| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
દુકમાતિકાપદવણ્ણના
Dukamātikāpadavaṇṇanā
૧-૬. મૂલટ્ઠેનાતિ સુપ્પતિટ્ઠિતભાવસાધનેન મૂલભાવેન, ન પચ્ચયમત્તટ્ઠેન હેતુધમ્મા હેતૂ ધમ્માતિ સમાસાસમાસનિદ્દેસભાવો દ્વિન્નં પાઠાનં વિસેસો. તથેવાતિ સમ્પયોગતોવ. સહેતુકાનં હેતુસમ્પયુત્તભાવતો ‘‘સમ્પયોગતો’’તિ વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં, ન સહસદ્દસ્સ સમ્પયોગત્થત્તા. સહ-સદ્દો પન એકપુઞ્જે ઉપ્પાદતો યાવ ભઙ્ગા સહેતુકાનં હેતૂહિ સમાનદેસગહણાનં હેતુઆદિસબ્ભાવં દીપેતિ, સમ્પયુત્ત-સદ્દો એકુપ્પાદાદિવસેન સહ હેતૂહિ એકીભાવુપગમનં, તતો એવ ચ દ્વિન્નં દુકાનં નાનત્તં વેદિતબ્બં. ધમ્મનાનત્તાભાવેપિ હિ પદત્થનાનત્તેન દુકન્તરં વુચ્ચતિ. ન હિ હેતુદુકસઙ્ગહિતેહિ ધમ્મેહિ અઞ્ઞે સહેતુકદુકાદીહિ વુચ્ચન્તિ, તે એવ પન સહેતુકાહેતુકાદિભાવતો સહેતુકદુકાદીહિ વુત્તા. એવં સહેતુકદુકસઙ્ગહિતા એવ હેતુસમ્પયુત્તવિપ્પયુત્તભાવતો હેતુસમ્પયુત્તદુકેન વુત્તા. ન હિ ધમ્માનં અવુત્તતાપેક્ખં દુકન્તરવચનન્તિ નત્થિ પુનરુત્તિદોસો. દેસેતબ્બપ્પકારજાનનઞ્હિ દેસનાવિલાસો તથા દેસનાઞાણઞ્ચાતિ. તેન ધમ્માનં તપ્પકારતા વુત્તા હોતિ. સકલેકદેસવસેન પઠમદુકં દુતિયતતિયેહિ સદ્ધિં યોજેત્વા ચતુત્થાદયો તયો દુકા વુત્તા. સકલઞ્હિ પઠમદુકં દુતિયદુકેકદેસેન સહેતુકપદેન તતિયદુકેકદેસેન હેતુસમ્પયુત્તપદેન ચ યોજેત્વા યથાક્કમં ચતુત્થપઞ્ચમદુકા વુત્તા, તથા પઠમદુકેકદેસં નહેતુપદં સકલેન દુતિયદુકેન યોજેત્વા છટ્ઠદુકો વુત્તો. ઇદમ્પિ સમ્ભવતીતિ એતેન અવુત્તમ્પિ સમ્ભવવસેન દીપિતન્તિ દસ્સેતિ. સમ્ભવો હિ ગહણસ્સ કારણન્તિ. યથા હેતુસહેતુકાતિ ઇદં સમ્ભવતીતિ કત્વા ગહિતં, એવં હેતુઅહેતુકાતિ ઇદમ્પિ સમ્ભવતીતિ કત્વા ગહેતબ્બમેવાતિ એવં અઞ્ઞત્થાપિ યોજેતબ્બં.
1-6. Mūlaṭṭhenāti suppatiṭṭhitabhāvasādhanena mūlabhāvena, na paccayamattaṭṭhena hetudhammā hetū dhammāti samāsāsamāsaniddesabhāvo dvinnaṃ pāṭhānaṃ viseso. Tathevāti sampayogatova. Sahetukānaṃ hetusampayuttabhāvato ‘‘sampayogato’’ti vuttanti veditabbaṃ, na sahasaddassa sampayogatthattā. Saha-saddo pana ekapuñje uppādato yāva bhaṅgā sahetukānaṃ hetūhi samānadesagahaṇānaṃ hetuādisabbhāvaṃ dīpeti, sampayutta-saddo ekuppādādivasena saha hetūhi ekībhāvupagamanaṃ, tato eva ca dvinnaṃ dukānaṃ nānattaṃ veditabbaṃ. Dhammanānattābhāvepi hi padatthanānattena dukantaraṃ vuccati. Na hi hetudukasaṅgahitehi dhammehi aññe sahetukadukādīhi vuccanti, te eva pana sahetukāhetukādibhāvato sahetukadukādīhi vuttā. Evaṃ sahetukadukasaṅgahitā eva hetusampayuttavippayuttabhāvato hetusampayuttadukena vuttā. Na hi dhammānaṃ avuttatāpekkhaṃ dukantaravacananti natthi punaruttidoso. Desetabbappakārajānanañhi desanāvilāso tathā desanāñāṇañcāti. Tena dhammānaṃ tappakāratā vuttā hoti. Sakalekadesavasena paṭhamadukaṃ dutiyatatiyehi saddhiṃ yojetvā catutthādayo tayo dukā vuttā. Sakalañhi paṭhamadukaṃ dutiyadukekadesena sahetukapadena tatiyadukekadesena hetusampayuttapadena ca yojetvā yathākkamaṃ catutthapañcamadukā vuttā, tathā paṭhamadukekadesaṃ nahetupadaṃ sakalena dutiyadukena yojetvā chaṭṭhaduko vutto. Idampi sambhavatīti etena avuttampi sambhavavasena dīpitanti dasseti. Sambhavo hi gahaṇassa kāraṇanti. Yathā hetusahetukāti idaṃ sambhavatīti katvā gahitaṃ, evaṃ hetuahetukāti idampi sambhavatīti katvā gahetabbamevāti evaṃ aññatthāpi yojetabbaṃ.
એવં પઠમદુકં દુતિયતતિયદુકેસુ દુતિયપદેહિ યોજેત્વા ‘‘હેતૂ ચેવ ધમ્મા અહેતુકા ચ, અહેતુકા ચેવ ધમ્મા ન ચ હેતૂ, હેતૂ ચેવ ધમ્મા હેતુવિપ્પયુત્તા ચ, હેતુવિપ્પયુત્તા ચેવ ધમ્મા ન ચ હેતૂ’’તિ યે દ્વે દુકા કાતબ્બા, તેસં સમ્ભવવસેનેવ સઙ્ગહં દસ્સેત્વા ખો પન-પદેન અપરેસમ્પિ દુકાનં સઙ્ગહં દસ્સેતું ‘‘તત્ર યદેત’’ન્તિઆદિમાહ. તત્રાતિ પાળિયં. અયં અતિરેકત્થોતિ ઇદાનિ યં વક્ખતિ, તમત્થમાહ. તત્થ પન અઞ્ઞેપિ અઞ્ઞથાપીતિ એતેસં વિસું પવત્તિયા દ્વે દુકા દસ્સિતા, સહ પવત્તિયા પન અયમ્પિ દુકો વેદિતબ્બો ‘‘હેતૂ ચેવ ધમ્મા હેતુસમ્પયુત્તાપિ હેતુવિપ્પયુત્તાપી’’તિ, એતેસુ પન પઞ્ચસુ દુકેસુ દુતિયદુકેન તતિયદુકો વિય, ચતુત્થદુકેન પઞ્ચમદુકો વિય ચ છટ્ઠદુકેન નિન્નાનત્થત્તા ‘‘ન હેતુ ખો પન ધમ્મા હેતુસમ્પયુત્તાપિ હેતુવિપ્પયુત્તાપી’’તિ અયં દુકો ન વુત્તો. દસ્સિતનિન્નાનત્થનયો હિ સો પુરિમદુકેહીતિ. ઇતરેસુ ચતૂસુ હેતૂ ચેવ અહેતુકદુકેન સમાનત્થત્તા હેતૂ ચેવ હેતુવિપ્પયુત્તદુકો, હેતુસહેતુકદુકેન સમાનત્થત્તા હેતુહેતુસમ્પયુત્તદુકો ચ નહેતુહેતુસમ્પયુત્તદુકો વિય ન વત્તબ્બો. તેસુ પન દ્વીસુ પચ્છિમદુકે ‘‘હેતૂ ખો પન ધમ્મા સહેતુકા’’તિ પદં ચતુત્થદુકે પઠમપદેન નિન્નાનાકરણત્તા ન વત્તબ્બં, ‘‘હેતૂ ખો પન ધમ્મા અહેતુકા’’તિ પદં ‘‘હેતૂ ચેવ ધમ્મા અહેતુકા’’તિ એતેન નિન્નાનત્તા ન વત્તબ્બં. અવસિટ્ઠે પન એકસ્મિં દુકે ‘‘અહેતુકા ચેવ ધમ્મા ન ચ હેતૂ’’તિ પદં છટ્ઠદુકે દુતિયપદેન એકત્થત્તા ન વત્તબ્બં. ઇદાનિ ‘‘હેતૂ ચેવ ધમ્મા અહેતુકા ચા’’તિ ઇદમેવેકં પદં અવસિટ્ઠં, ન ચ એકેન પદેન દુકો હોતીતિ તઞ્ચ ન વુત્તન્તિ. ચતુત્થદુકે દુતિયપદેન પન સમાનત્થસ્સ છટ્ઠદુકે પઠમપદસ્સ વચનં દુકપૂરણત્થં, એતેન વા ગતિદસ્સનેન સબ્બસ્સ સમ્ભવન્તસ્સ સઙ્ગહો કતોતિ દટ્ઠબ્બો. તથા હિ સબ્બો સમ્ભવદુકો પઠમદુકે દુતિયતતિયદુકપક્ખેપેન દસ્સિતો, તેસુ ચ પઠમદુકપક્ખેપેનાતિ.
Evaṃ paṭhamadukaṃ dutiyatatiyadukesu dutiyapadehi yojetvā ‘‘hetū ceva dhammā ahetukā ca, ahetukā ceva dhammā na ca hetū, hetū ceva dhammā hetuvippayuttā ca, hetuvippayuttā ceva dhammā na ca hetū’’ti ye dve dukā kātabbā, tesaṃ sambhavavaseneva saṅgahaṃ dassetvā kho pana-padena aparesampi dukānaṃ saṅgahaṃ dassetuṃ ‘‘tatra yadeta’’ntiādimāha. Tatrāti pāḷiyaṃ. Ayaṃ atirekatthoti idāni yaṃ vakkhati, tamatthamāha. Tattha pana aññepi aññathāpīti etesaṃ visuṃ pavattiyā dve dukā dassitā, saha pavattiyā pana ayampi duko veditabbo ‘‘hetū ceva dhammā hetusampayuttāpi hetuvippayuttāpī’’ti, etesu pana pañcasu dukesu dutiyadukena tatiyaduko viya, catutthadukena pañcamaduko viya ca chaṭṭhadukena ninnānatthattā ‘‘na hetu kho pana dhammā hetusampayuttāpi hetuvippayuttāpī’’ti ayaṃ duko na vutto. Dassitaninnānatthanayo hi so purimadukehīti. Itaresu catūsu hetū ceva ahetukadukena samānatthattā hetū ceva hetuvippayuttaduko, hetusahetukadukena samānatthattā hetuhetusampayuttaduko ca nahetuhetusampayuttaduko viya na vattabbo. Tesu pana dvīsu pacchimaduke ‘‘hetū kho pana dhammā sahetukā’’ti padaṃ catutthaduke paṭhamapadena ninnānākaraṇattā na vattabbaṃ, ‘‘hetū kho pana dhammā ahetukā’’ti padaṃ ‘‘hetū ceva dhammā ahetukā’’ti etena ninnānattā na vattabbaṃ. Avasiṭṭhe pana ekasmiṃ duke ‘‘ahetukā ceva dhammā na ca hetū’’ti padaṃ chaṭṭhaduke dutiyapadena ekatthattā na vattabbaṃ. Idāni ‘‘hetū ceva dhammā ahetukā cā’’ti idamevekaṃ padaṃ avasiṭṭhaṃ, na ca ekena padena duko hotīti tañca na vuttanti. Catutthaduke dutiyapadena pana samānatthassa chaṭṭhaduke paṭhamapadassa vacanaṃ dukapūraṇatthaṃ, etena vā gatidassanena sabbassa sambhavantassa saṅgaho katoti daṭṭhabbo. Tathā hi sabbo sambhavaduko paṭhamaduke dutiyatatiyadukapakkhepena dassito, tesu ca paṭhamadukapakkhepenāti.
૭-૧૩. સમાનકાલેન અસમાનકાલેન કાલવિમુત્તેન ચ પચ્ચયેન નિપ્ફન્નાનં પચ્ચયાયત્તાનં પચ્ચયભાવમત્તેન તેસં પચ્ચયાનં અત્થિતં દીપેતું સપ્પચ્ચયવચનં, ન સહેતુકવચનં વિય સમાનકાલાનમેવ, નાપિ સનિદસ્સનં વિય તંસભાવસ્સ અનત્થન્તરભૂતસ્સ. સઙ્ખત-સદ્દો પન સમેતેહિ નિપ્ફાદિતભાવં દીપેતીતિ અયમેતેસં વિસેસો દુકન્તરવચને કારણં. એત્થ ચ અપ્પચ્ચયા અસઙ્ખતાતિ બહુવચનનિદ્દેસો અવિનિચ્છિતત્થપરિચ્છેદદસ્સનવસેન માતિકાઠપનતો કતોતિ વેદિતબ્બો. ઉદ્દેસેન હિ કુસલાદિસભાવાનં ધમ્માનં અત્થિતામત્તં વુચ્ચતિ, ન પરિચ્છેદોતિ અપરિચ્છેદેન બહુવચનેન ઉદ્દેસો વુત્તોતિ. રૂપન્તિ રૂપાયતનં પથવિયાદિ વા. પુરિમસ્મિં અત્થવિકપ્પે રૂપાયતનસ્સ અસઙ્ગહિતતા આપજ્જતીતિ રુપ્પનલક્ખણં વા રૂપન્તિ અયં અત્થનયો વુત્તો. તત્થ રૂપન્તિ રુપ્પનસભાવો. ન લુજ્જતિ ન પલુજ્જતીતિ યો ગહિતો તથા ન હોતિ, સો લોકોતિ તંગહણરહિતાનં લોકુત્તરાનં નત્થિ લોકતા. દુક્ખસચ્ચં વા લોકો, તત્થ તેનેવ લોકસભાવેન વિદિતાતિ લોકિયા.
7-13. Samānakālena asamānakālena kālavimuttena ca paccayena nipphannānaṃ paccayāyattānaṃ paccayabhāvamattena tesaṃ paccayānaṃ atthitaṃ dīpetuṃ sappaccayavacanaṃ, na sahetukavacanaṃ viya samānakālānameva, nāpi sanidassanaṃ viya taṃsabhāvassa anatthantarabhūtassa. Saṅkhata-saddo pana sametehi nipphāditabhāvaṃ dīpetīti ayametesaṃ viseso dukantaravacane kāraṇaṃ. Ettha ca appaccayā asaṅkhatāti bahuvacananiddeso avinicchitatthaparicchedadassanavasena mātikāṭhapanato katoti veditabbo. Uddesena hi kusalādisabhāvānaṃ dhammānaṃ atthitāmattaṃ vuccati, na paricchedoti aparicchedena bahuvacanena uddeso vuttoti. Rūpanti rūpāyatanaṃ pathaviyādi vā. Purimasmiṃ atthavikappe rūpāyatanassa asaṅgahitatā āpajjatīti ruppanalakkhaṇaṃ vā rūpanti ayaṃ atthanayo vutto. Tattha rūpanti ruppanasabhāvo. Na lujjati na palujjatīti yo gahito tathā na hoti, so lokoti taṃgahaṇarahitānaṃ lokuttarānaṃ natthi lokatā. Dukkhasaccaṃ vā loko, tattha teneva lokasabhāvena viditāti lokiyā.
એવં સન્તે ચક્ખુવિઞ્ઞાણેન વિજાનિતબ્બસ્સ રૂપાયતનસ્સ તેનેવ નવિજાનિતબ્બસ્સ સદ્દાયતનાદિકસ્સ ચ નાનત્તા દ્વિન્નમ્પિ પદાનં અત્થનાનત્તતો દુકો હોતિ. એવં પન દુકે વુચ્ચમાને દુકબહુતા આપજ્જતિ, યત્તકાનિ વિઞ્ઞાણાનિ, તત્તકા દુકા વુત્તા સમત્તા ઠપેત્વા સબ્બધમ્મારમ્મણાનિ વિઞ્ઞાણાનિ. તેસુ ચ દુકસ્સ પચ્છેદો આપજ્જતિ, તથા ચ સતિ ‘‘કેનચી’’તિ પદં સબ્બવિઞ્ઞાણસઙ્ગાહકં ન સિયા, નિદ્દેસેન ચ વિરુદ્ધં ઇદં વચનં. યો ચ તત્થ ‘‘યે તે ધમ્મા ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યા, ન તે ધમ્મા સોતવિઞ્ઞેય્યાતિ અયં દુકો ન હોતી’’તિ પટિસેધો કતો, સો ચ કથં યુજ્જેય્ય. ન હિ સમત્થા અટ્ઠકથા પાળિં પટિસેધેતુન્તિ, ન ચ કેનચિ-સદ્દસ્સ તેનેવાતિ અયં પદત્થો સમ્ભવતિ, ‘‘કેનચી’’તિ એતસ્સ આદિપદસ્સ અનિયમિતં યં કિઞ્ચિ એકં પદત્થો, તં વત્વા વુચ્ચમાનસ્સ ‘‘કેનચી’’તિ દુતિયપદસ્સ યં કિઞ્ચિ અપરં અનિયમિતં પદત્થોતિ લોકસિદ્ધમેતં, તથેવ ચ નિદ્દેસો પવત્તો, ન ચેત્થ વિઞ્ઞાતબ્બધમ્મભેદેન દુકભેદો સમત્તો આપજ્જતિ યત્તકા વિઞ્ઞાતબ્બા, તત્તકા દુકાતિ, તસ્મા નત્થિ દુકબહુતા. ન હિ એકંયેવ વિઞ્ઞાતબ્બં કેનચિ વિઞ્ઞેય્યં કેનચિ ન વિઞ્ઞેય્યઞ્ચ, કિન્તુ અપરમ્પિ અપરમ્પીતિ સબ્બવિઞ્ઞાતબ્બસઙ્ગહે દુકો સમત્તો હોતિ, એવઞ્ચ સતિ ‘‘કેનચી’’તિ પદં અનિયમેન સબ્બવિઞ્ઞાણસઙ્ગાહકન્તિ સિદ્ધં હોતિ, વિઞ્ઞાણનાનત્તેન ચ વિઞ્ઞાતબ્બં ભિન્દિત્વા અયં દુકો વુત્તો, ન વિઞ્ઞાતબ્બાનં અત્થન્તરતાયાતિ. એતસ્સ પન દુકસ્સ નિક્ખેપરાસિનિદ્દેસો દુકસઙ્ગહિતધમ્મેકદેસેસુ દુકપદદ્વયપ્પવત્તિદસ્સનવસેન પવત્તો. અત્થુદ્ધારનિદ્દેસો નિરવસેસદુકસઙ્ગહિતધમ્મદસ્સનવસેનાતિ વેદિતબ્બો.
Evaṃ sante cakkhuviññāṇena vijānitabbassa rūpāyatanassa teneva navijānitabbassa saddāyatanādikassa ca nānattā dvinnampi padānaṃ atthanānattato duko hoti. Evaṃ pana duke vuccamāne dukabahutā āpajjati, yattakāni viññāṇāni, tattakā dukā vuttā samattā ṭhapetvā sabbadhammārammaṇāni viññāṇāni. Tesu ca dukassa pacchedo āpajjati, tathā ca sati ‘‘kenacī’’ti padaṃ sabbaviññāṇasaṅgāhakaṃ na siyā, niddesena ca viruddhaṃ idaṃ vacanaṃ. Yo ca tattha ‘‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā, na te dhammā sotaviññeyyāti ayaṃ duko na hotī’’ti paṭisedho kato, so ca kathaṃ yujjeyya. Na hi samatthā aṭṭhakathā pāḷiṃ paṭisedhetunti, na ca kenaci-saddassa tenevāti ayaṃ padattho sambhavati, ‘‘kenacī’’ti etassa ādipadassa aniyamitaṃ yaṃ kiñci ekaṃ padattho, taṃ vatvā vuccamānassa ‘‘kenacī’’ti dutiyapadassa yaṃ kiñci aparaṃ aniyamitaṃ padatthoti lokasiddhametaṃ, tatheva ca niddeso pavatto, na cettha viññātabbadhammabhedena dukabhedo samatto āpajjati yattakā viññātabbā, tattakā dukāti, tasmā natthi dukabahutā. Na hi ekaṃyeva viññātabbaṃ kenaci viññeyyaṃ kenaci na viññeyyañca, kintu aparampi aparampīti sabbaviññātabbasaṅgahe duko samatto hoti, evañca sati ‘‘kenacī’’ti padaṃ aniyamena sabbaviññāṇasaṅgāhakanti siddhaṃ hoti, viññāṇanānattena ca viññātabbaṃ bhinditvā ayaṃ duko vutto, na viññātabbānaṃ atthantaratāyāti. Etassa pana dukassa nikkheparāsiniddeso dukasaṅgahitadhammekadesesu dukapadadvayappavattidassanavasena pavatto. Atthuddhāraniddeso niravasesadukasaṅgahitadhammadassanavasenāti veditabbo.
૧૪-૧૯. ચક્ખુતોપિ…પે॰… મનતોપીતિ ચક્ખુવિઞ્ઞાણાદિવીથીસુ તદનુગતમનોવિઞ્ઞાણવીથીસુ ચ કિઞ્ચાપિ કુસલાદીનમ્પિ પવત્તિ અત્થિ, કામાસવાદયો એવ પન વણતો યૂસં વિય પગ્ઘરણકઅસુચિભાવેન સન્દન્તિ, તસ્મા તે એવ ‘‘આસવા’’તિ વુચ્ચન્તિ. તત્થ હિ પગ્ઘરણકઅસુચિમ્હિ નિરુળ્હો આસવસદ્દોતિ. ધમ્મતો યાવ ગોત્રભુન્તિ તતો પરં મગ્ગફલેસુ અપ્પવત્તિતો વુત્તં. એતે હિ આરમ્મણકરણવસેન ધમ્મે ગચ્છન્તા તતો પરં ન ગચ્છન્તીતિ. નનુ તતો પરં ભવઙ્ગાદીનિપિ ગચ્છન્તીતિ ચે? ન, તેસમ્પિ પુબ્બે આલમ્બિતેસુ લોકિયધમ્મેસુ સાસવભાવેન અન્તોગધત્તા તતો પરતાભાવતો. એત્થ ચ ગોત્રભુવચનેન ગોત્રભુવોદાનફલસમાપત્તિપુરેચારિકપરિકમ્માનિ વુત્તાનીતિ વેદિતબ્બાનિ, પઠમમગ્ગપુરેચારિકમેવ વા ગોત્રભુ અવધિનિદસ્સનભાવેન ગહિતં, તતો પરં મગ્ગફલસમાનતાય પન અઞ્ઞેસુ મગ્ગેસુ મગ્ગવીથિયં ફલસમાપત્તિવીથિયં નિરોધાનન્તરઞ્ચ પવત્તમાનેસુ ફલેસુ નિબ્બાને ચ પવત્તિ નિવારિતા આસવાનન્તિ વેદિતબ્બા. સવન્તીતિ ગચ્છન્તિ. દુવિધો હિ અવધિ અભિવિધિવિસયો અનભિવિધિવિસયો ચ. અભિવિધિવિસયં કિરિયા બ્યાપેત્વા પવત્તતિ ‘‘આભવગ્ગા ભગવતો યસો ગતો’’તિ, ઇતરં બહિ કત્વા ‘‘આપાટલિપુત્તા વુટ્ઠો દેવો’’તિ. અયઞ્ચ આ-કારો અભિવિધિઅત્થો ઇધ ગહિતોતિ ‘‘અન્તોકરણત્થો’’તિ વુત્તં.
14-19. Cakkhutopi…pe… manatopīti cakkhuviññāṇādivīthīsu tadanugatamanoviññāṇavīthīsu ca kiñcāpi kusalādīnampi pavatti atthi, kāmāsavādayo eva pana vaṇato yūsaṃ viya paggharaṇakaasucibhāvena sandanti, tasmā te eva ‘‘āsavā’’ti vuccanti. Tattha hi paggharaṇakaasucimhi niruḷho āsavasaddoti. Dhammato yāva gotrabhunti tato paraṃ maggaphalesu appavattito vuttaṃ. Ete hi ārammaṇakaraṇavasena dhamme gacchantā tato paraṃ na gacchantīti. Nanu tato paraṃ bhavaṅgādīnipi gacchantīti ce? Na, tesampi pubbe ālambitesu lokiyadhammesu sāsavabhāvena antogadhattā tato paratābhāvato. Ettha ca gotrabhuvacanena gotrabhuvodānaphalasamāpattipurecārikaparikammāni vuttānīti veditabbāni, paṭhamamaggapurecārikameva vā gotrabhu avadhinidassanabhāvena gahitaṃ, tato paraṃ maggaphalasamānatāya pana aññesu maggesu maggavīthiyaṃ phalasamāpattivīthiyaṃ nirodhānantarañca pavattamānesu phalesu nibbāne ca pavatti nivāritā āsavānanti veditabbā. Savantīti gacchanti. Duvidho hi avadhi abhividhivisayo anabhividhivisayo ca. Abhividhivisayaṃ kiriyā byāpetvā pavattati ‘‘ābhavaggā bhagavato yaso gato’’ti, itaraṃ bahi katvā ‘‘āpāṭaliputtā vuṭṭho devo’’ti. Ayañca ā-kāro abhividhiattho idha gahitoti ‘‘antokaraṇattho’’ti vuttaṃ.
ચિરપારિવાસિયટ્ઠો ચિરપરિવુત્થતા પુરાણભાવો. આદિ-સદ્દેન ‘‘પુરિમા, ભિક્ખવે, કોટિ ન પઞ્ઞાયતિ ભવતણ્હાયા’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧૦.૬૨) ઇદં સુત્તં સઙ્ગહિતં. અવિજ્જાસવભવાસવાનઞ્ચ ચિરપરિવુત્થતાય દસ્સિતાય તબ્ભાવભાવીનં કામાસવદિટ્ઠાસવાનઞ્ચ ચિરપરિવુત્થતા દસ્સિતા હોતિ. અઞ્ઞેસુપિ યથાવુત્તે ધમ્મે ઓકાસઞ્ચ આરમ્મણં કત્વા પવત્તમાનેસુ માનાદીસુ વિજ્જમાનેસુ અત્તત્તનિયાદિગ્ગાહવસેન અભિબ્યાપનં મદકરણવસેન આસવસદિસતા ચ એતેસંયેવ, નાઞ્ઞેસન્તિ એતેસ્વેવ આસવસદ્દો નિરુળ્હો દટ્ઠબ્બો. આયતં વા સવન્તિ ફલન્તીતિ આસવા . ન હિ કિઞ્ચિ સંસારદુક્ખં આસવેહિ વિના ઉપ્પજ્જમાનં અત્થીતિ. આરમ્મણભાવેન યે ધમ્મા વણો વિય આસવે પગ્ઘરન્તિ, તે અસમ્પયોગે અતબ્ભાવેપિ સહ આસવેહીતિ સાસવા, આસવવન્તોતિ અત્થો.
Cirapārivāsiyaṭṭho ciraparivutthatā purāṇabhāvo. Ādi-saddena ‘‘purimā, bhikkhave, koṭi na paññāyati bhavataṇhāyā’’ti (a. ni. 10.62) idaṃ suttaṃ saṅgahitaṃ. Avijjāsavabhavāsavānañca ciraparivutthatāya dassitāya tabbhāvabhāvīnaṃ kāmāsavadiṭṭhāsavānañca ciraparivutthatā dassitā hoti. Aññesupi yathāvutte dhamme okāsañca ārammaṇaṃ katvā pavattamānesu mānādīsu vijjamānesu attattaniyādiggāhavasena abhibyāpanaṃ madakaraṇavasena āsavasadisatā ca etesaṃyeva, nāññesanti etesveva āsavasaddo niruḷho daṭṭhabbo. Āyataṃ vā savanti phalantīti āsavā. Na hi kiñci saṃsāradukkhaṃ āsavehi vinā uppajjamānaṃ atthīti. Ārammaṇabhāvena ye dhammā vaṇo viya āsave paggharanti, te asampayoge atabbhāvepi saha āsavehīti sāsavā, āsavavantoti attho.
ઓસાનદુકે ‘‘નો આસવા ખો પના’’તિ અવત્વા ‘‘આસવવિપ્પયુત્તા ખો પના’’તિ વચનં સાસવાનં સહેતુકાનં વિય સમ્પયુત્તેહિ તંસહિતતા ન હોતીતિ દસ્સનત્થં. એવં સેસગોચ્છકેસુપિ યથાસમ્ભવં વિપ્પયુત્તગ્ગહણે પયોજનં દટ્ઠબ્બં. અપિચ ‘‘નો આસવા ખો પન ધમ્મા સાસવા’’તિ ઇદં પદં ચતુત્થદુકે દુતિયપદેન નિન્નાનં, ન ચ એકેન દુકો હોતિ, તસ્મા આસવવિપ્પયુત્તપદમેવ ગહેત્વા ઓસાનદુકયોજના ઞાયાગતાતિ કતા. હેતુગોચ્છકે પન હેતુવિપ્પયુત્તાનં સહેતુકતા નત્થીતિ તે ગહેત્વા દુકયોજનાય અસક્કુણેય્યત્તા નહેતુપદં ગહેત્વા ઓસાનદુકયોજના કતા. યે વા પન પઠમે દુકે દુતિયસ્સ પક્ખેપે એકો, તતિયસ્સ દ્વે, પઠમસ્સ દુતિયે એકો, તતિયે દ્વે, દુતિયસ્સ તતિયે એકો, દુતિયે ચ તતિયસ્સ એકોતિ અટ્ઠ દુકા લબ્ભન્તિ, તેસુ તીહિ ઇતરે ચ નયતો દસ્સિતાતિ વેદિતબ્બા. એસ નયો સેસગોચ્છકેસુપિ.
Osānaduke ‘‘no āsavā kho panā’’ti avatvā ‘‘āsavavippayuttā kho panā’’ti vacanaṃ sāsavānaṃ sahetukānaṃ viya sampayuttehi taṃsahitatā na hotīti dassanatthaṃ. Evaṃ sesagocchakesupi yathāsambhavaṃ vippayuttaggahaṇe payojanaṃ daṭṭhabbaṃ. Apica ‘‘no āsavā kho pana dhammā sāsavā’’ti idaṃ padaṃ catutthaduke dutiyapadena ninnānaṃ, na ca ekena duko hoti, tasmā āsavavippayuttapadameva gahetvā osānadukayojanā ñāyāgatāti katā. Hetugocchake pana hetuvippayuttānaṃ sahetukatā natthīti te gahetvā dukayojanāya asakkuṇeyyattā nahetupadaṃ gahetvā osānadukayojanā katā. Ye vā pana paṭhame duke dutiyassa pakkhepe eko, tatiyassa dve, paṭhamassa dutiye eko, tatiye dve, dutiyassa tatiye eko, dutiye ca tatiyassa ekoti aṭṭha dukā labbhanti, tesu tīhi itare ca nayato dassitāti veditabbā. Esa nayo sesagocchakesupi.
૨૦-૨૫. કિલેસકમ્મવિપાકવટ્ટાનં પચ્ચયભાવેન તત્થ સંયોજેન્તિ, સતિપિ અઞ્ઞેસં તપ્પચ્ચયભાવે ન વિના સંયોજનાનિ તેસં તપ્પચ્ચયભાવો અત્થિ, ઓરમ્ભાગિયુદ્ધમ્ભાગિયસઙ્ગહિતેહિ ચ તંતંભવનિબ્બત્તકકમ્મનિયમો ભવનિયમો ચ હોતિ, ન ચ ઉપચ્છિન્નસંયોજનસ્સ કતાનિપિ કમ્માનિ ભવં નિબ્બત્તેન્તીતિ. સંયોજેતબ્બાતિ વા સંયોજનિયા, સંયોજને નિયુત્તાતિ વા. દૂરગતસ્સપિ આકડ્ઢનતો નિસ્સરિતું અપ્પદાનવસેન બન્ધનં સંયોજનં, ગન્થકરણં સઙ્ખલિકચક્કલકાનં વિય પટિબદ્ધતાકરણં વા ગન્થનં ગન્થો, સંસિલિસકરણં યોજનં યોગોતિ અયમેતેસં વિસેસોતિ વેદિતબ્બો. ધમ્માનં સભાવકિચ્ચવિસેસઞ્ઞુના પન ભગવતા સમ્પયુત્તેસુ આરમ્મણેસુ તપ્પચ્ચયેસુ ચ તેહિ તેહિ નિપ્ફાદિયમાનં તં તં કિચ્ચવિસેસં પસ્સન્તેન તે તે ધમ્મા તથા તથા આસવસંયોજનગન્થાદિવસેન વુત્તાતિ ‘‘કિમત્થં એતેયેવ ધમ્મા એવં વુત્તા, કસ્મા ચ વુત્તા એવ પુન વુત્તા’’તિ ન ચોદેતબ્બમેતં.
20-25. Kilesakammavipākavaṭṭānaṃ paccayabhāvena tattha saṃyojenti, satipi aññesaṃ tappaccayabhāve na vinā saṃyojanāni tesaṃ tappaccayabhāvo atthi, orambhāgiyuddhambhāgiyasaṅgahitehi ca taṃtaṃbhavanibbattakakammaniyamo bhavaniyamo ca hoti, na ca upacchinnasaṃyojanassa katānipi kammāni bhavaṃ nibbattentīti. Saṃyojetabbāti vā saṃyojaniyā, saṃyojane niyuttāti vā. Dūragatassapi ākaḍḍhanato nissarituṃ appadānavasena bandhanaṃ saṃyojanaṃ, ganthakaraṇaṃ saṅkhalikacakkalakānaṃ viya paṭibaddhatākaraṇaṃ vā ganthanaṃ gantho, saṃsilisakaraṇaṃ yojanaṃ yogoti ayametesaṃ visesoti veditabbo. Dhammānaṃ sabhāvakiccavisesaññunā pana bhagavatā sampayuttesu ārammaṇesu tappaccayesu ca tehi tehi nipphādiyamānaṃ taṃ taṃ kiccavisesaṃ passantena te te dhammā tathā tathā āsavasaṃyojanaganthādivasena vuttāti ‘‘kimatthaṃ eteyeva dhammā evaṃ vuttā, kasmā ca vuttā eva puna vuttā’’ti na codetabbametaṃ.
૨૬-૩૭. ગન્થનિયાતિ એત્થ અયમઞ્ઞો અત્થો ‘‘ગન્થકરણં ગન્થનં, ગન્થને નિયુત્તાતિ ગન્થનિયા, ગન્થયિતું સક્કુણેય્યા, ગન્થયિતું અરહન્તીતિ વા ગન્થનિયા’’તિ. એવં ઓઘનિયાદીસુપિ દટ્ઠબ્બં. તેનાતિક્કમતીતિ એતં ધાત્વત્થં ગહેત્વા ઓઘનિયાતિ પદસિદ્ધિ કતા.
26-37. Ganthaniyāti ettha ayamañño attho ‘‘ganthakaraṇaṃ ganthanaṃ, ganthane niyuttāti ganthaniyā, ganthayituṃ sakkuṇeyyā, ganthayituṃ arahantīti vā ganthaniyā’’ti. Evaṃ oghaniyādīsupi daṭṭhabbaṃ. Tenātikkamatīti etaṃ dhātvatthaṃ gahetvā oghaniyāti padasiddhi katā.
૫૦-૫૪. ધમ્મસભાવં અગ્ગહેત્વા પરતો આમસન્તીતિ પરામાસા. પરતોતિ નિચ્ચાદિતો. આમસન્તીતિ સભાવપટિસેધેન પરિમજ્જન્તિ.
50-54. Dhammasabhāvaṃ aggahetvā parato āmasantīti parāmāsā. Paratoti niccādito. Āmasantīti sabhāvapaṭisedhena parimajjanti.
૫૫-૬૮. સભાવતો વિજ્જમાનં અવિજ્જમાનં વા વિચિત્તસઞ્ઞાય સઞ્ઞિતં આરમ્મણં અગ્ગહેત્વા અપ્પવત્તિતો આલમ્બમાના ધમ્મા સારમ્મણા. ચિન્તનં ગહણં આરમ્મણૂપલદ્ધિ. ચેતસિ નિયુત્તા, ચેતસા સંસટ્ઠા વા ચેતસિકા. દુબ્બિઞ્ઞેય્યનાનત્તતાય એકીભાવમિવુપગમનં નિરન્તરભાવુપગમનં. યેસં રૂપાનં ચિત્તં સહજાતપચ્ચયો હોતિ, તેસં ચિત્તસ્સ ચ સુવિઞ્ઞેય્યનાનત્તન્તિ નિરન્તરભાવાનુપગમનં વેદિતબ્બં. એકતો વત્તમાનાપીતિ અપિ-સદ્દો કો પન વાદો એકતો અવત્તમાનાતિ એતમત્થં દીપેતિ. ઇદમેત્થ વિચારેતબ્બં – અવિનિબ્ભોગરૂપાનં કિં અઞ્ઞમઞ્ઞં સંસટ્ઠતા, ઉદાહુ વિસંસટ્ઠતાતિ? વિસું આરમ્મણભાવેન સુવિઞ્ઞેય્યનાનત્તત્તા ન સંસટ્ઠતા, નાપિ વિસંસટ્ઠતા સંસટ્ઠાતિ અનાસઙ્કનીયસભાવત્તા. ચતુન્નઞ્હિ ખન્ધાનં અઞ્ઞમઞ્ઞં સંસટ્ઠસભાવત્તા રૂપનિબ્બાનેહિપિ સો સંસટ્ઠભાવો અત્થિ નત્થીતિ સિયા આસઙ્કા, તસ્મા તેસં ઇતરેહિ, ઇતરેસઞ્ચ તેહિ વિસંસટ્ઠસભાવતા વુચ્ચતિ, ન પન રૂપાનં રૂપેહિ કત્થચિ સંસટ્ઠતા અત્થીતિ તદાસઙ્કાભાવતો વિસંસટ્ઠતા ચ રૂપાનં રૂપેહિ ન વુચ્ચતીતિ. એસ હિ તેસં સભાવોતિ. ચિત્તસંસટ્ઠસમુટ્ઠાનાદિપદેસુ સંસટ્ઠસમુટ્ઠાનાદિસદ્દા ચિત્તસદ્દાપેક્ખાતિ પચ્ચેકં ચિત્તસદ્દસમ્બન્ધત્તા ચિત્તસંસટ્ઠા ચ તે ચિત્તસમુટ્ઠાના ચાતિ પચ્ચેકં યોજેત્વા અત્થો વુત્તો. ઉપાદિયન્તેવાતિ ભૂતાનિ ગણ્હન્તિ એવ, નિસ્સયન્તિ એવાતિ અત્થો. યથા ભૂતાનિ ઉપાદિયન્તિ ગય્હન્તિ નિસ્સીયન્તિ, ન તથા એતાનિ ગય્હન્તિ નિસ્સીયન્તિ, તસ્મા ઉપાદા. અથ વા ભૂતાનિ અમુઞ્ચિત્વા તેસં વણ્ણનિભાદિભાવેન ગહેતબ્બતો ઉપાદા.
55-68. Sabhāvato vijjamānaṃ avijjamānaṃ vā vicittasaññāya saññitaṃ ārammaṇaṃ aggahetvā appavattito ālambamānā dhammā sārammaṇā. Cintanaṃ gahaṇaṃ ārammaṇūpaladdhi. Cetasi niyuttā, cetasā saṃsaṭṭhā vā cetasikā. Dubbiññeyyanānattatāya ekībhāvamivupagamanaṃ nirantarabhāvupagamanaṃ. Yesaṃ rūpānaṃ cittaṃ sahajātapaccayo hoti, tesaṃ cittassa ca suviññeyyanānattanti nirantarabhāvānupagamanaṃ veditabbaṃ. Ekato vattamānāpīti api-saddo ko pana vādo ekato avattamānāti etamatthaṃ dīpeti. Idamettha vicāretabbaṃ – avinibbhogarūpānaṃ kiṃ aññamaññaṃ saṃsaṭṭhatā, udāhu visaṃsaṭṭhatāti? Visuṃ ārammaṇabhāvena suviññeyyanānattattā na saṃsaṭṭhatā, nāpi visaṃsaṭṭhatā saṃsaṭṭhāti anāsaṅkanīyasabhāvattā. Catunnañhi khandhānaṃ aññamaññaṃ saṃsaṭṭhasabhāvattā rūpanibbānehipi so saṃsaṭṭhabhāvo atthi natthīti siyā āsaṅkā, tasmā tesaṃ itarehi, itaresañca tehi visaṃsaṭṭhasabhāvatā vuccati, na pana rūpānaṃ rūpehi katthaci saṃsaṭṭhatā atthīti tadāsaṅkābhāvato visaṃsaṭṭhatā ca rūpānaṃ rūpehi na vuccatīti. Esa hi tesaṃ sabhāvoti. Cittasaṃsaṭṭhasamuṭṭhānādipadesu saṃsaṭṭhasamuṭṭhānādisaddā cittasaddāpekkhāti paccekaṃ cittasaddasambandhattā cittasaṃsaṭṭhā ca te cittasamuṭṭhānā cāti paccekaṃ yojetvā attho vutto. Upādiyantevāti bhūtāni gaṇhanti eva, nissayanti evāti attho. Yathā bhūtāni upādiyanti gayhanti nissīyanti, na tathā etāni gayhanti nissīyanti, tasmā upādā. Atha vā bhūtāni amuñcitvā tesaṃ vaṇṇanibhādibhāvena gahetabbato upādā.
૭૫-૮૨. સંકિલિટ્ઠત્તિકે વુત્તનયેનાતિ સં-સદ્દં અપનેત્વા કિલિસન્તીતિ કિલેસાતિઆદિના નયેન.
75-82. Saṃkiliṭṭhattikevuttanayenāti saṃ-saddaṃ apanetvā kilisantīti kilesātiādinā nayena.
૮૩-૧૦૦. કામાવચરાદીસુ અયમપરો અત્થો – કામતણ્હા કામો, એવં રૂપારૂપતણ્હા રૂપં અરૂપઞ્ચ. આરમ્મણકરણવસેન તાનિ યત્થ અવચરન્તિ, તે કામાવચરાદયોતિ. એવઞ્હિ સતિ અઞ્ઞભૂમીસુ ઉપ્પજ્જમાનાનં અકામાવચરાદિતા કામાવચરાદિતા ચ નાપજ્જતીતિ સિદ્ધં હોતિ. નિક્ખેપકણ્ડેપિ ‘‘એત્થાવચરા’’તિ વચનં અવીચિપરનિમ્મિતપરિચ્છિન્નોકાસાય કામતણ્હાય આરમ્મણભાવં સન્ધાય વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં, તદોકાસતા ચ તણ્હાય તન્નિન્નતાય વેદિતબ્બા. યદિ પરિયાપન્નસદ્દસ્સ અન્તોગધાતિ અયમત્થો, મગ્ગાદિધમ્માનઞ્ચ લોકુત્તરન્તોગધત્તા પરિયાપન્નતા આપજ્જતિ. ન હિ ‘‘પરિયાપન્ના’’તિ એત્થ તેભૂમકગહણં અત્થીતિ? નાપજ્જતિ સબ્બદા પવત્તમાનસ્સ પચ્ચક્ખસ્સ લોકસ્સ વસેન પરિયાપન્નનિચ્છયતો. અથ વા પરિચ્છેદકારિકાય તણ્હાય પરિચ્છિન્દિત્વા આપન્ના પટિપન્ના ગહિતાતિ પરિયાપન્ના.
83-100. Kāmāvacarādīsu ayamaparo attho – kāmataṇhā kāmo, evaṃ rūpārūpataṇhā rūpaṃ arūpañca. Ārammaṇakaraṇavasena tāni yattha avacaranti, te kāmāvacarādayoti. Evañhi sati aññabhūmīsu uppajjamānānaṃ akāmāvacarāditā kāmāvacarāditā ca nāpajjatīti siddhaṃ hoti. Nikkhepakaṇḍepi ‘‘etthāvacarā’’ti vacanaṃ avīciparanimmitaparicchinnokāsāya kāmataṇhāya ārammaṇabhāvaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ, tadokāsatā ca taṇhāya tanninnatāya veditabbā. Yadi pariyāpannasaddassa antogadhāti ayamattho, maggādidhammānañca lokuttarantogadhattā pariyāpannatā āpajjati. Na hi ‘‘pariyāpannā’’ti ettha tebhūmakagahaṇaṃ atthīti? Nāpajjati sabbadā pavattamānassa paccakkhassa lokassa vasena pariyāpannanicchayato. Atha vā paricchedakārikāya taṇhāya paricchinditvā āpannā paṭipannā gahitāti pariyāpannā.
અનીય-સદ્દો બહુલા કત્તુઅભિધાયકોતિ વટ્ટચારકતો નિય્યન્તીતિ નિય્યાનીયા, ની-કારસ્સ રસ્સત્તં ય-કારસ્સ ચ ક-કારત્તં કત્વા ‘‘નિય્યાનિકા’’તિ વુત્તં, નિય્યાનકરણસીલા વા નિય્યાનિકા. ઉત્તરિતબ્બસ્સ અઞ્ઞસ્સ નિદ્દિટ્ઠસ્સ અભાવા નિદ્દિસિયમાના સઉત્તરા ધમ્માવ ઉત્તરિતબ્બાતિ ‘‘અત્તાન’’ન્તિ આહ. રાગાદીનન્તિ રાગાદીનં દસન્નં કિલેસાનં સબ્બનિયતાકુસલાનં વા. તેહિ નાનપ્પકારદુક્ખનિબ્બત્તકેહિ અભિભૂતા સત્તા કન્દન્તિ અકન્દન્તાપિ કન્દનકારણભાવતો. યસ્મા પન પહાનેકટ્ઠતાવસેન ચ ‘‘સરણા’’તિ આહ, તસ્મા ‘‘રાગાદીન’’ન્તિ વચનેન રાગદોસમોહાવ ગહિતાતિ ઞાયતિ. રણ-સદ્દો વા રાગાદિરેણૂસુ નિરુળ્હો દટ્ઠબ્બો, રણં વા યુદ્ધં, ‘‘કામા તે પઠમા સેના’’તિ (સુ॰ નિ॰ ૪૩૮; મહાનિ॰ ૨૮, ૬૮, ૧૪૯; ચૂળનિ॰ નન્દમાણવપુચ્છાનિદ્દેસ ૪૭) એવમાદિકા ચ અકુસલા સેના અરિયમગ્ગયુદ્ધેન જેતબ્બત્તા સયુદ્ધત્તા ‘‘સરણા’’તિ વુચ્ચન્તીતિ. અરણવિભઙ્ગસુત્તે (મ॰ નિ॰ ૩.૩૨૩ આદયો) પન સદુક્ખા સઉપઘાતા સઉપાયાસા સપરિળાહા મિચ્છાપટિપદાભૂતા કામસુખાનુયોગાદયો ‘‘સરણા’’તિ વુત્તાતિ દુક્ખાદીનં રણભાવો તન્નિબ્બત્તકસભાવાનં અકુસલાનં સરણતા ચ વેદિતબ્બા.
Anīya-saddo bahulā kattuabhidhāyakoti vaṭṭacārakato niyyantīti niyyānīyā, nī-kārassa rassattaṃ ya-kārassa ca ka-kārattaṃ katvā ‘‘niyyānikā’’ti vuttaṃ, niyyānakaraṇasīlā vā niyyānikā. Uttaritabbassa aññassa niddiṭṭhassa abhāvā niddisiyamānā sauttarā dhammāva uttaritabbāti ‘‘attāna’’nti āha. Rāgādīnanti rāgādīnaṃ dasannaṃ kilesānaṃ sabbaniyatākusalānaṃ vā. Tehi nānappakāradukkhanibbattakehi abhibhūtā sattā kandanti akandantāpi kandanakāraṇabhāvato. Yasmā pana pahānekaṭṭhatāvasena ca ‘‘saraṇā’’ti āha, tasmā ‘‘rāgādīna’’nti vacanena rāgadosamohāva gahitāti ñāyati. Raṇa-saddo vā rāgādireṇūsu niruḷho daṭṭhabbo, raṇaṃ vā yuddhaṃ, ‘‘kāmā te paṭhamā senā’’ti (su. ni. 438; mahāni. 28, 68, 149; cūḷani. nandamāṇavapucchāniddesa 47) evamādikā ca akusalā senā ariyamaggayuddhena jetabbattā sayuddhattā ‘‘saraṇā’’ti vuccantīti. Araṇavibhaṅgasutte (ma. ni. 3.323 ādayo) pana sadukkhā saupaghātā saupāyāsā sapariḷāhā micchāpaṭipadābhūtā kāmasukhānuyogādayo ‘‘saraṇā’’ti vuttāti dukkhādīnaṃ raṇabhāvo tannibbattakasabhāvānaṃ akusalānaṃ saraṇatā ca veditabbā.
પિટ્ઠિદુકા સમત્તા.
Piṭṭhidukā samattā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણીપાળિ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ૨. દુકમાતિકા • 2. Dukamātikā
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ધમ્મસઙ્ગણિ-અટ્ઠકથા • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / દુકમાતિકાપદવણ્ણના • Dukamātikāpadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / દુકમાતિકાપદવણ્ણના • Dukamātikāpadavaṇṇanā
