪਯੋਗવਚਨਸ੍ਸ ਇਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਅਨ੍ਤਰਾਸਦ੍ਦੇਨ ਪਨ ਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ ਕਤ’’ਨ੍ਤਿ।
Ayaṃ panettha adhippāyo siyā – yesu antarāsaddo vattati, tesu antarasaddopi vattatīti samānatthattā antarāsaddatthe vattamāno antarasaddo udāhaṭo. Antarāsaddo eva vā ‘‘yassantarato’’ti ettha gāthāsukhatthaṃ rassaṃ katvā vuttoti daṭṭhabbaṃ. Antarāsaddo eva pana ikasaddena padaṃ vaḍḍhetvā ‘‘antarikā’’ti vuttoti evamettha udāharaṇodāharitabbānaṃ virodhābhāvo daṭṭhabbo. Ayojiyamāne upayogavacanaṃ na pāpuṇāti sāmivacanassa pasaṅge antarāsaddayogena upayogavacanassa icchitattā. Tenevāha ‘‘antarāsaddena pana yuttattā upayogavacanaṃ kata’’nti.
ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਮਹਾਕਲਹਂ વੂਪਸਮੇਤ੍વਾਤਿ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੇ ਭਗવਤਿ ਧਾਤੂਨਂ ਅਤ੍ਥਾਯ ਕੁਸਿਨਾਰਨਗਰਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਠਿਤੇਹਿ ਸੇਸਰਾਜੂਹਿ ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਧਾਤੁਯੋ વਾ ਦੇਨ੍ਤੁ ਯੁਦ੍ਧਂ વਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਕੋਸਿਨਾਰਕੇਹਿ ਮਲ੍ਲੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਤਂ વਿવਾਦਂ વੂਪਸਮੇਤ੍વਾ। ਸੋ ਕਿਰ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਤੇਸਂ વਿવਾਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਏਤੇ ਰਾਜਾਨੋ ਭਗવਤੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤਟ੍ਠਾਨੇ વਿવਾਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਪਤਿਰੂਪਂ, ਅਲਂ ਇਮਿਨਾ ਕਲਹੇਨ, વੂਪਸਮੇਸ੍ਸਾਮਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਉਨ੍ਨਤੇ ਪਦੇਸੇ ਠਤ੍વਾ ਦ੍વੇਭਾਣવਾਰਪਰਿਮਾਣਂ ਦੋਣਗਜ੍ਜਿਤਂ ਨਾਮ ਅવੋਚ। ਤਤ੍ਥ ਪਠਮਭਾਣવਾਰੇ ਤਾવ ਏਕਪਦਮ੍ਪਿ ਤੇ ਨ ਜਾਨਿਂਸੁ। ਦੁਤਿਯਭਾਣવਾਰਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਚ ‘‘ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ વਿਯ ਭੋ ਸਦ੍ਦੋ, ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ વਿਯ ਭੋ ਸਦ੍ਦੋ’’ਤਿ ਸਬ੍ਬੇ ਨਿਰવਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਤਲੇ ਕਿਰ ਕੁਲਘਰੇ ਜਾਤੋ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਤਸ੍ਸ ਨ-ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਥ ਖੋ ਸੋ ਅਤ੍ਤਨੋ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਨਿਰવੇ ਤੁਣ੍ਹੀਭੂਤੇ વਿਦਿਤ੍વਾ ਪੁਨ –
Sakalajambudīpe uppannaṃ mahākalahaṃ vūpasametvāti parinibbute bhagavati dhātūnaṃ atthāya kusināranagaraṃ parivāretvā ṭhitehi sesarājūhi ‘‘amhākaṃ dhātuyo vā dentu yuddhaṃ vā’’tiādinā kosinārakehi mallehi saddhiṃ kataṃ vivādaṃ vūpasametvā. So kira brāhmaṇo tesaṃ vivādaṃ sutvā ‘‘ete rājāno bhagavato parinibbutaṭṭhāne vivādaṃ karonti, na kho panetaṃ patirūpaṃ, alaṃ iminā kalahena, vūpasamessāmi na’’nti gantvā unnate padese ṭhatvā dvebhāṇavāraparimāṇaṃ doṇagajjitaṃ nāma avoca. Tattha paṭhamabhāṇavāre tāva ekapadampi te na jāniṃsu. Dutiyabhāṇavārapariyosāne ca ‘‘ācariyassa viya bho saddo, ācariyassa viya bho saddo’’ti sabbe niravā ahesuṃ. Jambudīpatale kira kulaghare jāto yebhuyyena tassa na-antevāsiko nāma natthi, atha kho so attano vacanaṃ sutvā nirave tuṇhībhūte viditvā puna –
‘‘ਸੁਣਨ੍ਤੁ ਭੋਨ੍ਤੋ ਮਮ ਏਕવਾਚਂ,
‘‘Suṇantu bhonto mama ekavācaṃ,
ਅਮ੍ਹਾਕ ਬੁਦ੍ਧੋ ਅਹੁ ਖਨ੍ਤਿવਾਦੋ।
Amhāka buddho ahu khantivādo;
ਨ ਹਿ ਸਾਧੁਯਂ ਉਤ੍ਤਮਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ,
Na hi sādhuyaṃ uttamapuggalassa,
ਸਰੀਰਭਾਗੇ ਸਿਯਾ ਸਮ੍ਪਹਾਰੋ॥
Sarīrabhāge siyā sampahāro.
‘‘ਸਬ੍ਬੇવ ਭੋਨ੍ਤੋ ਸਹਿਤਾ ਸਮਗ੍ਗਾ,
‘‘Sabbeva bhonto sahitā samaggā,
ਸਮ੍ਮੋਦਮਾਨਾ ਕਰੋਮਟ੍ਠਭਾਗੇ।
Sammodamānā karomaṭṭhabhāge;
વਿਤ੍ਥਾਰਿਕਾ ਹੋਨ੍ਤੁ ਦਿਸਾਸੁ ਥੂਪਾ,
Vitthārikā hontu disāsu thūpā,
ਬਹੂ ਜਨਾ ਚਕ੍ਖੁਮਤੋ ਪਸਨ੍ਨਾ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੩੭) –
Bahū janā cakkhumato pasannā’’ti. (dī. ni. 2.237) –
ਇਮਂ ਗਾਥਾਦ੍વਯਂ વਤ੍વਾ ਤਂ ਕਲਹਂ વੂਪਸਮੇਤ੍વਾ ਧਾਤੁਯੋ ਅਟ੍ਠਧਾ ਭਾਜੇਤ੍વਾ ਅਦਾਸਿ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਮਹਾਕਲਹਂ વੂਪਸਮੇਤ੍વਾ ਧਾਤੁਯੋ ਭਾਜੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਲਕ੍ਖਣਚਕ੍ਕਾਨੀਤਿ ਦ੍વੀਸੁ ਪਾਦਤਲੇਸੁ ਦ੍વੇ ਲਕ੍ਖਣਚਕ੍ਕਾਨਿ।
Imaṃ gāthādvayaṃ vatvā taṃ kalahaṃ vūpasametvā dhātuyo aṭṭhadhā bhājetvā adāsi, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ ‘‘sakalajambudīpe uppannaṃ mahākalahaṃ vūpasametvā dhātuyo bhājessatī’’ti. Lakkhaṇacakkānīti dvīsu pādatalesu dve lakkhaṇacakkāni.
ਆਸવੇਨਾਤਿ ਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸਕਾਰਣੇਨ ਆਸવੇਨ। ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਤੇਭੂਮਕਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮਂ, ਅવਸੇਸਾ ਚ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ‘‘ਆਸવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਦੇવੂਪਪਤ੍ਤੀਤਿ ਦੇવੇਸੁ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਕ੍ਖਗਨ੍ਧਬ੍ਬਤਾਯ વਿਨਿਮੁਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬੇ ਦੇવਾ ਦੇવਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤਾ। ਗਨ੍ਧਬ੍ਬੋ વਾ વਿਹਙ੍ਗਮੋ ਆਕਾਸਚਾਰੀ। ਅਹਨ੍ਤਿ વਿਭਤ੍ਤਿવਿਪਰਿਣਾਮੇਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
Āsavenāti kammakilesakāraṇena āsavena. Ettha hi tebhūmakañca kammaṃ, avasesā ca akusalā dhammā ‘‘āsavā’’ti vuttā. Devūpapattīti devesu uppatti nibbatti. Ettha ca yakkhagandhabbatāya vinimuttā sabbe devā devaggahaṇena gahitā. Gandhabbo vā vihaṅgamo ākāsacārī. Ahanti vibhattivipariṇāmena yojetabbaṃ.
ਦੋਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Doṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ • Aṅguttaranikāya / ੬. ਦੋਣਸੁਤ੍ਤਂ • 6. Doṇasuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ੬. ਦੋਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 6. Doṇasuttavaṇṇanā